Badania nad ryjkowcami (Coleoptera, Curculionidae) na uprawie sparcety siewnej (Onobrychis uiciaefolia Scop.) w południowo-wschodniej części Lubelszczyzny - Biblioteka UMCS

(1)

ANNALES

UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN — POLON I A

VOL. XXXV, 23 SECTIO C 1980

Instytut Biologii UMCS. Zakład Zoologii

Jacek ŁĘTOWSKI

Badania nad ryjkowcami (Coleoptera, Curculionidae) na uprawie sparcety siewnej (Onobrychis uiciaefolia Scop.) w południowo-wschodniej części

Lubelszczyzny *

143yieHMe nojiroHOciiKOB (Coleoptera, Curculionidae) na KyjibType acnappeTa noceBiioro (Onobrychis viciaefolia Scop.) b roro-BOCTOHHOń uacTn JlłoSjiHumwubi Investigations on Weevils (Coleoptera, Curculionidae) on Common Sainfoin Cultures (Onobrychis uiciaefolia Scop.) in the South-eastern Part of the Lublin Region

Uprawy roślin pastewnych odgrywają w gospodarce rolnej ważną rolę jako źródło taniej, biologicznie wartościowej paszy, a niektóre z nich jako czynnik podnoszący żyzność gleb. Wśród nich czołowe miejsce pod względem wartości użytkowej zajmują rośliny motylkowe. Jedną z nich jest sparceta, która znajduje w południowo-wschodniej części Lubel

szczyzny korzystne warunki glebowe i klimatyczne, daje wysokie plo

ny, najwyższe w warunkach niskiej wilgotności i bardzo wysokiej za

wartości wapnia w glebie. Występuje ona także w stanie dzikim na Wy

żynie Lubelskiej, Małopolskiej oraz na Śląsku (23, 42).

Jednym z czynników obniżających wysokość plonów sparcety jest szkodliwa fauna owadów, wśród których ryjkowce spełniają jedną z istot

nych ról. Ich skład jakościowy i ilościowy jest tematem szczególnie in

teresującym i przydatnym w ochronie roślin ze względu na dużą li

czebność tych chrząszczy w monokulturach.

Ryjkowce rośliny tej, w naszym kraju nie były dotychczas przedmio

tem badań, z wyjątkiem pracy Cmolucha i Łętowskiego (9), zaś krótkie wzmianki faunistyczno-zoogeograficzne o gatunkach wystę

* Praca stanowi kontynuację badań biocenotycznych nad ryjkowcami roślin motylkowych południowo-wschodniej Polski.

(2)

pujących na sparcecie można znaleźć w kilku publikacjach (7, 8, 10, 22, 44). Z prac omawiających bionomię niektórych gatunków ryjkowców i ich gospodarcze znaczenie na uwagę zasługują opracowania autorów radziec

kich (16, 17, 30, 33). Zachodzi więc potrzeba poznania zgrupowania ryj

kowców zasiedlających powyższą uprawę w naszym kraju, a wszelkie informacje o nasileniu występowania któregoś z elementów zgrupowa

nia pozwolą wtedy na podjęcie działań w zakresie ochrony roślin.

Serdecznie dziękuję Panu doc. drowi Zdzisławowi Cmoluchowi za sprawdze

nie całości materiału dowodowego do niniejszej pracy, oznaczenie niektórych ga tunków ryjkowców oraz cenne rady i liczne konsultacje, dziękuję również Pani mgr Zofii Stączek za określenie licznych gatunków roślin oraz Paniom mgr Elżbie cie Bajan, mgr Jolancie Dąbkowskiej, mgr Marcie Kaczmarskiej i mgr Teresie Łuczkowskiej za pomoc techniczną.

MATERIAŁ I METODA

Materiał do badań zbierano w latach 1973—1976 na 11 stanowiskach sparcety 1 siewnej, położonych w województwach: chełmskim, zamojskim i lubelskim (ryc. 1).

