Kl. I wzb p
Temat: Procesy wulkaniczne, trzęsienia ziemi i ruchy górotwórcze.
(uzupełnić o treści z podręcznika str. 118-124, podane polecenia wykonać dla utrwalenia zdobytej wiedzy, temat i punkty wpisać do zeszytu)
1.Co to jest :
a) Wulkanizm………
b) Plutonizm………..
c) Trzęsienia ziemi………
2.Produkty wybuchu wulkanicznego:
a) Stałe………
b) Ciekłe………..
c) Gazowe………
1. Rodzaje wulkanów:
a) ……….
b) ………
c) ……….
2. Rozmieszczenie wulkanów na Ziemi:
……….
4.Co to są:
a) trzęsienia ziemi
b) hipocentrum……….
c) epicentrum………..
d) skala Richtera………..
5.Rodzaje trzęsień ziemi(według genezy):
a) ……….
b) ………..
c) ………..
6. Podział obszarów występowania trzęsień ziemi[nazwa i przykład] : a) ……….
b) ……….
c) ……….
7.Orogenezy w dziejach Ziemi ( od najstarszej do najmłodszej z dopisaniem ery i okresu geologicznego wystąpienia oraz pasm górskich które się wtedy
wypiętrzyły):
a)……….
b)……….
c)………
8.Typy genetyczne gór i przykłady ich występowania:
a) ………
b)……….
c)……….
Temat[prezentacja]: Procesy wulkaniczne , trzęsienia ziemi i ruchy górotwórcze.
Jest takie miejsce na Ziemi, gdzie można kręcić filmy
fantastyczno-naukowe lub baśnie, gdzie ośnieżone szczyty sąsiadują z morzem, gdzie dymią stożki wulkaniczne otoczone lasami drzewiastych paproci, a gorące źródła biją wśród
czarnych wydm wulkanicznego piasku. Ten piękny zakątek to wyspy Nowej Zelandii.
Nowa Zelandia Masz wiedzieć:
jaka jest wewnętrzna budowa Ziemi;
jakie można wyróżnić podstawowe rodzaje skał i minerałów;
jakie są przyczyny i konsekwencje płytowej budowy skorupy ziemskiej.
Nauczysz się:
wyjaśniać, co to są wulkany i jak powstają;
odczytywać z mapy, gdzie na Ziemi rozmieszczone są wulkany;
wyjaśniać przyczyny powstawania, rozmieszczenie geograficzne i konsekwencje trzęsień ziemi.
1. Co to jest wulkan i jak jest zbudowany?
Plutonizm i typy wulkanów.
Plutonizm zachochodzi we wnętrzu ziemi. W ich wyniku powstają intruzje magmatyczne : lopolity, dajki, lakolity, sille, batolity.
Zjawiska wulkaniczne powstają w wyniku wysokiego ciśnienia materii znajdującej się głęboko pod powierzchnią Ziemi, w skorupie lub płaszczu Ziemi. Powstaje tam magma – gorąca, stopiona masa skał, z dużą ilością wody i gazów.
Ciśnienie to powoduje wydobywanie się na powierzchnię
stałych, ciekłych i gazowych produktów wulkanicznych. Przez szczeliny i otwory w skorupie ziemskiej wylewa się roztopiona masa skalna, czyli lawa, a do atmosfery wyrzucane są gazy i popioły wulkaniczne. Miejsce, w którym na powierzchnię kontynentów lub na dno morza punktowo wydobywa się lawa i inne produkty wulkaniczne, jest nazywane wulkanem. Od ciśnienia gazów oraz temperatury i lepkości lawy zależy przebieg erupcji oraz kształt stożków wulkanicznych.
