• Nie Znaleziono Wyników

KATOLICKI UNIWERSYTET LUBELSKI JANA PAWŁA II Wydział Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "KATOLICKI UNIWERSYTET LUBELSKI JANA PAWŁA II Wydział Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji"

Copied!
472
0
0

Pełen tekst

(1)
(2)

RADA NAUKOWA/ SCIENTIFIC COUNCIL

Louis-Léon Christians (Université catholique de Louvain, Louvain-la-Neuve, Belgia) Gaetano Dammacco (Università degli studi di Bari Aldo Moro, Włochy)

Antoni Dębiński (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Polska) Giorgio Feliciani (Facoltà di Diritto Canonico San Pio X, Venezia, Włochy)

Wojciech Góralski (Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, Polska) Ignác Antonín Hrdina (Univerzita Karlova, Praha, Republika Czeska)

Józef Krukowski (Polska Akademia Nauk, Oddział w Lublinie, Polska) Henryk Misztal (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Polska) Damián Němec (Univerzita Palackého v Olomouci, Republika Czeska) Balázs Schanda (Pázmány Péter Katolikus Egyetem, Budapest, Węgry) Wacław Uruszczak (Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Polska) Vytautas Vaičiūnas (Vytauto Didžiojo universitetas, Kaunas, Litwa)

Krzysztof Warchałowski (Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, Polska)

KATOLICKI UNIWERSYTET LUBELSKI

JANA PAWŁA II

Wydział Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji

ZESPÓŁ REDAKCYJNY/ EDITORIAL BOARD REDAKTORNACZELNY

Piotr Stanisz (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Polska) Z-CAREDAKTORANACZELNEGO

Artur Mezglewski (Akademia Sztuki Wojennej, Polska) REDAKTORZYTEMATYCZNI

Dariusz Walencik (Uniwersytet Opolski, Polska)

Zdzisław Zarzycki (Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Polska) SEKRETARZREDAKCJI

Marta Ordon (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Polska) CZŁONKOWIEREDAKCJI

Oleksandr Bilash (Ужгородський національний університет, Užhorod, Ukraina) Záboj Horák (Univerzita Karlova, Republika Czeska)

Blaž Ivanc (Univerza v Ljubljani, Słowenia)

Michaela Moravčíková (Trnavská univerzita v Trnave, Słowacja) Emanuel P. Tăvală (Universitatea „Lucian Blaga” din Sibiu, Rumunia) Wolfgang Wieshaider (Universität Wien, Austria)

WSPÓŁREDAKTOR TOMU 21/ CO-EDITOR OF THE ISSUE 21 Piotr Steczkowski (Uniwersytet Rzeszowski, Polska)

REDAKTORZY JĘZYKOWI/ LANGUAGE EDITORS Daria Bębeniec (Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej)

Jadwiga Potrzeszcz (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II) Delaine R. Swenson (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II)

(3)
(4)

Katedra Prawa Wyznaniowego

Wydział Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II Al. Racławickie 14/701

20-950 Lublin tel. (48) 81 445-37-01 e-mail: wyznanie@kul.pl

strony internetowe czasopisma: www.kul.pl/spw, http://czasopisma.kul.pl/spw

(5)

S T U D I A T E M A T Y C Z N E STUDIA Z PRAWA WYZNANIOWEGO

Tom 21 – 2018 DOI: https://doi.org/10.31743/spw.205

PIOTR STECZKOWSKI *1

WSTĘP DO STUDIÓW TEMATYCZNYCH

Wolność sumienia i religii oraz swoboda działania związków wyznanio- wych to powszechnie uznane standardy w demokratycznych i liberalnych państwach. Do tego należy dodać słuszną autonomię kościołów i innych związków wyznaniowych oraz zasadę współpracy państwa z nimi – w róż- nym zakresie i stopniu, w zależności od suwerennej decyzji poszczególnych państw. Wszystko to sprawia, że religie w formie zinstytucjonalizowanej są wciąż obecne w publicznej przestrzeni współczesnych państw.

Istotną formą instytucjonalizacji wyznania jest istnienie stanu duchow- nego. Kapłani są obecni we wszystkich najważniejszych religiach świa- ta. Jako widzialni pośrednicy pomiędzy Bogiem (bóstwem) a ludźmi są oni podmiotami władzy religijnej, która legitymuje ich nade wszystko do sprawowania kultu religijnego oraz do przewodzenia wspólnocie religij- nej. Z tych racji duchowni stanowią integralną część danego wyznania.

Jednocześnie ze względu na swoją szczególną pozycję we wspólnocie reli- gijnej mogą oni odgrywać ważne role społeczne. Historia jest przepełniona przykładami duchownych, którzy wykorzystując autorytet swojego stanu, w swoim działaniu wykraczali dalece poza mandat religijny i stawali się autentycznymi przywódcami społecznymi czy wręcz politycznymi.

Ten, wynikający z religijnej i tradycyjnej wizji status duchownego, we współczesnym świecie jest konfrontowany nie tylko z falą laicyzmu czy antyklerykalizmu, ale także z dość mocno utrwalonymi w społeczeństwach ideami egalitaryzmu prawnego i społecznego oraz koniecznego rozdziału

* Ks. dr hab., prof. UR, Katedra Nauk Historyczno i Teoretyczno-Prawnych, Wy- dział Prawa i Administracji, Uniwersytet Rzeszowski, ul. Grunwaldzka 13, 35-068 Rzeszów, e-mail: piotrsteczkowski@wp.pl. ORCID: 0000-0002-5082-7757.

(6)

6

PIOTR STECZKOWSKI

sfery sacrum od profanum. Stąd pomysł, aby poddać prawno-naukowej refleksji przejawy tej konfrontacji. Do takiej refleksji zostali zaproszeni przedstawiciele doktryny prawa wyznaniowego z różnych ośrodków na- ukowych w Polsce i Słowacji. Pierwszy efekt tych prac został uwidocznio- ny podczas konferencji naukowej zatytułowanej Status osoby duchownej we współczesnym państwie, która odbyła się w Bańskiej Bystrzycy jesienią 2017 r., gdzie kilkunastu Autorów w wygłoszonych referatach oraz pod- czas ożywionej dyskusji mogło zaprezentować i skonfrontować wyniki swoich badań w tym zakresie.

Niniejszy dział tomu 21. „Studiów z Prawa Wyznaniowego” stanowi dopełnienie i drugą część zrealizowanego projektu badawczego na temat statusu duchownych we współczesnym państwie. Zaprezentowane w nim artykuły naukowe stanowią pewien przekrój tematyczny jeśli chodzi o za- gadnienia szczegółowe wynikające z tematyki głównej. Większość z nich powstała w oparciu o analizę polskiego prawa w odniesieniu do duchow- nych przynależących do różnych wyznań czy też podejmujących działania w rozmaitych obszarach życia społecznego. Autorzy tych opracowań kon- frontują przepisy prawa polskiego z przepisami prawa wewnętrznego oma- wianych kościołów czy związków wyznaniowych. Dzięki temu czytelnik otrzymuje spójny obraz prób harmonizacji różnych porządków prawnych.

Ponadto uwypuklone zostały niektóre istotne funkcje spełniane przez du- chownych realizujących religijną misję w przestrzeni publicznej i pod re- żimem prawa państwowego.

Warto zwrócić uwagę na artykuły napisane z perspektywy prawno- porównawczej albo wręcz na podstawie analizy prawa obowiązującego w innych państwach. Są one cenne, gdyż poszerzają perspektywę spojrze- nia na problematykę statusu prawnego osób duchownych. Całość uzupeł- niają dwa artykuły o charakterze historycznym, które ukazują na wycin- kowych przykładach sytuację duchownych w państwie komunistycznym.

Podsumowując można stwierdzić, że problematyka statusu prawnego

i funkcjonowania osób duchownych w różnych obszarach życia społecz-

nego pozostaje nadal żywa a przedstawione podczas konferencji naukowej

oraz publikowane w niniejszym tomie wyniki prowadzonych badań mogą

stanowić inspirację do dalszej eksploracji tej tematyki.

(7)

S T U D I A T E M A T Y C Z N E STUDIA Z PRAWA WYZNANIOWEGO

Tom 21 – 2018 DOI: https://doi.org/10.31743/spw.192

ANNA TUNIA *

DUCHOWNY JAKO PODMIOT ADMINISTRUJĄCY W SPRAWACH Z ZAKRESU ADMINISTRACJI STANU

CYWILNEGO

S t r e s z c z e n i e

Przedmiotem artykułu jest ukazanie charakteru i katalogu zadań wykonywanych przez podmioty należące do kościołów i innych związków wyznaniowych w zakre- sie administracji stanu cywilnego. W związku z tym w pierwszej części artykułu wy- jaśnione zostały podstawowe pojęcia stosowane w publikacji, a następnie wskazany został krąg podmiotów administrujących w systemie administracji stanu cywilnego.

Dokonana została analiza zadań, jakie realizowane są przez podmioty wyznaniowe (duchownych) jako podmioty wykonujące określone zadania z zakresu administracji stanu cywilnego. Zadania te sprowadzają się do wykonywania określonych czynno- ści związanych z zawarciem i rejestracją małżeństwa w trybie określonym w kodek- sie rodzinnym i opiekuńczym. Są to zadania wykonywane w sytuacjach zwyczajnych oraz w przypadkach nadzwyczajnych tj. w razie niebezpieczeństwa grożącego bez- pośrednio życiu jednej ze stron zawierających małżeństwo. W konkluzji rozważań stwierdzono, że funkcje, jakie w toku procedury zawarcia małżeństwa w trybie art. 1

§ 2 k.r.o. sprawuje duchowny mają charakter zadań zleconych z zakresu administra- cji publicznej. Podstawę do ich wykonania stanowią odpowiednie przepisy prawa państwowego. W toku tych czynności duchowny działa nie we własnym imieniu, ale jako organ osoby prawnej, którą jest określona jednostka organizacyjna kościoła lub innego związku wyznaniowego (np. parafia). Wykonując te czynności duchowny jest podmiotem administrującym, który realizuje tę funkcję w imieniu kościoła lub innego związku wyznaniowego uprawnionego do stosowania wyznaniowej formy zawarcia małżeństwa na podstawie odpowiednich przepisów prawa.

