Sytuacja rodzinna i więzi społeczne osób starszych
Prof. dr hab. Barbara Szatur-Jaworska
Uniwersytet Warszawski
Wydział Nauk Politycznych i Studiów Międzynarodowych
PLAN WYSTĄPIENIA
TYLKO WYBRANE ZMIENNE Z 21 PYTAŃ KWESTIONARIUSZA
• Deklarowany stan cywilny
• Trajektorie rodzinne
• Samodzielne zamieszkiwanie
• Zamieszkiwanie z innymi osobami
• Sieć kontaktów osobistych
• Sieć wsparcia
• Poczucie osamotnienia
PŁEĆ I WIEK ISTOTNIE RÓŻNICUJĄ OSOBISTĄ SYTUACJĘ OSÓB STARSZYCH – DEKLAROWANY STAN CYWILNY
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 85-89 90 i więcej
żonaci mężczyźni zamężne kobiety wdowcy mężczyźni wdowy kobiety
WDOWIEŃSTWO JEST GŁÓWNIE LOSEM KOBIET.
Różne trajektorie rodzinne kobiet i mężczyzn w wieku 60 lat i więcej (wartości średnie)
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90
kobiety mężczyźni
przed ślubem małżeństwo wdowieństwo
SYNGULARYZACJA W POPULACJI 60+ - wpływ płci i miejsca zamieszkania
0 5 10 15 20 25 30
1
20
11
27
Odsetek osób 60+ mieszkających samotnie wg płci
ogółem mężczyźni kobiety
0 5 10 15 20 25 30
1
20
13
24 22
27
Odsetek osób 60+ mieszkających samotnie wg miejsca zamieszkania
ogółem wieś miasto <50 tys. miasto 50-200 tys. miasto>200 tys.
20,02
40,59 11,04
7,25 8,61 5,5
1,13 0,83 0,55
1,62 0,68 0,13
2,05
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45
samotnie respondent+małżonek resondent+małżonek+dzieci resondent+dzieci respondent+małzonek+dzieci+wnuki respondent+dzieci+wnuki respondent+małżonek+wnuki respondent+wnuki respondent+małzonek+dzieci+rodzice respondent+małżonek+rodzice respondent+rodzice respondent+dzieci+rodzice inne i braki danych
Formy życia rodzinnego - z kim mieszkają respondenci (ogółem) w %
STAN CYWILNY WOLNY NIE JEST RÓWNOZNACZNY Z SAMOTNYM ZAMIESZKIWANIEM –
OSÓB STANU WOLNEGO JEST WIĘCEJ NIŻ MIESZKAJĄCYCH SAMOTNIE
0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 80,0 90,0 100,0
60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 85-89 90 i więcej
osoby stanu wolnego mężczyźni osoby stanu wolnego kobiety mieskający samotnie mężczyźni mieskający samotnie kobiety
92% kobiet i 92% mężczyzn w wieku 60 lat i więcej ma co najmniej jedno żyjące dziecko. Więcej na wsi niż w miastach.
Na wsi jest więcej dwu- i trzypokoleniowych gospodarstw domowych.
73,9%
85,0%
81,9% 86,4%
60,1%
38,4%
30,6%
24,3%
33,2%
15,9%
11,1%
7,5%
0,0%
10,0%
20,0%
30,0%
40,0%
50,0%
60,0%
70,0%
80,0%
90,0%
100,0%
Wieś Miasto<50 tys. Miasto 50-200 tys. Miasto > 200tys.
mąż/żona/partne(-ka) dzieci/zięciowie/synowe wnuki/małżonkowie wnuków
Członkowie rodziny mieszkający wspólnie z osobami starszymi wg miejsca zamieszkania
Kontakty osób starszych i sieć wsparcia
• KRĄG TOWARZYSKI= KRĄG RODZINNY: regularne kontakty utrzymywane są z dziećmi, nieco rzadziej z wnukami, a niekiedy z rodzeństwem.
• Osoby starsze, o ile w ogóle pomagają innym, najczęściej DOSTARCZAJĄ WSPARCIA NAJBLIŻSZEJ RODZINIE – zstępnym i wstępnym. Pomoc dla
rodzeństwa, dalszej rodziny czy przyjaciół ma miejsce stosunkowo rzadko.
Sieć pomocy, w jakiej osoby starsze pełnią rolę dawców jest niewielka i ma rodzinny charakter.
• Osoby starsze wskazują jako tych, od których MOGĄ OTRZYMAĆ POMOC OD MAŁŻONKÓW I DZIECI (synowych, zięciów). Tylko w przypadku
kłopotów z komputerem i internetem jako potencjalne źródło pomocy pojawiają się wnuki (14-16%). Marginalne wskazania instytucji.
Częstotliwość odczuwania osamotnienia
(populacja w wieku 60 lat i więcej ogółem i wg płci)
(wyniki przedstawiono jako wartości procentowe z 95% przedziałami ufności)
Odpowiedzi Ogółem Mężczyźni Kobiety
Nigdy 43,7
(41,4-46,1)
50,8 (47,0-54,7)
38,6 (35,9-41,3)
Prawie nigdy 23,0
(21,0-25,0)
24,4 (21,5-27,3)
22,0 (20,0-24,0)
Czasami 24,4
(22,5-26,3)
18,4 (15,9-20,9)
28,7 (26,2-31,3)
Często 5,7
(4,9-6,6)
3,8 (2,8-4,8)
7,1 (5,8-8,4)
Zawsze 1,0
(0,7-1,3)
0,6 (0,4-0,9)
1,2 (0,7-1,6)
Trudno powiedzieć 2,2
(1,6-2,7)
1,9 (1,2-2,6
2,3 (1,6-3,0) 2/3 osób starszych nie odczuwa osamotnienia (nigdy lub prawie nigdy)!
REKOMENDACJE DLA PRAKTYKI
• Badania wykazały, że znikomy odsetek osób starszych liczy na pomoc ze strony osób reprezentujących podmioty instytucjonalne. Niezbędne jest więc wzmocnienie instytucji pomocowych i ich pracowników
dostarczających wsparcia osobom starszym w ich miejscu zamieszkania. W obecnym starszym pokoleniu jest niewiele osób, które nie mają dorosłych dzieci stanowiących najważniejsze źródło pomocy w kłopotach różnorodnej natury. Jednak wkrótce w fazę starości wkroczą kohorty odznaczające się znacznie niższą dzietnością, a to oznacza, że nieformalne sieci wsparcia będą coraz słabsze i trzeba będzie je zastępować systematyczną pomocą świadczoną przez instytucje.
• W związku z tym, że gorsza jest psychospołeczna sytuacja starszych kobiet niż ich rówieśników – mężczyzn należałoby stworzyć programy
psychologicznego wsparcia seniorek.
• Badania potwierdzają potrzebę rozwijania pomocy osobom starszym w formie usług związanych z prowadzeniem gospodarstwa domowego.
