Uwarunkowania rozwoju małych i średnich firm w kontekście prowadzonej polityki regionalnej

w

Janusz

Uwarunkowania rozwoju małych

i średnich firm w kontekście

prowadzonej polityki regionalnej

1. W,ttP

Celem artykułu jest ukazanie wpływu jednego z istotnych czynników deter-

minujących efektywność funkcjonowania małych i śrcdnjch finn,jakim uznaje

się politykę regionalną z uwagi na coraz mocniejsze dążenia regionów do

zwiększenia swej samodzielności.

Obserwując zachodzące zmiany. jak również doświadczenia krajów gospo- darczo wysoko rozwiniętych daje się zauważyć ciągły wzrost konkurencyjności działających na rynku firm. Zachodzi zatem pytanie, czy zasadne jest w obliczu

zbliiającej się integracji ze strukturami Unii Europejskiej ingerowanie w procesy

zachodzące na rynku, poprzez uaktywnienie się w tych działaniach struktur pań­

stwa wraz z będącymi w jego dyspozycji instrumentami, czy też to właśnie rynek powinien modelować wszelkie zależności i w konsekwencji decydować o kształw

cie i zróżnicowaniu społecznowgospodarczym kraju?

2. Polityka państwa a ro_ól rogionalny

Intuicyjnie mianem "polityka" skłonni jesteśmy obecnie określić wszystkie poczynania państwa kształtujące warunki "otoczenia" przedsiębiorstwa skła^w niające je do realizacji nadrzędnych celów społeczno-gospodarczych [3, s. 11).

Celem polityki regionalnej państwa jest takie ukierunkowywanie działań, by w możliwie wysokim stopniu przyczyniały się one do podniesienia poziomu

życia i zmniejszenia dysproporcji i różnic w rozwoju poszczególnych regionów, jak również korzystnie kształtowały wszelkiego rodzaju uwarunkowania zwiąw

zane z funkcjonowaniem i rozwojem małej i średniej pnedsiębiorczości,jako

Janusz Fudaliński

tego elementu. który w przyszlości ma stanowić o potencjale strategicznym regionu i determinować poziom życia ludności. Polityka la, rozumiana jako dzia-

łalność różnych organizacji skierowana na stymulowanie i wyzwalanie rozwoju regionalnego, ma dwa wymiary:

- międzyregionalny (interregionalny), przejawiający się w działaniach cen- trum służących stymulowaniu rozwoju regionalnego,

- wewnątrzregionalny (intraregionalny), dotyczący dzialań instytucji regio- nalnych [por. 8, s. 9J.

Modelowe zalemości pomiędzy polityką makroekonomiczną państwa, a poten-

cjałem regionu i wpływem tej polityki na funkcjonowanie przedsiębiorstw przed- stawia rysunek l.

POLITYKA PANSTWA

Znajomo~ uwarunkowail

REGION

Poziom jego rozwoju, tworzenie warunków rozwoju gospodarczego

PRZEDSIĘBIORSTWO

AnaJi:z.a czynników otoczenia i wybór strategii

Rys. I. Uwarunkowania zewnętrzne a strategia zarządzania przedsiębiorstwem

:tródlo: opracowanie wlasne.

Ogólnie można przyjąć tezę, że rozwój regionalny jest uwarunkowany kształ­

towaniem się i korelacją pomiędzy dwoma czynnikami:

- jakością sterowania rozwojem (rola instytucji i podmiotów wspierających

rozwój regionalny),

- przedsiębiorczością i innowacyjnością społeczności regionalnej.

Zasadnicze, w przypadku rozważań nad polityką regionalną państwa, staje

się określenie stopnia ingerencji państwa w życie gospodarcze; czy będzie to model oparty na silnym lub umiarkowanym interwencjonizmie państwa, czy

leż będzie on ukierunkowany na stosowanie szeroko rozumianego liberalizmu. W kontekście nowych uwarunkowań rozwojowych polskiej gospodarki zwią­

zanych z postępującym procesem integracyjnym ze strukturami Unii Europej- skiej konieczne wydaje się dostosowanie polskich regionów do poziomu rozwoju gospodarczego regionów europejskich. Rozwój spoleczno-gospodarczy każdego

kraju jest przestrzennie zróżnicowany. Różnice w warunkach geograficzno-przy- rodniczych, historycznych, ekonomicznych, społecznych i kulturowych powo-

Uwarunkowania i średnich

dują, że strukturę przestrzenną każdego kraju charakteryzuje występowanie

regionów lepiej i gorzej zagospodarowanych, słabiej i silniej rozwiniętych,

o korzystnym lub niesprzyjającym dla człowieka środowisku naturalnym. Teo- ria rozwoju regionalnego z jednej strony uznaje istnienie różnic międzyregio­

nalnych za fakt obiektywny i powszechnie występujący, z drugiej ^zaś wskazuje,

że ich występowanie nie może być obojętne dla władz publicznych [6, s. 14-15].