* Dr hab., prof. KUL, Katedra Prawa Technologii Informacyjnych i Komunikacyj- nych, Wydział Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Al. Racławickie 14, 20-950 Lublin, e-mail: atunia@kul.pl. ORCID 0000- 0002-7703-0828.

(8)

8

ANNA TUNIA

Słowa kluczowe: administracja publiczna; administracja stanu cywilnego; pod- miot administrujący; małżeństwo; duchowny; kościoły i związki wyznaniowe

*****

1. UWAGI WSTĘPNE

W świetle obowiązujących przepisów prawnych wykonywanie wła- dzy publicznej w Rzeczypospolitej Polskiej należy nie tylko do organów administracji państwowej i rządowej oraz organów samorządu terytorial- nego

1

, ale także może zostać powierzone organizacjom społecznym oraz – w wąskim zakresie – podmiotom prywatnym. Zjawisko to określane jest w nauce prawa administracyjnego jako prywatyzacja zadań publicznych

2

. Oznacza ono zmianę podmiotu wykonującego zadania publiczne, jednakże w razie takiej zmiany na organach państwowych nadal spoczywa odpowie- dzialność za wykonanie powierzonego zadania

3

.

Zadania publiczne z zakresu administracji stanu cywilnego są zadania- mi należącymi do administracji rządowej zleconymi jednostkom samorzą- du terytorialnego na mocy ustawy z dnia 17 maja 1990 r. o podziale zadań i kompetencji określonych w ustawach szczególnych pomiędzy organami gminy a organami administracji rządowej i zmianie niektórych ustaw

4

. Na- leżą one do właściwości organów gminy, która – zgodnie z art. 6 ust. 2 p.a.s.c. – stanowi podstawowy okręg rejestracji stanu cywilnego

5

. Wyko- nywanie zadań z zakresu administracji stanu cywilnego ma jednak charak- ter nietypowy. Wynika on z prywatyzowanego rodzaju tych zadań publicz- nych, podmiotu przejmującego ich wykonanie oraz form prywatyzacji

6

.

1 Zob. art. 4, 10, 16 ust. 2, 146 i 163 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.). Zob. też: Garlicki, Zubik, Derlatka, Działocha, Sarnecki, Sokolewicz, Trzciński i Wiącek 2016; Skrzydło 2013.

2 Zob. Boć 2005, 175-185.

3 Zob. Biernat 1993, 6-27.

4 Dz. U. Nr 34, poz. 198 z późn. zm.

5 Ustawa z dnia 28 listopada 2014 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz. U.

z 2014 r., poz. 1741 z późn. zm.), dalej: p.a.s.c.

6 Zob. Szadok-Bratuń 2012, 205.

(9)

DUCHOWNY JAKO PODMIOT ADMINISTRUJĄCY

9 Wśród podmiotów prywatnych uprawnionych do wykonywania zadań publicznych z zakresu administracji stanu cywilnego wyróżnia się m.in.

kościoły i inne związki wyznaniowe. Ich udział w wykonywaniu tych za- dań warunkowany jest jednak istnieniem wyraźnego przepisu prawnego

„zlecającego” im ich realizację, a więc określającego wyraźnie podmiot uprawniony do ich wykonania, zakres tych zadań oraz sposób ich reali- zacji. W sprawach administracji stanu cywilnego podmiotem tym jest du- chowny działający jako przedstawiciel kościoła lub innego związku wy- znaniowego uprawnionego do procedowania przy zawieraniu małżeństw cywilnych w formie wyznaniowej.

Celem niniejszego artykułu będzie ukazanie charakteru oraz katalo- gu zadań wykonywanych przez podmioty należące do kościołów i innych związków wyznaniowych z zakresu administracji stanu cywilnego, które podejmowane są w związku z zawieraniem i rejestracją małżeństw na pod- stawie art. 1 § 2 k.r.o.

7

2. ADMINISTRACJA STANU CYWILNEGO

Ukazanie pozycji podmiotów wyznaniowych (duchownych) jako pod- miotów administrujących w sprawach z zakresu administracji stanu cywil- nego wymaga wpierw wyjaśnienia samego pojęcia „administracja stanu cywilnego”. Określenie to – tak jak pojęcie „administracja publiczna” – może być rozumiane w znaczeniu podmiotowym i przedmiotowym. Ad- ministracja stanu cywilnego w znaczeniu podmiotowym (organizacyjnym) oznacza krąg podmiotów zajmujących się rejestracją stanu cywilnego. Na- tomiast w znaczeniu przedmiotowym (funkcjonalnym) jest to zespół zadań i kompetencji spoczywających na organach i innych podmiotach wykonu- jących zadania w zakresie rejestracji stanu cywilnego.

Rejestracją stanu cywilnego jest z kolei zespół czynności, których celem jest dokonanie wpisu w rejestrze stanu cywilnego w formie aktów stanu cywilnego, tj. aktu urodzenia, małżeństwa lub zgonu

8

. Rejestracja

7 Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (tekst jedn. Dz. U.

z 2012 r., poz. 788 z późn. zm.), dalej: k.r.o.

8 Zob. art. 2 ust. 5 p.a.s.c. Aktom tym ustawodawca przypisuje szczególną moc dowo- dową, gdyż stanowią one wyłączny dowód zdarzeń w nich stwierdzonych.

(10)

10

ANNA TUNIA

stanu cywilnego obejmuje zatem dokumentowanie trzech zdarzeń ma- jących wpływ na stan cywilny osoby fizycznej, tj.: urodzenie, zawarcie małżeństwa i zgon, jak też dokumentowanie zmian, które występują po sporządzeniu tych aktów, mających wpływ na ich treść oraz stan cywilny osoby, której dany akt dotyczy, a także na dokonywaniu innych czynno- ści prawnych i materialno-technicznych mających wpływ na stan cywilny osoby fizycznej

9

.

3. PODMIOTY ADMINISTRUJĄCE W SYSTEMIE ADMINISTRACJI STANU CYWILNEGO

Obejmujący podmiotowe rozumienie „administracji stanu cywilne- go” krąg organów i innych podmiotów kompetentnych do dokonywania czynności w zakresie rejestracji stanu cywilnego składa się na strukturę tej administracji. Podmiotami należącymi do systemu tej administracji są podmioty posiadające kompetencje administrowania w zakresie spraw do- tyczących stanu cywilnego osób fizycznych. Zachodzi zatem potrzeba wy- jaśnienia pojęcia „podmiotu administrującego”.

Najogólniej mówiąc „podmioty administrujące” to organy i inne pod- mioty, którym prawo przyznaje funkcje administrowania. Podmiotami administrującymi są przede wszystkim organy administracji publicznej, a także inne podmioty (jednostki) powołane w celu realizowania norm prawa administracyjnego, działające na podstawie i w granicach prawa

10

. Podstawą działania podmiotu administrującego jest zatem wyraźne upo- ważnienie ustawowe wyznaczające zakres jego kompetencji rozumianych jako zdolność podmiotu do wykonywania – w drodze odpowiedniego po- stępowania – obowiązków i praw nałożonych na niego przez prawo

11

.

9 Pojęcie „stanu cywilnego” zostało obecnie zdefiniowane przez nową ustawę – p.a.s.c. z 2014 r. Zgodnie z art. 2 ust. 1 tej ustawy stan ten rozumiany jest jako sytuacja praw- na osoby wyrażona przez cechy indywidualizujące tę osobę, która kształtowana jest przez zdarzenia naturalne, czynności prawne, orzeczenia sądów lub decyzje organów, i stwierdzo- na w akcie stanu cywilnego. Szerzej na ten temat zob. Basior, Czajkowska, Sorbian 2015, 26-30.

10 Zob. Wrzosek 2013, 279-280.

11 Zob. też: Boć 1998, 119.

(11)

DUCHOWNY JAKO PODMIOT ADMINISTRUJĄCY

11 Podstawy prawne i zakres działania podmiotów administrujących w systemie administracji stanu cywilnego ujęte są w przepisach ustawy – Prawo o aktach stanu cywilnego, a także przepisach kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, prawa prywatnego międzynarodowego

12

, prawa konsu- larnego

13

, a także w zakresie nieunormowanym w wymienionych aktach – przepisach kodeksu cywilnego

14

, kodeksu postępowania administracyj- nego

15

oraz kodeksu postępowania cywilnego

16

odnoszących się do spraw związanych z rejestracją stanu cywilnego

17

.

W strukturze administracji stanu cywilnego możemy mówić o kilku podmiotach administrujących, którym ustawodawca przyznaje określone uprawnienia w zakresie rejestracji stanu cywilnego. Przede wszystkim na- leży tu wyróżnić kierownika u.s.c. (oraz jego zastępcę), który jest organem właściwym w sprawach rejestracji stanu cywilnego, tj. uprawnionym do dokonywania wpisów w rejestrze stanu cywilnego, a także wykonywania innych czynności dotyczących stanu cywilnego osób fizycznych. Kierow- nikiem u.s.c. z mocy prawa jest wójt, (burmistrz lub prezydent miasta), jednakże ustawodawca przewiduje możliwość zatrudnienia na stanowisku kierownika u.s.c. oraz zastępcy kierownika u.s.c. innej osoby

18

.

