Jan Pryszmont
Sesje kongresów filozoficznych
półwyspu Indyjskiego
Studia Philosophiae Christianae 5/1, 335-339
k tó re d zięk i b ad an iom m ożna b y ło u form ow ać, m ają zn a czen ie p ra k ty czn e. U ła tw ia ją w y k ła d o w c y w y b ó r ta k ieg o p o stęp o w a n ia , ja k ie p o m oże m u w u zy sk a n iu u zn an ia i p o p u la rn o ści w śród stu d en tó w .
5. P o w s z e c h n ie w iad om o, że p o d sta w o w y m ele m e n te m n au czan ia p rogram ow ego jest r a c jo n a ln ie zo rg a n izo w a n y tek st, c z y li program . A r ty k u ł Cz. K u p isiew icza pt. „M etody p ro g ra m o w a n ia ” p o św ię c o n y jest w ła śn ie o p iso w i sp o so b ó w k o n stru o w a n ia program ów . P rzed m io tem rozw ażań w a r ty k u le są zarów n o m eto d y r o zg a łę zio n e jak też lin io w e i m ieszan e. C ałość poprzedzona jest szerok im o m ó w ien iem zasad p rogram ow an ia treści d y d a k ty czn y ch , k tó re zd an iem au tora artyk u łu zn ajd u ją się u p o d sta w w sz e lk ie g o p rogram ow an ia.
K on k lu zją o sta teczn ą a rty k u łu jest stw ie r d z e n ie , że program y sk o n stru o w a n e za p om ocą m etod r o zg a łę zio n y ch , lin io w y c h i m iesza n y ch n ie od p ow iad ają potrzeb om o b ecn y ch szk ó ł w y ższy ch . S tąd autor w y su w a w ła śn ie p rop ozycję p ro g ra m o w a n ia te k stu dyd ak tyczn ego.
P o w y ż sz e in fo rm a cje z k o n ieczn o ści bardzo k ró tk ie i n ie k o m p le tn e o „ D y d a k ty ce S zk oły W y ższej” w sposób d o sta teczn y o rien tu ją c z y te l n ik a już n ie ty lk o o b o g a c tw ie p ro b lem a ty k i ty p o w ej dla zagad n ień d y d a k ty k i, lecz ró w n ież o jej a k tu a ln o ści. W yd aje się, że czasop ism o to za w iera szereg p ro b lem ó w i k w e stii, z k tó ry m i za p o zn a n ie się je s t za w o d o w o p o ży teczn e n ie ty lk o dla w y k ła d o w c ó w w szk o ła ch w y ż szych, le c z dla k ażd ego typ u w y k ła d o w cy . C zasopism o to w in n o przede w sz y stk im dotrzeć do w y ż sz y c h z a k ła d ó w teo lo g iczn y ch , oraz sta ć się p rzed m iotem a n a liz dla ich p r a co w n ik ó w n a u k o w o -d y d a k ty czn y ch .
E. M o r a w i e c A d res red ak cji:
M in isterstw o O św ia ty i S zk o ln ictw a W yższego
M ięd zy u cz eln ia n y Z akład B adań nad S zk o ln ictw em W yższym „D y d a k ty k a S z k o ły W yższej”
W arszaw a ul. N o w y Ś w ia t 69. tel. 26-07-46.
S e s j e k o n g r e s ó w j i lo z o f ic z y n c h p ó ł w y s p u I n d y j s k i e g o
W dobie ob ecn ej, g d y coraz m ocn iej u w y d a tn ia się p otrzeba z a cie ś n ia n ia w ię z ó w w e w sp ó ln o cie lu d zk iej, a ła tw o ść k o m u n ik a cji z m n ie j sza o d leg ło ści m ięd zy k rajam i, im p rezy n a u k o w e o rg a n izo w a n e n a w e t w o d leg ły ch k rajach budzą p o w szech n e za in tereso w a n ie. D la teg o god n e od n o to w a n ia są u b iegłoroczn e se s je k o n g resó w filo z o fic z n y c h p ó ł w y sp u In d y jsk ieg o ze w zg lęd u n a sła w n e i b ogate trad ycje filo z o fii
teg o rejon u , na za in te r e so w a n ie , ja k ie b u d ziła ona w k ręgach eu ro p ejsk iej m y ś li filo z o fic z n e j na p rzeło m ie X IX i X X w ie k u , a n a w et i ob ecn ie. N ie bez zn a czen ia je s t tak że fa k t, ż e ż y c ie n a u k o w e tych k ra jó w , n ie m a ją ce w ię k sz e j m o ż liw o śc i ro zw o ju pod w ład zą k o lo n i zatorów , o b ecn ie się o ży w ia i w y tr w a le szu k a, ta k że w d zied zin ie f ilo z o fii, w ła sn y c h dróg rozw oju.
