ZESZYTY NA UKOWE POLITECHNIKI ŚL ĄSKIEJ Seria: GÓ R N I C T W O z, 149
________ 1986 Nr kol. 900
Antoni GOSZCZ
G ł ów ny Instytut Górnictwa
NIEKTÓRE Z A G A DN IE NI A GEODYNAMIKI GÓROTWORU KARBOŃSKIEGO GÓ R N OŚ LĄ SK IE GO Z A GŁ ĘB IA WĘGLOWEGO NA TLE NOWYCH INTERPRETACJI PRAC BADAWCZYCH Z ZA KR ES U GEOFIZYKI I TEKTONOFIZYKI
S t r e s z c z e n i e . Eksploatacje głębiej zalegajęcych pokładów węgla powoduje wzrost zagrożeń naturalnych, w zwięzku z czym istnieje ko
nieczność rozwoju geologii górniczej , również ze względu na ekono
miczna i bezpieczna eksploatację.
W publikacji przedstawiono związek między badaniami podstawowymi a praktycznymi wnioskami, jakie dla eksploatacji z badań tych w y n i kają. Na bazie reinterpretacJi wy ników badań geofizycznych oraz da
nych z zakresu tektonofizyki przedstawiono szereg hipotez dotyczą
cych systematyki uskoków i wgłębnej budowy Górnośląskiego Zagłębia Węglowego, naprężeń tektonicznych, tektonicznej genezy Z B b u r z e ń mięższości pokładów węgla i rejonizacji stref wstrzęsów. Potwier
dzenie tych hipotez dalszymi badaniami pozwoliłoby w dalszej kon
sekwencji na prawidłowe ekonomicznie i bezpieczniejsze prowadzenie eksploatacji węgla.
i. wsTąp
Wyczerpywanie się zasobów węgla w złożach zalegajęcych na relatywnie niewielkich głębokościach, w dogodnych warunkach naturalnych, zmusza do schodzenia z eksploatację w głęb i do udostępniania i wykorzystywania złóż dotychczas nia eksploatowanych ze względu na zagrożenia naturalne 1 trudności techniczne.
Z roku na rok wzrasta znaczenia zagrożeń nstoralnych - zwłaszcza tych, które zwięzane sę ze wz rostem głębokości, tj. tępań, zawałów, wyrzutów węgla 1 gazu, a eksploatację podejmuje się w rejonach z dużę ilościę z a burzeń tektonicznych, w pokładach cienkich, w których zmiany mięższości stanowię ogromne utrudnienie dla eksploatacji górniczej.
Przy udostępnianiu pokładów węgla w Lubelskim Zagłębiu Węglowym na po
tyka się na szereg nowych problemów.
Powyższe zagadnienia stawiaję przed geologię górniczę nowe zadania, będzie to nie tylko rozpoznawanie budowy geologicznej i dokumentowanie złoża, lecz również stwarzanie geologicznych podstaw dla rozpoznawania i likwidacji zagrożeń naturalnych.
Złożoność problemów z jednej strony, a z drugiej znaczenie tych pro
blemów dla górnictwa zmusza do prowadzania intensywnych prac badawczych i wykorzystywania w geologii górniczej również nowych, nie stosowanych
184 A. Goszcz
Rys. 1. Fragment mapy tektonicznej północnej części Górnoślę6kiego Zagł ę
bia Węglorego
=ig. 1. Fragment of tectonic map of the northern part of the Upper Sileeie Coal Basin
Niektóre zagadnienie geodynanlkl górotworu.. 185
dotychczas metod, mi ęd zy innymi takie z zakresu geodynamiki 1 tektonofl- zyki.
2. TEKTONIKA I GŁ ĘBOKIE PODŁOŻE GZW
G ł ę b ok ie podłoże stanowię skały krystaliczne nawiercone otworami wier tn ic zy mi zl okalizowanymi głównie na obrzeżu GZW. Budowa i tektonika tego podłoża nie zo stały dotychczas w sposób Jednoznaczny wyjaśnionej i stanowię nadal ot warty problem.
Pozornie, z punktu widzenia górnictwa. Jest to problem akademicki.
Przy bliższej Jednak analizie okazuje się. Ze szereg zjawisk geologicz
nych, ob serwowanych w kopalniach węgla oraz zagrożenia naturalne pcsiada- ję ścisły zwięzek z procesami zachodzęcymi w głębokim podłożu.