Kompetencje kierownika u.s.c. w sprawach stanu cywilnego określa- ją wyraźnie przepisy prawa o aktach stanu cywilnego, kodeksu rodzinne-

12 Ustawa z dnia 4 lutego 2011 r. – Prawo prywatne międzynarodowe (Dz. U. Nr 80, poz. 432 z późn. zm.).

13 Ustawa z dnia 25 czerwca 2015 r. – Prawo konsularne (Dz. U. z 2015 r., poz. 1274 z późn. zm.).

14 Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (tekst jedn. Dz. U. z 2017 r., poz. 459 z późn.zm.).

15 Ustawa z dnia 20 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn. Dz. U. z 2017 r., poz. 1257 z późn. zm.).

16 Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (tekst jedn.

Dz. U. z 2016 r., poz. 1822 z późn. zm.).

17 Por. Czajkowska, Pachniewska 2005, 18.

18 Zgodnie z art. 6 ust. 4 i 5 p.a.s.c. w okręgach liczących powyżej 50.000 mieszkań- ców wójt (burmistrz, prezydent miasta) obowiązany jest zatrudnić inną osobę na stanowisku kierownika u.s.c. oraz może zatrudnić jego zastępcę lub zastępców. Natomiast w okręgach liczących poniżej 50.000 mieszkańców wójt (burmistrz, prezydent miasta) obowiązany jest zatrudnić zastępcę kierownika u.s.c. oraz może zatrudnić inną osobę na stanowisku kierow- nika u.s.c.

(12)

12

ANNA TUNIA

go i opiekuńczego oraz innych wymienionych wyżej ustaw. Podmiot ten jest uprawniony m.in. do: sporządzania aktów stanu cywilnego (urodzeń, małżeństw i zgonów), adnotacji

19

, przypisków

20

oraz wzmianek dodatko- wych

21

dołączanych do aktu stanu cywilnego na podstawie decyzji admi- nistracyjnych lub orzeczeń sądowych, do przyjmowania m.in. oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński, oświadczeń o wyborze nazwiska lub o powrocie do nazwiska noszonego przed zawarciem małżeństwa, jak też oświadczeń o uznaniu dziecka przez ojca, czy wydawania decyzji o zmia- nie imion i nazwisk. Kierownik u.s.c. dokonuje również innych czynności nie mających wpływu na stan cywilny osób, ale mających znaczenie dla treści aktów stanu cywilnego

22

.

Prawa i obowiązki określone przez ustawodawcę w zakresie rejestracji stanu cywilnego na równi przysługują – i są wykonywane – przez kierow- nika u.s.c. jak i jego zastępcę. Przyjmując taką regułę ustawodawca wy- eliminował wszelkie wątpliwości interpretacyjne dotyczące zakresu mery- torycznych i formalnoprawnych kompetencji zastępcy kierownika urzędu stanu cywilnego.

W strukturze administracji stanu cywilnego wyróżnić można również wojewodę, który jest organem nadzoru nad działaniami kierownika u.s.c.

w zakresie rejestracji stanu cywilnego (organ nadzoru I

o

), jak też organem odwoławczym od decyzji administracyjnych z zakresu rejestracji stanu cy- wilnego wydawanych przez kierownika u.s.c. Wyróżnić można również mi- nistra właściwego do spraw wewnętrznych (MSWiA), który jest organem nadzoru nad działalnością wojewody w zakresie rejestracji stanu cywilnego

19 Adnotacja to notatka urzędowa zawierająca informacje o okolicznościach i podsta- wie rejestracji urodzenia, małżeństwa albo zgonu (art. 23 p.a.s.c.), np. adnotacje, że dziecko urodziło się martwe, o ustaniu małżeństwa, jego unieważnieniu, ustaleniu nieistnienia mał- żeństwa, separacji.

20 Przypiski to informacje o innych aktach stanu cywilnego dotyczących tej samej oso- by oraz informacje wpływające na stan cywilny danej osoby (art. 25 p.a.s.c), np. wpisywanie w akcie urodzenia informacji dotyczących zawarcia małżeństwa, rozwiązania lub unieważ- nienia małżeństwa lub informacji o zgonie.

21 Wzmianka dodatkowa to wpis wpływający na treść lub ważność aktu stanu cywil- nego (art. 24 p.a.s.c.). Z chwilą wpisania jej do aktu stanu cywilnego staje się ona integralną częścią aktu stanu cywilnego, np. wpis o rozwodzie lub separacji, ustaleniu ojcostwa, przy- sposobieniu.

22 Szerzej: Czajkowska, Pachniewska 2005, 18-19.

(13)

DUCHOWNY JAKO PODMIOT ADMINISTRUJĄCY

13 (organ nadzoru II

o

)

23

oraz ministra właściwego do spraw cyfryzacji (MC), który jest organem prowadzącym elektroniczny rejestr stanu cywilnego.

Wśród podmiotów wykonujących zadania z zakresu administracji stanu cywilnego wyróżnić ponadto należy konsula, który jako organ ad- ministrujący jest uprawniony do dokonywania określonych czynności mających wpływ na stan cywilny obywateli polskich przebywających za granicą. Konsul jest uprawniony m.in. do: przyjęcia oświadczeń o wstą- pieniu w związek małżeński oraz oświadczeń w sprawie nazwiska małżon- ków i ich dzieci, wydawania zaświadczenia stwierdzającego, że zgodnie z prawem polskim można zawrzeć małżeństwo, przyjmowania wniosków o rejestrację urodzenia lub zgonu, jeżeli urodzenie lub zgon nastąpiły za granicą i nie zostały tam zarejestrowane, czy też przyjmowania oświad- czeń koniecznych do uznania ojcostwa

24

.

Podmiotem administrującym w sprawach z zakresu administracji stanu cywilnego jest również duchowny jako przedstawiciel kościoła lub innego związku wyznaniowego uprawnionego do wykonywania określonych za- dań publicznych zleconych mu przez prawo państwowe. Podmioty wyzna- niowe nie należą jednak do organów administracji publicznej w znaczeniu ustrojowym (podmiotowym, organizacyjnym), a jedynie w znaczeniu funk- cjonalnym (przedmiotowym), ponieważ ich byt prawny nie jest regulowa- ny przez przepisy prawa państwowego, ale prawa wewnętrznego danego związku wyznaniowego

25

. Podmioty te uzyskują status podmiotu realizu- jącego funkcje administracji publicznej na podstawie specjalnego upoważ- nienia ustawowego. Nie chodzi jednak przy tym o „oddanie” tym podmio- tom prawa do wydawania decyzji administracyjnych, ale o powierzenie im określonych zadań realizowanych na płaszczyźnie zadań publicznych

26

. Chodzi tu o zadania publiczne realizowane w związku z zawieraniem mał-

23 Sprawowanie nadzoru przez ministra polega w szczególności na: 1) przeprowadza- niu kontroli, w tym na badaniu: prawidłowości prowadzonych przez wojewodę postępowań administracyjnych, oraz terminowości załatwiania spraw z zakresu rejestracji stanu cywil- nego; 2) kształtowaniu jednolitej polityki w zakresie rejestracji stanu cywilnego i kontroli wykonywania ustalonych sposobów postępowania.

24 Uprawnienia te wynikają głównie z przepisów art. 34 pkt 11-16 ustawy – Prawo konsularne oraz art. 1 § 4 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

25 Zob. Góralski 2007, 5.

26 Zob. Boć 2005, 185-186.

(14)

14

ANNA TUNIA

żeństw cywilnych w formie wyznaniowej, przekazane tym podmiotom na podstawie odpowiedniego upoważnienia zawartego w ustawie.

4. ZADANIA DUCHOWNEGO Z ZAKRESU ADMINISTRACJI STANU CYWILNEGO

Jak wspomniano wyżej, krąg zadań realizowanych przez administrację stanu cywilnego obejmuje trzy kategorie spraw z zakresu rejestracji zda- rzeń cywilnych, jakimi są: urodzenie, zawarcie małżeństwa oraz zgon. Za- dania duchownego w sprawach administracji stanu cywilnego sprowadzają się do obowiązków wykonywanych w związku z zawieraniem małżeństw w formie wyznaniowej. Z chwilą bowiem wejścia w życie przepisów wpro- wadzających religijną formę zawarcia małżeństwa cywilnego

27

część kom- petencji realizowanych w procedurze rejestracji małżeństw zawieranych w tej formie, przejęły podmioty wyznaniowe należące do uprawnionych związków wyznaniowych. Kompetencje te wynikają wprost z ustawy, a podmiotem wykonującym (administrującym) zadania z tego zakresu jest uprawniony duchowny

28

. Podstawę do wykonywania przez niego określo- nych obowiązków stanowi upoważnienie ustawowe zawarte w przepisach kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oraz w ustawie – Prawo o aktach stanu cywilnego. Ponadto w odniesieniu do małżeństw zawieranych w Kościele katolickim są to także przepisy konkordatu z 1993 r.

29

W nauce prawa wyznaniowego pozycja prawna duchownego jako podmiotu administrującego w sprawach dotyczących zawarcia i rejestracji małżeństwa na podstawie art. 1 § 2 k.r.o. jest wyjaśniana dość zbieżnie.

Wskazuje się m.in., iż duchowny jako przedstawiciel kościoła lub inne- go związku wyznaniowego uprawnionego do stosowania wyznaniowej formy zawarcia małżeństwa, jest podmiotem prywatnym, któremu prawo polskie zleca w tej procedurze określone funkcje należące do sfery ad- ministracji publicznej (podmiot administrujący)

30

. Stwierdza się też, że

27 Tj. od 15 listopada 1998 r.

28 Zob. Tunia 2015, 188-189.

29 Zob. Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską podpisany w dniu 28 lipca 1993 r. (Dz. U. Nr 51, poz. 318). Szerzej zob. Tunia 2008, 34.