Zwolennicy modelu neokeynesowskiego wskazują, w krytyce rozwiązań

neoliberalnych, na niedoskonałość mechanizmu rynkowego, który, ogranicza-

jąc się do czysto rynkowych zależności, często pomija występowanie istotnych zjawisk patologicznych natury społecznej, ekologicznej itp., a mających olbrzy- mie znaczenie z punktu widzenia zarówno gospodarki regionu,jak i kraju.

Za stosowaniem modelu opartego na interwencjonizmie państwowym prze-

mawiają również pewne uwarunkowania historyczne, wskazujące ie [6, s. 15J:

- po pierwsze, mechanizm rynkowy nie może być jedynym regulatorem zmian w regionalnych strukturach gospodarki i społeczeństwa,

- po drugie. istnieje wiele przesłanek O charakterze społecznym, ekono- micznym, ekologicznym uzasadniających ingerencję państwa w procesy roz- woju regionalnego.

Interwencjonizm ten przybiera ^formę polityki regionalnej państwa, władz

regionalnych i innych podmiotów regionalnych.

Druga koncepcja przyjmuje zupełnie odmienne podejście do wyżej wymie- nionej kwestii, akcentując jako główny i skuteczny w każdych warunkach czyn- nik wolnej gry rynkowej, który w sposób automatyczny niweluje występowanie

dysproporcji przestrzennych ("niewidzialna ^ręka rynku"). ^Według tej koncepcji

działanie mechanizmu rynkowego ^{okaże się} skuteczne ^niemalże w ^każdych warunkach, natomiast jakikolwiek interwencjonizm państwowy mógłby jedynie

zburzyć "pożądane" zależności, doprowadzając do zniekształcenia naturalnych warunków gospodarowania. Doktryna neoliberalna koresponduje też z natural- nym duchem przedsiębiorczości i innowacyjności społeczeństw regionu, który

może być wyzwolony i skutecznie przekształcany na bogactwo regionu i kraju jedynie w warunkach nieskrępowanej różnymi ograniczeniami wolności gospo- darowania. Ponadto często przedmiotem krytyki koncepcji interwencjonistycz- nej staje się towarzyszące temu rozwiązaniu stosunkowo duie sformalizowanie

istniejących struktur wspomagających rozwój regionalny, co niewątpliwie przy- czynia się z jednej strony do małej mobilności poszczególnych instytucji, nato- miast z drugiej jest rozwiązanjem kosztownym.

Analizując te dwie koncepcje niezbędne staje się zwrócenie uwagi na skalę

problemu, który w coraz większym stopniu jest postrzegany w aspekcie prze-

słanek o charakterze międzynarodowym. Rozpatrując problem z tej perspek- tywy konieczne wydaje się zaakcentowanie problematyki ekonomicznej i eko- logicznej. Postrzegając ją w tym wymiarze, w skali globalnego zagrożenia środowiska i braku zdecydowanych ograniczeń wobec możliwości przemiesz-

Janusz Fudalitiski

czania się różnego rodzaju zanieczyszczeń, nie może ona zostać pozostawiona

oddziaływaniu jedynie sił naturalnych.

Reasumując, można stwierdzić, iż oba podejścia mają swoje pozytywne,jak i negatywne elementy, jednakże biorąc pod uwagę istniejące uwarunkowania zarówno w skali mikro (uwarunkowań wewnętrznych),jak i makro (zewnętrz­

nych) wydaje się słuszne przyjęcie podejścia "sytuacyjnego" uwzględniającego specyfikę sytuacji Polski, jako kraju będącego w okresie przekształceń syste- mowych. Ryzykowne byłoby przyjęcie stanowiska, że procesy lransfonnacyjne.

charakteryzujące się dużą skalą zmienności, okażą się siłą w pełni sprzyjającą przekształceniom struktur przestrzennych. Przeobrażenia dokonujące się obec- nie w kraju, zwłaszcza w kontekście integracji ze strukturami Unii Europejskiej,

wskazują raczej na konieczność przejęcia przez państwo aktywnej roli w pro- cesie kształtowania nowych struktur w układach przestrzennych. Brak tego

oddziaływania może nie tylko poważnie utrudnić proces integracyjny z UE, ale

również wpłynąć niekorzystnie na całokształt procesów transformacyjnych

związanych ze ^społecznymi i ekonomicznymi kosztami przekształceń.

