Nowa rzeczywistość. Oceny i opinie 1989-1999.

124 RECENZJE

Nowa rzeczywistość. Oceny i opinie 1989-1999. Pod redakcją Krzysztofa Zagórskiego i M ichała Strzeszewskiego. Centrum Badania Opinii Społecznej, W ydawnictwo Akadem ickie D ialog, W arszawa 2000, 238 s.

K oniec X X wieku, który zbiegł się u nas z końcem pierwszej dekady niepodległości, zaowocował publikacjam i, podejmującymi próbę podsum ow a­

nia pierwszych dziesięciu lat transform acji ustrojowej. Są to próby rozm aite­

go ciężaru gatunkowego: od publicystyki (np. M ajcherek 1999), poprzez systematyczne studia w ybranych aspektów zmian w ostatniej dekadzie (np.

K ofm an i Roszkowski 1999), aż do am bitnych prób ogólnego teoretyzowa­

nia na tem at postkom unistycznej zmiany (np. Staniszkis 1999). W ten nurt podsum ow ań i bilansów wpisuje się publikacja CBOS zatytułow ana: Nowa rzeczywistość. Oceny i opinie 1989-1999.

Polskie ośrodki badania opinii publicznej towarzyszyły transform acji ust­

rojowej od samego początku. Co więcej, badania te były pilnie śledzone przez polityków, co naturalnie nie jest niczym nadzwyczajnym w w arunkach dem okratycznych, gdy powodzenie polityków, a nawet całych ugrupow ań politycznych uzależnione jest od poparcia społecznego. Poszczególne ośrodki niekiedy podaw ały rozbieżne wyniki, a rozbieżność tę politycy usiłowali interpretow ać n a swoją korzyść. Jednak istnienie wielu konkurujących ze sobą, pryw atnych i publicznych, ośrodków badania opinii było i jest najlep­

szą gwarancją wzajemnego weryfikowania wyników i konieczności elimino­

w ania nie tylko błędów w arsztatow ych, ale także pojawiającego się czasami tzw. „efektu sponsora”, czyli uzyskiwania wyników korzystniejszych dla te­

go, kto za badanie płaci. N a tym tle rezultaty publikow ane przez Centrum B adania Opinii Publicznej wychodziły na ogół obronną ręką i były traktow a­

ne jak o zasługujący n a w iarę obraz nastrojów i opinii naszego społeczeństwa.

W ostatnim czasie, co wiązać należy z objęciem kierownictwa CBOS przez K rzysztofa Zagórskiego, kom unikaty tego ośrodka zyskały dodatkow y walor informacyjny, bowiem publikuje się w nich dane z badań porównawczych, prow adzonych równolegle w Polsce i w niektórych krajach postkom unistycz­

nych, przechodzących podobne fazy radykalnej zmiany systemowej.

W recenzowanej tutaj publikacji owych odniesień międzynarodowych nie m a, bo nie m a zbiorów danych grom adzonych w sposób porównawczy od samego początku transform acji. Szkoda, że badacze opinii publicznej nie wpadli n a ten pom ysł ju ż n a początku lat 90., bowiem wówczas tendencje obserw owane w poszczególnych krajach zyskałyby cenny dla interpretacji p u n k t odniesienia, a i teoretyzowanie na tem at transform acji m iałoby solid­

niejszą bazę empiryczną.

Niemniej jednak publikacja CBOS zasługuje na szerokie zainteresowanie.

Przedstaw ia się w niej bowiem - w sposób niezwykle czytelny - skum ulowa­

n ą w ciągu m inionej dekady wiedzę n a tem at stosunku Polaków do różno­

RECENZJE 125

rakich aspektów zmiany systemowej. Zestawienie wyników badań prow adzo­

nych w ciągu ostatnich dziesięciu lat pozwala A utorom na zarysowanie tendencji w kształtow aniu się postaw społecznych wobec takich kwestii, jak m .in.: zyski i straty spowodow ane przem ianam i po 1989 roku, ogólna sytua­

cja polityczna i gospodarcza kraju, dem okracja w ogóle i jej w ariant realizo­

wany w Polsce, w arunki życia i nierówności społeczne, religijność i Kościół w nowej rzeczywistości, zagrożenie przestępczością, otwarcie się Polski na świat, wejście Polski w struktury N A TO oraz perspektywy integracji z U nią Europejską. Są to wszystko kwestie niezwykle istotne, a wiedza o kształ­

tow aniu się tych postaw w m inionym dziesięcioleciu pow inna być warsz­

tatow ym obowiązkiem każdego socjologa, a socjologa polityki zwłaszcza.