30 Zob. Góralski 2007, 346-350; Góralski 2005, 129-130.

(15)

DUCHOWNY JAKO PODMIOT ADMINISTRUJĄCY

15 duchowny ten jest funkcjonariuszem publicznym, wykonującym okre- ślone zadania w procedurze zawarcia małżeństwa w formie wyznaniowej przyznane mu przez ustawodawcę państwowego

31

, bądź też bardziej la- pidarnie, iż duchowny pełni w toku tej procedury „niejako rolę urzędni- ka państwowego”

32

. Powyższe rozumienie tego podmiotu skonfrontować można z poglądami włoskiej nauki prawa wyznaniowego, gdzie dość po- wszechnie uważa się, iż duchowny sprawujący funkcje kultowe, wobec którego zawierane jest małżeństwo cywilne w formie wyznaniowej, wyko- nuje nie tylko funkcje publiczne, lecz posiada – w tym zakresie – pozycję urzędnika publicznego

33

.

Należy jednak zauważyć, że katalog zadań duchownego wykonywa- nych w związku z zawieraniem małżeństwa różnicuje się w zależności od okoliczności, w których jest ono zawierane. Chodzi tu o zadania realizo- wane w sytuacji zwyczajnej zawierania małżeństwa, tj. gdy stronom nie zagraża bezpośrednie niebezpieczeństwo śmierci oraz w przypadku nad- zwyczajnym (in periculo mortis), o którym mowa w art. 9 § 2 k.r.o.

4.1. ZADANIA WYKONYWANE W SYTUACJACH ZWYCZAJNYCH

Kompetencje duchownego, obejmujące zespół zadań, praw i obo- wiązków realizowanych w procedurze zawierania małżeństwa cywilnego w formie wyznaniowej w sytuacji zwyczajnej, sprowadzają się do kilku czynności, które polegają na:

− przyjęciu zaświadczenia kierownika u.s.c. o braku między stronami okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa, o którym mowa w art. 4

1

§ 1 k.r.o. (art. 8 § 1 k.r.o.);

− przyjęciu oświadczeń woli jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu, o którym mowa w art. 1 § 2 k.r.o.

(art. 8 § 1 k.r.o.);

− sporządzeniu zaświadczenia stwierdzającego złożenie oświadczeń przewidzianych w art. 1 § 2 k.r.o. (art. 8 § 2 k.r.o.);

31 Zob. Rakoczy 2014, 164-165.

32 Zob. Osuchowska 2010, 125.

33 Zob. Stanisz 2007, 242.

(16)

16

ANNA TUNIA

− przekazaniu zaświadczenia, o którym mowa w art. 8 § 2 k.r.o. do urzędu stanu cywilnego (art. 8 § 3 k.r.o.)

34

.

Duchowny nie ma zaś obecnie obowiązku dokonywania pouczenia nupturientów o treści podstawowych przepisów prawa polskiego doty- czących małżeństwa i jego skutków, który wynikał z art. 62a poprzednio obowiązującej ustawy z dnia 28 września 1986 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego

35

.

Spośród wymienionych zadań duchownego jedno z nich, tj. przyjęcie oświadczeń woli jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego pra- wu polskiemu, o których mowa w art. 1 § 2 k.r.o. należy do funkcji, które w procedurze cywilnej realizuje kierownik u.s.c. Pozostałe zaś wymogi wynikają ze specyfiki wyznaniowej formy zawarcia małżeństwa

36

.

4.1.1. PRZYJĘCIE ZAŚWIADCZENIA, O KTÓRYM MOWA W ART. 41 § 1 K.R.O.

Zgodnie z art. 4

1

§ 1 k.r.o. osobom zamierzającym zawrzeć małżeństwo w sposób określony w art. 1 § 2 i 3 k.r.o. kierownik urzędu stanu cywilne- go wydaje zaświadczenie stwierdzające brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa oraz treść i datę złożonych przed nim oświadczeń w sprawie nazwisk przyszłych małżonków i ich dzieci, które ważne jest przez okres 6 miesięcy od jego wydania (art. 4

1

§ 3 k.r.o.). Treść tego za-

34 Należy zwrócić uwagę, że w art. 8 § 2 k.r.o. użyta jest liczba pojedyncza w od- niesieniu do dokumentu, który duchowny ma przekazać do u.s.c. celem sporządzenia aktu małżeństwa zawartego w trybie art. 1 § 2 k.r.o. Natomiast w art. 91 p.a.s.c. polecającym mi- nistrowi właściwemu do spraw wewnętrznych wydanie stosownych aktów wykonawczych ustawodawca używa liczby mnogiej. Stanowi bowiem, że podstawą sporządzenia aktu mał- żeństwa przez kierownika u.s.c. są przekazane do u.s.c. zaświadczenie o braku okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa oraz zaświadczenie o złożeniu przez strony oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński. Są to obecnie dwa fizycznie odrębne dokumenty na pod- stawie, których dokonuje się rejestracji stanu cywilnego.

35 Dz. U. Nr 36, poz. 180 z późn. zm. Przyjęte rozwiązanie jest słuszne, bowiem wymóg dokonania pouczenia osób zamierzających wstąpić w związek małżeński i tak był (i jest) realizowany przez kierownika u.s.c. na mocy art. 3 § 3 k.r.o., niezależnie od brzmienia nieobowiązującego już przepisu art. 62a p.a.s.c. Szerzej: Tunia 2006, 165-169; Mezglewski, Tunia 2007, 150-156.

36 Tunia 2015, 191.

(17)

DUCHOWNY JAKO PODMIOT ADMINISTRUJĄCY

17 świadczenia obejmuje zatem stosowne zapewnienia stron dotyczące ich zdolności prawnej do zawarcia małżeństwa oraz oświadczenia dotyczące ich nazwisk oraz nazwisk dzieci zrodzonych z zamierzonego małżeństwa (art. 81 p.a.s.c.).

Przyjęcie zaświadczenia, o którym mowa w art. 4

1

§ 1 k.r.o dokonywa- ne jest przez duchownego na etapie czynności poprzedzających zawarcie małżeństwa. Obowiązek ten wynika z art. 8 § 1 k.r.o., który stanowi, że

„duchowny, przed którym zawierany jest związek małżeński podlegający prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku wyznaniowego, nie może przyjąć oświadczeń przewidzianych w art. 1 § 2 – bez uprzedniego przedstawienia mu zaświadczenia stwierdzającego brak okoliczności wy- łączających zawarcie małżeństwa, sporządzonego przez kierownika urzę- du stanu cywilnego”. Brak tego zaświadczenia uniemożliwia duchownemu podjęcie dalszych czynności w procedurze zawierania małżeństwa w for- mie wyznaniowej. Przez „brak zaświadczenia” należy przy tym rozumieć sytuację fizycznego braku tego dokumentu (zaświadczenie w ogóle nie zo- stało doręczone duchownemu), jak też brak prawny, polegający na utracie ważności złożonego zaświadczenia w dniu zawarcia małżeństwa

37

.

Duchowny przyjmując zaświadczenie o braku okoliczności wyłącza- jących zawarcie małżeństwa wykonuje – na tym etapie postępowania – czynność zleconą z zakresu administracji stanu cywilnego, dla której upo- ważnienie ustawowe znajduje w art. 8 § 2 k.r.o. Wykonanie powyższego zadania przez duchownego polega nie tylko na przyjęciu zaświadczeń, ale również na odmowie przyjęcia oświadczeń woli jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu w sytuacji, gdy nupturienci nie przedłożyli zaświadczenia, o którym mowa w art. 4

1

§ 1 k.r.o. lub zło- żyli zaświadczenie, którego termin ważności upłynął. Obowiązek ten nie dotyczy sytuacji zawierania małżeństwa w trybie art. 9 § 2 k.r.o.

38

37 Ostatni dzień jego ważności powinien być na nim jednoznacznie stwierdzony. Sze- rzej: Sobański 2003, 31; Smyczyński 2002, 167.

38 Zgodnie z tym przepisem w razie niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio życiu jednej ze stron, oświadczenia przewidziane w art. 1 § 2 k.r.o. mogą zostać złożone wobec duchownego bez przedstawiania mu zaświadczenia z u.s.c. stwierdzającego brak okoliczno- ści wyłączających zawarcie małżeństwa. Strony jednak w takim wypadku mają obowiązek złożenia przed duchownym zapewnienia, że nie wiedzą o istnieniu między nimi takich oko- liczności.

(18)

18

ANNA TUNIA

4.1.2. PRZYJĘCIE OŚWIADCZEŃ, O KTÓRYCH MOWA W ART. 1 § 2 K.R.O.

Zadaniem duchownego jako podmiotu administrującego w procedurze zawierania małżeństwa cywilnego w formie wyznaniowej jest przyjęcie od stron oświadczeń woli jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu składanych przy zawieraniu małżeństwa wyznaniowego (art. 1 § 2 k.r.o.). Duchownym uprawnionym do wykonania tego zada- nia jest ten, który zajmuje jedno ze stanowisk uprawniających do przyj- mowania oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński, wymienionych w części I. obwieszczenia Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 5 lutego 2015 r.

39

Należy jednak podkreślić, że pozycja prawna tego duchowne- go określona została przez ustawodawcę polskiego w dwojaki sposób, bowiem duchowny jako podmiot urzędowy kompetentny do przyjęcia oświadczeń stron, o których mowa w art. 1 § 2 k.r.o., określony został również w przepisach ustaw indywidualnych związków wyznaniowych mających prawo do procedowania tej formy zawarcia małżeństwa cywil- nego

40

. W jedenastu takich ustawach zawarto bowiem niemal identycznie brzmiące przepisy, stanowiące że „osobę duchowną, przed którą składa się oświadczenia o zawarciu małżeństwa określa prawo wewnętrzne danego kościoła albo innego związku wyznaniowego

41

.