Ryc. 1. Szkic sytuacyjny badanych upraw A situational outline of the examined cultures

(3)

Badania nad ryjkowcami (Coleoptera, Curculionidae)... 299 Odłowy prowadzono raz w tygodniu w ciągu całego sezonu wegetacyjnego przy użyciu czerpaka entomologicznego. Na każdą powierzchnię przypadało śred

nio 20 prób zoocenologicznych. Na próbę składała się seria 4X50 uderzeń czer

pakiem.

Porównanie odłowów czerpakiem z innymi metodami wykazało, iż za pomocą czerpaka uzyskuje się najwięcej osobników i gatunków większości grup owadów i pajęczaków, zasiedlających pola uprawne i łąki. Metoda ta jest także powszechnie stosowana w badaniach ilościowych nad fauną ryjkowców środowisk nieleśnych (1, 8, 14, 19, 24, 25, 32, 41, 47).

Zgromadzony materiał opracowano przy użyciu wskaźników przyjętych w bio- cenologii (2, 3, 4, 5, 28, 46). Wskaźniki te pozwalają ocenić znaczenie danego ga

tunku w zgrupowaniu oraz wyróżnić pewne grupy bioekologiczne wchodzące w skład entomofauny badanej agrocenozy.

Zastosowano wskaźnik dominacji (D), a otrzymane wartości zgrupowano w trzech klasach (45):

dominanty — D, >5%, subdominanty — D2=l—4,9%, recedenty — D8 < 1%.

Nadto analizowano cały ilościowy materiał w zakresie gęstości względnej i sta

łości występowania. Posługując się stałością występowania, wyodrębniono trzy kla sy gatunków:

konstanty — C,> 50%, akcesoryczne — C2=25,l—50%, akcydenty — C,< 25%.

Ponieważ materiał zbierany był w monokulturach, zastosowano także wskaźnik W (13, 26). Wskaźnik ten obliczano według następującego wzoru:

... CXDX100%

W—--- 10000

a otrzymane wartości tego wskaźnika podzielono na trzy grupy:

W, > 10%, W2=0,l—10%, W,< 0,1%.

Biorąc pod uwagę wyniki analizy ilościowej i wyniki doświadczeń hodowla nych oraz pewne dane z piśmiennictwa (20, 29, 31, 35, 36, 37, 38, 39, 40), wyodręb

niono w materiale trzy grupy bioekologiczne: gatunki charakterystyczne, towarzy szące i przypadkowe (14, 27,43).

W tab. 1 zestawiono wykaz stwierdzonych gatunków wraz z ich liczebnością we wszystkich badanych stanowiskach. Dla zilustrowania pewnych zagadnień eko

logicznych uwzględniono również w tabelach materiały ilościowe z Bezka (9).

Stanowiska upraw w tekście pracy i na rycinach oznaczono nazwą miejsco wości, przy czym jeśli w danej miejscowości znajdowało się ich kilka, oznaczono je kolejnymi cyframi: 1, 2, 3..., biorąc pod uwagę wiek uprawy.

EKOLOGICZNA ANALIZA MATERIAŁU

W czasie czteroletnich badań zebrano ogółem 35 087 osobników na

leżących do 166 gatunków ryjkowców. Na poszczególnych stanowiskach łowiono 38—70 gatunków tych owadów, które wyróżniono ze zbiorów

(4)

Tab.1.ZestawienieliczboweiprocentowegatunkówryjkowcówzebranychnaOnobrychisniciaefoliaScop. AcomparisonoftheąuantityandpercentagevaluesofweevilspeciescollectedonOnobrychisviciaejoliaScop.

stenpiAiput jo uins Moipuąoso euins

aoiMOii -zjoizcj 1314

ouąe^ CN

.itu-too uepCejM

JM0S O

-Mliaj

X a>

lM0S er.