Przede wszystkim tektonika karbonu została ukształtowana w wyniku de
formacji głębokiego podłoża i stanowi efekt kilku następnych procesów di astroficznych, przy czym ruchy górotworu miały charakter ruchów epeiro- genicznych lub subsydencyjnych.
Na rys. 1 przedsta_wiono fragment mapy tektonicznej północnej części GZW, na której uwzględniono wszystkie uskoki o zrzucie większym od 1 m,
stwierdzone robotami górniczymi. Bliższa analiza mapy umożliwia wydziele
nie czterech systemów uskoków (Goszcz 1985).
Orientację szczelin tych uskoków przedstawiono na rys. 2, przy czym:
N system 1 posiada orientację 2°-182°
50°-230°
95°-275°
Rys. 2. Orientacja systemów us ko
ków w północnej części Górnoś lę s- kieoo Zagłębia Węglowego
Pio. 2. Orientation of the systems of 'leaps in the northern part of
the Upper Silesia Coal Besin
Wymienione wyżej kierunki odpowiada
ją zapewne czterem różnym fazom gó
rotwórczym. Pierwszy związany Jest zapewne z fazę asturyjskę.
Południkowa orientacja szczelin uskoków w s k a z u j e , że przyczynę ich powstania były deformacje głębokiego podłoża pod wpływem nacisku wy wiera
nego na blok GZW ze strony z a ch od ni ej, tj. od strony ślęsko-morawskiej strefy fałdowej.
System 4 jest zgodny z kierunkiem głównych struktur fałdowych w pó ł
nocnej części GZW (niecka bytomska.
siodło główne). Wynika stąd w a ż n y wniosek, że struktury te nie sę synge- netyczne z usko ka mi o orientacji południkowej, takimi jak Ra dz io nk ow sk l,
186 A. Goszcz
Zuzanna, Wojciech. Natomiast zgod no ść osi siodła głównego, niecki byto m
skiej i kierunku uskoku kłod ni ck ie go ws kazuje na ich syngenetyczne pocho
dzenie. Stanowi to potwie rd ze ni e badań, w wy niku których uskok ten za li
czono do uskoków he rc yń sk ic h (Drewniak 1984).
Do interesujących w n i o s k ó w prowadzi reinterpretacjs zdjęcia gr awime
trycznego G Z W wy ko na ne go przez Pr ze ds ię bi or st wo Badań Ge of izycznych w Warszawie w 1972 r. W wy ni ku tej reinterpretacji wykonanej przy za stoso
waniu me to dy filtracji optymalnej (Cianciera 1982) ustalono, że na o b szarze GZW wy raźna zmiana gę stości skał występuje na gł ęb okościach 3,5 oraz 11 km. Tak zwana anomalia residualna spowodowana zróżnicowaniem gęs
tości skał w interwale 0-11 km (rys. 3) ws ka zu je na wyst ęp ow an ie licznych struktur fałdowych typu brachyfałdy. Cechę ch arakterystycznę jest orie n
tacja tych struktur, która w części zachodniej GZW jest zgodna z systemem 4 uskoków, natomiast we wschodniej z systemem 2, zgodnym z orientację st ruktur w krakowskiej strefie fałdowej (synklina Bolesławia, antykllny Dębnika, Siewierza, Krakowa itp.). Orientacja taka wskazuje, Ze system 2 us koków oraz deformacje fałdowe w osiach zgodnych z orientację uskoków systemu 2 powstały w wy niku nacisku w y w i e r a n e g o na blok G Z W od strony krakowskiej strefy fałdowej w kierunku zbliżonym do SWW.
Uwzględniając powyZsze uwagi, dostrzega się, że dwa systemy uskoków, st wi erdzono w warstwach karbońskich, koreluję się dobrze z orientację struktur tektonicznych w gł ębokim podłoZu. Ponieważ system 1 pr aw do po
dobnie z w ią za ny Jest z fazę asturyjskę, pozostaje do wyjaśnienia geneza systemu 3. Niestety, dotychczas podejmowane próby nie dały pozytywnych rezultatów. Być może uskoki z tego systemu spowodowane zo stały ruchami p r ze suwnymi w głęb ok im podłoZu (Herbich 1981).
