ZALEŻNOŚĆ MIĘDZY NORMĄ WYSIEWU NASION A PLONEM ZIELA KARCZOCHA (CYNARA SCOLYMUS L.)*

(1)

Rocz. AR Pozn. CCCLXXXIII, Ogrodn. 41: 599-603

ANDRZEJ SAŁATA, HALINA BUCZKOWSKA

ZALEŻNOŚĆ MIĘDZY NORMĄ WYSIEWU NASION A PLONEM ZIELA KARCZOCHA (CYNARA SCOLYMUS L.)

^*

Z Katedry Warzywnictwa i Roślin Leczniczych Akademii Rolniczej w Lublinie

ABSTRACT. A statistically significant dependence between sowing rate seeds and yield of artichoke herb was not found. The obtained results show, that the required sowing rate, that guaran- tees high and good quality of artichoke herb is 10 kg·ha^-1.

Key words: Cynara scolymus, herb, yield, sowing rate

Wstęp

Karczoch zwyczajny (Cynara scolymus L.) występuje w stanie naturalnym w rejonie Morza Śródziemnego. Karczoch jest cenną rośliną leczniczą. Ziele karczocha zawiera substancje biologicznie czynne, które są wykorzystywane w leczeniu chorób wątroby (Gebhardt 1998). Obecnie zwiększa się zapotrzebowanie przemysłu farmaceutycznego na ziele karczocha, co sprawia, że ta roślina jest uprawiana w wielu krajach, a także w Polsce (Eich i in. 2005, Kawala i Żaba 2001).

Surowiec (liście lub ziele) jest pozyskiwany wyłącznie z upraw polowych, dlatego też dla produkcji zielarskiej ważna jest ocena zależności plonu ziela karczocha od ilości wysiewanych nasion, które są drogie i pochodzą z importu. Zależność ta stanowi cel niniejszej pracy.

Materiał i metody

Badania agrotechniczne i laboratoryjne przeprowadzono w latach 2004-2005 w Ka- tedrze Warzywnictwa i Roślin Leczniczych w Lublinie. Materiał doświadczalny stano-

*Praca naukowa finansowana ze środków budżetowych na naukę w latach 2004-2007 jako projekt badawczy 2 P06R 095 27.

(2)

wiły rośliny karczocha odmiany ‘Green Globe’. W doświadczeniu oceniano zależność między normą wysiewu nasion a plonem ziela karczocha. Zastosowano dwie normy wysiewu: 0,1 i 0,2 kg·m^-2. Doświadczenie założono w klasyfikacji pojedynczej metodą bloków losowych w czterech replikacjach. Wielkość poletka każdej replikacji wynosiła 6,4 m². Nasiona karczocha w latach 2004 i 2005 wysiano w pierwszej dekadzie maja, w rzędy co 0,4 m, a po wschodach nie stosowano przerywki roślin. Surowiec zbierano w fazie wegetatywnej w trzech pokosach, w pierwszych dekadach: lipca, sierpnia i września, w każdej replikacji z powierzchni 1 m² wyznaczonej losowo. W niniejszej pracy przedstawiono plon świeżego i suchego ziela karczocha jako sumę plonu otrzy- manego z trzech pokosów.

Analizy chemiczne na zawartość kwasów polifenolowych wykonano oddzielnie, w próbach z ziela, otrzymywanego z kolejnych pokosów, natomiast w tej pracy przed- stawiono jako średnią ważoną z trzech pokosów (Oktaba 1976). Oznaczenie zawartości polifenolokwasów w przeliczeniu na kwas kawowy wykonano metodą spektrofotome- tryczną z odczynnikiem Arnova (Farmakopea Polska VI 2002). Uzyskane wyniki opra- cowano metodą analizy wariancji i przedziałów ufności Tukeya na poziomie istotności α = 0,05.

Wyniki i dyskusja

W obu latach badań, w zbiorze pierwszego pokosu, większy plon świeżego i powietrznie suchego ziela uzyskano w kombinacji, w której zastosowano dwukrotnie mniejszą normę wysiewu nasion (ryc. 1). Natomiast w zbiorze drugiego pokosu więk- szy plon świeżego i powietrznie suchego ziela otrzymano z roślin, które uprawiano z zastosowaniem dwukrotnie większej normy wysiewu nasion. Plon, który otrzymano ze zbioru trzeciego pokosu, był zdecydowanie mniejszy od tego z pierwszego i drugiego pokosu i nie wykazano jednoznacznej zależności między ocenianymi parametrami plo- nowania a zastosowanymi normami wysiewu nasion. W warunkach klimatycznych Niemiec Eich i in. (2005) większe plony suchego ziela karczocha otrzymali ze zbioru drugiego pokosu, w porównaniu z pierwszym.