’ć3 o 0 J 11

CS ouuezp^ OO

r-Ł.X

■£

O C

+■»ca £>

W -MOJ^OJ

!a\ou

-IM[OM CO

’mou IO -1M10M

’MQU -WM

5)3Z3a CO

i!

3 i.

ca w W)«w 3 °

£ g N C

Ol

ca ca ZZ

a o ł-H

O -w -2 ° .5 -O

3 a * aJ CD Q

—•O —i o

cd

<N

cd r-i o to of

CO IO o, co cT —.o"

CO O —' O"

T-. O

<o

< o*

s

« o

w i-0 c-.

•Iffi a 5/1

.2“

R — 'C

3 Eo >-

■go 'C

co

£ ?

■go 3 o 1 *

g

O — S,t^

3 u a-o Oj X

£ a>

O

a- a>

ao<

sa "■> w

?i 0) la

a Oj*

S *

o c

■~

g a, a O

O r-i

(5)

Badania nad ryjkowcami (Coleoptera, Curculionidae)... ₃₀₁

m© —.o

•-< © o —.©

in CM o*

Oi•O oi"

rt4 CM©~

F- ©

—. ©*"© ©

— ©’

CM CM ©"

Oi cm CM©“

©CM

CO ©

©_

« o"

CM

©

CM © rt4© CM ©

—©©‘

< ©*"©~

W

tO ©" s

- ©*" 3*

g_a _g

g G_o

g i * 1

3 a a *

G * •«-a a o >, O >1. ar- Cu a >, S* ’5 X> a ^X3 5 «o 5 * s e “

o^o^. — a S,CQ aO aus aus Oa**4

’C

ei co ió co

O

a

5

o

5 S “

•2 gena 05 O»iCU az*

a .- i*

<U G

g g

G 3 g a

•5c O ° £ ^G '■£* —u

o _ł- _a.s> ^OJ •S .O bd a

§ * G *-*X ^•o >> acu • O >> ^a₂>• *Qj^>»

8-° §X2 =■* o

.a X5 -a-Oz-» g-o _O o § *> sO - S O « o^a ki -a ’-

O '- O 'Z ao a^ a a a* a& abd _a^ _a* a oi ©_CM 1-4 CM CMCM co*_CM xj<CM ^•oCM ^cdCM

(6)

io —<

—• ©

lO CM r- cm’ ir. to Tf O —

CC cc CO ©’

00TT

m CM rJ'

s?

rT O*

CM^ <O O Tf —o' CO T$<

cc r- Tt*‘

CO 00 -r ©

S!

io

ccCM~ ©’

05 CO

CM i.C

W C o

CM © «—■ ©

CM SM ©’

- o"

r- o

cm~ cm~

rf< ©’ 00-J

t*

CM ©’ ^ ©“ r-« ©"

CM © •—( ©

Tt-

—< ©’

t— ©“

s rr -t

co uc no"

rr t* 00 t~ © "f t'

CC CC cc © tn © m ©

<o —

Nr-* m ©’ —< © t-© COO ■ © CM © —I ©

<«

•o

nc rrr

io —, 05 oo cow io co co

3

CO © cc ©

-r CM ©‘

CC

ic. t- Ifj o

CM

in rr 00 —< o"

t-cc

©~

CM O*

rf O O ©O

uc 05o”

S2 ,n

•—<

6

H

CO Tf

fi E i- ts *Fi «

0>

3 K X

*.o 5 £

g u 3 * oO u

s o Fi

£ >»

&

3 H 0)

*•

j- — g 3 3 S5 . a c a c

8- K t/j

'-0 s

O -O

<V

•2 o • 'S?

CZJ s **

w S-o

Łł,

5 a

o g

«o CU C

<*S a o

•S X S-o

oo o ot»

o o

~c •K *-»

o u75 3Fi 1o

o a K 01

o o- Fi - O

S £

o s o •- §* o v u.

o * Fi i o .

- >>

o » o « s

o

— +*

g » u.

