KOSZTY EKSPLOATACJI ZESTAWÓW MASZYN W GOSPODARSTWACH RODZINNYCH MACHINERY OPERATING COSTS IN FAMILY FARMS

Edmund Lorencowicz

Akademia Rolnicza w Lublinie

KOSZTY EKSPLOATACJI ZESTAWÓW MASZYN W GOSPODARSTWACH RODZINNYCH MACHINERY OPERATING COSTS IN FAMILY FARMS

S³owa kluczowe: koszty eksploatacji, gospodarstwa rodzinne Key words: operating costs, family farms

Synopsis. Przeanalizowano koszty eksploatacji ci¹gników i maszyn rolniczych ponoszone w grupie gospo- darstw rodzinnych do 30 ha. S¹ one ni¿sze ni¿ okreœlane w sposób kalkulacyjny, a uzyskane wyniki wskazuj¹ na koniecznoœæ aktualizacji stosowanych metodyk i danych do obliczeñ.

Wstêp

Koszty mechanizacji prac w rolnictwie, obejmuj¹ce zarówno koszty eksploatacji maszyn w³asnych, jak i pobieranych us³ug maszynowych, s¹ istotnym sk³adnikiem kosztów produkcji.

Szczególnie wa¿ne jest to w gospodarstwach rodzinnych, o niskim wykorzystaniu maszyn, gdzie koszty eksploatacji posiadanych zestawów maszyn s¹ bardzo wysokie. Dlatego te¿ pod- jêto próbê analizy rzeczywistych kosztów ponoszonych przez te gospodarstwa.

Materia³ badawczy i metody

Analiz¹ objêto 143 gospodarstwa rodzinne, w których przeprowadzono badania metod¹ wywiadu standaryzowanego. Uzyskane dane dotyczy³y 2001 roku. Badane gospodarstwa cha- rakteryzowa³y siê zró¿nicowan¹ powierzchni¹ wykorzystywanych u¿ytków rolnych – od 5 do 30 ha u¿ytków rolnych i przeciêtn¹ struktur¹ produkcji typow¹ dla Lubelszczyzny (tab. 1).

Ka¿de badane gospodarstwo by³o wyposa¿one w ci¹gniki i silniki elektryczne, a œrednia wartoœæ zestawów maszyn wynosi³a nieca³e 135 tysiêcy z³ (tab. 2). We wszystkich gospodar- stwach by³y u¿ytkowane przyczepy ci¹gnikowe oraz podstawowy sprzêt do uprawy (p³ug, kultywator, brona). Ponad 70% gospodarstw posiada³o rozsiewacze nawozów, siewniki rzêdo- we, sadzarki, opryskiwacze, kopaczki do ziemniaków. Pozosta³e maszyny by³y u¿ytkowane w niektórych tylko gospodarstwach. Na uwagê zas³uguje du¿a liczba kombajnów zbo¿owych – 30 sztuk, z których mniej wiêcej po³owa pochodzi jeszcze z okresu przed zmianami gospodar- czymi i zosta³a kupiona w wiêkszoœci jako nowe maszyny, a resztê nabyli rolnicy po roku 1992 jako importowane maszyny u¿ywane.

W toku badañ okreœlono sk³adniki bezpoœrednie kosztów eksploatacji (wydatki), takie jak:

koszty paliw, olejów i smarów, koszty czêœci zamiennych i napraw zleconych oraz koszty ubez-

pieczenia i podatków. Uwzglêdniono te¿ koszty zwi¹zane z odtwarzaniem posiadanego zestawu

œrodków technicznych, czyli wydatki poniesione na zakup maszyn.

Wyniki badañ

Jednym z najczêœciej ponoszonych i naj- bardziej odczuwanych kosztów przez w³aœci- cieli gospodarstw s¹ wydatki na zakup pali- wa. Roczne zakupy paliwa wynosi³y œrednio 1266 litrów na gospodarstwo (mediana 1000 litrów, wspó³czynnik zmiennoœci 69%), a w przeliczeniu na 1 ha wartoœci te wynosi³y od- powiednio 124,3 litra (mediana 111,1 litra, wsp.

zmien. 59%). Nak³ady na zakup paliw oraz ole- jów i smarów ³¹cznie by³y skorelowane do- datnio z powierzchni¹ gospodarstw (rys. 1) i wynios³y œrednio 3,1 tys. z³ (mediana 2,5 tys.

z³, wspó³czynnik zmiennoœci 70%).