Nie stwierdzono statystycznie istotnego wpływu zastosowanych norm wysiewu nasion na wielkość plonu ziela karczocha (tab. 1). Z uprawy, w której zastosowano dwukrotnie większą normę wysiewu nasion, otrzymano nawet mniejszy średni plon świeże- go ziela (6,2 kg·m^-2) w porównaniu ze średnim plonem z kombinacji, gdzie norma wysiewu nasion wynosiła 0,1 kgּm^-2 (6,6 kg·m^-2). Oceniając plonowanie karczocha w obu latach badań wykazano, że w 2004 roku plon ziela z kombinacji z dwukrotnie większą normą wysiewu nasion był tylko większy o 0,1 kg·m^-2w porównaniu z kombinacją drugą. Natomiast w 2005 roku plon świeżego ziela, uzyskany z poletek o większej normie wysiewu, był znacznie mniejszy (6,7 kg·m^-2) od plonu z poletek, gdzie wysiewano 0,1 kg·m^-2 nasion (7,6 kg·m^-2). Statystycznie nie wykazano istotnych różnic między badanymi wartościami. Doniesienia literaturowe wskazują na to, że rośliny karczocha, które są uprawiane w mniejszym zagęszczeniu, tworzą większą biomasę (Eich i in. 2005).

Na podstawie analizy wariancji nie stwierdzono również zależności między plonem powietrznie suchego ziela karczocha a normą wysiewu nasion. Z uprawy, gdzie norma wysiewu nasion wynosiła 0,1 kg·m^-2 otrzymano, średnio 0,56 kg·m^-2 plonu powietrznie

(3)

Ryc. 1. Plon świeżego i powietrznie suchego ziela karczocha, zebrany w trzech pokosach Fig. 1. Yield of fresh and air-dry artichoke herb gathered in three cuttings

Tabela 1 Plon ziela karczocha w zależności od normy wysiewu nasion

Yield of artichoke herb depending on the sowing rate

Świeże ziele Fresh herb

(kg·m^-2)

Powietrznie suche ziele Air-dry herb

(kg·m^-2) Norma wysiewu

Sowing rate (kg·m^-2)

2004 2005 średnio

mean 2004 2005 średnio mean

0,1 5,7 7,6 6,6 0,51 0,61 0,56

0,2 5,8 6,7 6,2 0,62 0,55 0,58

Średnio – Mean 5,7 7,1 6,4 0,56 0,58 0,57

NIR0,05 – LSD0.05

Norma wysiewu (a) Sowing rate (a)

n.i.

n.s.

n.i.

n.s.

n.i.

n.s.

n.i.

n.s.

Lata (b)

Years (b) n.i.

n.s. n.i.

n.s.

2004

0 1 2 3 4 5

1 dek. sierpnia 1 dek. września 1 dek. października first 10 days

of August first 10 days

of September first 10 days of October kg·m^-2

2005

0 1 2 3 4 5

1 dek. sierpnia 1 dek. września 1 dek. października Plon świeżego ziela karczocha – Yield of fresh artichoke herb

2004

0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5

1 dek. sierpnia 1 dek. września 1 dek. października

2005

0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5

1 dek. sierpnia 1 dek. września 1 dek. października Plon powietrznie suchego ziela karczocha – Yield of air-dry artichoke herb

Norma wysiewu – Sowing rate 0,1 kg·m^-2

kg·m^-2

kg·m^-2 kg·m^-2

0,2 kg·m^-2

first 10 days

of September first 10 days of October

first 10 days

of September first 10 days

of October first 10 days

of September first 10 days of October

(4)

suchego ziela, zaś z kombinacji, gdzie wysiano dwukrotnie więcej nasion, plon ten wynosił 0,58 kg·m^-2. W 2004 roku, większy, lecz statystycznie nieistotny, plon suchego ziela otrzymano z roślin uprawianych w dwukrotnie większym zagęszczeniu. W 2005 roku nieistotnie większy plon powietrznie suchego ziela otrzymano z roślin z kombinacji o mniejszej normie wysiewu.