5 " Fi

o 3 O

•2o 3 O r.‘

atd s.t4 a e a W S.O ^{a O} ^aS ^S.54 KO- a®

a a> aW a afe

■C ”t •< ”t •c "C -c -ę

R 3 3 ©

cc CC CM

CC CC

cc TT

CC in

cc co

cc cc

oó

cc ©

cc © 3

(7)

Badania nad ryjkowcami (Coleoptera, Curculionidae)... 3Q3

co co o"

'■£>

I-CM

co oo

rt- CM*

o oo ^*

O:00

cn

O —< ^©^o_

*o*

CM§2

O- t-

CM ©* —<©° ©

— ©*

- O«*s

'■£>

-r oo* ' O*

CMO

TT

CO O o*

CM CM O*

— o ^co

Tt* O*

CO — er. cm

CO O CM o’

CM<O

CM O*

< ©*©

oTt*

o o*

©rr

co © co ©*s

• O* TT

©©*

co ©*s

©

s

3- ©O © © ^•rt'^©^CO*

©

— s©*

OJa 5

•*-> >>

s cc a^

Oj >> ►,

5 JD ^.X5 s .2 5.*

c?

I*

g5 4) — C O CU KOo *

co -3

a S

'S

§ £ u

§ * a O

/5 >»

O X)

— u Oa^

oo 5O O ’

a co o * aO

V» CO

co 3 X _J'l 3J ^fi

xi ^O^co

O ' o -j*

Pi co

a 3 Pi_a>*- .2 ^o ^°

■Se •£ s ^xi^p^*^>-

O o .2 ~ ^O

•£o 2 o

O 5 ^E^h

CM co

3fi 2Oa o>

o6 2o

2

«ao °o 2 CQ

i 3

<223 - a

•2 _o£ o

£ oo.

(8)

o

« ©‘

00 r- ©*

oo00- co ⁰⁰

CM 00

©

© Tt< 00 •—<

cm CM ©”

CM- C- CM

W*

< o

O © 05

CM- 00 tT OO ©” CM © — ICO

-« co

CM lf0

oo-"t*

r- o’

© —

©_ ©-

— cm” —< ©” OO © -0 © ifO .

o05- oo cm*

Gi

er* co

S m ©”

00 © r- © t- © CM rt<

W»

00 © 3‘

O

a.

05ł~

O *

§3

•§3

£ 2 a a,

33 T.

Sf

§ <y SB

o

as *-

» o

■c ~ a.

3 fc*.

2 S

CZ5 f-«

3 O o; b.

3 O fr»

73 <

;

♦j oj

3 O

CO OJ co r;

si CO V

?w 3 *->

oj —■ CO _ 2:3

ssCU

O ^rz,

E 2

"3 S*

o *

73 o

<O

a,

-Ci 73 xi 3 fc

o Z35 OJ

O S £3 OJ

3

a. a. 3

W

05 tT 1/5 ©

O O 2 e -°

sb S Ss

o co ~ fc«

a ' s

ci <u SE 3

CM

co J

3 co

73 s

3C) a *.

O Si

§ ►>

-2 O 3

ia

o 5>

eo 4^ th

O X3 3 C

* 3

§ £ 2t

£>

CM

(9)

Badania nad ryjkowcami (Coleoptera, Curculionidae). 305

10

co r- t-

eo

©

© ©

©.

KO©

CM

O4 CM

o4 © iO r“<

t- © ©_ 00 •—1

o4 o ^{co o'} ^©” ^CM^CO” ^CM©”

t-

cm_ CO no

©” CM ©

X

CO CO _eo © ©

CO

-4 ©“ T-» © ©” eo © CM ©”

eo O4 CM t"

^J4 r-»©”

CM °°.