3. Działalność małych p .. od.lllblo,.tw a poUtyka ,oglonalna

Makroekonomiczne uwarunkowania polityki regionalnej w latach 1990-1995 wiążą się przede wszystkim z:

- relatywnie niskim poziomem rozwoju gospodarczego Polski w porówna- niu z krajami Unii Europejskiej. Zgodnie z danymi Banku Swiatowego produkt krajowy brutto (PKB) na mieszkańca, liczony ^według parytetu ^siły nabywczej, stanowi w naszym kraju zaledwie 29% wielkości przeciętnej w UE. W prze- konaniu większości ekspertów nieuchronne jest pogłębienie się zróżnicowań

regionalnych przy obecnym poziomie PKB w przeliczeniu na mieszkańca. Równocześnie środki publiczne, które można przeznaczać na politykę regio-

nalną, stanowią jedynie ułamek nakładów kierowanych na tę sferę działalności

interwencyjnej w krajach UE;

- ostrymi ograniczeniami budżetowymi. Konieczność ograniczania poziomu deficytu budżetowego oraz zakres sztywnych zobowiązań, w tym związanych

z wysokimi kosztami obsługi długu publicznego, ograniczały możliwość wydat- kowania środków na inne cele, w tym na rozwój regionalny;

- priorytetami polityki makroekonomicznej skoncentrowanymi na początku

lat 90. na problemach równowagi gospodarczej, które nie dopuszczaJy ^odstępstw od jednolitych reguł powszechnie obowiązujących. W połowie lat 90. sytuacja

zmieniła się, bowiem podstawowym celem polityki makroekonomicznej stało się

tworzenie materialnych i systemowych warunków trwałego wzrostu i poprawy

konkurencyjności gospodarki, w efekcie czego wykorzystywano szanse rozwo- jowe tam, gdzie były one najłatwiejsze do zreaJizowania, co sprzyjało tenden-

Uwarunkowania

cjom polaryzacyjnym i wpływało ograniczająco na zakres polityki wyrównaw- czej państwa (8, s. J I].

Efekty takiej polityki i tak ukształtowanych priorytetów w skali makroeko- nomicznej spowodowały znaczne dysproporcje w rozwoju poszczególnych regio- nów państwa, w wyniku czego powstała sytuacja wymagająca działań ukierun- kowanyc;h na zniwelowanie tych różnic i położenie większego nacisku na wyrównywanie występujących rozbieżności.

Zmiany dokonane w wyniku transformacji ustrojowej w Polsce i przejścia

z gospodarki nakazowo-rozdzielczej na gospodarkę rynkową przyczyniły się

do zróżnicowania rozwoju społeczno-gospodarczego kraju. Od 1989 r. można zaobserwować procesy znacznej polaryzacji regionów, które są efektem poja- wienia się nowych zjawisk, właściwych gospodarce rynkowej. Do najbardziej znamiennych należą:

- zmiany na rynku pracy i pojawienie się zjawiska bezrobocia,jako jednego z najbardziej dotkliwych problemów w procesie kształtowania się nowego ustroju państwa,

- zmiany w strukturze własnościowej gospodarki. całokształt przekształceń

prywatyzacyjnych przedsiębiorstw państwowych i powstawanie sektora pry- watnego,

- napływ kapitału zagranicznego,

- kształtowanie się uwarunkowań sprzyjających prowadzeniu działalności

gospodarczej.

Zróżnicowania przestrzenne w rozwoju społeczno-gospodarczym kraju w połowie lat 90. są więc efektem kumulacji [8. s. 12]:

- historycznych uwarunkowań poziomu zagospodarowania poszczególnych województw,

- konsekwencji gospodarki nakazowo-rozdzielczej w okresie PRL.

- nowych zróżnicowań, spowodowanych bądź nasilonych przez procesy transformacji gospodarki narodowej.

Małe i średnie przedsiębiorstwa zyskują w Polsce coraz większe znaczenie.

W krajach o ustabilizowanych systemach gospodarczych działalność malych firm stanowi bardzo często o potencjale strategicznym całej gospodarki i to

wlaśnie te podmioty są główną siłą napędową w krajach wysoko rozwiniętych.

Za pozytywne zjawisko należy uznać zwiększającą się liczbę podmiotów gospodarczych w poszczególnych latach transformacji systemu gospodarczego Polski. W 1996 r. w porównaniu z 1995 r.liczba przedsiębiorstw w sekcji Ol

wzrosła o 6.3% (z 149945 do 159387 jednostek).

Liczba małych przedsiębiorstw w 1996 r. ukształtowała się na poziomie 1255 tys. jednostek. Oznacza to. że w stosunku do 1995 r. ich liczba wzrosła

l Zgodnie lo Europejską Klasyflkacją dzialalności (EKD) do sekcji G zaliczane są przedsiębior­

stwa (nazywane jednostkami handlowymi), których przedmiotem działalności jesl handel hunowy i detaliczny. naprawy pojazdów mechanicznych i anykulów pn:eznaczenia osobislego i użytku

domowego.

Janusz Fudaliński

o ok. 19 % [1, s. 21] (przyjęto, że mała firma zatrudnia do 5 osób). Wskazuje to na stosunkowo dużą liczbę nowo powstających małych podmiotów gospo-- darczych, które często w gospodarkach rozwiniętych pełnią rolę "lokomotyw"

gospodarczych.