Wulkany, z których wydostaje się gęsta lawa, dużo gazów oraz popiołów, przybierają zwykle kształt wysokich stożków,
dlatego nazywamy je wulkanami stożkowymi. Ich erupcje są gwałtowne i niebezpieczne dla ludzi. Łagodne, powolne erupcje rzadkiej lawy z małą ilością gazów wulkanicznych tworzą
płaskie wulkany tarczowe. Wulkany powstają najczęściej w strefach subdukcji i wówczas magma formuje się ze stopionych skał pogrążających się płyt litosfery. Wiele
wulkanów występuje również w strefach spreadingu (zarówno na lądzie, jak i na dnie oceanicznym), a wylewająca się z nich lawa pochodzi z płaszcza ziemskiego. Wulkany spotyka się
także daleko od granic płyt litosfery, ale w ich obrębie.
Kształtują się one nad tzw. plamami gorąca (ang. hot spot), czyli miejscami, gdzie prądy konwekcyjne w płaszczu ziemskim dostarczają tak wiele ciepła, że potrafi ono przetopić litosferę i umożliwić wędrówkę magmy ku powierzchni Ziemi. Jedna z największych plam gorąca mieści się pod terenem Parku Narodowego Yellowstone w USA.
Wulkany powstają w strefach subdukcji, w strefach spreadingu i nad tzw. plamami gorąca
Charakterystyczne elementy budowy wulkanu
Góra Taranaki na Nowej Zelandii jest przykładem wulkanu stożkowego
Polecenie 1
Opisz budowę wulkanu stożkowego. Wymień kilka produktów erupcji wulkanicznej.
Ciekawostka
27 sierpnia 1883 roku miała miejsce jedna z największych erupcji w dziejach ludzkości. Wulkan Krakatau na małej wyspie w Indonezji (pomiędzy Jawą a Sumatrą) wyrzucił 20–
40 kmIndeks górny 33 popiołów i skał na wysokość 55 km, niszcząc Indeks górny 22/Indeks dolny 33 wyspy. Wybuch było słychać i widać w odległości kilku tysięcy kilometrów. Zginęło kilkadziesiąt tysięcy ludzi.
Na skutek wybuchu wulkanu Krakatau w 1883 roku z powierzchni Ziemi zniknęło 2/3 wyspy Ważne!
Gleby powstające na podłożu z popiołów wulkanicznych są bardzo żyzne i w ciepłym klimacie chętnie uprawiane przez rolników. W rezultacie okolice wulkanów w obszarach
o dogodnym klimacie charakteryzują się gęstym zaludnieniem.
Uwaga!
Gwałtowne erupcje wulkanów, zwłaszcza wulkanów
stożkowych, są bardzo niebezpieczne dla ludzi. Potoki lawy, popiół i bomby wulkaniczne, a najbardziej tzw. spływy
piroklastyczne, czyli lawiny gorących gazów, popiołów
i materiału skalnego schodzące z ogromną prędkością w dół stoków wulkanu, potrafią zabić setki, tysiące, a nawet
dziesiątki tysięcy ludzi.
Widoczny spływ piroklastyczny na zboczach wulkanu Mayon na Filipinach
Zniszczenia dokonane pod wpływem spływu piroklastycznego po wybuchu wulkanu Soufrière Hills na wyspie Montserrat na Morzu Karaibskim
2. Gdzie można natrafić na wulkany na kuli ziemskiej? Zjawiska powulkaniczne.
Większość czynnych wulkanów kuli ziemskiej znajduje się w ogromnym pierścieniu obejmującym niemal cały Ocean
Spokojny. Jest on związany ze strefami subdukcji i spreadingu.
Do strefy tej zaliczamy wulkany zachodnich wybrzeży Ameryki Południowej i Ameryki Północnej, wschodnie wybrzeża Azji, a szczególnie archipelagi Aleutów, Kurylów, Wysp Japońskich, Filipin i Indonezji aż po Nową Gwineę, archipelagi Oceanii i Nową Zelandię. Nazywamy go pacyficznym pierścieniem ognia. Występuje tam ok. 90% wszystkich czynnych wulkanów na Ziemi. Znacznie mniej wulkanów jest na terenach
aktywnych wulkanicznie w Europie (głównie na Islandii i na Morzu Śródziemnym), Afryce (Ryft Wschodnioafrykański i Wyspy Kanaryjskie), na Hawajach i w górach Kaukazu.