X V sesja P a k ista ń sk ie g o K on gresu F ilo zo ficzn eg o
S esja ta m ia ła m ie jsc e w m a ju ub. r. w u n iw e r sy te c ie w R adżshahi (W sch od n i P a k ista n ). W zięli w n iej u d ział ta k że filo z o fo w ie E uropy i A zji. O bradom p rzew o d n iczy ła A k h tar Im am — p rofesor filo z o fii na u n iw e r sy te c ie w D h ak a, jako p ierw sza k o b ieta w tej ro li, co je s t w y razem zn aczn ego p o stęp u w sp o łe c z e ń stw ie m u zu łm ań sk im .
P raca s e s ji o d b y w a ła się w dw óch sy m p o zja ch i czterech sek cjach . T em a tem obrad p ierw szeg o sy m p o zju m b yła ..F ilozoficzn a p od staw a id e o lo g ii P a k ista n u ”. O w y b o rze ta k ieg o tem atu za d ecy d o w a ły n ie w ą tp liw ie w z g lę d y n a tu ry p ra k ty czn ej. Z n a lezien ie b o w iem w sp ó ln ej id e o lo g ii dla sp o łe c z e ń stw a p a k ista ń sk ieg o m ia ło b y b e zw zg lęd n ie ogrom n e zn a czen ie ze w zg lęd u n a jego zró żn ic o w a n ie pod w zg lęd em n a ro d o w o ścio w y m , e tn iczn y m oraz języ k o w y m , oraz dość s iln e ten d en cje sep a ra ty sty czn e. Jak o tak ą id eo lo g ię i je d y n ie m o żliw ą do p rzy ję c ia w y su n ię to islam . P r e le g e n c i sta ra li się uzasad n ić jego „odpo- w ie d n io ś ć ” w p o ró w n a n iu z in n y m i relig ia m i. Tak np. B. S id d ik i w sw y m refe r a c ie p o d k reślił, że isla m m oże sp ełn ia ć fu n k c je id e o lo g ii d zięk i „ ży cio w ej s ile ” tk w ią c e j w m on oteizm ie. W yższość m o n o teizm u isla m u nad in n y m i m o n o teizm a m i (ch rześcija ń sk i, ju d a isty czn y ) w y raża się, w e d łu g p releg e n ta , w ty m , że in n y m b y ły obce d ą żen ia do refo rm sp ołeczn ych . Isla m też je s t p rzy d a tn y do w y zn a czo n ej m u roli, p o n ie w a ż g ło si „hum anizm , p orząd ek sp o łeczn y i sp r a w ie d liw o ść ek o n o m iczn ą ”. P r e le g e n t d o strzeg a ł w p ra w d zie p ew n ą zb ieżn ość m ięd zy isla m e m i k om u n izm em , le c z h u m an izm i sp r a w ie d liw o ść sp ołeczn ą n a leży , zd a n iem jego, oprzeć w ła ś n ie n a w ie c z n y c h p ra w a ch islam u . Ż eb y jed n a k isla m m ó g ł w y p e łn ić ro lę id eo lo g ii p a ń stw o w e j, je s t rze c zą n iezb ęd n ą p rzep row ad zić jeg o „ a g g io rn a m en to ”. N a leży w ię c w y k ła d a ć go ję z y k ie m p ro sty m i p rzy stęp n y m , zro zu m ia ły m d la w s z y s t k ich , i n adać m u d ynam izm o d p o w ied n i do d zisiejszeg o sta n u nauki
i p o stęp u tech n iczn eg o .
P ro b lem a ty k a p o w y ższa zn a la zła p e w ie n o d d źw ięk tak że w ob ra dach d ru giego sy m p o zju m , k tó reg o tem a tem b yła „K oncepcja o so b o w o śc i w e w sp ó łc z e sn e j filo z o fii”. Z azn aczyła się tu ta k ż e ten d en cja do o b ro n y isla m u przed m a teria lizm em . C h a ra k tery sty czn y zw ła szcza był
r e fe r a t p rzew o d n iczą cej s e s ji A. Im am pt. „C zy rozum p osiad a m a te ria ln ą n a tu r ę ”, w k tó ry m p r eleg e n tk a sta ra ła się u zasad n ić, że an i rozum u an i św ia d o m o ści n ie da się w y ja śn ić d an ym i z d o św ia d czen ia em p iryczn ego.
O prócz obrad w sy m p o zja ch czy n n e b y ły sek cje: lo g ik i i m eta fizy k i, p sy c h o lo g ii i p ed agogik i, filo z o fii m o ra ln ej i sp o łeczn ej o raz filo z o fii relig ii.
