Badanie czystości barwników żywnościowych

(1)

L. PIEKARSKI, S. KRAUZE

1960, t. XI, nr li

BADANIE CZYSTOŚCI BARWNIKÓW ŻYWNOŚCIOWYCH Z ZAKŁADU BADANIA SRODKÓW SPOŻYWCZYCH A. M. W WARSZAWIE

Zanieczyszcz.enia, jakie mogą znaleźć się w barwnikach przeznaczonych do barwienia żywności, określają odpowiednie rozporządzenia i tak np.

nowe polskie rozporządzenie o barwieniu artykułów żywności podaje do- puszczalne ilości arsenu, ołowiu, miedzi, fenolu, amin, natomiast nie z.e- z.wala na obecność chromu, rtęci, cynku.

Jednak oprócz tych zanieczyszczeń barwniki handlowe zawiera-ją, jako zan:eczyszczenia, również inne barwniki ni-2 dopuszcz-one do barwienia

artykułów żywności, powstałe, jako uboczne produkty fabrykacji barwnika właściwego, i pomimo że zani-eczyszczeń tych jest dość dużo, mało

osób badających barwniki zajmuje się tym zagadnieniem. Należy przy-

puszczać:, że większość stosowanych czę.sto metod badania nie daj-e mo-

żności stwierdzenia barwników zanieczyszczających. Stwi-erdz-ono na przy-

kład że w barwnikach żywnościowych ni-e tylko produkowanych w Polsce

są barwniki zanieczyszczające, -co potwierdzają prace Eisenbranda i Ko- ethlera (2) oraz Adamovica (1).

Zwrócenie większ-ej uwagi na barwniki zanieczyszczając-e związane jest z właściwą oceną wyników badań biologicznych nad barwnikami. Do-

puszczając określony barwnik do żywności, często nie uwzględnia się

faktu, że produkty handlowe tego barwnika zawierają bardzo dużą ilość

barwników zanieczyszczających, które najczęściej nie są brane pod uwagę

przy ocenie szkodliwości barwników w badaniach biologicznych na zwie-

1 zętach.

Barwniki dopuszczone do żywności powinny być jak najd-okładniej

oczyszczone, a stopień ich czystości, uwzględniają-cy także barwniki za-

nieczyszczające, należałoby podać w rozporządzeniu. Dlatego w pracy ni- niejszej postanowiono wykazać na drodze chromat-ograficznej obecność

barwników zanieczyszczających w barwnikach dopuszczonych do bar-

·,vienia żywności rozpuszczalnych w wodzie.

CZĘSć DOSWIADCZALNA

1. Bar w n i k i do b ad a n i a. Do badania brano następujące barwniki, przeznaczone do barwienia artykułów żywności,owych, produkowane przez Zakłady Przemysłu Barwnikowego „Boruta" w Zgierzu: 1) tartra-

zynę, 2) żółcień pomarańczową S, 3) kokcynę nową, 4) amarant, 5) indy-

gotynę, 6) czerń brylantową BN oraz barwniki f-my Geigy: 1) żółcień kwaśną, 2) tartrazynę, 3) żółcień pomarańczową S, 4) kokcynę nc>wą, 5) indy-

gotynę, 6) az-orubinę, 7) szkarłat GN, 8) czerń brylantową BN.

Powyższe barwniki rozpuszcza się w wodzie, przygotowuje roztwory,

zawierające po około 10 mg barwnika w 1 ml.

(2)

552 L. Piekarski, S. Krauze Nr 6

2. Bibuł a, ro z puszcz a 1 n i ki. Rozdzielanie chromatografkzne przeprowadz.ono na l::ibule Whatmana nr 4 przy użyciu następujących rnz- puszczalników: a) n-butanol, etanol 96 °, wo::la (2+1+1) b) 1-n NH40H.

3. Sposób prze prowadza n i a chrom at ogr a fi i. Na paski

bibuły o wymiarach 50 X 15 cm nanosz.ono mikropipetą po 10 rtl roztwo- rów poszczególnych barwników. Barwniki nano.sz.ono w o:iległości 3-4 cm

od s:ebie na linii startowej odległej o 8 cm od dołu

paska. Równolegle z badanymi barwnikami handlowymi umieszcz,ono na paskach bibuły roztwory z barwnikami czystymi. Paski bibuły z naniesionymi barwnikami umieszcz.ono w komrz,e chromatograficz- nej, wysyconej parami rozpuszczalnika. Komorę za- mykano ,i po 12 godzinach za pomocą rozdzielacza (ryc. 1) wpr,owadzan:} r-ozpuszcz.alnik i wtedy rozpo- czynano rozdzielanie metodą wstępującą. Po ukoń

czeniu r-ozdzielania (12_:_24 godz.) paski susz.ono i badano.