39 Obwieszczenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 5 lutego 2015 r. w sprawie ogłoszenia wykazu stanowisk, których zajmowanie upoważnia do przyjmowania oświad- czeń o wstąpieniu w związek małżeński oraz sporządzania zaświadczeń stanowiących pod- stawę sporządzenia aktu małżeństwa zawartego w sposób określony w art. 1 § 2 i 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (M. P. z 2015 r., poz. 230).

40 Szerzej: Tunia 2016, 285-298; Tunia 2015, 196-198.

41 Są to następujące przepisy: art. 15a ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Pań- stwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jedn. Dz. U. z 2013 r., poz. 1169 z późn. zm); art. 12a ustawy z dnia 4 lipca 1991 r. o stosunku Państwa do Pol- skiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego (tekst jedn. Dz. U. z 2014 r., poz. 1726);

art. 12a ustawy z dnia 13 maja 1994 r. o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko-Augs- burskiego w Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jedn. Dz. U. z 2015 r., poz. 43); art. 8a usta- wy z dnia 13 maja 1994 r. o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko-Reformowanego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 73, poz. 324 z późn. zm.); art. 11a ustawy z dnia 30 czerwca 1995 r. o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko-Metodystycznego w Rzeczy- pospolitej Polskiej (tekst jedn. Dz. U. z 2014 r., poz. 1712); art. 10a ustawy z dnia 30 czerwca 1995 r. o stosunku Państwa do Kościoła Chrześcijan Baptystów w Rzeczpospolitej Polskiej

(19)

DUCHOWNY JAKO PODMIOT ADMINISTRUJĄCY

19 Oświadczenia woli jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegające- go prawu polskiemu winny zostać przyjęte przez duchownego w związku z zawieraniem małżeństwa wyznaniowego. Obowiązek ten wyraźnie wyni- ka z art. 8 § 2 k.r.o. w związku z brzmieniem art. 1 § 2 k.r.o. stanowiącym, że „małżeństwo zostaje również zawarte, gdy mężczyzna i kobieta zawie- rający związek małżeński podlegający prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku wyznaniowego w obecności duchownego oświadczą wolę jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu”.

Duchowny wykonując powyższe zadanie pełni podobną rolę, jaką spełnia kierownik u.s.c. w przypadku zawierania małżeństwa w formie cy- wilnej (art. 1 § 1 k.r.o.), czy też konsul w sytuacji zawierania małżeństwa cywilnego przez obywateli polskich przebywających za granicą (art. 1 § 4 k.r.o.). W doktrynie podkreśla się jednak, że powierzenie duchownemu za- dań publicznych, które należą do kierownika u.s.c. nie powoduje, że du- chowny ten występuje w charakterze tego urzędnika

42

. Duchowny bierze jedynie udział w czynnościach o charterze publicznoprawnym, sprawując w tym zakresie funkcje organu publicznego zleconą mu przez prawo pań- stwowe

43

.

4.1.3. SPORZĄDZENIE ZAŚWIADCZENIA O ZAWARTYM MAŁŻEŃSTWIE

Obowiązek sporządzenia przez duchownego zaświadczenia o zawar- tym małżeństwie wynika z art. 8 § 2 k.r.o. Podmiotem tego obowiązku jest

(tekst jedn. Dz. U. z 2015 r., poz. 169); art. 10a ustawy z dnia 30 czerwca 1995 r. o stosunku Państwa do Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego w Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jedn.

Dz. U. z 2014 r., poz. 1889); art. 9a ustawy z dnia 30 czerwca 1995 r. o stosunku Państwa do Kościoła Polskokatolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jedn. Dz. U. z 2014 r., poz. 1599); art. 9a ustawy z dnia 20 lutego 1997 r. o stosunku Państwa do gmin wyznanio- wych żydowskich w Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jedn. Dz. U. z 2014 r., poz. 1798);

art. 8a ustawy z dnia 20 lutego 1997 r. o stosunku Państwa do Kościoła Starokatolickiego Mariawitów w Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jedn. Dz. U. z 2015 r., poz. 14); art. 11a usta- wy z dnia 20 lutego 1997 r. o stosunku Państwa do Kościoła Zielonoświątkowego w Rzeczy- pospolitej Polskiej (tekst jedn. Dz. U. z 2015 r., poz. 13).

42 Góralski 2007, 3-4.

43 Tunia 2008, 36.

(20)

20

ANNA TUNIA

osoba wymieniona w wykazie stanowisk MSW z dnia 5 lutego 2015 r., których zajmowanie upoważnia do sporządzenia zaświadczenia stanowią- cego podstawę sporządzenia aktu małżeństwa zawartego w sposób okre- ślony w art. 1 § 2 i 3 k.r.o. Obowiązek duchownego polega – w istocie – na stwierdzeniu w treści zaświadczenia dwóch zdarzeń prawnych, tj.:

− złożenia przez strony oświadczeń, o których mowa w art. 1 § 2 k.r.o., oraz

− zawarcia małżeństwa podlegającego prawu wewnętrznemu dane- go kościoła albo innego związku wyznaniowego (zob. art. 8 § 2 k.r.o.)

44

.

W praktyce obowiązek duchownego sprowadza się do wypełnienia odpowiednich rubryk urzędowego formularza tego zaświadczenia, odebra- nia na nim podpisów stron oraz świadków, oraz złożenia podpisu przez duchownego kompetentnego do przyjęcia oświadczeń stron o wstąpieniu w związek małżeński oraz podpisu duchownego upoważnionego do jego sporządzenia – stosownie do wytycznych określonych w części II. ob- wieszczenia Ministra Spraw Wewnętrznych z 5 lutego 2015 r. w sprawie podmiotów kompetentnych do dokonywania tych czynności. Poprawne sporządzenie zaświadczenia o zawartym małżeństwie teoretycznie może zatem wymagać współdziałania dwóch różnych duchownych

45

, z których jeden obowiązany jest poświadczyć swym podpisem fakt złożenia wobec niego przez strony oświadczeń woli, o których mowa w art. 1 § 2 k.r.o., zaś drugi poświadczyć swym podpisem autentyczność danych zawartych w zaświadczeniu, nadając mu charakteru dokumentu urzędowego.

4.1.4. PRZEKAZANIE ZAŚWIADCZENIA O ZAWARTYM MAŁŻEŃSTWIE DO U.S.C.

Przekazanie do urzędu stanu cywilnego zaświadczenia stanowiącego podstawę rejestracji małżeństwa zawieranego na podstawie art. 1 § 2 k.r.o.

jest ostatnim obowiązkiem duchownego w procedurze zawierania małżeń- stwa w formie wyznaniowej. Podstawę prawną do wykonania tego zadania znajdujemy w art. 8 § 3 k.r.o., zgodnie z którym duchowny ma spełnić ten obowiązek w terminie 5 dni od zawarcia małżeństwa. Treść art. 8 § 3 k.r.o.

44 Tunia 2015, 192.

45 Por. Zieliński 2011, 19-33.

(21)

DUCHOWNY JAKO PODMIOT ADMINISTRUJĄCY

21 pozwala domniemywać, iż obowiązek ten nałożony został na duchowne- go uprawnionego do sporządzenia przedmiotowego zaświadczenia. Roz- wiązanie to należy uznać za zasadne. Duchownymi, o których mowa, są bowiem osoby spełniające najczęściej funkcje administracyjne w podsta- wowych, terytorialnych jednostkach organizacyjnych poszczególnych koś- ciołów i innych związków wyznaniowych (parafii). W praktyce z reguły osobą przekazującą zaświadczenie jest proboszcz (administrator) parafii

46

.

Oceniając zaś charakter czynności przekazania zaświadczenia do urzę- du stanu cywilnego stwierdzić trzeba, iż jest to jedynie czynność porząd- kowa, nie czynność prawna

47

. Zadanie to realizowane przez duchownego ma jednak charakter publiczny. Czynione jest ono w interesie stron tego postępowania (małżonków) i wobec organu administracji publicznej, któ- rym jest kierownik u.s.c.

48

4.2. ZADANIA W SYTUACJACH NADZWYCZAJNYCH

W przypadku zawierania małżeństwa w trybie określonym art. 9 § 2 k.r.o., tj. w razie niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio życiu jednej ze stron, zakres zadań publicznych wykonywanych przez duchownego jest szerszy. Obowiązany jest on bowiem spełnić wszystkie powinności, jakie ustawodawca nakłada na niego w trybie zwyczajnym, a ponadto – zgodnie z poleceniem zawartym w art. 9 § 2 k.r.o. – winien przyjąć od nupturien- tów zapewnienia, że nie wiedzą oni o istnieniu okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa. Realizacja tego wymogu nastręcza jednak pewne trudności praktyczne, bowiem ustawodawca nie uregulował kwestii „po- brania” przez duchownego formularzy „zaświadczenia o braku okolicz- ności wyłączających zawarcie małżeństwa zawartego w sposób określony w art. 1 § 2 i 3 k.r.o.” oraz formularza „zaświadczenia stanowiącego pod- stawę sporządzenia aktu małżeństwa” na wypadek zajścia sytuacji zawie- rania małżeństwa in periculo mortis. Henryk Chwyć, wieloletni kierownik u.s.c. w Lublinie, proponuje aby w takim wypadku duchowny przekazał do

46 Zob. Mezglewski, Tunia 2007, 174.

47 Duchowny nie jest bowiem wnioskodawcą w sprawie o rejestrację małżeństwa. Są nimi sami małżonkowie.

48 Zob. Tunia 2008, 39.

(22)

22

ANNA TUNIA

urzędu stanu cywilnego zamiast zaświadczenia o zawartym małżeństwie odpis aktu małżeństwa sporządzonego w księdze kościelnej

49

.