Bezpoœrednie wydatki poniesione na na- prawy (zakup czêœci zamiennych i op³ata na- praw zleconych mechanikom) zale¿a³y zarów- no od powierzchni gospodarstwa, jak i wartoœci

w t s r a d o p s o g h c y n a d a b a k y t s y r e t k a r a h c a n l ó g O . 1 a l e b a T

e i n e i n l ó g e z c z s y

W Œrednia Mediana Wspó³czynnik

]

% [ i c

œ o n n e i m z ]

a h [ R U a i n h c z r e i w o

PWielkoϾprodukcij[JZ]

].

t k p [ ij c k u d o r p ij c a z i n a g r o æ

œ o n w y s n e t n

I dzia³zbó¿wsrtukturzezasiewów[%] Ubsadazwierz¹t[SD/100ha]

Oiczbapracownikówpe³nozartudnionych L--wgospodarstwie

a h 0 0 1 a n --

3 3 , 0 1677

7 , 5 0 359,5

5 , 6 6

7 9 , 11,3 2

8 9 , 8569

4 , 7 0 360,0

5 , 0 6

0 0 , 29,5 1

7 46 68 37 27 6

0 421 .

e n s a

³ w a i n a d a b : o

³ d ó r



w t s r a d o p s o g h c y n a d a b e i n e

¿ a s o p y w e c

¹ j u z y r e t k a r a h c i k i n

Ÿ a k s w e w o w a t s d o P . 2 a l e b a

T œrodkitechniczne w

e i n e i n l ó g e z c z s y

W WartoϾ

a i n d e r

œ Mediana Wspó³czynnik ]

% [ i c

œ o n n e i m z ]³

z . s y t[

* n y z s a m u w a t s e z æ

œ o tr a

WskaŸnikumaszynowienia t[ys.z/³ha]

Wzbrojenietechnicznes³iyroboczejt[ys.z/³osobê] Uiczbaci¹gników[szt].

L--wtymgospodarstwazdwomaci¹gnikami ]

W k [ a k i n g

¹ i c c o m a i n d e r

Œasycenieenergetycznemoc¹ci¹gników[kW/ha] N

9 , 4 3 113,5

6 , 6 74,0 2 119,0

4 , 9 23,8

0 , 0 90,5 155,1 ----

0 , 2 23,3

5 72 70 8--

--4 36 5 .

u k o r 1 0 0 2 z n e c g u

³ d e w , m e i k i n g

¹ i c z m e z a r

*ród³o:badaniaw³asne.



\ [

5^ 















     

3RZLHU]FKQLD85>KD@

.RV]W\SDOLZ>W\V]áURN

Rysunek 1. Koszty paliw, olejów i smarów a powierzchnia UR gospodarstw

ród³o: badania w³asne

zestawu maszyn (rys. 2 i 3). Œrednia ich wielkoœæ wynosi³a w przeliczeniu na go- spodarstwo 1,7 tysi¹ca z³ (mediana 1,0 tys. z³, wspó³czynnik zmiennoœci 97%).

Na podstawie tych wartoœci wyliczono wskaŸnik bezpoœrednich kosztów napraw jako stosunek tych kosztów do wartoœci maszyn brutto. WskaŸnik ten wynosi

œrednio w ca³ej badanej populacji 1,42%

rocznie (mediana 1,12%, zmiennoœæ 102%). Jedynie 4 gospodarstwa ponio- s³y koszty równe lub powy¿ej 5% warto-

œci zestawu maszyn. Zestawienie stoso- wanych w Polsce i Szwajcarii wskaŸników (tab. 3) pokazuje, ¿e przekraczaj¹ one wy- liczon¹ wartoœæ. Przy porównaniach trze- ba uwzglêdniæ jednak fakt, ¿e wyliczony wskaŸnik odnosi siê do kosztów pono- szonych przy bardzo niskim wykorzysta- niu maszyn rzêdu kilkunastu godzin rocz- nie i nie uwzglêdnia kosztów robocizny w³asnej rolnika.

W analizowanym roku nak³ady in- westycyjne na maszyny waha³y siê od nieca³ych 2 do 40 tysiêcy z³otych. Wiêk- sze gospodarstwa ponosi³y te¿ wiêksze wydatki na zakup nowych œrodków technicznych. WskaŸnik odnowienia li- czony jako stosunek nak³adów inwesty- cyjnych do wartoœci odtworzeniowej brutto maszyn wyniós³ 1,78%. Fakt, ¿e wspó³czynnik zmiennoœci tego wskaŸ- nika osi¹gn¹³ wartoœæ 337% œwiadczy o tym, ¿e zakupów takich dokonywa³a tyl- ko czêœæ gospodarstw – 40, w tym 25 mia³o wskaŸnik ponad 2%, a tylko w 17.

gospodarstwach wartoœæ zakupów przekroczy³a 5% wartoœci zestawu maszyn. Poziom odtwa- rzania œrodków trwa³ych œwiadczy o stopniowym przed³u¿aniu okresu u¿ytkowania maszyn.