4. O k r e ś 1 e n i e p o l o ż e n i a n a c h r om a- t ogr a mi e b a r w n i k a de k 1 ar o w a n e go.

Po rozdzieleniu chrnmabgraficznym określano, któ- ra z plam otrzymanych z barwnika handlowego j,est

plamą, odpow;a:iającą barwnikowi deklarnwanemu.

Określenie poł-ożenia barwnika wśród barwników za-

nieczyszczających dokonano na podstawie porówna-

Ryc. 1 nia z plamami chromatJgrafi.cznymi barwników czystych, rozdzielanych równolegle z badanymi.

OMÓWIENIE WYNIKÓW

Chromatogramy z rozdzielonymi barwnikami handlowymi zakładów

,,Boruta", jak również f-my Geigy prz.edstawione są na rycinie 2 i 3.

Najl,epsz,e wyniki rozdzi,elania uzyskano przy użyciu r-ozpuszczalnika,

złoż,onego z butanolu, etanolu i wody (2--i-1 + 1), dlatego na ryc. 2 i 3 przedstawi-one są chr•omatogramy, otrzymane z.a pomocą tego rnzpu.szczalnika.

Jak wynika z przepr,owa:iz-onych badań chromatografi-cznych, wszystkie barwniki handlowe zawierają barwniki zanieczyszczające i to często w du-

żej il-ości (zarówno barwniki zakładów „BGruta", jak i firmy Geigy). Już

z pobieżnej oc,eny widać, ż,e barwniki zani-eczyszczające stanowią dużą część produktu handlowego i ze względu na to, ż,e nie są -objęte żadną kon-

trolą, a mogą wśró:i nich znajdować się barwniki o wyraźnie szkodliwym

działaniu na organizm, stanowią poważne niebezpieczeństwo dla zdrowia.

Autorzy, prnwadzący badania biologiczne barwników żywnościowych na

zwierzętach, nie podają na ogół, czy badania przeprowadzano z produktem handlowym, ,czy też z barwnikiem oczyszczonym. W sprawie rodzaju,

użytych do badań barwników, spotyka się rnzbieżne opinie. Jedni uważa

ją, że badania należy prowadzić na barwnikach czystych, inni, że na pro- duktach handlowych (barwnik dopusz,czony plus barwniki zanieczyszcza-

jące), inni je.szcze, że na barwni•kach czysty-eh oddzielnie i oddzi,elnie na poszczególnych barwnikach zani-eczyszczających. Wydaj,e się jednak, że najsłuszniej byłoby przeprowadzać badania biologiczne z barwnikami .czystymi, dopuszczonymi do żywności, jak również z prnduktami, wy-

(3)

i ~

'

~

Nr~ 553

- - - - --- -~-. ---•- - - -- - -- - -

f ' /órfruZf/170

l

^I^ŻÓ(C/Pflpomorooczowo ^OOD

t _r _! s

J(okS!j/10 IJOWO o o [) _a

r J

~

Amarant

JndyqO/tjllO

CzerrJ

Órtj!Oll/(JWO

BN o ^DD

Ryc. 2. Barwniki produkowane przez Zakłady Boruta

twarzanymi przez przemysł, oraz na wyprodukowanych mieszankach barwników. Dopiero tak:e cadani-e da nam odpowiedź •CO do działania

barwników czystych, prodEktów handlowych, jak rówmez mieszanek barwnikowych. T€go rodzaju prac-e powinny być pr-owadzone dla wszyst- kich dopuszczonych o-hecnie i stosowanych w Polsce barwników żyw-

ności-owych. ·

Ze względu na ochronę zdrowia konsumenta należy dążyć do wytwa- rzania jak naj:lokladni-ej o:::zyszczony,ch barwników, na co nal-eży zwrócić uwagę przede wszystk:m wytwórniom produkującym barwniki.

każda seria wyprodukowanego carwnika czy mieszanki powinna być badana przez laborabrium, nie 'podlegające zakładowi produkcyjnemu, i na podstawie wyników d-opuszcz.ona do żywn::>ści. Gwarantowałoby to

produkcję barwników o stałym składzie i zredukowanych do minimum zanieczyszcz,eniach. Zresztą zadan:,e to wykonuje Zakład Badania Żyw

ności i Prz,edmi,otów Użytku P.Z.H. w czasi•e rejestracji barwnika. Taka kontrola w zakładzie odbywa się jednak na materiale, przedstawi·onym przez samego producenta niestety rzadko potem bywa powtarzana,

Roczniki PZH - 4

(4)

554 L. Piekarski, S. Krauze

- - - -- - - -- - - -- - ---- -- Żólcten kwo.snu

TartrGZljllO

ZdlCterf pomara/Jczowo

s

lfo!rsljnO nowa

Szlrartat

GN

Amarant

JnOIJq0///170 I

Czerri

!Jrt/lO/l(OwO

BN

o ^o

OD

o

OOD

D

ooo

~o a ^CJ

D D

Ryc. 3. Barwniki produkowane przez finnę Geigy

Nr 6

a może się zdarzyć, że producent co innego przedstawi do rejestracji, a co inrn2go potem wytwarza.