Istotne wydaje się również dokonanie analizy funkcjonujących już na rynku podmiotów gospodarczych z punktu widzenia okresu ich działalności. W strok·

turze tej zdecydowanie dominują przedsiębiorstwa powstałe po dokonaniu się

w Polsce w 1989 r. zasadniczej zmiany ustroju gospodarczego i przejściu od gospodarki centralnie sterowanej do funkcjonującej na zasadach rynkowych. Do

ogółu małych firm działających od ponad 6 lat zalicza się 423 125 firm, co sta·

nowi ok. 34% wszystkich małych przedsiębiorstw, natomiast liczba firm naj·

młodszych, prowadzących działalność gospodarczą nie dłużej niż rok ukształ·

towała się na poziomie 187 141, co sianowi ok. 15% wszystkich firm. Strukturę

liczby małych przedsiębiorstw według czasu prowadzonej przez nie działalno­

ści gospodarczej przedstawia rys. 2.

do 1 roku(15%)

6 lat i więcej

(34%)

Rys. 2. Struktura małych przedsiębiorstw według łat działalnoŚci w 1996 r.

Zr6dlo: II].

Interesująco przedstawia się podział przedsiębiorstw według podstawowych rodzajów prowadzonej przez nie działalności. Nadaj dominuje w tej strukturze liczba jednostek, których podstawową dzialalnością jest handel, lecz w 1996 r.

dał się zauważyć stopniowy ich spadek, podohnie jak w latach poprzednich (od 47% w 1993 r. do 43% w 1996 r.). Jednostki przemysłowe stanowiły ok. 15%

zbiorowości, transportowe i budowlane - po ok. 10% [l, s. 22].

Ogółem liczba małych przedsiębiorstw w 1996 r. wynosiła l 255 372 jed·

nostek, natomiast zatrudnienie znalazło w nich 2 138 854 osób.

Uwarunkowania

Liczbę przedsiębiorstw z podziałem na podstawowe rodzaje działalności

oraz liczbę pracujących w nich osób przedstawia rys. 3.

1200000 l ()()() ()()() 800 ()()() 600 ()()() 400 lXlO 200 ()()()

o

namia

trans· obsługa pozostała

port nierueho- działalność mości

• liczba jednostek C!J liczba pracujących

Rys. 3. Liczba przedsiębiorstw i osób pracujących według podstawowego rodzaju działalności

t.ródło: opracowanie własne na podstawie: [l).

Pomimo rosnącej liczby firm można zauważyć w stosunku do lat poprzed- nich wyraźną tendencję do koncentracji, wyrażającą się przede wszystkim sys- tematycznym wzrostem wielkości jednostek handlowych. Silna ekspansja kapi-

tału zagranicznego jest niewątpliwie pozytywnym bodźcem wymuszającym na

małych i ^średnich firmach konieczność wzrostu poziomu ich konkurencyjności

oraz ^{działań zmierzających} do ^{unowocześnienia} fIrm, ale jednocześnie stanowi realne zagrożenie dla pozycji polskich firm ^słabszych kapitałowo. W wyniku walki konkurencyjnej na rynku ^{umacniają się} procesy integracyjne. ^Obejmują one przede wszystkim polskich kupców, którzy nawiązują różne formy porozu-

mień, spółek, zarówno w skali lokalnej,jak i krajowej. Porozumienia i koalicje

pozwalają na bardziej ^skuteczną i efektywną walkę z konkurencją. Dotyczą one

również sieci firm zagranicznych, które ^wchodząc w liczne ponadnarodowe

związki odzwierciedlają międzynarodowy trend do globalizacji działalności

gospodarczej, przekazując jednocześnie firmom polskim te nowoczesne ten- dencje (por. [9]).

Wymogi stawiane przez coraz bardziej zintemacjolizowaną gospodarkę państw wysoko rozwiniętych wymuszają na firmach polskich dostosowanie się

Janusz Fudalińsld

do regul rynku globalnego. Konieczność zrozumienia zasad jego funkcjono~

wania i ciągłe podnoszenie zdolności konkurencyjnej polskiego smali biz1lesu to jednocześnie warunki przetrwania i rozwoju polskich firm.

4.

In,trumenty

rozwól r egionalny

Przemiany jakie ^wystąpiły po 1989 ^r. i ^związana z nimi transformacja ^syste~

mu gospodarczego w Polsce mają również swoje przełożenie na zasady prowa- dzenia i instrumenty polityki regionalnej. Dość duży problem stanowi dekon- centracja produkcji związana z wysokim udziałem w strukturze przemysłu przedsiębiorstw dużych zatrudniających po kilka tysięcy osób. W Polsce, w odróżnieniu od krajów wysoko rozwiniętych, dominują duże przedsiębiorstwa uspołecznione. Zatrudnienie w małych fIrmach liczących do 200 pracowników

wynosiło w 1992 r. w ^przemyśle zaledwie 7% ^ogółu pracowników. Dla porów- nania w Niemczech udział ten był prawie pięciokrotnie wyższy [10, s. 17).