CM©“ © cocm” ©©”

noCM »-“4

O co CO CM © ©

CM~ o4 00 © CM~

CO©” CM©” ©O4' CM CM” — cm” _© ©

TT ©

©

H©“

no t- © ©

O eo

o4 ©” lO © CM -T ©©

t- ©

-t4 © © © ©

co ©' _CM_© © no © ©” CM©”

CM co ©

Tf4

•^t4 CO © co O4 ©

©^ © ffl ©

eoo” CM©' ©©” -t4© ^4 ©“ 'f©”

»-4 00 —« •—<

t- C- t- © © ©

©~ ©~ O4 co •—<

CM ©” t» ©” CM ©“ O4©” co no” 2 © © io Tt4 t—4

eo to

jjs eo M eo

S3 eO

3 3

a a l W

O

o to

o 60

eo a M

o xi f-

CO

*d Z *

•d £ o

c* s a>

a

to •TT fi to a s .c _o_*. 2^ •—» #

o *. ^d £ xj n

•«•» dk

a. a to ^o — °p xi _o

60 o o ^a^7* d(-< aT §« d o d d 22 fi fi ►» _{fi m} fi >> f^

2 S dp fi

2CZ3 2 0 O g, 2 0 2£ 2 fc- 28

3 3 3 3 <55 3 3 3

co IO © © © ©

k- k’ k'- L" Cr c» f ©

©

o4 CM © »—4 CM

©~ ©m ©

»—4

© ©

o4 U* © cm”

t- © © ©

*-4 Cl r-t

©-7 »-<© CM©” r-« ©”

O

o4 ©” ©”

c—

©~

—©”

CM r- rjT

©

©©”

©

©o”

©

«-4 ©” -4 ©” ©”

no no

—< ©

r- r-T —<©‘ r-1 ©” r-4 ©”

O4

© ©

©~ ©~

CM

■M4 s

©^

©©”

©

©” © r-( ©”

eo

'd eo

. eo d

eo K

|» jeo t*4 d 2 to

to eo d fi d a

£ a ^d •O _eo

§xj x; a d o g+>

2 w

■st

§ >»

2 0 d a-2 O T3

O 43 E«

gi a eo d d

fe d

d eo

•2 # rO

■U o n a 2 ° aoi

•d d dc

35 3 O Es -3 a a: as

CM co TJ4 no*

(10)

OO OJ

cc OJ co

©*

s

wH ©“ OJ

■ C

©“

cc co co

oj oj r-

—< o~ -h© co ©

©

Tt* © OJ O

89.Hyperanigrirostris

O ai- o oK CU a Si

h 5? «

* 2 .g

•Sos

a >» a oh a

« fc O' t ft(Ł ftQ a Si'—' Si-- "

aj aj S>

aj

-O O _

O yj Js s jo s^7 a o -<

|a |o

aj aj

Osos s 3

OS —’

s >»

qO

CQa so su

ojS * I-®dł

?CQo — Q

> 3

£ — U IS

e *- O o St - fc s ° gis co

*** •

&> a N 'O d o O c s> s s

£gci.

Os <ił C-

TjCU S **S 75 xe X3 o u.03 03

•2K xi

Sjk Eh

(11)

Badania nad ryjkowcami (Coleoptera, Curculionidae)., ₃₀₇

' ©“

co<o , ©

m © ko

s

50

CO ©

3

•2xs

.2 ■;

■§ c

t-

1C T'] o

co I ©

s - ©”

5 JS

Su>-

3.2 #

°o».5 Z 2 2- X* p U

Q W 35^

Eh CQ

o o

— 5 >»

3°

'2 00 Xi 3

Eh

<o

• ©

3

5O 0) 3

©CM i n o'

C-^ 50 co o"

CO COO — O

—<©“

cm co ©

C-.

co ©

00©^

co ©’

$ co o‘

3 x: a JC * co a co a o ł-

•S v •2 a>

xi +-» .3 •*-» ou

3>w CJ

co co s-g

w C<

o o a

6 o 3 u

•S-s 3 3 r2

3

co 3 V jś

a a o o3 u

£&

3

S

3 4-»cu O •a £

a t- s

£0 3

jO

3»-

s 3 75 5-°

3 t- O tu Sa

s =•

■c g

« ©“

coO U o 2»

s3

aj- CZ5 CJ >Sk

>- >»

3 **

fc.

r- o i o’

cu 3

■B.

