Wykorzystanie zasobów morskich

Wykorzystanie zasobów morskich

Światowa gospodarka morska

Morza i oceany zajmują

¾ powierzchni Ziemi.

Od wieków czerpiemy z nich korzyści, ale niestety w niektórych przypadkach robimy to bez umiaru. Jakie są tego przyczyny? Do jakich skutków

prowadzi ich

nieumiarkowana

eksploatacja? Czy da się odwrócić te złe tendencje?

 Już wiesz

 jak zróżnicowane są klimaty na Ziemi;

 jak podzielono ocean światowy;

 że dostęp do mórz i oceanów jest korzystny dla gospodarki;

 czym jest łańcuch pokarmowy;

 w jaki sposób rozpuszczalność tlenu w wodzie zależy od temperatury.

 Nauczysz się

 wyjaśniać, czym jest gospodarka morska;

 wymieniać przykłady wykorzystania mórz i oceanów;

 opisywać, do czego prowadzi zbyt intensywna eksploatacja zasobów morskich.

1. Gospodarka morska

 Gospodarka morska obejmuje bardzo szeroki zakres branż wykraczających poza

rybołówstwo i eksploatację innych zasobów naturalnych. W jej skład wchodzi przemysł okrętowy, transport i logistyka. Rozwój

gospodarki morskiej nie byłby możliwy bez badań naukowych i edukacji morskiej. Do

tego działu gospodarki należą także turystyka morska i nadmorska związana z walorami

przyrodniczymi i kulturowymi oraz administracja wprowadzająca reguły funkcjonowania w obszarze morskim.

 Dla wielu państw gospodarka morska jest kluczowa: bez niej ani Japonia, ani Indonezja nie mogłyby się rozwijać. Innym, np. Norwegii lub Chile, znacząco ułatwia funkcjonowanie gospodarcze. Są też kraje, w których stanowi uzupełnienie gospodarki lądowej. Warto pamiętać, że poprzez współpracę przemysłową, transport i turystykę uczestniczą w niej

również państwa niemające dostępu do morza.

2. Żegluga

 Około 24% światowego PKB jest wytwarzane w Azji Wschodniej, 19% w Stanach

Zjednoczonych, 18% w Unii Europejskiej.

Dalsze miejsca zajmują Indie, Rosja, Brazylia.

Duża część wytworzonych dóbr podlega międzynarodowemu handlowi.

Międzynarodowa wymiana towarowa odbywa się głównie między Europą, Ameryką Północną i Wschodnią Azją. Położenie tych regionów powoduje, że najważniejszym środkiem transportu m.in. są statki (ok. 90% światowego handlu) oraz że natężenie przewozów na oceanie światowym jest nierównomierne.

 Najbardziej wykorzystywany jest północny Atlantyk oraz północny Pacyfik. Ważny szlak łączy Azję Wschodnią

i Południową z Europą. Kształt linii brzegowej wymusza koncentrację ruchu w Cieśninie Malakka, a dzięki

Kanałowi Sueskiemu także na Morzu Czerwonym

i Śródziemnym. Z kolei dzięki Kanałowi Panamskiemu statki wyruszające na przykład z zachodnich wybrzeży Ameryki Północnej do portów na wybrzeżu wschodnim lub do Europy czy Afryki nie muszą opływać Ameryki Południowej. Słabe natężenie żeglugi na półkuli

południowej wynika głównie ze słabości tamtejszych gospodarek, a także z mniejszej ilości lądów. Leżąca w południowej części globu Australia ma co prawda silną gospodarkę i eksportuje surowce, ale jej rynek wewnętrzny jest ograniczony z powodu stosunkowo niewielkiej liczby mieszkańców.

 Intensywny ruch żeglugowy powoduje negatywne skutki dla środowiska: statki spalają paliwo niskiej jakości, przez co różne

szkodliwe związki (m.in. siarki, ołowiu, azotu) pochodzące ze spalin dostają się do atmosfery, a wraz z opadami do morza. Wycieki paliwa, zrzuty wody balastowej, mycie zbiorników, wyrzucanie śmieci

przyczyniają się do wzrostu zanieczyszczenia. Innym negatywnym skutkiem jest hałas generowany przez silniki statków utrudniający porozumiewanie się ssaków morskich, np. wielorybów

Ciekawostka

Wielka Pacyficzna Wyspa Śmieci to nagromadzenie odpadów na północnym Pacyfiku w obrębie wiru prądów morskich. Jej powierzchnię szacuje się na 0,7–15 mln km². Tworzą ją rozdrobnione pod wpływem działania promieni słonecznych i wody morskiej plastikowe przedmioty zmyte ze statków lub wrzucone do morza. Połykane przez zwierzęta blokują ich układ pokarmowy i powodują śmierć.

Na zdjęciu Albatros, który poniósł śmierć na skutek spożycia plastikowych śmieci

3. Rybołówstwo

 Ryby i owoce morza są cennym produktem żywnościowym.

Dlatego do ich połowów przez lata angażowano coraz bardziej zaawansowane technologie. W drugiej połowie XX wieku wielkość połowów wzrosła czterokrotnie

w stosunku do poziomu z końca lat 40. W kolejnych latach nastąpiła stagnacja. Wykorzystanie sonarów, a nawet

satelitów nie dawało ławicom ryb szans na uniknięcie przetrzebienia. Coraz mniej ryb dorastało i mogło się

rozmnażać. Ich liczebność z roku na rok znacząco malała.