Pojedyncze występują także w innych miejscach kuli ziemskiej.
Wygasłe wulkany, czyli niewykazujące już żadnej aktywności, spotkać można w wielu zakątkach świata, także w Polsce.
Mapa z rozmieszczeniem na Ziemi większych czynnych wulkanów
W obszarach aktywnych wulkanicznie oraz tam, gdzie wulkany niedawno wygasły, można obserwować wiele zjawisk
towarzyszących. Szczególnie efektowne są gejzery, czyli rodzaj gorących źródeł, z których co pewien czas gwałtownie
wydobywa się wrząca woda z parą wodną, osiągając wysokość nawet kilkudziesięciu metrów. Często występują również
gorące wody podziemne (wody termalne) oraz gorące źródła, w których woda bez udziału wysokiego ciśnienia spokojnie wypływa na powierzchnię. W wielu miejscach z ciągle gorącego wnętrza Ziemi wydostają się gazy. W zależności od ich
lokalizacji, temperatury i składu chemicznego noszą różne nazwy. Na przykład wyziewy gazów o wysokiej lub bardzo wysokiej temperaturze nazywane są fumarolami.
Fumarole w Narodowym Parku Yellowstone w Stanach Zjednoczonych
Przez fumarole wydostają się gazy, m.in. chlorowodór, dwutlenek siarki, para wodna
.
Polecenie 2
Wyszukaj w Internecie lub w czasopismach
popularno-naukowych informacje o niedawnych wybuchach wulkanów i ich konsekwencjach.
Ciekawostka
Zjawiska powulkaniczne, a zwłaszcza fumarole, są bardzo nietrwałe. Ubocznym skutkiem wybuchu wulkanu Navarupta
w 1912 roku było powstanie na Alasce niezwykłego obszaru o powierzchni 100 kmIndeks górny 22 wypełnionego lawą i popiołami. Z powodu niezliczonej liczby fumaroli został on nazwany Doliną Dziesięciu Tysięcy Dymów. Dziś fumarole nie są już tak częste i sukcesywnie zanikają. Przyczyną tego
zjawiska jest spadek aktywności wulkanicznej na tym obszarze.
Obraz Doliny Dziesięciu Tysięcy Dymów sprzed ponad 100 lat
Dolina Dziesięciu Tysięcy Dymów (widok współczesny) wypełniona warstwą popiołów sięgającą nawet do 200 m. To efekt erupcji wulkanu Novarupta z 1912 roku
Uwaga!
Woda i para wodna w gejzerach mają temperaturę znacznie wyższą niż 100°C, są więc potencjalnie niebezpieczne dla obserwatorów. Nie wolno zbliżać się do gejzeru na odległość mniejszą niż wyznaczona dla punktów widokowych.
3.Trzęsienia ziemi, ich rozmieszczenie i rodzaje.
Trzęsienia ziemi to drgania skorupy ziemskiej. Te, które rozchodzą się wewnątrz Ziemi, nazywamy falami sejsmicznymi.
Z reguły są następstwem rozładowywania naprężeń
wynikających z ruchu płyt litosfery. Do częstych przyczyn trzęsień ziemi zalicza się także wybuchy wulkanów. Ponadto może do nich dochodzić na skutek zapadania się stropów jaskiń albo wyrobisk w kopalniach (tzw. tąpnięcia), a także (bardzo rzadko) upadku relatywnie dużych meteorytów. Największe i najsilniejsze trzęsienia ziemi powstają w strefach kontaktu płyt litosfery. Przede wszystkim występują one w strefach subdukcji i przesuwania się płyt litosfery wzdłuż uskoków, często w okolicach czynnych wulkanów oraz w strefach
spreadingu. Źródło rozchodzenia się fal sejsmicznych zostało nazwane ogniskiem albo hipocentrum trzęsienia ziemi. Może ono znajdować się na różnej głębokości, nawet kilkuset
kilometrów. Miejsce położone na powierzchni Ziemi, bezpośrednio ponad hipocentrum, to epicentrum. W nim
właśnie wstrząsy odczuwane są najwcześniej i są najsilniejsze.