H -r

?JC o xi ca

ot

oa

3 L

u

116.Curculiosaliciuo-1 tus(Payk.)*0,04

(12)

— o —<

o

• o~

lO CM O

Oł_

t* o“

CMO"

-r

CMo”

T3O g3 CO

T3flj W)ar U

g a£

—»o) u eo O

«

< o”

iS O- a u

CM

CM O

tT

co Oo"

•£* C/3 e/ł X5 OO

O S

£.2 St

&

eo rc

3 0)a

«oJ eo costy tzi 3ty

£ 3ty 'W u 3_u

£ 3eo_- gs

£ O ^u.

O g <D 5u

° 3 ty

•S ^to£ £ ^O •2 _£ .2 ^a 12 ty 42

es _cs CS

o CM*

CM CM CM

«c3

sO

•2 feo

00«O mo

X>

• coO

□

42o - ■ a«V o U M 0)

2 ° gxi

3— ęj oO

CMio IS2 O

o Cb e ‘-t ■">

3> £-C

•g g » o 3 - i

sa£

ty u

«O ’ X! 3 >,

sO xi ty

ba o to in oo

uooo

-T ffO*

xs3 fi ' .

„ „ £ars s >»

2 a 2'S « 3O 3 g Ł

ty ''■"

O O

ec

ft ⁰⁰

O,

• o

C)

o o

CM O*O-

23 S2 - 4J a u 2 £ a

~ ty xi u c 2^K

§§>Ł o

(13)

Badania nad ryjkowcami (Coleoptera, Curculionidae),. _3ÓS

© ©

oo oo ©

ci co ©*

tT r-«

< ©~

3-

04 rj, 04 O

04 04 O* —t ©~

s

g

«-« o

O_

< O*

S co o

S "

131.Ceutorhynchus pilosellusG y11.

CO

■g Cu

s|

5 « U co

3,Zg co g S:

bs

u ^7 Jm

•2 ° g-So

3

•S-2^_£_-3

•£.§>, o ca

3 3 CL, r » Tl

3 _co

fi c? ' 3»^ N xi *- c«

oofl 3 *? CU

3 r».

C>

og .S2

4S “ i- -5 3 3

4S _bs

3-g

«-c

g3«3 o coa xio »-P*

x; ~K O -<.

2 S >»

Og a0

32

•g.3

fi co

£.2 n

CU s

u

141.Ceutorhynchus triangulum

(14)

—•<o

,•—« Orl

00

or- m

<o ©~

• o" cc o"

<o ( o~

T3C9 W)nr

O © ^oi©

rf ©3

S

oio

< co<o

rTO

145.Ceutorhynchus

o3*

o>*.

CC —«

s>>

o O

2 *

•g.2

§.5.2

•gc- o g.*

? se TJ

CC3CQ xiO

33J ? _r>rC-

£ 2*

O g 3CU ^cc

AJ CC

•3 CL O tZ- 33>.®2-S

o u>u**-»

o

3 3

3

3 3 Xi .3 _ a * cc

o3 acc 3X3C?

S~2 Sg

-«-»w X2

cj r*

3^

-3 3

#*

C

Pis23. a JS -3

o cc3 l«

-<-»

CZ3 X3

ecCU

3>

3Oł~

o 0) .3»-_O ³w i ^.5 N

o£⁽^<U^m ł«- aj 2 e

>3 <U u. S5

■3 21 c_o

o

5-.<u ^-3a^g*- ^CUO 30) ^|S

*-. ł-

3_CU £M a~CU ° »oO 3 h<u ~ ³^CUK 3oao

gs

U U O U % £

ao a■

-O 3. o