Problem jednak jest istotny, ponieważ realizacja obowiązku przyjęcia przez duchownego zapewnień stron wymaga uzyskania od nich nie tyl- ko oświadczenia wiedzy o nieistnieniu między nimi przeszkód, o których mowa w art. 10-15 k.r.o., co wynika z brzmienia art. 9 § 2 k.r.o., ale rów- nież innych danych, które zgodnie z przepisami nowej ustawy – Prawo o aktach stanu cywilnego – składają się na treść tych zapewnień. W po- równaniu bowiem z dotychczasową regulacją treść tego zapewnienia zo- stała znacznie rozbudowana. W literaturze przedmiotu podnosi się wręcz, iż rozbudowano ją nadmiernie

50

. Art. 76 ust. 4 p.a.s.c przewiduje bowiem, że zapewnienia te obejmują poza oświadczeniami o braku przeszkód mał- żeńskich (ust. 4 pkt 6), oświadczenia o wyborze nazwiska (nazwisk), które będą nosiły osoby zamierzające zawrzeć małżeństwo po jego zawarciu, oraz oświadczenia o nazwisku dzieci zrodzonych z tego małżeństwa (ust.

4 pkt 5), a także oświadczenia o nazwiskach, imionach oraz nazwiskach rodowych rodziców każdej z osób zamierzających zawrzeć małżeństwo (ust. 4 pkt 4). Oświadczenia te nupturienci składają pod rygorem odpowie- dzialności karnej za składanie fałszywych oświadczeń. Poza powyższymi oświadczeniami – w treści zapewnienia – ustawodawca wymaga podania innych informacji. Są to informacje dotyczące: nazwisk i imion osób za- mierzających zawrzeć małżeństwo, ich nazwisk rodowych, jeżeli można je ustalić, stanu cywilnego, obywatelstwa, daty i miejsca urodzenia, numeru PESEL, jeżeli zostały nadane, oraz oznaczenia przedstawionych dokumen- tów tożsamości (ust. 4 pkt 1), wskazania miejsca zawarcia małżeństwa, jeżeli osoba zamierzająca zawrzeć małżeństwo pozostawała uprzednio w związku małżeńskim albo prawomocnie stwierdzono nieistnienie mał- żeństwa (ust. 4 pkt 2), wskazania wspólnych dzieci osób zamierzających zawrzeć małżeństwo oraz oznaczenia ich aktów urodzenia i urzędu stanu cywilnego, w którym zostały sporządzone, jeżeli są znane (ust. 4 pkt 3)

51

.

49 Chwyć 1999, 27.

50 Basior, Czajkowska, Sorbian 2015, 152-153.

51 W literaturze podnosi się, że nie wiadomo czemu ma służyć np. wskazanie miej- sca zawarcia poprzedniego małżeństwa (pkt 2 ust. 4), jak też podanie informacji o wspól- nych dzieciach (pkt 3 ust. 4). Nie mają bowiem one związku z istotą zapewnienia określoną w art. 41 k.r.o. Zob. Basior, Czajkowska, Sorbian 2015, 153.

(23)

DUCHOWNY JAKO PODMIOT ADMINISTRUJĄCY

23 Duchowny obowiązany jest zatem przyjąć nie tylko oświadczenia o nieistnieniu przeszkód małżeńskich, ale również oświadczenia o wybo- rze nazwiska dla przyszłych małżonków i ich dzieci, jak też oświadczenia o imionach i nazwiskach rodziców stron. Uznać zaś należy, że duchow- ny nie jest obowiązany – w przypadku zawierania małżeństwa w sytuacji nadzwyczajnej – do uzyskania od nupturientów innych informacji składa- jących się na treść zaświadczenia wydawanego przez kierownika u.s.c., o których mowa w ust. 4 art. 76 p.a.s.c., zważywszy, iż art. 4

1

§ 1 k.r.o.

określający istotę treści zapewnień takich danych nie przewiduje.

5. PODSUMOWANIE

Charakter i katalog zadań wykonywanych przez duchownych działa- jących jako podmioty administrujące w sprawach z zakresu administracji stanu cywilnego wiąże się stricte z czynnościami (prawami i obowiązka- mi), jakie ustawodawca polski nałożył na podmioty wyznaniowe w związ- ku z zawarciem i rejestracją małżeństwa powstającego na podstawie art. 1

§ 2 k.r.o. Funkcje, jakie w toku procedury zawarcia małżeństwa w tym

trybie sprawuje duchowny mają charakter zadań zleconych z zakresu ad-

ministracji publicznej. Podstawę do ich wykonania stanowią odpowied-

nie przepisy prawa państwowego (k.r.o., p.a.s.c.). Do czynności, które

wykazują charakter zadań zleconych z zakresu administracji publicznej

zaliczyć tu możemy: przyjęcie oświadczeń woli o zawarciu małżeństwa

wyznaniowego oraz jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego

prawu polskiemu (art. 1 § 2 k.r.o.), sporządzenie i przekazanie zaświad-

czenia o zawartym małżeństwie do urzędu stanu cywilnego (art. 8 § 2 i 3

k.r.o.). W toku tych czynności duchowny działa nie we własnym imieniu,

ale jako organ osoby prawnej, którą jest określona jednostka organizacyj-

na kościoła lub innego związku wyznaniowego (np. parafia). Wykonując

zlecone mu zadania z zakresu administracji stanu cywilnego duchowny

staje się funkcjonariuszem publicznym w znaczeniu funkcjonalnym. Jest

podmiotem administrującym, który realizuje tę funkcję w imieniu koś-

cioła lub innego związku wyznaniowego uprawnionego do stosowania

wyznaniowej formy zawarcia małżeństwa na podstawie odpowiednich

przepisów prawa.

(24)

24

ANNA TUNIA

BIBLIOGRAFIA

Basior, Iwona, Alicja Czajkowska, Danuta Sorbian. 2015. Prawo o aktach stanu cywilnego z komentarzem. Przepisy wykonawcze i związkowe oraz wzory do- kumentów. Warszawa: Lex a Wolters Kluwer business.

Biernat, Stanisław. 1993. „Prywatyzacja zadań publicznych (zarys problematyki)”.

Państwo i Prawo 5: 6-27.

Boć, Jan. 1998. „Organizacja prawna administracji”. W: Prawo administracyjne, red. Jan Boć. Wrocław: Wydawnictwo Kolonia Limited.

Boć, Jan. 2005. „Podmioty prywatne wykonujące funkcje administracji publicz- nej”. W: Prawo administracyjne, red. Jan Boć, 175-185. Wrocław: Wydawni- ctwo Kolonia Limited.

Chwyć, Henryk. 1999. Zawarcie małżeństwa i jego rejestracja w prawie polskim.

Poradnik dla kierowników Urzędu Stanu Cywilnego. Lublin: Wydawnictwo Stowarzyszenia Urzędników Stanu Cywilnego.

Czajkowska, Alicja, Elżbieta Pachniewska. 2005. Prawo o aktach stanu cywilne- go. Komentarz. Orzecznictwo. Wzory dokumentów i pism. Warszawa: Wydaw- nictwo Lexis Nexis.

Garlicki Leszek, Marek Zubik, Marta Derlatka, Kazimierz Działocha, Paweł Sar- necki, Janusz Sokolewicz, Wojciech Trzciński i Marcin Wiącek. 2016. Kon- stytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz. Tom I. Warszawa: Wydawni- ctwo Sejmowe. Lex nr 531978.

Góralski, Wojciech. 2005. „Czynności i rola duchownego przy zawieraniu małżeń- stwa «konkordatowego»”. W: Prawo rodzinne w Polsce i w Europie. Zagad- nienia wybrane, red. Piotr Kasprzyk. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.

Góralski, Wojciech. 2007. „Funkcje publiczne duchownego przy zawieraniu mał- żeństwa konkordatowego”. W: Funkcje publiczne związków wyznaniowych.

Materiały III Ogólnopolskiego Sympozjum Prawa Wyznaniowego (Kazimierz Dolny, 16-18 maja 2006), red. Artur Mezglewski. Lublin: Wydawnictwo KUL.

Mezglewski, Artur, Anna Tunia. 2007. Wyznaniowa forma zawarcia małżeństwa cywilnego. Warszawa; Wydawnictwo C.H. Beck.

Osuchowska, Marta. 2010. „Świadek kwalifikowany – duchowny obecny przy za-

wieraniu małżeństwa wyznaniowego ze skutkami cywilnymi w świetle prze-

pisów wewnętrznych Kościołów i związków wyznaniowych oraz przepisów

prawa polskiego”. W: Prawo państwowe a prawo wewnętrzne związków wy-

znaniowych. Pamiętnik VII Zjazdu Katedr i Wykładowców Prawa Wyznanio-

wego, Gniezno 11-12 IX 2010, red. Krzysztof Krasowski, Małgorzata Mater-

niak-Pawłowska, Maksymilian Stanulewicz. Poznań: Wydawnictwo Ars boni

et aequi.

(25)

DUCHOWNY JAKO PODMIOT ADMINISTRUJĄCY

25 Rakoczy, Bartosz. 2014. „Proboszcz jako funkcjonariusz publiczny według prawa polskiego”. W: Kościoły i inne związki wyznaniowe w służbie dobru wspólne- mu, red. Wacław Uruszczak, Katarzyna Krzysztofek, Maciej Mikuła. Kraków:

Wydawnictwo UJ.

Skrzydło, Wiesław. 2013. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz. Lex nr 428263.