Rozwiązanie pr oblemu tektoniki GZW i genezy deformacji ma bardzo duZe znaczenie praktyczne dla górnictwa. Pomijając oczywisty wpływ. Jaki tek
tonika ma na udostę pn ie ni e złoża, należy zwrócić uwagę na dwa bardzo w a ż ne zagadnienia.
Po pierwsze - wy st ęp ow an ie cz terech regularnych systemów us koków w y klucza możliwość przypadkowej orientacji szczelin. Oznacza to, że jeżeli robotę górniczą napotka się na nieudokumentowany dotychczas uskok, można z dużym prawdopodobieństwem przewidzieć jego przebieg, właściwie go przy
pisując do odpowiedniego systemu. Prowadzi to do ograniczenia do minimum robót badawczych podejmowanych dla zlokalizowania szczeliny, tj. badań geofizycznych, wi erceń oraz badawczych wyrobisk górniczych.
Po drugie - istnieje wyrażns zgodność pomiędzy orientację spękań kll- wa żowyeh a orientację uskoków (rys. 4).
Znając orientację uskoków w danym rejonie, można również określić orientację kliważu. Tym samym istnieje możliwość optymalnego za pr oj ek to
wani a eksploatacji w stosunku do występ uj ąc eg o kliważu, a także ograni
czyć do minimum uciążliwe Jego pomiary.
Niektóre zagadnienia geodynamiki górotworu.. 187
Rys. 3. Mapa anomalii residualnych siły ciężkości, w interwale 0-11 km 1 - osie anomalii o orientacji zgodnej z systemem uskoków, 2 i 4 (izollnie
anomalii wyrażone w 10 m/sek)
Fig. 3. Map of residual gravity anomalies in the interval 0-11 km 1 - axes of anomalies of orientation corresponding '■25 th® syste,n*
2 and 4 (isolines of anomalies expressed in 10 m/sec;
188 A. Goszcz
Objaśnienia
K ie ru n k i sp e k a n k liw azo w ych
> G ra m c a stre fy kom- pakcji
4. Przebieg us koków fezy asturyjskiej i kierunków spękań kliważowych 4. Course of leaps of the as tu ri an phase and cleavage fracture di
rections
Zuzonny
Katowic
Niektóre zagadnienia geodynamlki gó ro t w o r u . . 189
190 A. Go sz cz
Wy ja śn ie ni e wgłębnej budowy geologicznej G Z W stanowi od rę bn y problem.
0 ile zmianę gęstości skał na głębokości 3,5 km można in te rpretować jako spęg karbonu (granica m i ę d z y karbonem a d e w o n e m ) , to je dn oz na cz na i n t e r pretacja drugiej z m ia ny gę stości Jest zn acznie trudniejsza. Praw do po do b
nie jest to granica po mi ęd zy gł ęb inowymi skałami z gr up y gr an it ów a ska
łami wylewnymi z grup y bazaltów. By ła by to więc powierzchnia Conrada.
Na rys. 5 pr ze ds ta wi on o obraz anomalii siły c i ęż ko śc i tr ansformowanych na poziom zn aj du ję cy się na głębokości 11 km.
Oak w y ni ka z r y s u n k u , w z d ł u ż linii Tarnowskie G ó r y - Oś więcim w y s t ę p u je w podłożu kr ystalicznym G ó r n oś lą sk ie go Zagłębia W ę gl ow eg o struktura a n t y k l i n a l n e : grzbiet górski z dwoma szczytami, zbudowana zapewne ze skał w y le wn yc h (bazalty?). Na jprawdopodobniej Jest to star y Masyw Górnośląski st an ow ię cy fundament GZW.
Budowa ge ol og ic zn a głębokiego podłoża G Z W ma istotny w p ł y w na pr ob le my zwięzane z wentyl ac ję i kl im at yz ac ję kopalń. Lokalizacja źródeł ciepłą w gł ęb ok im podłożu umożliwi pr ognozę w a r u n k ó w cieplnych w pr ojektowanych kopalniach, a zarazem um ożliwi za pr o j e k t o w a n i e odpowi ed ni eg o systemu k l i
matyzacji.
Ró wn ie ż ścisły zw ięzek z budowę gł ęb o k i e g o podłoża posiada ra di oa kt yw
ność węgli i w ó d w kopalniach.