Dla wskaŸnika odnowienia 1,78% okres u¿ytkowania maszyn przekracza³by jednak 55 lat, co jest wartoœci¹ nierealn¹. Natomiast wed³ug przewidywañ rolników okres u¿ytkowania maszyn waha siê pomiêdzy 19 a 28 lat (tab. 4), co odpowiada stopie amortyzacji od 3,6 do 5,3%.

Suma wydatków na eksploatacjê maszyn (kosztów) ros³a wraz ze wzrostem powierzchni gospodarstw (rys. 4) i wynios³a œrednio 5,7 tys. z³ (mediana 4,5 tys.z³, wspó³czynnik zmiennoœci 68%). Wydatki te w przeliczeniu na 1 ha wynosi³y œrednio 553 z³ (mediana 531 z³, wspó³czynnik zmiennoœci 50%).

W strukturze ³¹cznych kosztów eksploatacji (z uwzglêdnieniem zakupów inwestycyjnych) dominowa³y wydatki na paliwa, oleje, smary – 42,6%, nastêpnie na inwestycje (odtworzenie) – 23,8%, dalej na czêœci zamienne i naprawy – 22,9% oraz ubezpieczenia, rejestracja i podatki – 10,8%. W przypadku kalkulacyjnego okreœlenia kosztów amortyzacji na poziomie tylko 3,3%

h c y n a r b y w w a r p a n w ó t z s o k i k i n

Ÿ a k s W . 3 a l e b a

Taszyn(danepolskie[Muzalewski2004]i mzwajcarskie[Amman2004)]

s a n y z s a

M WskaŸnik

w ó t z s o kpraw [%] a

n y n z c o

r na100 n i z d o gpracy e

i k s l o p e n a D

) W k 2 2 . k o ( N k 6 k i n g

¹ i

Ci¹gnik9kNiwiêcej(ponad30kW) Crzyczeparolnicza

P³ug2-3skibowy

Pgregatuprawowo-siewny2m Aozsiewacznawozów Rozrtz¹saczobornika Riewnikzbo¿owy Sadzarkadoziemniaków Spryskiwacz

Oombajnzbo¿owy Krasazbieraj¹ca

Pombajndoburaków1r-zêdowy K

0 5 , 4,00 5,00 5,00 5,00 4,33 7,00 6,00 5,67 6,00 4,44 4,00 4,25 6

9 6 , 0,75 0,67 1,00 5,00 8,00 1 17,20

4 1 , 7,50 2 16,00

7 6 , 2,15 6,00 8 e

i k s r a c j a w z s e n a D W k 9 2 - 1 2 k i n g

¹ i

Ci¹gnik30-36kW Crzyczepa5ton P³ug3-skibowy

Pgregatuprawowo-siewny2,5m Aozsiewacznawozów500 ilrtów Rozrtz¹saczobornika3-4tony Riewnikzbo¿owy3m Sadzarka2r-zêdowa Spryskiwacz500 ilrtów Oombajnzbo¿owy3,9-4,2m Krasazbieraj¹ca

Pombajndoburaków 1r-zêdowy K

3 3 , 8,50 7,00 6,33 8,33 8,00 5,00 7,00 4,33 3,33 3,17 45,00 7 6 , 6

0 0 , 1,90 0,80 1,89 8,91 50,00 17,00 7 5 , 8,40 2,00 8,35 2,00 3,82 2 .

e n s a

³ w a i n a d a b : o

³ d ó r



\ [

5^ 



















     

3RZLHU]FKQLD85>KD@

.RV]W\QDSUDZD>W\V]áURN

\ [

5^ 



















      

:DUWR ü]HVWDZXPDV]\Q>W\V]á@

.RV]W\QDSUDZ>W\V]áURN

Rysunek 2. Koszty bezpoœrednie napraw a powierzchnia UR gospodarstw

ród³o: opracowanie w³asne.

Rysunek 3. Koszty bezpoœrednie napraw a wartoœæ zestawu maszyn

ród³o: opracowanie w³asne.

wartoœci odtworzeniowej maszyn (30-letni okres u¿ytkowania) stanowi³yby one najwiêksz¹ czêœæ – ok. 44%, natomiast koszty paliw oko³o 31% ca³oœci. Œwiadczy to o koniecznoœci ostro¿- nego traktowania wyników kalkulacji kosztów eksploatacji, które mog¹ zawy¿aæ rzeczywiste nak³ady ponoszone przez rolników.