X L I se sja In d y jsk ieg o K on gresu F ilo zo ficzn eg o
Z jazd y filo z o fó w in d y jsk ic h d atu ją s ię od r. 1925; in ic ja ty w a ich org a n izo w a n ia n a leża ła do S. R ad h ak rish n an , Sen G u p te i A. R. W a- dija. P ie r w sz e j se sji w K a lk u c ie p rzew o d n iczy ł R ab in d ran ath T agore. O dtąd s e s je K on gresu o d b y w a ją się , z w y ją tk ie m la t 194:2 i 1962, co roku, a m a teria ły z n ich są p u b lik o w a n e. U d ział w nich biorą przede w sz y stk im p ro feso ro w ie i w y k ła d o w c y w y ższy ch u czeln i in d y jsk ich , sporo cu d zo ziem có w , tak spoza k raju jak i a k tu a ln ie w y k ła d a ją c y c h w Indii. W śród o sta tn ich u czestn iczy z w y k le też grupa d u ch o w n y ch i m isjo n a rzy , p rzew a żn ie E u rop ejczyk ów .
O dczyt in a u g u ru ją cy s e s ję zeszłoroczn ą w y g ło s ił p rzew o d n iczą cy obradom p rofesor u n iw e r sy te tu W ish w a B h a ra ti w S h a n tin e k ita n e (Zach. B en galia), K. B h a tta cza rija , zn a n y m eta fizy k . O dczyt jeg o p o św ię c o n y o k reślen iu d efin icji filo z o fii, n ad ał ton d y sk u sji w cza sie ca ły ch obrad. P r e le g e n t w sw o ic h w y w o d a c h p o d k reślił szczeg ó ln ie a p rioryczność, n ieem p iry czn o ść p o d sta w o w ej stru k tu ry filo z o fii. Ta n ieza leżn o ść od em p irii d o ty czy zarów n o p rzed m iotu filo z o fii, m eto d y jej b adań, u ż y w a n y c h przez n ią p ojęć, jak ró w n ież w e r y fik a c ji t w ie r dzeń. W edług p rop ozycji z k o ń co w y ch w y w o d ó w p releg e n ta filo z o fię m ożna b y o k reślić jako „ sy ste m a ty c z n e b ad an ie czy sty ch a p rio ry cz n y c h d efin icji..., tj. ty c h d e fin ic ji, k tó re n ie m ogą w y n ik a ć w żad en sposób z sy tu a c ji em p iry czn y ch przy pom ocy ja k ie jk o lw ie k m eto d y w y lic z e n ia i ra ch u n k u ”.
O brady s e s ji to c z y ły się r ó w n ież w d w óch sym p ozjach . N a p ie r w szym b yło o m a w ia n e z a g a d n ien ie b ardziej zasad n icze i te o rety czn ej natu ry: „C zy n a le ż y za ch o w a ć m e ta fiz y k ę ? ”. P r e le g e n c i sta ra li s ię w y k azać c e lo w o ść jej zach ow an ia. W u za sa d n ien iu zw ró cili u w a g ę przede w sz y stk im n a od parcie k r y ty c z n y c h zarzu tów ze stro n y zach od n ich sz k ó ł filo z o fic z n y c h od rzu ca ją cy ch m e ta fiz y k ę , tak ich jak lo g iczn y p o zy ty w izm , fen o m en o lo g ia i e g zy sten cja lizm . Dr G. S. N a ik (U tk a lsk i U n iw e r sy te t) i dr B. S. S a n ja n (In d y jsk i In s ty tu t T ech n o lo g ii w B o m baju) p r ó b o w a li podać d e fin ic ję m eta fizy k i. W ed łu g teg o o sta tn ieg o „ m eta fizy k a w śc isły m tego sło w a zn aczen iu sta n o w i o n to lo g ię jako
te o r ię r z eczy w isto ści, w szerszy m zaś je s t teo rią b y tu i p ozn an ia tzn. o n to lo g ią i ep istem o lo g ią , jeszcze w szerszy m zn aczen iu utożsam ia się z filo z o fią w ogóle, w r e sz c ie w n a jszerszy m oznacza to sam o, co s y n te ty c z n y ap rioryzm , im p lik u ją cy n au k ow ą w ie d z ę i zd row y ro zsą d ek ”. D ru gie sym p ozju m obradujące na tem a t „T radycja i w sp ó łc z e sn o ść ”, za jm o w a ło s ię za g a d n ien iem bardziej p ra k ty czn y m i p op u larn ym . P ro b lem ten w sposób n ie z w y k le ż y w y i o stry n u rtu je sp o łeczeń stw o in d y jsk ie. Z aznaczają się w n im d w ie ten d en cje, n iera z o sk ra jn y ch u ję ciach. J ed n a z n ich op ow iad a się za m od ern izacją i p rzy jęciem n o w o cze sn ego sty lu w e w szy stk ich d zied zin ach życia w e d