Po wyższe zagadnienie z a sy gn al iz ow an o Jedynie dla podkreślenia ilości 1 ciężaru ga tu nk ow eg o p r ob le mó w wy ma ga j ę c y c h rozwiązania. Aktu al ni e w G ł ó w n y m Instytucie Górn ic tw a i Mi ęd zy r e s o r t o w y m Instytucie Geofizyki A G H podjęto prace badawcze mające na celu w y j a śn ie ni e budowy geologicznej głębok ie go podłoża. Badania te, w których przewiduje się kompleksowe w y korzystanie da ny ch geologicznych, geofizycznych, geochemicznych, radiome
trycznych i innych zostanę za ko ńc zo ne w 1988 r.
3. PROBLEMY TEKT0N0FIZYK1
Procesy diestroficzne s p o w od ow ał y da le ko idące zm ia ny w górotworze karbońskim. W wyniku tych pr ocesów uformowała się nie tylko tektonika GZW, ale również uległy zmianie podstawowe parametry geomechaniczne skał (Goszcz 1980).
W okresie ruchów górotw ór cz yc h w skałach pojawiały się naprężenie t e k t o n i c z n e :
- maksymalne, S2 - medialne,
- minimalne,
przy czym w warunkach geotektonicznych GZW, w których nastąpiło w e r t y k a l ne przemieszczanie się skał, możliwe było powstanie dwóch Jakościowo róż
nych stanów naprężeń:
Niektóre zagadnienia geodynemiki górotworu.. 191
;Rys. 6. Schemat dwóch stanów naprężeń tektonicznych Fig. 6. Scheme of two States of tectonic stresses
stan 1 - wszystkie naprężenia ściskające, stan 2 - naprężenie oraz - ściskanie, a
naprężenie <»3 - rozcięganie.
Występowanie dwóch Jakościowo różnych stanów naprężenia, zilustrowanych schematycznie na rys. 6, ma doniosłe konsekwencje geomechaniczne. Długo
trwałe wszech st ro nn e ściskanie reologicznego ośrodka skalnego prowadzi do Jego kompskcji i wzrostu wytrzymałości i sprężystości, podczas gdy po
ziome rozcięganie powoduje rozwój spękań, wzrost porowatości i osłabienie ośrodka.
W konsekwencji w obszarach, w których występował w przeszłości geolo
gicznej stan 1 naprężeń, należy oczekiwać zagrożeń tępaniami i wstrząsa
mi, podczas gdy w obszarach stanu 2 - zagrożeń wodnych, zawałów, obwałów itp.
Obszary, w których występił stan 1 naprężeń, wyznaczono na podstawie zasad mechaniki zniszczenia skały, wykorzystując nachylenie powierzchni uskoków, które - Jak wiadomo - sę powierzchniami zniszczenia ściskowego.
192 A. Goszcz
Ne rysunku 4 oznaczono zasięg obszaru kompakcji związanej z systemem 1 us ko kó w (z fazę asturyjskę). 3ak się okazuje, ogniska wszystkich w s t r z ą sów o energiach większych od 105 3 z l ok al iz ow an e sę we wn ęt rz ob szarów kom
pakcji. Korelacji takiej nie uzyskano dla po zo stałych sy stemów uskoków, co wskazuje, że na naturalną predyspozycję skał karbońskich do ws t r z ą s ó w i tąpań de cy du ją cy wp ł y w posiada kompakcja skał pod wp ły we m na prężeń tek
tonicznych w fazie a s t u r y j s k i e j .
K o le jn y problem z zakresu tektonofizyki GZW to możliwość wyst ęp ow an ia w górotworze kerbońskim na pr ęż eń tektonicznych. Naprężenia te występują w okresie ruchów górotw ór cz yc h i utrzymują się Jeszcze w skałach przez pe
wien czas po w y g a śn ię ci u tych ruchów, ulegając stop ni ow o relaksacji. S z a cunkowe obliczenia wykazują, że obecność napr ęż eń tektonicznych sp ow od ow a
nych gó rotwórczością hercyńską Jest wykluczona. Niemniej istnieją realne możliwości wyst ęp ow an ia na pr ęż eń sp ow odowanych alpejs ki mi ruchami góro
twórczymi.