Także dla polityków i dziennikarzy publikacja ta pow inna stanowić bardzo cenny m ateriał źródłowy. G eneralnie więc publikację należy ocenić bardzo pozytywnie.

W pracy zastosowano szeroką gamę graficznych prezentacji danych empi­

rycznych. Dzięki tej form ie wieloletnie tendencje już na pierwszy rzut oka są czytelne, a niekiedy m ają swoistą dram aturgię, oddającą tem peraturę życia publicznego. Jednak ta generalnie ciekawa prezentacja graficzna charaktery­

zuje się zarazem pewnym m ankam entem , który może być szczególnie uciążli­

wy dla bardziej wnikliwych czytelników, pragnących potraktow ać recenzowa­

n ą publikację jako źródło danych. M ianowicie diagramy - w odróżnieniu od też stosowanych w opracow aniu wykresów kołowych i histogram ów - nie zawierają wartości liczbowych poszczególnych punktów pom iaru. To praw da, że wpisanie w diagram y wartości liczbowych zmniejszyłoby ich elegancję i czytelność dla mniej wyrobionego statystycznie odbiorcy, ale zarazem znacz­

nie ułatwiłoby życie tym, którzy zechcą potraktow ać tę pracę jak o źródłową.

Opis przedstaw ianych danych jest oszczędny. W ahnięcia tendencji są w tym opisie na ogół odnoszone do istotnych wydarzeń w życiu publicznym (wyborów parlam entarnych, przesileń rządowych, w prow adzania w życie is­

totnych decyzji o znaczeniu ogólnospołecznych, sezonowych zjawisk elekt­

ryzujących opinię publiczną). T aki sposób prowadzenia narracji uznać należy za zaletę. Nie m a tu słowotoku; dom inuje rzeczowość i lakoniczność. Jednak w kilku miejscach lakoniczność wydaje się zbyt daleko posunięta. N a przy­

kład w sekcji omawiającej zmiany w prestiżu zawodów w arto byłoby o d­

wołać się do innych b adań prow adzonych na ten sam tem at, a także w arto byłoby wyjaśnić czytelnikowi mniej wprow adzonem u w literaturę socjologicz­

ną, w jaki sposób prestiż zawodów został zmierzony i jakie to m a znaczenie teoretyczne. Jest to zresztą jedn a z nielicznych sekcji opracow ania, w której nie podano treści py tań zadaw anych respondentom . W niemal wszystkich pozostałych przypadkach treść pytań jest przytaczana, co jest rozwiązaniem fortunnym , bowiem powszechnie wiadomo, że znajom ość sform ułow ania py­

tan ia pozw ala pełniej zrozumieć, co znaczą przedstaw ione dane.

126 ^RECENZJE

A utorzy opracow ania posługują się jedynie danym i sumarycznymi dla prób , na których przeprow adzano kolejne sondaże. Czytelnik nie znajdzie więc tutaj korelacji ze standardow ym choćby zestawem zmiennych nieza­

leżnych. Przedstawienie sumarycznych wyników z próby m a oczywiście swoje uzasadnienie. Wówczas, kiedy bada się jedynie przebieg ogólnych tendencji w określonym odcinku czasu, takie rozwiązanie jest wystarczające, a przy tym m a tę zaletę, że skom plikowany przebieg zjawisk społecznych m ożna przedstaw ić w sposób stosunkow o prosty i czytelny. Ale traci się przy okazji cały obszar wiedzy o społecznych uw arunkow aniach zróżnicowanych postaw społecznych wobec tych zjawisk. W e wstępie K rzysztof Zagórski tłum aczy powody takiej decyzji i powołuje się na ważkie argum enty (o- graniczona objętość pracy, czytelność prezentacji). Zainteresowanych facho­

wców odsyła zaś do bardziej źródłowych kom unikatów CBOS. Przyjmuję to tłumaczenie.

Brakuje jednak choćby bardzo skrótowej informacji metodologicznej na tem at sondaży, stanow iących źródło danych, a zwłaszcza informacji n a tem at prób. Z dobrym skutkiem w aneksie, w którym teraz znajdują się jedynie inform acje nt. samego ośrodka, m ogłyby znaleźć się także in- form aq’e o tym, czy sposób dob o ru i kom pozycja prób z poszczególnych łat pod względem najistotniejszych zmiennych jest taka sam a (zakładam, że jest, ale w arto było to napisać, aby niepotrzebne były domysły czy­

telników). Tylko bowiem po spełnieniu tych w arunków porównywalność danych z różnych sondaży m a sens. W arto byłoby też poinform ow ać czy­

telników, jakim ryzykiem błędu obarczone jest uogólnianie wyników na całą populację generalną.