Odmiennie niż w Polsce kształtuje się sytuacja w Danii. Główną siłą napę­

dową duńskiej gospodarki są małe i średnie przedsiębiorstwa. Ponad 75% przed-

siębiorstw zrzeszonych w Konfederacji Przemysłu Duńskiego zatrudnia mniej

niż 50 pracowników, a w co trzeciej firmie pracuje nie więcej niż 10 osób. Łatwo

zatem wywnioskować o wzorcowych kierunkach przemian w polskiej gospo- darce, które powinny preferować powstawanie i funkcjonowanie małej i średniej przedsiębiorczości jako tego elementu, który stanowi podstawę pomyślnego roz- woju państwa. Prowadzenie odpowiedniej polityki regionalnej powinno umożli­

wić skuteczną realizację lego celu. Generalnie można wyróżnić następujące

grupy inslrumentów wspierających rozwój regionalny: I) finansowo-ekonomiczne,

2) informacyjne

3) organizacyjno-prawne.

Ad l. Do instrumentów ekonomicznych ^{można zaliczyć:}

- zwolnienia, ulgi podatkowe, ułatwienia w ^dostępie do kredytu, subwencje

budżetowe dla wybranych podmiotów i przedsięwzięć inwestycyjnych ^zwią­

zanych z uruchamianiem produkcji "high~tech" oraz inwestycji ukierunkowa- nych na ochronę środowiska [6, s. 26].

- utworzenie funduszu gwarancyjnego dla małych i średnich firm, które

podejmą ryzyko rozpoczęcia działalności gospodarczej w preferowanych bran~

żach,

- gwarancję władz wojewódzkich dla spłaty kredytu smali biznesu funk-

cjonującego w preferowanych ^branżach,

- zwolnienia z konieczności płacenia podatków (wakacje podatkowe) dla nowych firm,

- subwencje wspierające tworzenie kwalifikowanych miejsc pracy.

Uwarunkowania małych i średnich firm ...

Ad 2. Instrumenty należące do tej grupy powinny informować o:

- technologiach ochrony środowiska i sprzyjających środowisku technolo- giach produkcji,

- zagrożeniach środowiska dla gospodarki i ludności w regionie, - gospodarce zasobami naturalnymi regionu,

- zamierzonych lub przewidywanych zmianach warunków działania ukła-

dów gospodarczych w przekroju sektorowym i działowo-gałęziowym,

- preferencjach dotyczących produkcji wybranych gałęzi i branż przemysłu,

- preferencjach i ograniczeniach w zakresie lokalizacji zakładów przemy-

słowych,

- wolnych i nie w pełni wykorzystanych mocach produkcyjnych,

- wielkości i strukturze zasobów siły roboczej (głównie kadr kwalifikowa- nych).

Instrumenty te powinny dawać podmiotom gospodarczym klarowną wizję pożądanych w regionie ^{przekształceń} strukturalnych [5, s. 131].

Ad 3.1nslrumenty organizacyjno-prawne powinny obejmować:

- utrudnienia w procesie inwestycyjnym w najbardziej zainwestowanych obszarach województwa (regionu),

- uzależnienie zgody na lokalizację nowych zakładów i rozbudowę już ist-

niejących od spełnienia wielu dodatkowych warunków i wymogów,

- zakaz rozszerzania produkcji degradującej warunki środowiska natural- nego (powietrza, wody, gleby) [2, s. 92),

- normy określające wielkość emisji.

Wykorzystując te instrumenty, można w bardzo istotny sposób wplywać na poziom rozwoju regionalnego, jednakże należy stosować w sposób komple- mentarny, uwzględniający wzajemne warunkowanie się. Trzeba bowiem pamię­

tać, że mając np. do realizacji przede wszystkim cele związane z określoną poli-

tyką ekologiczną i wykorzystując instrumenty wspomagające jej prowadzenie.

może dojść do zaniechania realizacji innych konkurencyjnych celów. ^Jeśli dla przykladu wzniesiemy bariery ograniczające swobodny rozwój inwestycji w regionach przeinwestowanych, to ^{należy liczyć się} z faktem, ^że decyzja ta

może wpłynąć negatywnie np. na ^stopę bezrobocia i poziom dochodów ludno-

ści określonego obszaru. Skoro z jednej strony podejmuje ^się wprowadzenie pewnych warunków ograniczających, będących efektem prowadzenia ^określo­

nej polityki regionalnej, to z drugiej strony powinno ^również występować dzia-

łanie kompensujące negatywne efekty tej polityki.

5.

Instytucie

Tworzenie i rozwój małych i średnich przedsiębiorstw, po przemianach jakie nastąpiły w procesie przekształcania gospodarki centralnie planowanej w gospodarkę funkcjonującą na zasadach wolnorynkowych,jest w znacznym stopniu uzależnione od tworzenia korzystnych warunków sprzyjających temu

Janusz Fudaliński

celowi w bezpośrednim otoczeniu tych firm. To właśnie tzw. otoczenie lokaJne (mikrootoczenie) to jeden z czynników określających zdolność przedsiębior­

stwa do przetrwania i rozwoju poprzez dokonywanie ciągłych wyborów strate- gicznych przez przedsiębiorców dążących do zawierania jak najbardziej korzystnych transakcji z otoczeniem.