Zakładając, że alpejskie ruchy górotwórcze utrzymuję się na terenie G Z W do dnia dzisiejszego, trzeba również założyć możliwość występowania naprężeń tektonicznych. Hipoteza o w y s t ęp ow an iu ruchów górotwórczych na terenie GZW Jest Jak na razie tylko hi potezę od zwierciedlającą poglądy pewnej grupy badaczy. Niemniej wy ja śnienie tego problemu z zakresu geo- tektoniki Jest niez mi er ni e ważne, gdyż przy wyst ęp ow an iu naprężeń tekto
nicznych w skałach wsze lk ie prace analityczne z dzie dz in y mechaniki gó ro
tworu, przed ok re śl en ie m tensors na pr ęż eń tektonicznych nie maję żadnego sensu, gdyż sprowadzą się do rozwiązania teoretycznych zadań ma te ma ty cz
no-fizycznych, nie ma ją cy ch praktycznie nic w s pó ln eg o ze stanem faktycz
nym.
Problem w y s t ęp ow an ia naprężeń tektonicznych w skałach karbońskich w y eksponowano w niniejszej publikacji dlatego, że rozwiązanie go leży w znacznym stopniu w zasięgu możliwości geologii górniczej, geomorfologii i geofizyki (pomiary naprężeń).
W gó rn ośląskich pokładach wę gl a obserwuje się częste i gwałtowne zm ia
ny miąższości utrudniające, a czasami nawet uniemożliwiające prowadzenie eksploatacji. Dlatego też niezmierne znaczenie dla górnictwa posiada m o ż
liwość wc ze śn ie js ze go lokalizowania stref redukcji miąższości w fazie po
przedzającej eksploatację.
Przyczyny powstawania za burzeń miąższości po kładów węgla nie zostały w pełni wyjaśnione. Powszechnie uważa się, że są to "zmycia" lub "wymycia", co sugeruje ich se dy me nt acyjno-erozyjne pochodzenie. Od mi en ny pogląd re
prezentuje 3. Ryszka, tłumacząc z m i a n y miąższości pokładów węgla z grupy 6 0 0 zjawiskami sejsmicznymi - trzęsieniami ziemi w okresie karbońskim, powodującymi chaotyczne pr ze mi es zc za ni e się osadów znajdujących się we w c ze sn yc h stadiach konsolidacji.
Niektóre zagadnienia geodynamlki g ó ro tw or u.. 193
Szczegółowe obserwacje wy robisk górniczych wskazuję jednak na możli
wość powstawania zaburzeń mięzszości pokładu węgla w wyniku naprężeń tek
tonicznych (Goszcz, Kuś 1985). świadczę o tym:
- małe wy miary strefy zaburzenia (ok. 0,5 ha),
- “ostre" granice strefy zbliżone do powierzchni tektonicznych (uskoki, nasunięcia, zlustrowanie),
- wy st ępowanie w strefie zaburzonej dużej ilości uskoków o zrzucie do 1 m, a także innych spękań i szczelin tektonicznego pochodzenia, - wzrost mięższości pokładu na obrzeżu zaburzenia,
- wy st ępowanie deformacji plastycznych w obrębie zaburzenia (przegięcia, sfałdowania) ,
- zmiana własności georaechanicznych skał.
h ~30 m __
Rys. 7. Przykład zaburzenia mięższości w pokładzie 416/3 w KWK "Julian"
A - sytuacje górnicza, B - przekrój geologiczny
1 - węgiel, 2 - iłowiec, 3 - mułowiec silnie za pi as z c z o n y , 4 - piaskowiec, 5 - płaszczyzny spękań, 6 — granico nieclęgłości pokł, 416/3
Fig. 7. Example of thickness dislocation in seams 416/3 of "Julian" col
liery
A - mining situation, B - geological section
1 - coal, 2 - siltstone, 3 - strongly sanded mudstone, 4 - sandstone, 5 ‘-"fracture planes, 6 - boundary of discontinuity of seam 4lo/4
Na rys. 7 przedstawiono zaburzenie w pokł. 416/3 stwierdzone frontem ściany w KWK “Julian". W iłowcach i mułowcach oraz górnej części pokładu stwierdzono występowanie lokalnych fałdów o amplitudzie do kllkudziesię-
194 A. Goszcz
ciu ce nt ym et ró w (fałdy ze zgin an ia , ci ąg ni en ia i dysharmonijne) , drobnych us ko kó w o nachyleniu do 45°, St wi er dz on o poza tym wyst ęp ow an ie zaburzeń i rys tektonicznych o zn acznym stopniu uporządkowania.