Smyczyński, Tadeusz. 2002. „Odpowiedzialność odszkodowawcza duchownego z powodu naruszenia prawa przy zawieraniu małżeństwa”. Ruch Prawniczy Ekonomiczny i Socjologiczny 2: 165-177.

Sobański, Remigiusz. 2003. „Zaświadczenie urzędu stanu cywilnego a przesłanki małżeństwa «konkordatowego»”. Państwo i Prawo 5: 30-33.

Stanisz, Piotr. 2007. Porozumienia w sprawie regulacji stosunków między pań- stwem i niekatolickimi związkami wyznaniowymi we włoskim porządku praw- nym. Lublin: Wydawnictwo KUL.

Szadok-Bratuń, Aleksandra. 2012. „Instytucja zawarcia małżeństwa «konkordato- wego» przykładem nietypowej prywatyzacji zadań publicznych”. W: Prawne aspekty prywatyzacji, red. Jolanta Blicharz. Wrocław: Biblioteka Cyfrowa.

Tunia, Anna. 2006. „Obowiązki duchownego w procedurze zawierania małżeń- stwa wyznaniowego ze skutkami cywilnymi”. Studia z Prawa Wyznaniowego 9: 155-179.

Tunia, Anna. 2008. „Wykonywanie funkcji publicznych przez duchownego w pro- cedurze zawierania małżeństwa cywilnego w formie wyznaniowej”. Przegląd Prawno-Ekonomiczny 2(1): 33-39.

Tunia, Anna. 2015. Recepcja prawa wewnętrznego związków wyznaniowych w prawie polskim. Lublin: Wydawnictwo KUL.

Tunia, Anna. 2016. „Podmioty urzędowe procedujące przy zawieraniu małżeństw cywilnych w formie wyznaniowej w przypadku nupturientów pozbawio- nych wolności”. W: Wolność sumienia i religii osób pozbawionych wolności.

Aspekty prawne i praktyczne, red. Jerzy Nikołajew, Konrad Walczuk. Warsza- wa: Wydawnictwo Unitas.

Wrzosek, Stanisław. 2013. „Podmiot administrujący”. W: Leksykon administra- tywisty, red. Stanisław Wrzosek, Anna Haładyj, Michał Domagała. Radom:

Wydawnictwo Wyższej Szkoły Handlowej w Radomiu.

Zieliński, Tadeusz J. 2011. „Stosowanie wyznaniowej formy zawarcia małżeństwa

cywilnego poza Kościołem katolickim”. Państwo i Prawo 2: 19-33.

(26)

26

ANNA TUNIA

THE RELIGIOUS MINISTER AS AN ADMINISTRATIVE ENTITY IN CASES CONCERNING CIVIL STATUS ADMINISTRATION

S u m m a r y

The aim of the article is to present the character and variety of tasks performed by entities belonging to churches and other religious organizations as far as civil status administration is concerned. In the first part, the key terms used in the article, such as civil status administration and administrative entity, are introduced and explained. Then the administrative entities involved in the system of civil status administration are enumerated, which is followed by the analysis of the tasks real- ized by religious entities (religious minister) as subjects engaged in the administra- tion of civil status. These tasks concern activities connected with concluding and registering marriages in accordance with Art. 1 § 2 of the Family and Guardianship Code. They are carried out under ordinary as well as extraordinary circumstances, that is, in cases of direct life threat to one of the parties concluding a marriage.

The article concludes by arguing that that the functions performed by the reli- gious minister in the course of the procedure of concluding a marriage in accord- ance with Art. 1 § 2 of the Family and Guardianship Code have the character of ad- ministrative tasks delegated to public administration. The basis for their execution of these functions are appropriate regulations of state law. When performing these activities, the religious minister does not act on his behalf but as a body of a legal entity which is a particular organizational unit of a church or some other religious organization (e.g., a parish). Thus, the religious minister is an administering entity who carries out this function on behalf of a church or some other religious organ- ization entitled to apply the religious form of concluding a marriage in accordance with relevant legal regulations.

Key words: public administration; civil status administration; administrative en- tity; marriage; religious minister; churches and religious organizations

Tłumaczenie własne autora

(27)

S T U D I A T E M A T Y C Z N E STUDIA Z PRAWA WYZNANIOWEGO

Tom 21 – 2018 DOI: https://doi.org/10.31743/spw.187

MICHAŁ PONIATOWSKI *

ZESPÓŁ PRAW I OBOWIĄZKÓW OSOBY DUCHOWNEJ JAKO POKRZYWDZONEGO

W POSTĘPOWANIU KARNYM ZWYCZAJNYM

S t r e s z c z e n i e

W przedmiotowym artykule przedstawiono w uporządkowany sposób aktu- alne prawa i obowiązki osoby duchownej wynikające z bycia przez nią pokrzyw- dzonym w postępowaniu karnym zwyczajnym. Wyjaśniono w tym kontekście wpierw pojęcia pokrzywdzonego i osoby duchownej. Jednocześnie sprecyzowano te prawa i obowiązki, które mają szczególny związek z ogólnym statusem osoby duchownej, mając na uwadze możliwość odpowiedniego stosowania procedury karnej uregulowanej aktem normatywnym rangi ustawowej, z uwagi na konstytu- cyjną i międzynarodową zasadę poszanowania autonomii i niezależności Kościoła i państwa każdego w swoim zakresie.

Słowa kluczowe: osoba duchowna; pokrzywdzony; wolność religijna; tajemnica spowiedzi; dyskryminacja religijna; wolność sumienia i religii; kościoły i związki wyznaniowe

*****

WPROWADZENIE

Osoba duchowna jako osoba fizyczna może być pokrzywdzonym w postępowaniu karnym i mogą jej dotyczyć różne przestępstwa, zarówno te pospolite i niemające związku z jej indywidualnym statusem (np. roz-

* Dr, Katedra Prawa Polskiego i Międzynarodowego, Wydział Prawa Kanonicznego, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, ul. Dewajtis 5, 01-815 Warsza- wa, e-mail: michal.poniatowski@adwokatura.home.pl. ORCID 0000-0002-7263-4550.

(28)

28

MICHAŁ PONIATOWSKI

bój, pobicie, kradzież), jak również związane z nim pośrednio lub bezpo- średnio (np. znieważenie papieża

1

czy też dyskryminowanie z powodów religijnych zatrudnionej osoby duchownej w gremiach pedagogicznych

2

).

W tym miejscu warto podkreślić możliwość pokrzywdzenia osób duchow- nych także poprzez przestępstwo fałszywego oskarżenia

3

.

Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie w uporządkowany spo- sób aktualnych praw i obowiązków osoby duchownej bezpośrednio i po- średnio wynikających z bycia przez nią pokrzywdzonym w postępowaniu karnym, wraz z ewentualnym sprecyzowaniem tych praw i obowiązków wynikających z jej ogólnego statusu jako osoby duchownej. Z uwagi na ramy niniejszego artykułu przedmiotowe zagadnienie zostanie zawężone do postępowania zwyczajnego.

POJĘCIE POKRZYWDZONEGO

W postępowaniu karnym funkcjonuje definicja legalna pokrzywdzo- nego. Zgodnie z art. 49 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks po-

1 Por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 kwietnia 2004 r., sygn. akt I CK 484/03, Legalis nr 65944. Por. także Żur 2014, 171.

2 Por. także Nikołajew 2015, 48; Poniatowski 2012, 462-473. Warto dodać, że w nie- których sprawach przyporządkowanie przestępstwa do tego podziału będzie zależało od konkretnych okoliczności. Przykładowo w przypadku przestępstwa używania wizerunku lub danych osobowych w celu wyrządzenia tej osobie szkody majątkowej lub niemajątko- wej może mieć ono miejsce zarówno w przypadku używania tych danych przez sprawcę bez względu na to, że należą one do osoby duchownej, jak również, gdy sprawca celowo używa tych danych z uwagi, iż należą one do tej osoby. Por. art. 190a § 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny, tekst jedn. Dz. U. z 2017 r., poz. 2204 z późn. zm., da- lej: k.k. W doktrynie odnaleźć można pogląd, iż ofiara kradzieży tożsamości nie zawsze uzyska status podmiotu pokrzywdzonego z uwagi na brak bezpośredniości pokrzywdzenia ofiary np. w przypadku wykorzystania takich danych do wyłudzenia towarów lub usług. Por.

Szymczykiewicz 2017, 193-194.

3 Jak słusznie zauważył Ł. Chojniak: „[…] już sam fakt bycia podejrzanym lub wnie- sienia aktu oskarżenia w sposób niewątpliwy stygmatyzuje podejrzanego lub oskarżonego.

Jakkolwiek z punktu widzenia art. 5 § 1 KPK zachowuje on cały czas status niewinnego, to byłoby całkowitym zanegowaniem rzeczywistości stwierdzenie, że w społeczeństwie taka osoba jest postrzegana w ten sam, niezmienny sposób. Jeśli dodatkowo postępowanie przygo- towawcze trwa nadmiernie długo, skala krzywd może być tu znaczna”. Chojniak 2013, 291.

