Dygo, Marian
"Agrarstruktur im Hegau des 18.
Jahrhunderts. Auswertung
neuzeitlicher Urbare mit Hilfe des
Computers", Christhard Schrenk,
Konstanz 1978 : [recenzja]
Przegląd Historyczny 78/4, 829-830
1987
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
ZAPISKI 829
Zamieszczone w omawianym tomie rozprawy i materiały nie wyczerpują pro blematyki sformułowanej w tytule publikacji i w redaktorskim wstępie. Otrzy maliśmy dbiór opracowań szczegółowych, niekiedy bardzo szczegółowych i frag mentarycznych, na najrozmaitsze tematy, nie zawsze nawet ściśle związane z te matem tytułowym, o różnej wartości i przydatności. Jest to zresztą tendencja nader często widoczna w radzieckich publikacjach historycznych lat ostatnich: wydawanie Obiorów artykułów poświęconych zagadnieniom szczegółowym, nie kiedy wręcz przyczynkarskich, słabo spojonych ogólnym tytułem tomu.
W interesującym nas tutaj wydawnictwie tylko trzy artytkuły dotyczą bezpo średnio opanowywania przez człowieka, a ściślej przez kolonistów rosyjskich i współdziałających z nimi przedstawicieli innych narodowości w XVI—XVIII w., syberyjskiego środowiska naturalnego. Są to rozprawy: W. N. K u r i ł o w a i D. J. Re z u n a o genezie kulturalnego krajobrazu Syberii, z sięgnięciem do przedko- lonialnego okresu dziejów tej krainy i ze szczególnym uwzględnieniem roli pro cesów urbanizacyjnych, dalej A. A. L u c i d a r s k d e j o osadnictwie okolic Tom ska w XVII w. oraz I. P. K a m i e n i e c k i e g o o znaczeniu opisów Kuzniecka i Tomska sporządzonych przez znanego badacza Syberii, historyka G. F. Millera, w 1734 r. dla. zdefiniowania pojęcia miasta w piśmiennictwie naukowym rosyj skim. I. W. A se je w, A. W. G ł a d i l in , A. W. J e r m o ł a j e w , W. P. L e o n - t i e w i J. S. C h u d i a k o w opublikowali informacje o stanowiskach i zabytkach archeologicznych z doliny rzeki Barguzin, dolnej Angary i środkowego dorzecza Jenisejoi. W. N. K u r i l o w , A. W. O p o ł o w n i k o w , E. A. O p o ł o w n i k o w a . L. A. T k a c z e n k o , W. D. K o ł g u s z k i n i W. M. G o ł o ł o b o w przedstawili prace o budownictwie drewnianym w różnych zakątkach Syberii, jego zabyt kach i problemach konserwacji. A.W. O g u r c o w i N. P. K r a d i n omówili za gadnienia budownictwa obronnego. Tenże Kradin oraz Lucidarskaja zaprezento wali historię budowy i układ przestrzenny dwóch rosyjskich gródków na Syberii: Łapińskiego gródka i Juilskiego ostroga. We wszystkich rozprawach dotyczących budownictwa podkreślono wyraźne wpływy rosyjskiego budownictwa drewnianego tyoh regionów Rosji, z których przybywali na Syberię koloniści, ale równocześnie wpływ syberyjskiego środowiska oraz miejscowej tradycji.
Poza pewną ilością nowych informacji o źródłach archeologicznych, raczej
9kąipych i pozbawionych wyczerpującej dokumentacji, omawiany tom przyniósł w postaci odsyłaczy bądź publikacji wybranych tekstów, sporo wiadomości wydo
bytych z archiwów — irkuckiego i nowosybirskiego, przede wszystkim zaś z zes połu „Sibirskij prikaz” przechowywanego w Centralnym Państwowym Archiwum Akt Dawnych w Moskwie oraz z bardzo interesującego Archiwum Leningradzkie- go Oddziału Instytutu Historii Akademii Nauk ZSStR.
A. W.
Ohristhard S c h r e n k , Agrarstruktur im Hegau des 18. Jahrhun
derts. Auswertung neuzeitlicher Urbare mit Hilfe des Computers, Kon-
Stanzer Dissertationen t. 150, Hegau-Bibliothek t. LII, Hartung-Gorre Verlag, Konstanz 1987, s. 550.