M im o tych kilku uwag krytycznych należy jeszcze raz stwierdzić, że recenzowana publikaq’a jest bardzo wartościowym wkładem w naszą wiedzę o zmieniających się w czasie reak q ach Polaków na radykalną zmianę ust­

rojową. Nowa rzeczywistość jest książką, k tó rą powinien mieć pod ręką nie tylko soq'olog czy politolog, ale także publicysta, polityk czy student, p o ­ znający dopiero arkana n au k społecznych. Wreszcie, książka pow inna także trafić do czytelników innych profesji, którzy jed nak interesują się tym, co na tem at naszych postaw m ają do powiedzenia badacze opinii publicznej. T o przecież z myślą o tych właśnie odbiorcach A utorzy tak wielką wagę przy­

kładali do tego, aby nadać zgrom adzonym danym empirycznym możliwie czytelną i atrakcyjną formę.

Literatura

Staniszkis, Jadwiga. 1999. Post-communism; the emerging enigma. Institute o f Political Studies Polish Academ y o f Sciences, W arsaw.

RECENZJE 127

K ofm an, Ja n i Wojciech Roszkowski. 1999. Transformacja i postkomunizm.

In sty tu t Studiów Politycznych PA N , Instytut H istorii Uniwersytetu w Bia­

łymstoku, W arszawa.

M ajcherek, Janusz A. 1999. Pierwsza dekada I I I Rzeczypospolitej 1989-1999.

Presspublica sp. z o.o., W arszawa.

Edmund W nuk-Lipiński

Socjologiczny przebój albo intelektualny kicz

L ID IA ZB IEG IE Ń -M A C IĄ G : Kultura w organizacji. Identyfikacja kultur znanych Jirm. W arszawa: W ydawnictwo N aukow e PW N 1999, 197 s.

K siążka wydana została jak o kolejna pozycja serii „Przedsiębiorczość” , której form uła jest dość otw arta. Publikow ane są w niej pozycje bardziej lub mniej związane z ekonom ią. Tym razem czytelnicy m ogą zapoznać się z kulturowym i aspektam i funkcjonow ania organizacji (a także firm i in­

stytucji, bo takie określenia używane są tam zamiennie). T rudno uznać, by wydana w kraju literatura n a ten tem at była bogata. Najczęściej cytowane prace takich autorów ja k G. H ofstede’a, L. Smircicha czy E.A. Scheina nie doczekały się jeszcze wydań w języku polskim. Chociażby z tego względu, każda bardziej obszerna publikacja o „kulturze w organizacji”, zasługuje n a uwagę. P onadto, ze wstępu do książki dowiadujemy się, że kulturow e aspekty funkqonow ania organizacji stały się najnowszym „socjologicznym przebojem ”. M etafora ta nie jest zbyt szczęśliwa, bo różnica między prze­

bojem a kiczem jest tru d n a do uchwycenia. W dużym stopniu decyduje o tym, kto podejm uje się w ykonania danego „przeboju” i w jaki sposób to robi.

Praca składa się z ośmiu rozdziałów i m ożna ją podzielić n a dwie zasadnicze części. W pierwszej przedstaw ione są wybrane koncepcje teorety­

czne dotyczące pytania o to, czym jest kultu ra w organizacji (rozdz. 1), jakie są jej zewnętrzne i wewnętrzne funkcje oraz jak się form uje i w czym się przejawia (rozdz. 2). Również do tej części zaliczyć m ożna rozdział 3 zatytu­

łowany „Profile k u ltur”, opisujący rozm aite typologie kultury organizacji.

O bok typologii opartych na m etaforze (na przykład kultura m ęska i kobieca, pozytyw na i negatywna) przedstaw ione są propozycje podziału kultu r R.

H arrisona i Ch. H an dy’ego, T. E. D eala i A. A. K ennedy’ego, G. H ofstede’a o raz J. Petersa. Osobne rozdziały zajm ują teoretyczne rozw ażania nad rolą wartości w kreow aniu misji organizacji oraz zagadnienia budow ania wizji w przedsiębiorstwach (rozdz. 4), a także problem zarządzania zm ianą kultury (rozdz. 5). Część pierwsza kończy się syntezą wprowadzonych typologii cech