Na podstawie zawartości kwasów polifenolowych w zielu karczocha nie można jed- noznacznie stwierdzić, jak wygląda zależność zawartości tych substancji biologicznie czynnych od normy wysiewu nasion (tab. 2). Większą zawartość kwasów polifenolowych w zielu karczocha oznaczono w 2004 roku, aniżeli w 2005 roku. Na podstawie tych wyników, a także danych literaturowych można stwierdzić, iż przebieg pogody w okresie wegetacji decyduje o akumulacji polifenolokwasów w roślinach karczocha (Kawala i Żaba 2001).

Tabela 2 Zawartość polifenolokwasów w zielu karczocha w zależności od normy wysiewu nasion

Content of polyphenolic acids in artichoke herb depending on the sowing rate

Kwasy polifenolowe – Polyphenolic acids Norma wysiewu (%)

Sowing rate

(kg·m^-2) 2004 2005 średnio – mean

0,1 0,5100 0,5088 0,5094 0,2 0,7049 0,4662 0,5855

Średnio – Mean 0,6075 0,4875 0,5474

Wyniki niniejszych badań upoważniają do stwierdzenia, że w uprawie karczocha w Polsce, dla potrzeb przemysłu zielarskiego, plon świeżego i powietrznie suchego ziela nie zależał od normy wysiewu nasion na jednostkę powierzchni. Wyniki te mają duże znaczenie praktyczne i wymiar ekonomiczny. Wysiewając 10 kg nasion na po- wierzchnię 1 ha, można uzyskać dobry plon ziela karczocha z roślin zbieranych w fazie wegetatywnej.

Wnioski

1. Nie stwierdzono istotnej zależności między normą wysiewu nasion a plonem ziela karczocha.

2. W zbiorze pierwszego pokosu większy plon ziela uzyskano z roślin uprawianych przy normie wysiewu 0,1 kg·m^-2, zaś w zbiorze drugiego pokosu – z zastosowaniem normy wysiewu 0,2 kg·m^-2.

3. Optymalną normą wysiewu nasion karczocha, która zapewnia otrzymanie do- brych plonów ziela, jest 10 kg·ha^-1.

4. O akumulacji polifenolokwasów w zielu karczocha decydował przebieg tempera- tury w danym roku, a nie norma wysiewu nasion.

(5)

Literatura

Eich J., Baier C., Grun M., Wagenbreth D., Zimmermann R. (2005): Artichoke leaves use for herbal drug production: influence of nitrogen fertilization on yield and pharmaceutical quality. Acta Hortic. 681: 545-551.

Farmakopea Polska VI (2002): Wyd. PTFarm, Warszawa: 880-881.

Gebhardt R. (1998): Inhibition of cholesterol biosynthesis in primary cultured rat hepatocytes by artichoke (Cynara scolymus L.) extracts. J. Pharmacol. Exp. Ther. 286: 1122-1128.

Kawala Z., Żaba T. (2001): Optymalizacja warunków uprawy, suszenia i ekstrakcji liści karczo- cha. Ann. Univ. Mariae Curie-Skłodowska Sect. Hortic. 9: 65-70.

Oktaba W. (1976): Elementy statystyki matematycznej i metodyka doświadczalnictwa. Wyd.

PWN, Warszawa: 35-38.

THE DEPENDENCE BETWEEN SOWING RATE SEEDS AND YIELD OF ARTICHOKE HERB (CYNARA SCOLYMUS L.)

S u m m a r y

In the years 2004-2005 the effect of swing rate (0.1 kg·m^-2 and 0.2 kg·m^-2) on the yield of fresh and air-dry artichoke herb was determined. Our own studies did not show a statistically significant influence of sowing rate on the quantity and quality of artichoke herb yield. The high- est yield of herb was obtained from first cutting harvest. In the harvest of the first cutting, higher yield of herb was obtained at sowing rate of 0.1 kg·m^-2, than in the harvest of the second cutting at sowing rate of 0.2 kg·m^-2. The obtained results show that sowing area required dose for the reason of high and good quality yield of artichoke herb is 10 kg·ha^-1.