Wy korzystujęc powyższe informacje, w s ka zu ję ce na tektoniczne po ch od ze
nie zaburzenia, d o k o na no prób y an sl iz y naprężeń, które m o g ł y Je sp owodo
wać. W wy ni ku tej an a l i z y ustalono dwa pola naprężeń, ch arakteryzujące się pewnymi kierunkami naprężenia mi ni malnego Wypływa stęd wniosek, ze zaburzenie to zo stało spowodowane w wy ni ku pr zemieszczeń międzyłswico- wych w kierunku zbliżonym do poziomego. Przemieszczenie takie mogło pow
stać w okresie tworzenia się głównych struktur fałdowych.
□ 1
2
Rys. 8. Przykład za bu rz en ia mi ąż sz oś ci w pokładzie 816 w KWK "Grodziec"
1 - węgiel, 2 - tonstein, 3 - piaskowiec, 4 - mułowiec
Fig. 8. Example of thickness disl oc at io n in seam 816 of "Grodziec" col
liery
1 - coal, 2 - tonstein, 3 - sandstone, 4 - mudstone
Na rys. 8 pr ze ds ta wi on o zaburz en ie w pokładzie 816 w KWK "Grodziec".
0br8z zaburzenia oraz wyst ęp ow an ie w y ra źn yc h elem en tó w o tektonicznym po
chodzeniu W6 kszuje Jednoznacznie, że przyczyną powstania zaburzenia były naprężenia (tektoniczne.
Pozornie geneza powyższych za burzeń nie posiada istotnego znaczenia.
Są to Jednak tylko pozory. Występujące często w eksploatowanych pokładach węgla zaburzenia, których nie można zlokalizować w fazie wykonywanie ro
bót przygotowawczych, były niejednokrotnie przyczyną załamywania się pla
nów produkcyjnych kopalń, a z reguły wpływają bardzo niekorzystnie na uzyskiwane przez kopalnię efekty ekonomiczne. Deżeli założy się, że przy
czynę za burzeń są procesy e r o z y j n o - s e d y m e n t e c y j n e , to wówczas w y st ęp ow a
nie tych zabu rz eń jest zjawiskiem losowym bez możliwości prognoz. Zupe ł
nie inna sytuacja powstaje, gdy zaburzenia te spowodowane są naprężeniami tektonicznymi, które nie mogą występować przypadkowo, lecz stanowią pole
Niektóre zagadnienia geodynamikl górotworu.. 19S
wi el ko śc i fizycznych. W polu takim wszelka przypadkowość jest n i em oż li wa;
w związku z czym możliwości poprawy są tu teoretycznie duże. Oak dotych
czas ustalono, że inne pod wz ględem jakościowym zaburzenia występuję w I stanie naprężeń (rys. 6), a inne w II. Zagadnienie to wymaga jednak dalszych badań.
3. WNIOSKI KOŃCOWE
W p u bl ik ac ji zasygnalizowano tylko niektóre problemy z zakresu geody- namiki i t e k t o n o f i z y k i , których rozwiązanie posiada ścisły związek z za
gadnieniami geologii górniczej. Należy jednak wyraźnie podkreślić, źe zarówno geodynamika, jak i tektonofizyka stanowią dyscypliny młoda, któ
rymi zajmuje się tylko niewielka grupa specjalistów. Dlatego też rozwią
zanie nawet najbardziej istotnych zagadnień nie nastąpi szybko.
Przyznawanie jakichkolwiek priorytetów poszczególnym problemom będzie miało zawsze charakter subiektywny. Niemniej już obecnie można sformuło
wać trzy wnioski dotyczące dalszych badań:
1) Należy przeprowadzić gruntowne studia nad tektogenezą GZW. istnie
jące poglądy pozostają ciągle w sferze hipotez i nie mogą stanowić punktu wyjścia do dalszych rozważań i badań.
2) Konieczne jest przeprowadzenie kompleksowych oadań nad budową geo
logiczną głębokiego podłoża. W tym celu należy wykorzystać rezultsty wy
konanych badań geofizycznych oraz wierceń bedawczych. Dużo informacji m o gą również dostarczyć badania z zakresu geomorfologii.
3) Pilnego rozwiązania wymaga problem przyczyn występowania stref re
dukcji miąższości pokładów węgla, a w dalszej kolejności opracowanie me
tod ich wykrywania. Stosowane obecnie metody geologiczne i geofizyczne nie gwarantują pewnych wyników.