Wielkość trzęsień ziemi określa się m.in. za pomocą skali Richtera. Na przykład trzęsienie ziemi o sile 2,0 to delikatne wstrząsy odczuwane tylko przez sejsmografy, występujące setki tysięcy razy na Ziemi w ciągu roku. Natomiast trzęsienie
o mocy ok. 9,0 to katastrofalne w skutkach, niszczące całe miasta na wielkiej powierzchni , wstrząsy, występujące dosyć rzadko – raz na kilka, kilkanaście lat.
Trzęsienia ziemi spotyka się na całej powierzchni kuli ziemskiej, ale ich oddziaływanie jest bardzo zróżnicowane geograficznie.
Epicentrum trzęsienia ziemi znajduje się na powierzchni Ziemi bezpośrednio nad hipocentrum
Na obszarach starych, sztywnych tarcz kontynentalnych i starych gór trzęsienia ziemi występują bardzo rzadko i są słabe. Nazywamy je obszarami asejsmicznymi. Ich
przeciwieństwo stanowią obszary sejsmiczne, czyli takie, gdzie występuje 90% wszystkich trzęsień ziemi, w tym
wszystkie najsilniejsze. Obszary sejsmiczne w bardzo dużym stopniu pokrywają się ze strefami kolizji płyt litosfery.
.
Uwaga!
Katastrofalne trzęsienia ziemi pod dnem oceanów, a jednocześnie w pobliżu wysp lub kontynentów mogą
powodować zniszczenia będące efektem zarówno wstrząsów, jak i wywołanych trzęsieniem potężnych fal tsunami.
W 2011 roku u wybrzeży japońskiej wyspy Honsiu miało miejsce tragiczne w skutkach trzęsienie ziemi. Duże
zniszczenia przyniosło samo trzęsienie. Większe jednak były te spowodowane przez falę tsunami, którą ono wywołało.
Dodatkowo, w wyniku obu kataklizmów doszło do uszkodzenia elektrowni jądrowej Fukushima, eksplozji i skażenia
promieniotwórczego powietrza, wody oraz terenu wokół elektrowni.
Praktycznie wszystkie trzęsienia ziemi są odnotowywane przez stacje sejsmologiczne rozsiane po całym świecie. Do ich zapisu służą specjalistyczne urządzenia, tzw. sejsmografy.
Konstrukcja i zasada działania sejsmografu
Na filmie kolejno trzy sejsmografy. Zapisują drgania na papierze owiniętym wokół obracającego się walca. Każdy sejsmograf – inna lokalizacja. Mauna Loa Strip i Halemaumau – niewielkie wychylenia, Ahua – większe wychylenia.
Ostatnie ujęcie zbliżenie na wskazówkę i bardzo duże wychylenia wskazówki.
3.Typy gór.
Na dnie oceanu pojawiają się rowy oceaniczne, a na powierzchni wypiętrzają góry. Masy skalne, zgniatane
i wypiętrzane w wyniku kolizji dwóch płyt litosfery, plastycznie wyginają się i powstają góry fałdowe. Proces ten
nazywamy orogenezą, inaczej ruchami górotwórczymi
. Gdy masyw lądowy jest sztywny i odporny na fałdowanie, to podczas wspomnianych ruchów górotwórczych
i towarzyszących im naprężeń zostaje pocięty uskokami.
Niektóre fragmenty ulegają wyniesieniu (zrąb) lub obniżeniu (rów), a teren przekształca się w góry zrębowe.