łu g w zo ró w przed e w sz y stk im Zachodu. D ruga n a to m ia st odrzuca w szy stk o , co n o w o czesn e, u zn ając je d y n ie w a rto ść tr a d y c ji n arod ow ej. R zeczn ik iem tej o sta tn iej b y ł p r e le g e n t S h rin iw a s D ik sit z K olhapur. W edług n iego w ięk szo ść w a rto ści, jak ie rep rezen tu je „ m od ern izm ” (o m a w ia ł on n astęp u ją ce: god n ość lu d zk a, h u m an izm , d em ok racja jako s t y l ży cia , se k u la - ryzm , socjalizm , ra cjo n a lizm , c z y li n a u k o w e p o d ejście, postęp, w o l n ość, ró w n o ść i b ra terstw o ), n ie m a sen su , je ś li zaś go p o sia d a ją , to już są za w a rte w p o jęcia ch filo z o fii in d y jsk iej. T ak np. god n ość ludzka, h u m an izm i d em ok racja w g n ieg o sp row ad zają się do p o jęcia a h im sy, sek u la ry zm zaś w d odatnim teg o sło w a zn aczen iu w y ra ża to sam o co p o ję c ie m o k szy . O d m ien n e sta n o w isk o za ją ł S. N. G a n g u li, m łod y lek to r z C entrum B adań F ilo z o fic z n y c h W ish w a B h a ra ti w S h a n tin ik e - ta n e w Z ach. B en g a lii. W m o d ern iza cji p o d k reślił on jej p o zy ty w n ą i tw órczą stron ę, k o n flik t zaś m ięd zy nią a trad ycją n ie ty lk o u w aża za p ozorn y, a le w p ro st n e g u je m o żliw o ść jego istn ien ia . N iep o ro zu m ie n ie w e d łu g n iego w y n ik a przede w sz y stk im z p o m iesza n ia pojęć, n ieraz b łę d n ie rozu m ian ych . D la teg o n a leży przed e w sz y stk im odróżnić tr a d y cję od in sty tu cji, która jest je d y n ie czym ś fu n k cjo n a ln y m i in s tr u m e n ta ln y m w stosu n k u do trad ycji. Jej celo w o ść i racjon aln ość za leż y od tego, o ile opiera się ona w n a le ż y ty sposób o trad ycję. W p rzeciw n y m razie m oże b o w iem rodzić sy tu a c je k o n flik to w e, gd yż p rzeciw d zia ła p ostęp ow i. W ła ściw ie p o jęta m od ern izacja nie odrzuca w szy stk ieg o z p rzeszłości, lecz k o n ty n u u je to co cen n e w trad ycji w n o w y m w sp ó łc z e sn y m u jęciu , w zb ogacając ty m sam ym tradycję. B łęd n y m n a to m ia st jest p o jm o w a n ie „m od ern izm u ” ja k o śle p e g o n a śla d o w n ictw a zach od n iego sty lu życia. T ak ie p o jm o w a n ie i p rzep ro w a d za n ie m o d ern iza cji z w ła sz cza p rzez e litę sp ołeczn ą In d ii, n iep a m ięć na tra d y cję oraz p o lity k a k o lo n iza to ró w w p rzeszło ści pon oszą, zd an iem p releg e n ta , w in ę za k r y z y s k u ltu r a ln y i ch aos p a n u ją cy w w ie lu d zied zin ach życia sp o łecz n e g o i ek on om iczn ego kraju.
U cz e stn ic y s e s ji b ra li ta k że u d zia ł w p racach czterech sek cji: lo g ik i i m e ta fiz y k i, e ty k i i filo z o fii sp o łeczn ej, h isto r ii filo z o fii i p sy ch o lo g ii.
w roku b ieżącym , a m ia n o w icie: „A rgu m en tacja filo z o fic z n a ” i „ R ela ty w izm k u ltu r a ln y ”.
Już te k ró tk ie sp ra w o zd a n ia p o zw a la ją w y ro b ić so b ie p e w n e p o jęcie o p racy filo z o fó w obu k rajów , oraz k ieru n k u ich z a in tereso w a ń i b a dań. P o d k reślić trzeb a, że św ia d o m i sw y c h zadań biorą o n i za p rzed m io t d ociek ań zagad n ien ia o isto tn y m , n ie m a rg in a ln y m , zn aczeniu. N a w ią zu ją c zd ecy d o w a n ie do w a r to śc i sw ej b ogatej tra d y cji (m .in i re - lig ii) starają się w y ty c z y ć n o w e drogi rozw oju m y ś li filo z o fic z n e j, o d p o w ia d a ją ce p o zio m o w i n a szy ch cza só w i a k tu a ln y m p otrzeb om sp o łe c z e ń stw ich krajów .
J a n P r y s z m o n t N a p o d sta w ie: W oprosy fiło s o fii 1968, nr 9.