LITERATURA
[1] Cianciara B. : Zastosowanie cyfrowej optymalnej filtracji dla geofi
zycznych pól potencjalnych. Wyd. Geologiczne, Warszawa 1982.
[2] Drewniak R. : Reinterpretacja uskoku kłodnickiego. Mat. VII Sympozjum
"Geologia formacji węgionośnych Polski". Wyd. AGH, Kraków 1984, s. 93-98.
[3] Goszcz A.: Wpływ naprężeń tektonicznych na niektóre własności skał i warunki górnicze w północno-wschodniej części Górnośląskiego Zagłębia Węglowego (GZW). Zeszyty Naukowe AGH, Kraków 1980, seria Geologia z. 27.
[4] Goszcz A. . Kuś R. : Wpływ tektoniki na powstanie zaburzeń ciągłości pokł. 816 w kopalniach "Grodziec" i "Generał Zawadzki". Mat Ko.nf.
■Tektonika Górnośląskiego Zagłębia Węglowego". Uniwersytet Śląski, Katowice 1985, s. 75-96.
196 A, Goszcz
£5] Goszcz A. : T e k t o n o f Izyczne przyczyny wyst ęp ow an ia w s t r z ą s ó w górni
czych. Publications of the Institute of Geophy si cs PAN 1985 - przyję
te do druku w numerze H-8 (l91).
[6] Herbich E. : Analiza tektoniczna sieci uskokowej Gó rn oś lą sk ie go Za g ł ę bia Węglowego. Ann. Sue. Geol. Pol. 51 - 1981, s. 383-434.
Recenzent: Prof, dr hab. inż. Z b i g ni ew Fajklewicz
EEKOTOEHE BOriPOCU rEOHHHJLMHKH KAPEOHCKOrO r0P00BPA3OBAHHH TYE EA a 0 E Ś .H03HX HHTKPHPEIAIIH^ MCCJIE20BATIUIi.CKHX PAEOT
HO I204>ilbiiKE H TEKT0H65H3HKE.
p e s jom e
S K c n jiy a ia iiH s r z y ó s c e 3axeTaian?HX n a a c x o B y rjiH B e # e x k p o c x y e c x e c tB e H H o K y r p 0 3 H B CBH3B O SXHM C yneC T B yeT BeOÓXO«BMOCTB B paSBHTKH ropHOiS reOJIOTHH.
3 e x a l t e cpeflCTaBxeHa c s h 3 ł w esay ochobhkm h HacneflOBaHzaMK h n p a ic im ie c - khi£b BHBoxaMK. D p ejy io sea p«,ą r a a o i e 3 t KacaxasHxea CHCiejiaiHKH ycxynoB h rjiyóKHBoro cxpoeHHH B i'E, xeKXOHHEecKHx KanpasceHKfi, leK ioH H B ecK oro npoHC- xoxaeHHa H3MeHeHBA zoaąKHH cjioeb y r a a k pa3jjejieHHA 30B coxpaceH H ft.
noxBepa^eHH e 3Xhx r n n o x e 3 naabHefcEKMH EcejiesoBamiaMK n ajm 6u b o sm o k h o cib HpaBHJiBHO 3K0H0MHaecKH e e e s o n a c n y » sx cn ay ax aijH » ą o ó w i u y r a a .
SOME GEOD YN AM IC S PROBLEMS OF THE CARBONIFERENS R O C K MASS OF THE UPPER S I LE SI A C O A L BASIN OVER THE B A CK GR OU ND OF NEW INTERPRETATIONS OF THE R E S E AR CH WORK IN THE FIELD
OF GE OP HY SI CS A N D TE CT ON OP HY SI CS
S u m m a r y
The ex pl oi ta ti on of more d e ep ly depo si te d coal beds causes an increase of natural hazards in connec ti on with which there is a necessity for a development of mining ge ology also on account of economical and safe mi
ning.
In the paper is presented the relationship between the besic studies and practical conclusions whic h arise from them for exploitation. On the basis of the re -interpretation of geophysical test results and the data from the field of t e c t o n o p h y s i c s , a number of hypotheses on the systema- tics of leaps and recessed structure of the Upper Silesia Coal Basin, tectonic stresses, tectonic genesis of the thickness disolacements of coal seams and regionalization of tremozones have been presented. C o nf ir
mation of these hypotheses by further studies would consequently permit economically correct and safer exploitation of coal.