(29)

ZESPÓŁ PRAW I OBOWIĄZKÓW OSOBY DUCHOWNEJ

29 stępowania karnego

4

(zawartym w rozdziale 4 tej ustawy, który został po- święcony statusowi osoby pokrzywdzonej): „[p]okrzywdzonym jest osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo”. Warto zauważyć, że w definicji tej nie zawarto ograniczenia o charakterze podmiotowym w zakresie kręgu osób fizycznych, w tym wobec osób duchownych. Istotny natomiast jest wymóg wystąpienia przesłanek o charakterze przedmiotowym w postaci bezpo- średniego naruszenia lub zagrożenia przez przestępstwo dobra prawnego pokrzywdzonego

5

. Charakterystyczne dla procesu karnego jest to, że dobro osoby duchownej, aby była ona pokrzywdzonym, nie może być naruszo- ne jedynie pośrednio

6

. Przykładowo nie będzie pokrzywdzonym wikariusz parafialny, który na zasadzie użyczenia korzystał w celach duszpasterskich z samochodu osobistego proboszcza, i po jego kradzieży musiał korzystać już z odpłatnych środków komunikacji lub kupić własny samochód. W ta- kim przypadku pokrzywdzonym w wyniku kradzieży byłby jedynie pro- boszcz, jeżeli samochód byłby jego własnością a nie parafii. Samo dobro prawne należy oceniać w szczególności w perspektywie prawa karnego materialnego, nie wyłączając jednak innych gałęzi prawa, w tym także pra- wa wyznaniowego

7

. Co istotne dobro to może, ale nie musi być związane

4 Tekst jedn. Dz. U. z 2017 r., poz. 1904 z późn. zm., dalej: k.p.k.

5 Warto zwrócić uwagę, na dominującą w orzecznictwie Sądu Najwyższego definicję pokrzywdzonego. Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 30 września 2013 r.

(sygn. akt IV KK 209/13, publ. Legalis nr 738111): „W orzecznictwie Sądu Najwyższego dominuje wąska, materialna definicja pokrzywdzonego. W myśl tej definicji krąg pokrzyw- dzonych w rozumieniu art. 49 § 1 KPK ograniczony jest zespołem znamion czynu będącego przedmiotem postępowania oraz czynów współukaranych, co skutkuje koniecznością ustale- nia naruszenia normy karnej, określenia przedmiotu i zakresu tej normy oraz poszukiwaniem związku pomiędzy znamionami czynu a zagrożeniem dobra prawnego konkretnego podmiotu (zob. np. uchwała SN z dnia 15 września 1999 r., I KZP 26/99, OSNKW 1999, z. 11-12, poz. 69; uchwała SN z dnia 21 października 2003 r., I KZP 29/03, OSNKW 2003, z. 11-12, poz. 94; postanowienie SN z dnia 17 listopada 2005 r., II KK 108/05, R – OSNKW 2005, poz. 2094; postanowienie SN z dnia 28 kwietnia 2008 r., I KZP 6/08, OSNKW 2008, z. 6, poz. 42; postanowienie SN z dnia 23 września 2008 r., I KZP 16/08, OSNKW 2008, z. 10, poz. 78)”.

6 Por. Grzegorczyk, Tylman 2014, 285.

7 Por. Posnow 2012, 171. Ocena ta może nastąpić również przy użyciu innych gałęzi prawa, w tym prawa wyznaniowego co ma szczególne znaczenie dla osób duchownych. Por.

także Kużelewski 2016, 344-345.

(30)

30

MICHAŁ PONIATOWSKI

ze statusem osoby duchownej. Przykładowo dobrem prawnie chronionym osoby duchownej jest np. zarówno własność jej auta osobowego jak i do- bre imię. W pierwszym przypadku przestępstwo może polegać na samej kradzieży tego przedmiotu, zaś sprawca może nawet nie zdawać sobie sprawy ze statusu pokrzywdzonego. W drugim przypadku sprawca prze- stępstwa może je popełnić kierując się motywem związanym wyłącznie z tym statusem.

Należy także podkreślić, iż uzyskanie statusu pokrzywdzonego w toku postępowania karnego następuje ex lege po zaistnieniu powyższych prze- słanek i nie jest zależne od dodatkowego orzeczenia organu procesowego czy też sądu

8

. Osoba duchowna nie może zrzec się statusu pokrzywdzo- nego chociażby nie chciała z powodów religijnych lub innych, aby było prowadzone postępowanie karne. Ewentualnie w przypadku niektórych przestępstw ściganych na wniosek może nie złożyć tego wniosku

9

. Przy- kładowo osoba duchowna w przypadku kierowanych do niej gróźb karal- nych może nie chcieć składać takiego wniosku z powodów religijnych, w tym przebaczania bliźniemu.

POJĘCIE OSOBY DUCHOWNEJ

W odróżnieniu od pojęcia pokrzywdzonego ustawodawca nie zawarł definicji legalnej osoby duchownej w postępowaniu karnym. W związku z tym nie należy tego pojęcia zawężać, jak również petryfikować two- rząc jedną definicję, albowiem pojęcie to może ulegać modyfikacjom, w szczególności z uwagi na konkretyzację w procedurze karnej konsty- tucyjnej i międzynarodowej zasady poszanowania wzajemnej autonomii i niezależności Kościoła i państwa oraz wolności religijnej. Tym samym należy mieć na uwadze potoczne rozumienie tego pojęcia, jak również jego odpowiednią interpretację w innych niż procedura karna przepisach prawa powszechnie obowiązującego oraz w prawie wewnętrznym po- szczególnych związków wyznaniowych. Jednocześnie warto zauważyć, że w procedurze karnej samo pojęcie duchownego zostało użyte w art. 178

8 Por. Targońska 2011, 78. Por. także Szewczyk, Jakubowski, Iwański 2016, 899.

9 Por. art. 17 § 1 pkt 10 k.p.k.

(31)

ZESPÓŁ PRAW I OBOWIĄZKÓW OSOBY DUCHOWNEJ

31 pkt 2 k.p.k., w którym sformułowano zakaz dowodowy w postaci zaka- zu przesłuchiwania jako świadków duchownego co do faktów, o których dowiedział się przy spowiedzi

10

. Pojęcie duchownego nie jest w tym za- kresie wyjaśnione przez ustawodawcę i rodzi pewne wątpliwości. Warto w tym miejscu odnieść się do wykładni pojęcia duchownego w orzecz- nictwie sądowym. Zgodnie z uchwałą siedmioosobowego składu Izby Karnej Sądu Najwyższego z dnia 6 maja 1992 r.

11

: „Pojęcie «duchowny», obok wspomnianych poprzednio ustaw, występuje także w ustawie z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania […] oraz w ustawie z dnia 17 maja 1989 r. o ubezpieczeniu społecznym duchow- nych […]. Jakkolwiek żadna z wymienionych ustaw pojęcia tego nie defi- niuje to jednak używa go w takim kontekście werbalnym i funkcjonalnym, który dla wykładni nie jest jak się wydaje – bez znaczenia. W pierwszej z tych ustaw mówi się o «stanie duchownym lub zakonnym» (art. 2 pkt 10), o «kształceniu i zatrudnieniu duchownych» (art. 19 pkt 5), w drugiej zaś o «funkcji duchownych Kościoła Katolickiego; funkcji duchownych in- nych Kościołów i związków wyznaniowych» (art. 6). Dokonując interpre- tacji pojęcia «duchowny», trzeba przyjąć istnienie minimum poprawności procesu legislacyjnego, co oznacza iż niedopuszczalne jest takie ustale- nie znaczenia normy prawnej, przy którym określone zwroty traktowane są jako pozbawione normatywnego znaczenia. W tym wypadku chodzi głównie o zwroty «zatrudnienia duchownych» i «funkcji duchownych», Oba te sformułowania wskazują na szczególny status osoby duchownej w strukturze określonego Kościoła lub związku wyznaniowego. Osobę tę wyróżnia spośród ogółu wyznawców danej religii to, iż powołana zosta- ła do stałego organizowania i sprawowania kultu religijnego. Z tego też powodu pojęcie «duchowny» upodabnia się do zawodu, z czym z kolei wiąże się obowiązek ubezpieczenia przewidziany we wspomnianej wyżej ustawie z 17 maja 1989 r. o ubezpieczeniu społecznym duchownych. Tak więc, nie każdy wierny lub członek związku wyznaniowego powołany do

10 Problematyczne byłoby wykorzystywanie w procesie karnym dowodu w postaci nagrania spowiedzi np. przez osoby trzecie, które założyły podsłuch. Por. także Stefański 2018, 45-58. Przykładowo zdaniem M. Klejnowskiej tajemnica spowiedzi w postępowaniu karnym nie dotyczy osób, które dowiedziały się o treści spowiedzi w inny sposób niż pod- czas spowiedzi indywidualnej. Por. Klejnowska 2012, 326.

11 Sygn. akt I KZP 1/92, publ. Legalis nr 27676.

Cytaty

Powiązane dokumenty

Strelau (2008), związek ten jest jeszcze silniejszy, gdy miarą osiągnięć edukacyjnych jest wynik testu osiągnięć szkolnych. Udowodniona relacja pomiędzy wynikami w

Szczególne wyrazy wdzięczności kieruję do Szanownych Recenzentów – Prof. Mikołaja Krasnodębskiego i Prof. Mariusza Gizowskiego, za przygotowanie recenzji oraz za cenne

2. 3 może w imieniu pracodawcy, na wniosek pracownika, wyrazić zgodę na odbycie podróży służbowej samochodem prywatnym. Pracownikowi przysługuje zwrot kosztów

Michalina Duda-Hyz, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Wydział Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji, Katedra Finansów i Prawa Finansowego, nr

(1) obecność dwóch opowiadań połączonych według sche- matu A-B-A’; (2) pozorny brak powiązań pomiędzy połą- czonymi narracjami; (3) możliwość kontynuacji narracji

kapitałem spółki, a prowadzoną przez nią działalnością może być podstawą do przyjęcia zarzutu nadużycia formy prawnej spółki, ocenianego in casu w odniesieniu do

VII. OPIS SPOSOBU PRZYGOTOWANIA OFERTY.. Ofertę należy przygotować według wymagań określonych w niniejszym zapytaniu ofertowym. Oferta powinna być sporządzona w jednym

Jednym z najważniejszych argumentów, wysuwanych przez zwolenników wprowadzenia nasobnych kamer video do powszechnego użytku w jednostkach policji jest założenie, że