Zresztą to właśnie na styku przedsiębiorstwa i otoczenia zostaje wypraco- wana konkretna waność produkowanych przez firmę dóbr i usług, bowiem ta granica stanowi albo potwierdzenie sensu istnienia firmy i akceptuje ten fakt

konkretną wartością, pozwalając realizować zysk, albo też jest źródłem infor- macji zwrotnej, której treść nakazuje zastanowić się danemu podmiotowi nad

realizowaną przez siebie funkcją, bowiem otoczenie nie akceptuje jego pro- duktów.

Mówiąc O otoczeniu lokalnym i analizując jego wpływ na rozwój przedsię­

biorczości, należy zaakcentować istnienie tzw. efektów zewnętrznych, które

można zdefiniować jako materialne i niematerialne dobra (w szerokim rozu- mieniu tego słowa), jakie otrzymuje wyróżniony podmiot ze swojego otocze- nia bez rekompensowania z jego strony kosztów ich wytwarzania [8]. Najpo-

ważniejszymi źródłami lokalnych efektów zewnętrznych są

r

- efekty zewnętrzne szeroko pojętej infrastruktury lokalnej, lak ekonomicz- nej,jak i społecznej,

- efekty zewnętrznych kooperacji podmiotów gospodarczych funkcjonują­

cych w danym układzie lokalnym,

- efekty rynku lokalnego. w tym rynku zbytu dla produktów i rynku konsu- mentów,

- efekty innowacji i informacji,

- efekty zewnętrzne środowiska przyrodniczego, - lokalne zasoby pracy,

- sprzyjająca tworzeniu lokalnej ^przedsiębiorczości polityka miejscowych

władz.

Szczególnie korzystnie na rozwój przedsiębiorczości wpływają organizacje

ją promujące oraz czynniki tworzące tzw. efekty zewnętrzne, jeśli oddziały­

wanie to, z punktu widzenia wszystkich wymienionych elementów, ma cha- rakter synergiczny, czyli zakładający współdziałanie (kooperację) wszystkich czynników.

Pod pojęciem synergii lokalnej należy rozumieć współdziałanie różnych

instytucji. organizacji, placówek wspierających rozwój przedsiębiorczości,jak również łączne oddziaływanie lokalnych czynników, procesów i zjawisk two-

rzących uwarunkowania rozwoju przedsiębiorczości i pozwalających przed-

siębiorcom na osiąganie lokalnych korzyści zewnętrznych [11, s. 8].

Istnieją różnorodne instytucje tworzące środowisko dla dzialalności gospo- darczej. Do instytucji tych zaliczyć należy między innymi: banki, agencje roz- woju regionalnego, fundacje inicjatyw społeczno-ekonomicznych, centra pro- mocji przedsiębiorczości, towarzystwa gospodarcze, szkoły biznesu. firmy

Uwarunkowania i średnich

konsultingowe, giełdy, wystawy, targi. Instytucje te tworzące tzw. otoczenie biz- nesu wyraźnie stymulują procesy rozwoju gospodarczego i przedsiębiorczości

w układach regionalnych i lokalnych. Mają istotne znaczenie zarówno z punktu widzenia zmian strukturalnych w gospodarce, jak i pozytywnie wpływają na poziom inwestycji zagranicznych. Z doświadczeń krajów Europy Zachodniej wynika, że instytucje "otoczenia biznesu" odgrywają szczególną rolę w obsza- rach wymagających głębokich zmian strukturalnych i pobudzaniu lokalnej inno-

wacyjności. W krajach tych od dawna istnieją ośrodki strategiczne inicjujące

i wspierające przekształcenia strukturalne w układach regionalnych i lokalnych [6. s. 14J.

Małe i średnie fIrmy, szczególnie w okresie powstawania i w pierwszej fazie swojego funkcjonowania, wykazują bardzo duże zapotrzebowanie na różnego

rodzaju pomoc przybierającą często formę świadczenia usług o charakterze doradczym, szkoleniowym, finansowym i organizacyjnym. Najbardziej zna- nymi instytucjami, które zapewniają wsparcie przedsiębiorcom i świadczą

pomoc w wyżej wymienionych fonnach są:

l) inkubatory przedsiębiorczości (bisness incubators), 2) instytucje kapitału ryzyka (venture capita/).

Ad l. Glównym celem ich funkcjonowania jest pomoc nowo powstałej fmnie w postaci oferowania jej lokali, świadczenia usług technicznych, organizacyj- nych i prawnych. Dzięki tej pomocy przedsiębiorcy otrzymują lokale. których ceny są niższe od obowiązujących na rynku, mają swobodny dostęp do różnego

typu urządzeń niezbędnych do szybkiej wymiany infonnacji (telefon, fax, kom- putery, sieci internetowe) i wspomagających prowadzenie bieżącej działalności