Nie ulega wątpliwości, że koszt lepiej oczysz:czonych barwników byłby większy. Pociągnęłoby to za sobą prawdopodobnie zmniejszenie dodawa- nych do żywności barwników. Byłby to już dość duży sukces w walcE o eliminowanie nadmiernego barwienia żywności.

Metoda chromatografii krążkowej, przeprowadzana na krążkach bibuły

o małej średnicy, przy użyciu jako rozpuszczalników 1-n NH4OH, wody lub roztworu NaCl, chociaż jest bardzo wygodna w stosowaniu, nie daje na ogół możliwości rozdzielenia poszczególnych zanieczyszczeń barwnych, co uzyskuje się w -chromatografii wstępującej przy użyciu n-butanolu etanolu i wody.

Na zakończenie warto wspomnieć o jednej bardzo ważnej sprawie, a mianowicie, że należałoby w jednym z laboratoriów w Polsce przygoto-

wać wzorce czystych barwników, które służyłyby wszystkim zaintereso- wanym pracowniom w kraju.

(5)

Nr 6 555

WNIOSKI

1. Zarówno barwniki krajowe, jak i produ~cji zagranicznej zawierają

harwniki zanieczyszczające.

2. Ilość barwników zanieczyszczających produkt handlowy jest często dość duża.

3. Rozpuszczalnik, złożony z n-butanolu, etanolu i wody w proporcji (2: 1 : 1) był najkorzystniejszy do wykazania obecności barwników zanie-

czyszczających.

4. Konieczność dokładniejszego oczyszczania barwników do żywności

wydaj,e się jak najbardziej uzasadniona ze względu na ochronę zdrowia konsumenta.

Jl. n e K a p c •K H. C. K p a y a e

vlCCJ1E)lOBAHl151 411CTOTbl TIHlllEBblX KPACOK CoJ1e,p)l<aHHe

.LlJlll 11CC.11(1/lOHaJ!IIH yumpcllJJH.1111Cb IlllUteBbl(' K]Ji!CKH ,!O3llUJICIJbl .,\,JUi 1I1O,QKjlil'CK)I flHl.1.(11 1' OOJ!blll('. Kpal'.K)I 11O/(lll:fJJ',IJIHCh llCTyrra1ou1cił 6yM,rnrnoii XpOMilTOfj)il(jll1H np11 ll]JIIM{'- 1-!CHltll CMCCH ,11-GyT,IIIOMI, '.,JT,l,Jll),Jla H B0/.1,bl (2: I: I) KaK paCTBOj)J-!TeMJ. TT0Jry¹1c1rn1.,1e xpo-

\laTOI'paMMhT yKa:Jbl!laIOT na ll!JllCYTCTBlle UO,llb!UHX KOJIH'ieCTB 3arpH:-rne1rn/i ;1.pyr!lMII KpaCKIIM·H, llilXO.'lllll.lHXCII II TOj)l'OBJIC KpacoK MCCTHblX H HHOCTp,lH!łblX (pa6pHK. 3arpsl:IH('fHłll

-:1'),J - 'HO KpaCK!ł, KOTDJJbl{'. !IC'.Jl0380,IIC!lbl /l-JIH Kpame<HHH fHll)\J,J 'Il H,Hll!TKOFI.

L. P i e k a r s k i, S. K r a u z e

THE EXAMINATION OF PURITY OF FOOD DYES Summ ary

Food dyes permitted in Poland were used for the present study. The dyes were rnbjected to ascending paper chromatography employing n-buthanol, ethanol and water (2:1:1) as solvent. The chromatograms received reveal the presence oi large amounts of impure dycs (Polish and foreign). These dyes are not allowed to b0 used for foodstuffs.

PISMIENNICTWO

L Adamovic W. M.: Głasnik Chigijenskog Instituta, 3, 43, 1958. - 2. E:isen- orand J., Koether B.: Zeitschr. Lebens. Untersuch. Forsch., 109, 218, 1959.