Był to najlepszy dowód na przełowienie – spadek liczby ryb wskutek nadmiernej eksploatacji łowisk. Szacunki wskazują, że 84% łowisk jest wykorzystywana na granicy przełowienia lub już ją przekroczyła.

Zmiany wielkości połowów morskich

na świecie

 Mimo że oceany pokrywają większość powierzchni Ziemi, stosunkowo niewielka ich część stanowi potencjalne

łowiska. Głównie obejmują one obszary, których wody przypowierzchniowe bogate są w organizmy zawierające chlorofil.

 Plankton zawierający chlorofil, tzw. fitoplankton, jest podstawą łańcucha pokarmowego. Na większości

obszarów oceanicznych jest go znikoma ilość, a więc i ryb będzie tam raczej niewiele. Fitoplankton gromadzi się

głównie przy brzegu, co nie powinno dziwić, ponieważ potrzebuje on nie tylko światła, ale też substancji

odżywczych, a te spływają rzekami z lądu. Także

w wysokich szerokościach geograficznych zaznacza się podwyższona ilość organizmów zawierających chlorofil.

Jest to spowodowane lepszą rozpuszczalnością gazów w zimnej wodzie, w tym przypadku dwutlenku węgla niezbędnego do procesu fotosyntezy.

Zróżnicowanie ilości chlorofilu przy powierzchni morza .

Ciekawostka

Obszary z upwellingiem zajmują ok. 5% oceanów, ale pochodzi z nich ok. 25% połowów

 Agenda ONZ ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) podzieliła morza i oceany na 19

obszarów, ale ponad 75% połowów pochodzi tylko z sześciu z nich. Natomiast tylko 6

państw łowi 50% ryb morskich na świecie.

Procentowy udział poszczególnych łowisk

w światowych połowach w 2012 roku (wg FAO)

 Przełowienie to nie jedyny problem

wynikający z intensywnego rybołówstwa.

Sieci rybackie zatrzymują wszystkie

organizmy większe niż ich oka, w związku z czym część połowu (8–25%) jest

nieprzydatna. Większość tych organizmów ginie, osłabiając morski ekosystem.

Jeden ze sposobów połowu to trałowanie

denne. Polega ono na tym, że sieć ciągnie się po dnie, wskutek czego zniszczeniu ulega

tamtejsze środowisko naturalne. Ponieważ organizmy denne rosną bardzo powoli,

odtworzenie ekosystemu jest tam wyjątkowo trudne i długotrwałe.

Farma rybna w Norwegii

4. Surowce mineralne

Woda morska jest bogata w pierwiastki i związki chemiczne, ale ich koncentracja jest najczęściej zbyt mała, by opłacało się je pozyskiwać. Wyjątek stanowi sól (NaCl) otrzymywana metodą polegającą na odparowaniu wody morskiej. Na zdjęciu: produkcja soli przez odparowanie wody (Sycylia)

Od nieco ponad 100 lat spod dna morskiego wydobywa się gaz ziemny i ropę naftową. Jest to typowe dla Zatoki Perskiej, Zatoki Meksykańskiej i Morza Północnego. W ten sposób swoje nowe złoża eksploatować

będzie Brazylia.

Podmorskie wiercenia wiążą się z dużym zagrożeniem dla środowiska. Samo wiercenie jest naruszeniem naturalnego ekosystemu. Przy eksploatacji zdarzają się wypadki i wycieki ropy, jak np. w 2010 roku w Zatoce Meksykańskiej. Wyciekło wtedy 800 tys.

m³ ropy.

 Wycieki takie sieją spustoszenie wśród fauny i flory. Ropa wypływająca na powierzchnię

wody m.in. klei pióra ptaków morskich, uniemożliwiając im latanie. Ponadto

rozpuszcza tłuszcz z piór, przez co zwierzęta nie są izolowane od zimnej wody. Próbując się oczyścić, połykają ropę. Wszystko to prowadzi do ich śmierci. Cierpią też zwierzęta morskie żyjące pod wodą i oddychające tlenem

pobieranym z atmosfery: wystawiając głowę ponad wodę, wdychają szkodliwe opary

ropopochodne. Ginie też plankton będący

podstawą piramidy troficznej. Oddziaływanie nie ogranicza się tylko do organizmów

morskich, wpływa również na zwierzęta żyjące na wybrzeżu, które zjadają zatruty ropą pokarm.

Ratowanie żółwia pokrytego ropą

Pelikan pokryty ropą naftową

 O znaczeniu gospodarki morskiej świadczy 320 artykułów Konwencji Narodów

Zjednoczonych o prawie morza, na której podstawie państwa ustaliły własne strefy

wyłączności ekonomicznej o szerokości do 370 km. Dzięki temu chronią swoje zasoby przed eksploatacją przez inne państwa.

Do samodzielnego wykonania:

 notatka z lekcji

 wyjaśnienie terminów: akwakultura i marikultura

 uzupełnienie wiedzy o surowcach mineralnych z dna mórz i oceanów (podręcznik str. 122)

 uzupełnienie wiedzy o podziale wód terytorialnych (j.w)

 Praca do odesłania (najlepiej zdjęcie gotowego tekstu w

zeszycie): Wyjaśnij, dlaczego zasoby mórz i oceanów wymagają ochrony. Przedstaw główne formy

działań podejmowanych w tym zakresie