(kserokopiarki, sale seminaryjne, itp.). Pomoc w tej postaci jest szczególnie waż­

na w pierwszej fazie istnienia fIrmy, kiedy stara się ona pokonać wszelkie barie- ry i móc zaistnieć na rynku. Ale inkubatory to również (a może przede wszyst- kim) miejsca wymiany informacji oraz sposobność nawiązywania kontaktów, co w świecie biznesu ma niebagatelne znaczenie. Ponadto instytucje te mają za zada- nie również wspieranie przedsiębiorców w zakresie dyscyplin wiedzy, których

znajomość jest niezbędna do efektywnej działalności ftrmy, a więc świadczenie usług doradczych z zakresu zarządzania, marketingu, finansów, księgowości. stra- tegii podatkowych, w dziedzinie technologii itp. Wydaje się zrozumiałe, że ta for- ma pomocy w procesie rozwoju przedsiębiorcwści w naszym kraju ma duże zna- czenie i powinna być wspierana przez makroekonomiczną politykę państwa,

bowiem prowadzi, bez konieczności podejmowania bezpośrednich działań inter- wencyjnych, do powstawania nowych miejsc pracy, ograniczenia stopy bezro- bocia i pozwala na pojawienie się twórczej inicjatywy jednostek. Ich kreatyw-

noŚĆ i skłonność do podejmowania - w tym przypadku częściowo ograniczonego - ryzyka, wpływa stymulująco na potencjał regionu, w którym funkcjonują insty- tucje tego typu. Inicjatorami i podmiotami wspierającymi ich funkcjonowanie są władze lokalne, samorząd gospodarczy, stowarzyszenia i organizacje zawodowe.

społeczne, a także polityczne instytucje finansowo-kredytowe, uczelnie,jednostki

Janusz Fudaliński

badawcze, itp. Skoncentrowanie w jednym miejscu profesjonalistów i przedsta- wicieli różnych instytucji daje efekt synergiczny, prowadzący do dużej efektyw-

ności funkcjonowania inkubatorów przedsiębiorczości.

Ad 2. Nieco odmienną formą wspierania małych i średnich fmn są tzw. cen- tra innowacji i przedsiębiorczości, przy czym ich istotę stanowi świadczenie

pomocy przede wszystkim tym przedsiębiorstwom, których działalność jest ukierunkowana stymulująco"na rozwój nowych technologii. Przedmiotem zain- teresowania stają się przedsiębiorstwa rozwijające nowe idee, wdrażające nie do końca sprawdzone rozwiązania. co z natury rzeczy jest obarczone stosun- kowo dużym poziomem ryzyka, ale jednocześnie może przynieść w przypadku powodzenia przedsięwzięcia znaczne zyski Zresztą funkcjonowanie kapitałów

ryzyka nie sprowadza się jedynie do prostej operacji finansowej w postaci zastrzyku gotówki. lecz jego istotę stanowi również świadczenie pomocy w nabyciu odpowiednich kompetencji w organizowaniu przedsiębiorstwa,jego zarządzaniu oraz w działalności handlowej, co ma przyczynić się do możliwie

szybkiego zapewnienia odpowiedniego progu rentowności rozwijającej się

ru-

mie. Źródłem kapitału ryzyka mogą być zarówno prywatne osoby, jak i róż­

nego typu instytucje (firmy doradcze, agencje rządowe, fundusze emerytalne,

duże przedsiębiorstwa, placówki uczelniane i badawcze). Kapitał na jeden cel inwestycyjny może pochodzić z kilku źródeł, co ma tę zaletę, że istnieje wów- czas możliwość większego zdywersyfikowania ponoszonego ryzyka. Takie

współdziałanie przejawia się z reguły w stosunku do przedsięwzięć, których finansowanie ma wymiar lokalny lub regionalny i jest zbieżne ze strategią

popierania określonych przedsięwzięć traktowanych jako priorytetowe w roz- woju danego terenu fil, s. 9). Zauważalna ostatnio duża dynamika nowych firm w Stanach Zjednoczonych jest między innymi kojarzona z funkcjonowa- niem tzw . .,aniołów" (arlgels) , którzy są dostarczycielami kapitalu na różnego

rodzaju przedsięwzięcia w oczekiwaniu potencjalnych, lecz wysoce niepew- nych zysków. Szacuje się, że w USA istnieje dzisiaj ok. 250 tys. "aniołów",

którzy organizują się w klubach i gotowi są ryzykować spore sumy w oczeki- waniu kiedyś wielkich zysków, ale przy świadomości, że może również dojść

do strat. W najbardziej innowacyjnych branżach nowe firmy powstają często

przy udziale naukowców. studentÓw lub absolwentów, których często jedynym

kapitałem jest pomysł. Rzadko zdarza się by banki okazały zainteresowanie tak ryzykownymi przedsięwzięciami. Zatem przedsiębiorcom pozostaje możliwość

zainteresowania swoimi pomysłami "aniołów", którzy w zamian za wsparcie finansowe stają się współwłaścicielami nowych firm i aktywnie uczestniczą

w zarządzaniu nowym przedsiębiorstwem, w nawiązywaniu kontaktów z potencjalnymi dostawcami, odbiorcami i dystrybutorami. Za przykład może służyć firma komputerowa .. Sun Microsystems", której założyciele odstąpili

49% udziałów w zamian za 4,5 mln doL, obecnie zaś jej wartość giełdowa

wynosi ok. 8 mld dol., co pozwala określić skalę zysku dla potencjalnych inwc·

starów skłonnych finansować ryzykowne przedsięwzięcia [4, s. 32-33].

Uwarunkowania i średnich

6. Wnioski

W polskich warunkach wydaje się szczególnie ważne promowanie istnieją­

cej przedsiębiorczości i dokładanie wszelkich starań w tworzeniu korzystnego klimatu i podmiOlów mogących wspierać tworzone firmy. Wobec ograniczo- nych funduszy już sama pomoc organizacyjna, prawna, uproszczone procedury

zachęcające do rozpoczynania działalności, dzielenie się zdobytym doświad­

czeniem mogą przynieść wymierne korzyści.

Pozostawienie funkcjonowania młodego, a tym samym niedoświadczonego

polskiego smalI biznesu jedynie oddziaływaniu ostrych reguł wolnorynkowych, bez żadnego zaplecza i wsparcia finansowo-ekonomicznego, informacyjnego i organizacyjno-prawnego, przy jednoczesnych znacznych ^{obciążeniach} fiskal- nych i ciągle ulegających zmianom przepisach prawa, nie jest rozwiązaniem' właściwym.

Polska gospodarka zmierza nieuchronnie w kierunku integracji ze struktu- rami Unii Europejskiej, co oznacza konieczność jak najlepszego przygotowa- nia się na globalną konkurencję. Bez określonego wsparcia polski smali biznes

może okazać się za słaby, by sprostać wyzwaniom i teraźniejszości i przyszło­

ści. Wobec przewidywanej integracji ze strukturami Unii Europejskiej polscy

przedsiębiorcy bez określonego, aktywnego wsparcia nie będą mogli sprostać

stawianym im wymaganiom.

Powyższe rozważania uzasadniają wniosek, że polityka regionalna nie może być pozostawiona dowolnemu oddziaływaniu jedynie sił rynkowych, automa- tycznie regulujących powstawanie różnic rozwojowych w poszczególnych regionach kraju. To zróżnicowanie generuje raczej konieczność intensywnego i twórczego ingerowania w zachodzące procesy (między innymi poprzez ich systematyczne monitorowanie), by ich potencjalne, negatywne oddziaływanie modyfikować w stopniu pozwalającym na przekształcenie zagrożeń w realne szanse.

Literatura

[1] Działa/nośe gospodarcza małych prt.edsiębiorstw w 1996 r., GUS, Warszawa 1997 [21 Górka K .. Ekonomika ochrony środowiska. AE. Kraków 1990.

[3} Kuzinski S., Polityka prt.emysłowa. Spory wokół strategii rot.woju, Zakład Narodowy im. Ossolinskich, Wrocław 1992.

[4] Ogromna dynamika nowych firm w USA, ,,zarządl.anie na świecie" 1997, nr 2.

[5J Problemy i kierunki restrukturyzacji przemysiu Sląskil Opolskiego, praca zbiorowa pod red. Z. Mikolajewicza. WSP, Opole 1992.

[6] Prusek A .. Strategia rOl.woju regionów w warunkach gospodarki rynkowej, AE, Kra- ków 1995.

[7] Rozwój gospodarki lokalnej w teorii j praktyce. praca zbiorowa pod red. B. Gruchmana i J. Terajkowskiego, Uniwersytel Warszawski - AE w Poznaniu, Poznań 1990.

[81 Rozwój Regionalny Polski /990-/995, Zespól Zadaniowy ds. Rozwoju Regionalnego w Polsce. "Gryf'. Warsl.awa 1996.

Janusz Fudaliriski

f9) Rynek wewnętrzny w Polsce, GUS, Warszawa 1997.

[IOJ SzpliI A., Bariery rozwojowe małych przedsiębiorstw, Politechnika Świętokrzyska, Zeszyty Naukowe, 1994, nr21.

[IIJ Wypych M .. Synergia lokalna a rozwój przedsiębiorczości, "Przegląd Organizacji"

1993, nr 2.

Condltions of the Exponslon of Smoli and Medium-Slzed BusJnesses In the Contexl of the Implemented Regional Policy

The implemented in Poland regional policy does nOI meet Ihe expeclations of wide business circles. lis scope, forms of ils execulion and ils effectiveness are slill far from salisfaclory in relalion 10 Ihe needs of the energing and already established smali and medium-sized businesses. In the highly developed counlries Ihere is a wider use of instruments on the local level and Ihere is also a grealer intensil)' of activilY to slimulate enlrepreneurship. An underslanding ofthe role Ihal this policy ought lo peńonn and direcling activilies in such a way as to make Ihe best use of the opportunities inherent in il for Ihe counlry's economic developmem should be a primary lask and one of the priorilies of {he social and economic policy of Ihe country. Polish entrepreneurship with the linIe capital at ils disposal may be easily defeated by active foreign companies unless it is given an adequate support.