Rozprawa doktorska Christharda S c h r e n k a powstała w ramach progra mu badawczego p.n. „Regionale Transformation von Wirtschaft und Gesellschaft im Bodenseeraum (16.-19. Jb.)”, realizowanego od końca lat -siedemdziesiątych w Uniwersytecie w Konstancji (zob. „Schriften des Vereins für Geschichte des Bo- deiisees und seiner Umgebung” t. СИ, 1»84, s. 115—174). Praca składa się z trzech 1«
830 ZAPISKI
części. Część I poświęcona jest urbarzom jako gatunkowi źródła historycznego oraz dotychczasowym sposobom ich wykorzystywania. Na s. 28—40 udzielił autor odpowiedzi na pytanie: Warum Urbarauswertung mit dem Computer? i przed stawił metody wykorzystywania urbarzy przy pomocy komputera (Schrenk jest autorem specjalnego programu). Część II zawiera obszerną prezentację wyników szczegółowych, zaś ostatnia — ich uogólnienie, ze szczególnym naciskiem na pro blem tzw. protoindustrializacji. W rezultacie powstała pomysłowa i niezwykle bogata faktograficznie monografia struktury agrarnej jednego z regionów połud- niowozachodnich Niemiec w XVIII w , praktycznie nie do zrealizowania metodami tradycyjnymi. Rozprawa Schrenka ukazuje możliwości badawcze, jakie powsta łyby wraz z interpretacją naszych lustracji (przy pomocy komputera.
’ M. D.
Polska czasów saskich. Materiały z sesji naukowej zorganizowanej
• przez Instytut Historii Filii UiW w Białymstoku, .pod red. M. W r z o s k a , Dział Wydawnictw Filii UW w Białymstoku, Białystok 1986, s. 299.
„Istota sprawy nie polega na tym, że historiografia obchodziła się z dolbą saską w sposób niesprawiedliwy, lecz na tym, że dzieje tego okresu zaniedby wała” — już to zdanie Stefana M e l l e r a we „Wprowadzeniu” uzasadnia po trzebę wydania tego tomu zawierającego teksty 15 referatów i komunikatów wy głoszonych na sesji w Białymstoku jeszcze w kwietniu 1980 r.
Szczegółowo i krytycznie omówił historiografię epoki „Sasa i Lasa” Andrzej Z a h o r s k i w referacie „Stan badań nad historią Polski czasów saskich”. Do ceniając walory szeregu publikacji zwrócił uwagę na brak wyczerpującej syn tezy. Trzy kolejne referaty dotyczą zagranicznych kontaktów Rzeczypospolitej: Emanuela R o s t w o r o w s k i e g o , „Francja, Polska i podlaski Wersal”, Stefana M e l l e r a , „Holandia a Polska za Sasów”, Jacka S t a s z e w s k i e g o , ,.Koniec unii z Saksonią”.
Wewnętrznych dziejów politycznych dotyczy referat Jerzego M i c h a l s k i e - g o, „Sejm w czasach saskich”. Autor przypomina m. in., że z 36 zwołanych w tej epoce sejmów jedynie 12 nie zerwano, ale też właśnie w okresie największego upadku parlamentu polskiego powstały znakomite projekty jego reformy. Ko munikat Andrzeja R o s n e r a podjął na podstawie ponad 4000 mów politycznych interesującą prólbę analizy frazeologii używanej w czasach saskich.
Sporo uwagi sesja poświęciła problematyce gospodarczej. Niektóre teksty z tej dziedziny przekroczyły granice czasów saskich. W szczególności dotyczy to artykułu Witolda K u l i „Gospodarka rolna bez akumulacji (Polska XVI—XVIII w.)”, stanowiącego tłumaczenie publikacji w „Studi Storici” i nawiązującego do klasycznej książki tego autora „Teoria ekonomiczna ustroju feudalnego”. Poza granice epoki saskiej wykracza również referat Adama M a n i k o w s k i e g o , który pozytywnie rozstrzyga postawioną w tytule kwestię: „Czy istniał polski merkantylizm?”. Dwa inne opublikowane wystąpienia dotyczyły kwestii bardziej szczegółowych: Alina S z t a c h e l s k a omówiła „Organizację administracji dóbr podlaskich Jana Klemensa Branickiego” a Jerzy T r z o s к a przedstawił kłopoty kupców gdańskich spowodowane wojną rosyjsko-szwedzką w latach 1741—1743.
Na odrębne odnotowanie zasługuje referat Anatola L e s z c z y ń s k i e g o (ŻIH) poświęcony organizacji gmin żydowskich w ziemi bielskiej, nawiązujący do opu blikowanej w 1980 r. rozprawy doktorskiej tego autora.