o d u i n e l g

¹ r k o a z w ( w ó k i n l o r y n e c o g u

³ d e w n y z s a m h c y n a r b y w a i n a w o k t y

¿ u y s e r k O . 4 a l e b a

Ta³kowtiychwartoœc)i c

y n y z s a m e i n e i n l ó g e z c z s y

W Œredniwiek

] a t a

l[ Przewidywana s e r k

owania l[ata] o

k t y

¿ u

s e r k o y n z c

¹

£u¿ytkowania ] a t a l[

a p o t Sortyzacij m a [%] k

i n g

¹ i C³ug

Pgregatuprawowy Alebogryzarka Gozsiewacznawozów Rozrzutnikobornika Riewnikrzêdowy Siewnikpunktowy Sadzarka Spryskiwacz Oosiarkarotacyjna Krasakostkuj¹ca Prasazwjiaj¹ca

Przertz¹saczo-zgrabiarka Pombajnzbo¿owy Kopaczkadoziemniaków Kombajndoziemniaków Kombajndoburaków Krzyczepa

Przenoœnikpneumatyczny Padowaczczo³owy

£adowaczchwytakowy

£

8 18 17 5 14 16 15 13 12 10 12 111 73 18 18 15 19 7 13 10 111

0 111 2 19 0 10 111 2 12 111 0 111 5 111 99 1 10 12 13 14 13 1

8 29 19 14 24 26 26 25 24 221 2 22 22 24 27 27 26 29 19 26 24 24 2

6 , 3,3 5,3 5,2 4,2 43,8 8 , 3,0 4,2 4,8 4,5 4,5 4,5 4,2 43,7 7 , 3,8 3,3 5,4 3,8 3,2 4,2 4 .

e n s a

³ w e i n a w o c a r p o : o

³ d ó r



Posumowanie i wnioski

Przedstawione powy¿ej wyniki badañ wskazuj¹ na koniecznoœæ aktualizacji parame- trów stosowanych w kalkulacjach kosztów eksploatacji maszyn. Szczególnie dotyczy to wskaŸników kosztów napraw, których rzeczy- wista wartoœæ jest ni¿sza ni¿ kalkulacyjna oraz stosowanych do okreœlania kosztów amorty- zacji okresów u¿ytkowania maszyn. W ma³ych gospodarstwach, charakteryzuj¹cych siê ni- skim wykorzystaniem rocznym maszyn, rzeczy- wiste koszty napraw realizowanych w du¿ej mierze we w³asnym zakresie, przy wykorzysta- niu pomocy s¹siadów, s¹ ni¿sze ni¿ okreœlone kalkulacyjnie. Pomimo faktu, ¿e badani rolnicy posiadali maszyny starsze, koszty ich napraw by³y na stosunkowo niskim poziomie, co po- twierdzaj¹ niektóre badania [Liechti 1994]. W badanych gospodarstwach brak jest zasobów finansowych, które umo¿liwi³yby odnowienie posiadanych zestawów maszyn, dlatego nastê- puje w nich przed³u¿anie okresu u¿ytkowania maszyn, a wspó³czynnik odnowienia wynosi nieca³e 2%. Œwiadczy to o dekapitalizacji posiadanych œrodków technicznych, co w przysz³oœci powinno doprowadziæ do zmian w formach mechanizacji – zmniejszenie potencja³u maszyn w³asnych bêdzie rekompensowane wiêksz¹ wspó³prac¹ z innymi rolnikami.

Literatura

Ammann H. (red.) 2004: Maschinenkosten 2005. FAT-Berichte Nr 621. Taenikon.

Liechti R. 1994: Calculation and Analisys of Machines Costs. Materia³y Seminarium Naukowego „Racjonal- na mechanizacja gospodarstw rodzinnych” AR Lublin.

Muzalewski A. 2004: Koszty eksploatacji maszyn. IBMER, Warszawa.

Summary

There are presented analysis of machinery operating costs in 143 family farms between 5 to 30 ha.

Average costs is 5,7 thousand z³ per farm. The main part of costs consist fuel and oil – about 43%, investment

– 24%, maintenance and repair – 23% and insurance. The analysis shows that factor used for calculations, like repair factor or period of ownership, are often overestimated which results higher costs comparing with real financial inputs.

Adres do korespondencji dr Edmund Lorencowicz Akademia Rolnicza w Lublinie Katedra Eksploatacji Maszyn i Zarz¹dzania w In¿ynierii Rolniczej ul. G³êboka 28 20-612 Lublin tel. (0 81) 445 61 17 e-mail: edmund.lorencowicz@ar.lublin.pl Rysunek 4. Koszty eksploatacji (bez wy-

datków na zakup maszyn) a powierzchnia UR gospodarstw

ród³o: badania w³asne.

\ [

5^ 













     

3RZLHU]FKQLD85>KD@

.RV]W\HNVSORDWDFML>W\V]áURN