Pod wpływem powolnego ruchu mas płaszcza ziemskiego
w niektórych obszarach zachodzą także ruchy wypiętrzające lub obniżające skorupę ziemską na wielkich powierzchniach, zwane ruchami epejrogenicznymi. W sąsiedztwie stref
spreadingu, subdukcji i wielkich uskoków tektonicznych często spotyka się wulkany tworzące nieraz bardzo wysokie góry.
Występują tu też silne trzęsienia ziemi. Oba te zjawiska stwarzają poważne zagrożenie dla mieszkających tam ludzi.
Schematy powstawania gór fałdowych, zrębowych i gór pochodzenia wulkanicznego
Himalaje – przykład gór fałdowych
Sierra Newada w Stanach Zjednoczonych – przykład gór zrębowych
Przykład gór wulkanicznych – Gunung Merapi (2911 m n.p.m.) na indonezyjskiej wyspie Jawa w Archipelagu Malajskim
Słowniczek
góry fałdowe
góry zbudowane ze skał, które przeszły proces fałdowania w wyniku ruchu płyt litosfery i zostały wypiętrzone podczas procesów
górotwórczych góry zrębowe
góry powstałe w efekcie naprężeń w skorupie ziemskiej spowodowanych ruchami płyt litosfery; ruchy te doprowadziły do pękania
i przemieszczania się mas skalnych orogeneza (ruchy górotwórcze)
proces tektoniczny wynikający z kolizji płyt litosfery, prowadzący do tworzenia się wielkich struktur tektonicznych, m.in. gór takich, jak Alpy, Karpaty czy Himalaje
prądy konwekcyjne
powolne ruchy mas skalnych w płaszczu Ziemi, spowodowane ciepłem pochodzącym z jądra naszej planety
rów (rów tektoniczny)
obniżenie terenu ograniczone co najmniej dwoma uskokami, ciągnące się na długości dziesiątek, a nawet setek kilometrów, powstałe w wyniku ruchów górotwórczych
ruchy epejrogeniczne
powolne ruchy wznoszące lub obniżające duże fragmenty skorupy ziemskiej; ruchy te nie powodują wyraźnych deformacji ani fałdowania skał
Epicentrum miejsce na powierzchni Ziemi leżące dokładnie nad ogniskiem trzęsienia ziemi
Fumarola miejsce, gdzie gorące gazy wulkaniczne wydostają się na powierzchnię
Gejzer szczególny rodzaj gorącego źródła związanego ze zjawiskami wulkanicznymi, które okresowo wyrzuca gorącą wodę i parę wodną hipocentrum ognisko trzęsienia ziemi leżące na głębokości od kilku do kilkudziesięciu kilometrów od jej powierzchni
lawa roztopione, ciekłe skały wypływające na powierzchnię Ziemi w miejscach aktywności wulkanicznej
magma stopione gorące masy skalne zmieszane z wodą i różnymi gazami sejsmograf urządzenie służące do odczytu i rejestracji trzęsień ziemi skala Richtera jedna ze skal używanych do określania siły trzęsień ziemi
wulkan miejsce na powierzchni Ziemi, w którym z jej głębi wydostają się:
lawa, gazy i popioły wulkaniczne
Podsumowanie
Wulkan jest miejscem, gdzie magma z wnętrza Ziemi wydostaje się na powierzchnię w postaci lawy, popiołów i gazów wulkanicznych.
Wulkany powstają w strefach spreadingu, subdukcji i rzadziej we wnętrzach płyt litosfery.
W zależności od charakteru magmy zachodzą różne rodzaje erupcji wulkanicznych, a w ich efekcie powstają różne wulkany.
Najwięcej czynnych wulkanów funkcjonuje wokół Pacyfiku.
W sąsiedztwie wulkanów oraz w obszarach, gdzie wulkany już wygasły, występują gorące źródła, fumarole i gejzery.
Trzęsienia ziemi występują najczęściej w strefach kolizji płyt litosfery.
Zapamiętaj:
Zapoznaj się z następującymi hasłami ze słowniczka:
