• Nie Znaleziono Wyników

Reforma prawa emerytalnego : (ustawa z dn. 28.III.1958 r. o zmianie przepisów o rentach i zaopatrzeniach) [dokończenie]

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Reforma prawa emerytalnego : (ustawa z dn. 28.III.1958 r. o zmianie przepisów o rentach i zaopatrzeniach) [dokończenie]"

Copied!
20
0
0

Pełen tekst

(1)

Czesław Wasilkowski

Reforma prawa emerytalnego :

(ustawa z dn. 28.III.1958 r. o zmianie

przepisów o rentach i

zaopatrzeniach) [dokończenie]

Palestra 3/7-8(19-20), 87-105

(2)

C Z E S Ł A W W A S IL K O W S K I s ę d z ia T ry b . U b e z p . S p o ł.

Reforma praw a emerytalnego

K U s ła w a z dn. 2 8 . III. 1 9 5 8 r. o z m ia n ie p rz e p is ó w o re n ta c h i z a o p a tr z e n ia c h )

*

( d o k o ń c z e n i e)

C R óżne z a g a d n ie n ia w z a k re s ie z a o p a trz e n ia e m e ry ta ln e g o

I

i

Omawiana, ustaw a z dnia 28.111.1958 r. w p raw d zie n ie sta n o w i k o d y fi­ kacji przepisów w zak resie zaopatrzenia em erytaln ego, jedn ak że d ąży do zm niejszenia różnic p om iędzy poszczególnym i odrębnym i sy stem a m i za­ opatrzeń em erytaln ych , o czym będzie jeszcze m ow a n iżej. P on adto ustaw a ta zm ierza d o zlik w idow an ia tych odrębnych sy ste m ó w em ery ­ taln ych , których racja b ytu odpadła lub też k tóre w ob ec p oczyn ionych ob ecn ie w dek recie z dnia 25.VI.1954 r. zm ian m ogą już b yć w c ie lo n e do sy stem u pow szechnego zaopatrzenia pracow ników i ich rodzin. W zw ią- ku z tym :

1) ustaw a znosi sp ecjaln e p rzepisy o zaopatrzeniu ofiar w rog ów d e ­ m okratycznego ustroju P olski, w obec czego d ek ret z 13.XI.1945 r. o zaopatrzeniu tych osób (Dz. U. z 1956 r. N r 59, poz. 287) utracił m oc. U staw a w ychod zi z z a ł o ż e n i a „ ż e każd y akt terrory sty czn y w obec obyw atela, je śli ten akt pozostaje w zw iązku z jego d ziałal­ nością urzędow ą, polityczną, społeczną lub zaw odow ą, trak tu je się jako w ypadek w zatru dn ien iu ” .

W szystk ie d otych czasow e ren ty p rzyznane na p o d staw ie d ek retu z dnia 13.X I.1945 r. stają się ren tam i z d ek retu z dnia 25.VI.1954 r. o p ow szechn ym zaopatrzeniu em eryta ln ym . Mają one być w yp ła can e

1 Zob. u za sa d n ien ie rządow e p rojek tu u sta w y z 23.3.1958 r. (D ruk sejm o w y n r 135 z 1958 r., s. 4).

(3)

88 C Z E SŁ A W W A S IL K O W S K I N r 1— 8

nadal, ale już w w ysokości przysługującej zainteresow anem u w ra zie in w alid ztw a (lub śmierci) będącego n astęp stw em w ypadku w zatrud­ n ieniu (art. 1101);

2) ustaw a w łącza do przepisów o p ow szechn ym zaopatrzeniu em ery ­ taln ym odrębne dotychczas przepisy o św iadczeniach em erytaln ych dla rob otn ików zatrudnionych w zespołach form ujących szkło. P rze­ p isy norm ujące te zagadnienia sta ły się osobnym rozdziałem (IX) d ek retu (art. 78— 82). Przepisy te są uzasadnione sp ecjaln ie ciężką pracą robotników form ujących szkło. W zw iązku z tym został u ch y­ lony norm ujący dotychczas te zagadnienia d ek ret z dnia 19.1.1957 r. (Dz. U. Nr 10, poz. 41 i Nr 35, poz. 149)2.

W łączenie do d ek retu przepisów o rentach dla robotników zatrudnio­ nych w zespołach form ujących szkło pociąga za sobą ten skutek, że w w ypadkach nie unorm ow anych w rozdziale IX dekretu dotyczącym tych rent sto su je się p ozostałe przepisy dekretu. O m aw ianym i sp ecja ln ym i przepisam i n ie są jednak objęci robotnicy zatrudnieni w zakładach prze­ tw órstw a szkła lub produkujący ozdoby choinkow e. O kreślenie czyn n o ści zaw odow ych, k tórych w yk on yw anie uzasadnia zaliczen ie do grupy osób

zatrudnionych w zespołach formujących szkło, d ek ret przekazał M ini­

strom P racy i O pieki Społecznej oraz B udow nictw a i P rzem ysłu M ate­ riałów B ud ow lan ych .3

S zczególn e p rzep isy o rentach dla rob otn ików zatrudnionych w zespo­ łach form ujących szkło (tzw. potocznie re n ty hutnicze) dotyczą re n ty starczej i inw alidzkiej. Do ich uzyskania w ym agan e są szczególn e w a ­ runki. R obotnicy, którzy nie spełniają tych w arunków , m ają prawo do- ren ty na zasadach ogólnych dekretu, przy czym ok resy zatrudnienia w zespołach form u jących szkło traktuje się jako okres I kategorii zatrud­ n ien ia (art. 82).

2 P rzed 1.7.1956 r. (data m ocy ob ow iązu jącej d ekretu z dnia 19.1.1957 r.) za­ o p a trzen ie em ery ta ln e rob otn ik ów zatrudnionych w zespołach fo rm u ją cy ch szkło n o rm o w a ła u ch w a ła N r 132 Prezydium Rządu z d nia 27.3.1954 r. (M onitor P o lsk i N r A -32, poz. 468) oraz zarządzenie w y k o n a w cze M in istró w P racy i O p iek i S p o­ łecz n e j, P rzem y słu M a teria łó w B u d ow lan ych oraz Z drow ia z dnia 15.1.1955 r. (M o­ n ito r P o lsk i N r 9, poz. 102). Znajom ość d ek retu z dnia 19.1.1957 r. oraz p rzep isó w o b o w ią zu ją cy ch przed tym że dekretem z d nia 19.1.1957 r. jest potrzebna d latego, że te n o sta tn i d ek ret sta n o w i (art. 17 ust. 2), iż do w n io sk ó w o św ia d czen ia , zgło­ szon ych przed w ejściem w ży cie dekretu, stosu je się p rzep isy d oty ch cza so w e. A n a ­ lo g iczn y p rzep is (art. 7 ust. 4) zaw iera u sta w a z d nia 28.3.1958 r., k tóra w łą czy ła do d ek retu z 25.6.1954 r. przepisy o zaop atrzen iu em ery ta ln y m ro b o tn ik ó w zatru d ­ n io n y ch w 'zespołach form u jących .szkło,

(4)

N r 7—8 R E F O R M A P R A W A E M E R Y T A L N E G O 89

R enta starcza p rzysłu guje robotnikow i, k tó ry łącznie sp ełn ia n astęp u ­ jące waru/nki (art. 79 ust. 1): 1) w d niu 14.IV .1954 r.4 b ył zatru dn iony w zesp ole form ującym szkło, 2) przepracow ał co najm niej 20 la t w zespo­ łach form ujących szkło, 3) osiągnął w czasie zatrudnienia w ze sp o le form ującym szkło albo w czasie pobierania ren ty inw alid zk iej p rze w i­ dzianej dla tych rob otn ików (będzie o n iej m ow a niżej) w iek starczy w y ­ noszący dla m ężczyzn 60 lat, a d la k obiet 55 lat.

Zasady te sto su je się rów n ież odpow iednio do robotników , k tórzy po 14.IV .1954 r. przystąpili po raz p ierw szy do p racy w zesp ole oraz do ro­ botników , k tórzy p ow rócili po tym dniu do tego zatrudnienia przed osiągnięciem w ieku 'Starczego lub p rzed p ow stan iem zatrudnienia (art. 79 ust. 2)5. Pod p ew n ym i w arunkam i określon ym i w art. 79 ust. 3 tego' rodzaju rentę starczą m ogą otrzym ać także b yli p racow nicy zesp o łó w form ujących szkło.

O m awiana renta starcza je st w yższa od norm alnej ren ty starczej o ty ­ le, że przy podstaw ie w ym iaru ren ty do 1 600 zł (norm alnie do 1 200 zł) w yn osi ona 75% podstaw y, od n adw yżk i ponad 1 600 zł do 2 000 zł w ym ierza się 20 % podstaw y w ym iaru, a od n adw yżk i ponad 2 000 zł — 15% w ym iaru (art. 80).

Specjalna renta inw alidzka dla robotników zatrudnionych w zespołach form ujących szkło p rzysłu gu je tylk o w razie in w alid ztw a w y w o ła n e g o w yp ad k iem w zatrudnieniu lub chorobą zaw odow ą (w yk az tych. chorób określa rozporządzenie w ła ściw y ch m in istrów ).' P rzyzn an ie tej r e n ty uw arunkow ane je st dalej tym , żeb y in w alid ztw o p ow stało w czasie za­ trudnienia w zespole form u jącym szk ło po dniu 14.IV .1954 r. i żeb y zain teresow an y zaprzestał pracy w tym zespole.

4 D a ta w e jśc ia w ży cie u c h w a ły nr 132 P rezy d iu m R ządu z d n ia 27.3.1954 r., w y m ie n io n e j w przyp. 2.

' A rt. 79 k ład zie n a cisk na to, by robotnik u b ieg a ją cy się o tę ren tę starczą o sią g n ą ł w ie k starczy w c za sie za tru d n ien ia w zesp ole lu b w czasie p o b iera n ia ren ty in w a lid z k ie j. O m aw ian e p rzep isy o ren cie starczej p om ijają sy tu a cję, w której p ra co w n ik osią g n ą ł w ie k starczy w cza sie ok u p acji, brak w ię c p o d sta w y do za sto ­ so w a n ia w tym w yp ad k u a r t.109 d ek retu z 25.6.1954 r., w y ra ża ją ceg o m y śl, że o sią g n ię c ie w ie k u starczego w czasie, gdy p ra co w n ik n ie p o zo sta w a ł w za tru d n ien iu , n ie p ociąga za sobą u jem n y ch sk u tk ów , je ż e li n a stą p iło to w o k resie od 1.9.1939 r. do dn'ia 9.5.1945 r. S ta n o w isk o talkie za ją ł T U S w w y ro k u z d n ia 27.4.1959 r. '(TR III 940/58) w y ja śn ia ją c, że art. 109 ogranicza się do sy tu a c ji z w ią za n y ch z n o rm a ln ą ren tą starczą (pow ołan o tam tylk o art. 28 ust. 1 i 2 dekretu ), gd yż p rzep isy o r e n ­ c ie starczej h u tn ik ów — jak o w y ją tk o w e — n ie u leg a ją w y k ła d n i ro zszerza ją cej.

• Por. rozporządzenie M in istró w P racy i O p iek i S p o łeczn ej oraz B u d o w n ictw a , i P r z e m y słu M ateriałów B u d o w la n y ch z dnia 9.6. 1956 r. (Dz. U . N r 42, poz. 202)

(5)

90 C Z E S Ł A W W A S IL K O W S K I N r 7— 8

II

Spośród bardzo licznyoh zagadnień, które się w yłan iają na tle p rze­ p isów p rzejścio w ych i wprowadzających (rozdział XI, art. 84 i nast.) d ek retu — poza om ów ion ym już zagadnieniem likw idacji „starego p ort­

fe lu r e n t” — p ośw ięcę jeszcze nieco m iejsca znaczeniu d ecy zji ren to w y ch w y d a n y ch na p od sta w ie przepisów obowiązujących przed dniem 1.VII.

1954 r.

Z agadnienie to m iało szczególnie duże znaczenie aż do reform y praw a em ery ta ln eg o z m ocy u staw y z dnia 28.III.1958 r. Do tego bow iem czasu s e tk i ty się c y ren cistów pobierało ren ty na podstaw ie d ecyzji w yd an ych

z m ocy d aw n ych przepisów . Obecnie praw ie w szyscy d aw n i renciści

otrzym ali re n ty na p odstaw ie dekretu. Jednakże w spom niane zagadnie­ n ie p ozostało nadal aktualne w części dotyczącej znaczenia decyzji re n to ­ w ych w yd a n y ch na podstaw ie daw nych przepisów, jeżeli d ecyzjam i tym i od m ów ion o przyznania prawa do ren ty em erytalnej. Liczba takich d e­ cy zji je st niem ała, bo sięga dziesiątków , a m oże n aw et setek ty sięcy.

W om aw ian ej m aterii d ekret (art. 86) stanowi: „D ecyzje w yd a n e na p od staw ie d otych czasow ych przepisów nie podlegają rew izji, a w n ioski 0 re w izję n ie podlegają rozpatrzeniu z w yjątkiem przypadków p rze w i­ d zian ych w d ek recie”. Jak to w yjaśn ił T U S 7, przez pojęcie „ rew izja”

rozum ieć n a leży zm ianę decyzji w ydanej przez organ ren to w y na zasadzie p rzep isów obow iązujących przed 1.V II.1954 r., jeżeli zm iana ta m iałaby

być oparta na przepisach dekretu.

W obec p rzepisu o takiej treści w stępną czynnością organu ren to w eg o p ow in n o być zbadanie, czy osoba ubiegająca się o przyznanie jej św ia d ­ cz eń em erytaln ych n ie zgłaszała już przed 1.VII.1954 r. w niosku o św ia d ­ czen ia em ery taln e i cz y n ie zapadła już poprzednio decyzja rentow a. Jak ju ż w spom niano, ren ty d aw ne uległy w zasadzie zam ianie na re n ty now e, w y m ie rzo n e na p od staw ie dekretu. Jeżeli jednak okaże się, że w ydana została od m ow n a d ecyzja z m ocy daw nych przepisów , to n ależy n ow y w n io sek o ren tę traktow ać jako w niosek o „ rew izję” daw nej d ecyzji 1 odm ów ić m erytoryczn ego rozpatrzenia spraw y — jeżeli n ie zachodzi sytu acja, w której z m ocy p ozytyw nych przepisów dekretu dopuszczalne j e s t m erytoryczn e rozpatrzenie ponow nego wniosku o rentę (te ostatn ie w yp ad ki zostaną om ów ion e później). Podkreślić należy, że rozstrzygnięcie organu ren to w ego w konkretnej spraw ie tej treści, iż w niosek za in te­ resow an ego o ren tę (czyli pośrednio w niosek jego o „ rew izję” d aw n ej d e c y z ji organu rentow ego) nie podlega rozpatrzeniu, p ow in ien m ieć

(6)

N r 7—8 R E F O R M A P R A W A E M E R Y T A L N E G O 91

form ę norm alnej d ecy z ji ren tow ej z pouczeniem o środku prawnym .

O koliczność b ow iem , że w sp raw ie istn ie je daw na d ecyzja i że n ie za­ chodzi żaden z w ypadków , z m ocy którego dopuszczalna je st „rew izja”, podlega k ontroli ze stron y sąd ów u bezp ieczeń sp ołeczn ych , ch od zi bow iem o rozstrzygn ięcie p rzew idziane w art. 4 praw a o sądach ubezpieczeń sp ołeczn ych , a na tak ie rozstrzygnięcie p rzysłu gu je zain teresow an em u skarga.

O rgany rentow e, zw łaszcza w p ierw szych latach po w e jśc iu w życie d ekretu, zała tw ia ły często takie sp raw y w try b ie zw y k łeg o p ism a infor­ m acyjn ego. T U S w y j a ś n ił,8 że rów nież w takich w yp ad kach pism o or­ ganu rentow ego m a zn aczen ie d ecyzji, która podlega zaskarżeniu da ok­ ręgow ego sądu u bezpieczeń sp ołeczn ych na zasadach ogólnych.

Z ainteresow ani (ich pełnom ocnicy) stają n ieraz w o b ec k w estii, czy n ow y w n iosek o rentę n ależy uw ażać za w n iosek o re w izję d aw n ej d e­ c y z ji organu rentow ego. R zeczyw iście, nie je st to n ieraz sp raw a prosta. N ie pow oduje trudności w o ce n ie tej k w e stii okoliczność, że inne

in sty tu cje sp ełn ia ły poprzednio fu n k cje organów ren to w y ch (Zakład

U b ezpieczeń S połeczn ych i jego oddziały). A le trudności w yn ik ają stąd, że św iadczenia ren tow e b y ły w ed łu g poprzednio obow iązujących przepi­ sów bądź oznaczone inaczej, bądź też — p rzy tak im sa m ym oznaczeniu — b y ły w sw ej istocie św iad czen iem o treści różnej (obejm ującej w n iek tó­ rych w ypadkach dw a św iad czenia odrębnie oznaczone w d ekrecie) albo b y ły uzależnione od w arun k ów w sw ej isto cie różnych.

Szczegółow e om ów ien ie k w estii, jak ie się w zw iązku z ty m nasuw ają, zajęłob y zbyt dużo m iejsca. W obec tego ogran iczę się ty lk o do k ilk u

uwag.

Jeśli chodzi o d ecyzje organów ren tow ych w y d a n e na podstaw ie

u staw y z dnia 28.III.1933 r. o u bezpieczeniu sp ołeczn ym , to n a le ży pod­ kreślić, że ustaw a ta, regulująca od dnia 1.1.1934 r. św iad czenia em ery ­ taln e dla robotników na całym obszarze P ań stw a (b y ły p ew n e odchylenia w stosunku do robotników rolnych), n ie p rzew id yw ała odrębnej renty starczej. Z apew niała ona św iadczenia em ery ta ln e w form ie ren ty inw a­ lidzkiej zarów no z ty tu łu niezdolności do zarobkow ania w y w o ła n ej sch o­ rzeniam i, ułom nością lub upadkiem sił (w razie n iezd oln ości sp ow od o ­ w anej w ypadkiem w zatrudnieniu lub chorobą zaw odow ą przysłu giw ała odrębna renta w ypadkow a), jak i z ty tu łu n iezd olności zw iązanej z osiąg­ n ięciem w iek u starczego, k tóry b y ł oznaczony na 65 lat, a w pew n ych w ypadkach n a 60 lat (in w a lid ztw o z ty tu łu w iek u ). W zw iązk u z tym ,

(7)

92 C Z E S L A W W A S IL K O W S K I N r 7— 8

w razie w yd an ia na p od sta w ie tej u staw y odm ownej decyzji w sp raw ie o rentę inw alidzką, n a le ży uw ażać taką odm ow ę za rów noznaczną ró w ­ n ież z odm ową przyznania ren ty starczej. W yjaśnił to już n iejed n o k ro tn ie T U S 9. Jeżeli chodzi o ren tę em erytalną dla p racow nik ów u m ysłow ych , to do czasu w ejścia w ż y c ie dekretu ob ow iązyw ało rozporządzenie P r e z y ­ d en ta z 24.XI.1927 r. o ubezpieczeniu pracow ników u m ysło w y ch (Dz. U. N r 106, poz. 911 z p óźn iejszym i zm ianam i). Rozporządzenie to p rzew id y ­ w ało zarów no ren tę starczą, jak i ren tę inw alidzką. W zw iązku z tym odm owa przyznania ren ty na podstaw ie tego rozporządzenia ta m u je drogę do żądania odpow iednio renty starczej lub inw alidzkiej na p o d sta w ie dekretu.

Oba w spom niane ak ty ustaw odaw cze (z 1927 r. i z 1934 r.) u sta n a w ia ły in n e w arunki p ow stan ia prawa do ren ty em erytaln ej. W szczególn ości u zależn iały one pow stan ie tego prawa od przebycia w u bezpieczeniu e m e ­ ry ta ln y m ok reślonego czasu (przebycie w ubezpieczeniu odpow iedniej liczb y m iesięc y lub też tygodni składkow ych).

U staw a z 1933 r. stanow iła, że w razie zawarcia zw iązku m ałżeń sk iego przez pracow nika po ukończeniu 55 lat w d o w ie po takim pracow niku -nie p rzysłu gu je renta w d ow ia (zaopatrzenie) poinw alidżka (art. 189 ust. 2 cytow anej u sta w y ).10 Na tym tle mogą zdarzyć się w ypadki, w których zain teresow an em u odm ów iono św iadczeń em erytaln ych , pom im o że na p odstaw ie d ek retu u zysk ałb y on prawo do takich św iadczeń. N ie stan ow i to jednak d ostateczn ej p od staw y do (niestosowania art. 86 d ek retu i do­ puszczenia do „ rew izji” daw nej d ecyzji, lecz ty lk o — w szczególn ych warunkach — m oże u spraw ied liw ić w n iosek zainteresow anego do M ini­ stra P racy i O pieki Społecznej o rentę w yjątk ow ą z art. 108 d ek retu .11

Jak już zaznaczono, d ek ret p rzew iduje w y ją tk i od zasady, że d aw n e

9 Zob. np. w yrok z 25.3.1959 r. nr TR III 32/59. Ta sam a sy tu a cja zach od zi w razie o d d a len ia z m ocy u sta w y z 28.3.1933 r. w n iosk u o zaop atrzen ie in w a lid z k ie p rzew id zia n e art. 302 tej u sta w y .

10 S y tu a cja ta b y ła p rzed m iotem rozw ażań T U S w w yrok u z 27.4.1959 r. (n r.T R III 914/58). T U S u zn ał, że zastosow an o tu o m a w ia n y art. 86 d ek retu (przed 1.7.1958 r. b y ł to art. 82).

11 N ależy za u w a ży ć, że w e d łu g orzeczn ictw a T U S (por. np. w yrok z 5.2.1959 r. nr TR III 663/58) za w ia d o m ien ie zain teresow an ego przez organ ren to w y , że za­ ch od zi brak w a ru n k ó w do w y stą p ie n ia z w n io sk iem o przyznanie ren ty w y ją tk o w e j p rzew id zia n ej w art. 97 (od 1.7.1958 r. jest to art. 108), jest zw yk łym a k tem a d m i­ n istra cy jn y m , a n ie d ecyzją w rozum ieniu art. 4 p raw a o sądach u b ezp iecze ń sp ołeczn ych . Z arów n o od ta k ie g o zaw iad om ien ia, jak i od p o sta n o w ien ia M in istra P racy i O p iek i S p ołeczn ej w y d a n eg o w try b ie art. 97 (obecnie art. 108) w sp r a w ie ren ty w y ją tk o w e j nie p rzy słu g u je za in tereso w a n em u p raw o w n ie sie n ia sk a rg i d o o k ręgow ego sądu u b ezp iecze ń społeczn ych .

(8)

N r 7— 8 R E F O R M A P R A W A E M E R Y T A L N E G O 93

d ecyzje (odm owne) nie podlegają „rew izji”. Są one w ym ien io n e zw łaszcza w art. 95. Przepis ten przew iduje, że podlegają rozpatrzeniu na podsta­ w ie dekretu w n iosk i o rentę starczą lub inw alid zk ą zgłoszone po w ejściu w życie dekretu (a tym sam ym podlegają „ rew izji” d aw ne decyzje), je ż e li pracow nik b y ł zatrudniony po złożeniu w n iosk u d aw n ego załatw io­ nego od m ow n ie lub po ustaniu prawa do ren ty z powodu braku in w ali­ d ztw a albo też osiągnął w iek starczy w ciągu 5 lat od ustania zatrud­ nienia.

D otychczas była m ow a o dopuszczalności „ re w izji” d aw n ych decyzji, z m ocy których nastąpiła odm owa św iadczeń em ery ta ln y ch z tytu łu w łasn ej pracy.

Co się tyczy św iadczeń em erytaln ych na rzecz w dów , to dopuszczalne je st rozpatrzenie (a ty m sam ym „rew izja” d aw n ych decyzji) — na pod­ sta w ie d ek retu -w n iosk ów o rentę rodzinną przez w dow y, k tó rym odm ó­ w ion o renty p o m ężu z pow odu zdolności do pracy lub n ie osiągnięcia od­

pow ied niego w iek u . To sam o dotyczy w d ó w po pracow nikach

(w ojskow ych zaw odow ych), którzy objęci b y li p rzepisem ustaw y

z 11.XII. 1923 r. o zaopatrzeniu em eryta ln ym fu n k cjon ariu szów państ­ w ow ych i zaw odow ych w ojsk ow yćh, przy czy m w d ow y te u traciły za­ opatrzenie z m ocy art. 5 u staw y z 1.V II.1949 r. o zm ianie o sta tn io c y to ­ w an ej u staw y (utrata z powodu nieukończenia 55 lat,/b rak u in w alid ztw a lub n ie w y ch o w y wania d zieci upraw nionych do p en sji sierocej). Pod­ k reślić należy, że w d o w y ubiegające się o re n tę rodzinną na podstaw ie tego ^przepisu p ow inn y — tak sam o jak i in n e w d o w y — odpow iadać wiszelkim w ym aganiom dekretu w tej m aterii (art. 45 i nast.). O szcze­ gólnych sytu acjach, które m ogą się zdarzyć na tym tle, b yła już m ow a w zw iązku z p rzedstaw ieniem przepisów o ren cie rodzinnej.

III

Z a o p a t r z e n i e i n w a l i d ó w w o j e n n y c h i w o j s k o ­

w y c h 12 o r a z i c h r o d z i n . Z asadniczym aktem u staw od aw czym

w 'tej m aterii jest dekret z 14.V III.1954 r. o zaopatrzeniu in w alid ów w o­ jen n y ch i w ojsk ow ych oraz ich rodzin (Dz. U. N r 37, poz. 159). D ekret ten b ył czterokrotnie n ow elizow an y, m ian ow icie po raz p ierw szy ustawą

12 Z aop atrzen ie to zostało om ów ion e w broszurze pod ty m że ty tu łe m , op raco­ w a n e j p rzez T. W a s y l e c - k i e g o (W arszaw a 1958, W y d a w n ictw o P ra w n icze) oraz w art. tegoż a u t o r a pt. „Z aopatrzenie in w a lid ó w w o jen n y ch i w ojsk ow ych " (P U S nr 12 z 1958 r.).

(9)

94 C Z E S Ł A W W A S IL K O W S K I N r 7—8

z dnia 15.X I.1956 r. (Dz. U. Nr 36, poz. 257), po raz drugi ustaw ą z dnia 13.X II.1957 r. (Dz. U. z 1958 r. Nr 2, poz. 6), po raz trzeci u staw ą z dnia

28.III.1958 r. (Dz. U. N r 21, poz. 93) i po raz czw arty ustaw ą z dnia

6.VI.1958 r. o służbie w ojskow ej szeregow ców i podoficerów S ił Zbroj­ nych (Dz. U. Nr 36, poz. 164). Tekst jed n olity om aw ianego d ek retu zastał ogłoszon y w Dz. U. z 1958 r. Nr 23, poz. 98 (poprzedni tek st je d n o lity — Dz. U. z 1956 r. Nr 59, poz 286). D ekret ten obow iązuje od 1.V II.1954 r. Poprzednio m aterię tę regulow ała ustaw a z 17.III.1932 r. o zaopatrzeniu

inw alid zk im (Dz. U. z 1945 r. Nt 221, poz. 131 z p óźniejszym i zm ianam i).

Jak już zaznaczyłem na w stępie, zagadnieniom św iadczeń ren tow ych dla in w alid ów w ojen n ych i w ojsk ow ych p ośw ięcę ty lk o — z braku m iejsca — stosu nk ow o nieliczn e uwagi. U zasadnione je st to rów nież okolicznością, że spory w tym zakresie należą do k om p etencji sądów

ubezpieczeń sp ołeczn ych dopiero cd 1.1.1958 r. (stosow nie do art.

58 i 60 cytow an ej już u staw y z 13.X II.1957 ,r.), a przed tą datą n ależały do w ła ściw o ści M inistra P racy i Opieki Społecznej. W zw iązku z tym orzecznictw o sądow e w om awianej m aterii jest nader skąpe.

Usitawa z dnia 28.III.1958 r. ,,przeprowadza ca łk ow ite zrów n anie w y ­ padków w zatrudnieniu z in w alid ztw em w ojenn ym lub w o jsk o w y m po­ zostającym w zw iązku ze służbą w ojskow ą. N atom iast in w a lid ztw o w o j­ sk o w e n ie pozostające w zw iązku ze służbą w ojskow ą zrów nane zostało z in w alid ztw em pracy z innych przyczyn niż w ypadek w zatrudnieniu lub choroba zaw odow a”. W zw iązku z tym ustaw a „ustala ta k ie sam e sta w k i w ym iarow e rent jak w przepisach o zaopatrzeniu in w a lid ó w pra­ c y ”.13 U staw a ta w prow adziła zasadę, „że udział w ruchu p artyzanckim i p odziem n ym w alczącym z h itlerow sk im okupantem (URP) je st rów n o­ znaczny ze służbą w ojskow ą. U stalen ie takiej zasady daje m ożność w łą ­ czenia d otych czasow ych przepisów o URP do przepisów o zaopatrzeniu in w a lid ó w w ojen n ych i w ojsk ow ych ”.13 W zw iązku z ty m u traciła moc ustaw a z 23.VII.1954 r. o zasiłkach i pom ocy dla osób p ozostałych po uczestnikach ruchu podziem nego i partyzanckiego p oległych w w alce 0 w y zw o len ie P olski spod najazdu h itlerow sk iego (Dz. U. z 1950 r. N r 43, poz. 395 i z 1953 r. Nr 9, poz. 29). W szystk ie dotych czasow e r e n ty i za­ siłk i w ym ierzo n e na podstaw ie ostatnio cytow anej u staw y sta ły się ren ­ tam i z d ek retu o zaopatrzeniu inw alid ów .

D ekret z dnia 14.V III.1954 r. o zaopatrzeniu in w alid ów w o jen n ych 1 w ojsk ow y ch ciraz ich rodzin w brzm ieniu ob ecn ie ob ow iązu jącym (bę­

13 Por. str. 5 u za sa d n ien ia p rojektu rząd ow ego u sta w y z 28.3.1958 r. (D ruk se j­ m o w y nr 135 z 1958 r.).

(10)

N r 7—8 R E F O R M A P R A W A E M E R Y T A L N E G O 95

dę go oznaczać w d alszym ciągu artykułu jako d ek ret o „z. in .”) ob ejm u je — jak to w yn ik a z sam ej jego nazw y św iadczenia dla in w a lid ó w w o jen ­ n ych i w o jsk ow ych oraz ich rodzin.

Inw alidą w ojen n ym jest żołnierz (chodzi tu o żołnierza w czynn ej słu ­ żbie w ojsk ow ej — art. 3 w zw iązku z art. 5 i 6 d ek retu o z. in.), k tóry stał Się inw alidą w zw iązku z działaniam i w ojen n ym i lub m ającym i ch a­ rakter w ojenn y.

Inw alidam i w ojsk ow ym i są (art. 3 ustaw y) osoby, które s ta ły s ię in w a­ lidam i a) w czasie odbyw ania czynn ej słu żb y w o jsk o w ej lub b) w ciągu 6 m iesięc y po zw oln ien iu ze słu żb y w ojsk ow ej, je żeli in w alid ztw o jest n a stęp stw em chorób p ow stałych lub urazów doznanych w czasie odby­ w an ia czynn ej słu żb y w ojsk ow ej.

Ż ołnierzam i w czynn ej słu żb ie w ojskow ej, którym p rzy słu g u je zaopa­ trzen ie na podstaw ie om aw ian ego dekretu (art. 5), są: 1) p odoficerow ie i szeregow cy od byw ający zasadniczą służbę w ojskow ą, 2) u czn iow ie o fi­ cerskich szkół w ojsk ow ych oraz słuchacze akadem ii w ojsk ow ych i innych w o jsk o w y ch szkół w yższych , n ie będących oficeram i zaw odow ym i lub podoficeram i zaw odow ym i i nadterm inow ym i, 3) o ficero w ie, podofice­ ro w ie i szeregow cy rezerw y lub pom ocniczej słu żb y w o jsk o w ej, odby­ w a ją cy ćw iczen ia lub p rzeszkolenia w ojskow e, 4) p o d oficerow ie i szere­ g ow cy p ow ołani z rezerw y do służby w ojskow ej, zarządzonej w in teresie ob ron y P ań stw a albo w razie m obilizacji i w czasie w ojn y, 5) oficerow ie, p od oficerow ie i szereg o w cy odbyw ający służbę w ojsk ow ą określoną w przepisach szczególn ych z w y jątk iem oficerów zaw odow ych i podofice­ rów zaw odow ych i nadterm inow ych.

N atom iast n ie korzystają z zaopatrzenia na podstaw ie om aw ianego d ek retu o z. in. (art. 6) oficerow ie zawodowi, p od oficerow ie zaw odow i i n adterm in ow i oraz o ficero w ie pow ołani z rezerw y do słu żb y w ojsk ow ej, zarządzonej w in teresie obrony P ań stw a albo w razie m ob ilizacji i w cza- się w o jn y . Osoby te oraz człon k ow ie ich rodzin pozostałych po ich śm ier­ ci k orzystają z zaopatrzenia na podstaw ie u sta w y z 13.XII.1957 r. o zao­ p atrzen iu em erytaln ym żołn ierzy zaw odow ych i n adterm in ow ych oraz ich rodzin (J>z. U. z 1958 r. Nr 2, poz. 6 i Nr 21, poz. 93). J e ż e li jednak żołn ierze ci zostali zw oln ien i ze służby w ojsk ow ej po 30.V I.1954 r., a nie n ab yli prawa do zaopatrzenia na postaw ie ostatn io cytow an ej u staw y z 13.X II.1957 r. ani też poprzednio obow iązujących p rzepisów w tej m aterii, to p rzysłu guje im praw o do zaopatrzenia z m o cy dekretu o z. in. lub z m ocy d ek retu o pow szechnym zaopatrzeniu em ery ta ln y m pod w arunkiem , że odpow iadają w ym aganiom u zasadniającym prawo- do re n ty w m y śl tych przepisów (art. 48 u sta w y z 13.XII.1957 r.).

(11)

g g C Z E S Ł A W W A S IL K O W S K I N r 7 — 8

Zaopatrzenie żołn ierzy — inw alid ów obejm uje (art. 2 ust. 1): św ia d ­ czenia p ie n ię żn e (rentę inw alidzką, dodatki do ren ty i zasiłek pogrze­ bow y) i św iad czenia w naturze (pomoc leczniczą i położniczą, zaopatrze­ n ie w protezy i aparaty ortopedyczne, przysp osob ienie 'zawodowe, zap ew n ien ie pracy, u m ieszczenie w domu ren cistów i ulgi ta ryfow e przy przejazdach kolejam i). Zaopatrzenie członków rodzin obejm uje (art. 2 ust. 2): św iad czenia p ien iężn e (rentę rodzinną, dodatki do renty, zasiłek p ogrzebow y i odprawę) oraz św iadczenia w naturze (pomoc leczniczą i położniczą, zaopatrzenie w protezy i aparaty ortopedyczne i u m iesz­ c zen ie w dom u rencistów ).

D ek ret o z. in. w konstrukcji sw ej zbliżony je st do d ek retu

z 25.V I.1954 r. o pow szechnym zaopatrzeniu pracow ników i ich ro­ dzin.

W iele in sty tu cji (nip. zbieg prawa do dw óch lub w ięcej rent) unorm o­ w an e zostało w sposób analogiczny jak w d ek recie z 25.VI.1954 r. W liczn ych innych przypadkach d ekret o z. in. odsyła w prost do d ek retu z 25.VI.1954 r., jak np. w k w estii ponow nego ustalenia prawa do zao­ patrzenia lub jego w ysokości, ustania praw a do zaopatrzenia lub w s tr z y ­ m ania św iadczeń, dochodzenia zw rotu św iadczeń, w znow ienia p o stę­ pow ania (art. 12).

Zaopatrzenia przyznaje i św iadczenia pieniężn e w ypłaca p rezyd iu m w łaściw ej rady narodow ej, stosując przy postępow aniu przepisy o p o w ­ szech n ym zaopatrzeniu em ery taln ym (art. 8 ust. 1, 2 i 4). O bow iązki or­ ganów w ojsk ow ych w zakresie zgłaszania w n iosk ów o p rzyznan ie zao­ patrzenia inw alid zk iego inw alidom woj'skowym i członkom ich rodzin zostały ok reślon e zarządzeniem M inistrów O brony N arodow ej i S praw W ew nętrzn ych z 18.X II.1958 r. (M onitor P olśk i N r 100, poz. 546). O rga­ n y w ojsk ow e w ystęp u ją w ted y zam iast zakładów pracy i rad zakłado­ w ych, d ziałających na podstaw ie p rzepisów o p ow szechnym zaopatrzeniu e m ery ta ln y m . Jak już wspom niano, spory o św iadczenia p ien iężn e roz­

strzyga n e są od 1.1.1958 r. przez sądy ubezpieczeń sp ołeczn ych (art.

8 ust. 5).

Tak sam o jak d ek ret z 25.VI.1954 r. o p ow szechn ym zaopatrzeniu e m e ­ rytaln ym , rów nież om aw ian y obecnie d ek ret o zaopatrzeniu in w a lid ó w n ie p rzew id u je przedaw nienia prawa do zaopatrzenia, ani też n ie u sta­ nawia żadnego prekluzyjnego term inu do zgłaszania w niosków o zaopa­ trzenie, co — rzecz zrozumiała — jest k orzystne dla zain teresow an ych . O dch ylen ie od tej zasady zaw iera jed yn ie art. 44 dekretu o z. in. U sta ­ naw ia on regułę, że do praw o zaopatrzenie, zgłoszonych p rzed 1.VII. 1954 r., sto su je się przepisy dotychczasow e; d otyczy to rów n ież praw do

(12)

N r 7—8

R E F O R M A P R A W A E M E R Y T A L N E G O

97

zaop atrzen ia żołnierzy zw olnionych ze służby w ok resie od 1.V II.1953 r. d o 1.V II.1954 r. oraz osób pozostałych po żołnierzach i in w alid ach zm ar­ łych w tym okresie. Przepis art. 44 ust. 3 sta n o w i m ian ow icie, że w sp om ­ n ian i żołn ierze i w spom niane osoby p ow inn i zgłosić s w e praw a do zaopa­

trzen ia w term in ie do 1.X II.1954 r. pod rygorem u traty prawa. A le

je d n o cześn ie M inister P racy i O pieki Społecznej został upraw n ion y (art. 44 ust. 4) do udzielania zezw oleń na to, aby na p od staw ie dekretu o z. in. rozpaitrywać w n ioski nie zgłoszone w u sta w o w y m term in ie je ­ ż e li in w alid ztw o lub śm ierć żołnierza p o w sta je w zw iązku ze służbą w ojsk ow ą, a ponadto upraw niony został (art. 44 ust. 5) do przekazania tych u praw nień prezydiom rad n arodow ych. M inister P racy i O pieki Spo­ łeczn ej skorzystał z tego, w ydając 7.III.1957 r. odpow iednie rozporządze­ n ie (Dz. U. Nr 15, poz. 81).

Z auw ażyć należy, że w edłu g ustalonej p raktyki organów ren tow ych (która znajduje oparcie w treści w sp om n ianego rozporządzenia z 7.III. 1957 r.) u pow ażn ienie do rozpoznaw ania w n iosk ów o zaop atrzen ie in w a ­ lidzkie, zgłoszonych po u p ły w ie term inu p rekluzyjnego, odnosi s ię nie ty lk o do w yp ad k ów określonych w art. 44 uist. 2 i 3, ale i do w szystk ich in n ych w ypadków , w k tórych nastąpiło spóźnione zgłoszen ie w niosku o zaop atrzen ie inw alidzkie.

N a leż y jeszcze w om aw ianej k w estii zw rócić u w agę na to, że poprzed­ n io obow iązująca w tej m aterii ustaw a z 17.III.1932 r. o zaopatrzeniu in w a lid zk im (Dz. U. z 1945 r. Nr 22, poz. 131 z p óźn iejszym i zm ianam i) u stan aw iała (art. 31) term iny p rek luzyjn e do zgłaszania w n iosku o zao­ p atrzen ie inw alidzkie.

P od staw ę w ym iaru r e n t y ' dla in w alid y w ojen n ego lub w ojsk ow ego ustala się w zależności od tego, czy przed p ow ołan iem do słu żb y w ojsk o­ w ej był on, czy też nie był pracow nikiem . Jeżeli był pracow nikiem , to p odstaw ę w ym iaru ren ty ustala się w ed łu g zasad ok reślon ych w prze­ pisach o p ow szechn ym zaopatrzeniu em ery ta ln y m n a p o d sta w ie zarobków osiągan y ch przed pow ołaniem do słu żb y w ojsk ow ej. Jednakże podstawa w y m ia ru ren ty obliczona w ten sposób nie m oże być niższa niż 500 zł, a dla in w a lid ó w w ojen n ych i w ojsk ow ych , k tórych in w alid ztw o pozostaje w zw iązku ze służbą w ojskow ą, zaliczonych do I grupy in w alid ów , m niej niż 1 200 zł (art. 13 ust. 1 i 3). O bliczenie w ten sp osób podstaw y w y ­ m iaru r e n ty następuje, gdy żołnierz był pracow nikiem bądź bezpośrednio przed p ow ołaniem do służby w ojsk ow ej, bądź też w okresie 3 m iesięcy przed p ow ołaniem lub n aw et w cześn iej, je żeli w c h w ili p ow stan ia prawa do zaopatrzenia posiada łącznie ze służbą w ojskow ą okres zatrudnienia

(13)

98 C Z E S Ł A W W A S IL K O W S K I N r 7—

8-w y m a g a n y do uzysk ania ren ty in8-w alidzkiej na zasadzie p rzepisó8-w o p o 8-w ­ szech n ym zaopatrzeniu em erytalnym (art. 13 ust. 2).

J eż eli inw alida n ie odpowiada pow yższym w ym aganiom , to w ted y jako- p odstaw ę w ym iaru re n ty przyjm uje s ię k w o ty jed n olite (500 zł lub 1 200 zł), o których była iuż w yżej m ow a (art. 13 ust. 3).

Jak już w yn ik a z rozważań w stępnych dotyczących d ek retu z 14.VIII. 1954 r., praw o do re n ty inw alidzkiej przysługuje osobom, k tóre od byw ały czynną służbę w ojsk ow ą (w znaczeniu pow yżej przedstaw ionym ) i sta ły się inw alidam i.

W zależności od stop n ia niezdolności do w yk on yw an ia zatrudnienia k o­ m isja lekarska do sp raw inw alidztw a i zatrudnienia zalicza inw alidę do jednej z 3 grup in w alid ów (komisja orzeka przede w szy stk im o sam ym in w alid ztw ie). K om isje orzekają w trybie i na zasadach określonych w przepisach o p ow szech n ym zaopatrzeniu inw alidów , a w czasie w ojn y —■ d ziałają w ojsk ow e k om isje lekarskie (art. 4 ust. 2 d ek retu o z. in.).

P od ział na 3 grupy inw alidów odbyw a się rów nież tak samo, jak w p ow szechn ym zaopatrzeniu em erytalnym ; częściow o n iezd oln i do w y k o ­ n yw an ia zatrudnienia — III grupa, całkow icie niezdolni do w y k o n y w a n ia zatrudnienia — II grupa i całkow icie niezdolni, którzy nadto w ym agają sta łej opieki innej osoby — I grupa (art. 4 ust. 1).

W ysokość ren ty inw alidzkiej zależy m. i. od tego, czy inw alidztwo- żołnierza p ozostaje w zw iązku ze służbą w ojskow ą. W edług art. 17 d ek ­ retu o in. w . m a to m iejsce w tedy, gdy przyczyną in w alid ztw a jest: 1) zranien ie, kontuzja lub inne obrażenia doznane w w a lce z w rogiem albo w sk u tek w ypadku, którem u żołnierz uległ podczas lub w zw iązku z w y k o n y w a n iem obow iązków służbow ych, 2) zachorow anie na froncie lub w zw iązku z przebyw aniem na froncie, 3) choroby zakaźne panujące w m iejscu służbow ym pobytu żołnierza, 4) choroby p ow sta łe w zw iązku ze szczególn ym i w łaściw ościam i lub warunkam i słu żb y albo w sk utek istotn ego pogorszenia stanów chorobowych w zw iązku z ty m i w łaściw oś­ ciam i lub w arunkam i służby.

D ek ret (art. 17 ust. 2) przekazał M inistrow i Obrony N arodow ej u sta le­ n ie listy chorób p ow stających w związku ze szczególn ym i w łaściw ościam i lub w arunkam i słu żb y w ojskowej. N astąpiło to w zarządzeniu tego M i­

nistra nr 44/M O N z 4.IX .1954 r. (Dz. Rozk. MON Nr 28, poz. 105).14 Za p ozostające w zw iązku ze służbą wojskow ą uważa się rów nież w ypadki w d rod ze do m iejsca i z miejsca w yk on yw ania czyn n ości służbow ych

14 J a k k o lw ie k zarząd zen ie to oparte zo sta ło na art. 16 ust. 3 d ek retu o z. in. w jego p ie r w o tn y m b rzm ien iu , to jednak ob ow iązu je ono rów n ież w sta n ie p r a w ­ nym istn ieją cy m od 1.7.1958 r.

(14)

N r 7—8 R E F O R M A P R A W A E M E R Y T A L N E G O 99

(art. 17 ust. 3). Z w iązek niezdolności do pracy ze służbą w ojsk ow ą usta- łają w ojsk ow e k om isje lek arsk ie (art. 17 ust. 4).15

W ysokość re n ty inw alid zk iej, je żeli in w alid ztw o pozostaje w zw iązku ze służbą, je st u zależn ion e od grupy inw alid ztw a, w y so k ości p odstaw y w ym iaru ren ty oraz od tego, czy inw alida jest zatru dn iony lu b m a do­ chód z innych źródeł. K onkretne sta w k i p rocen tow e w y m ien ia art. 14 d ekretu. W ysokość tej ren ty jest taka sam a jak re n ty z ty tu łu w ypadku w zatrudnieniu (choroby zaw odow ej) w sy ste m ie p ow szech n ego zaopa­ trzenia em erytaln ego.

Renta dla inw alidów , których in w alid ztw o pozostaje w zw iązku ze służbą w ojskow ą, nie ulega zaw ieszen iu z pow odu zatrudnienia lub po­ siadania dochodu z inn ych źródeł. Jednakże, jak już zaznaczono, w y so ­ kość tej re n ty je st dla in w alid ów zaliczonych do II i III gru p y in w a li­ d ó w inna (niższa), je żeli są zatrudnieni lub m ają dochód z in n ych źródeł. J eśli chodzi o w ysok ość r e n ty inw alid zk iej z ty tu łu in w a lid ztw a n ie pozostającego w zw iązku ze służbą w ojsk ow ą, to renta ta jest niższa niż renta przy in w a lid ztw ie zw iązanym ze służbą w ojsk ow ą. S ta w k i m ie­ sięczne tej ren ty zostały oznaczone w art. 15 ust. 1 d ek retu .16 P rzy rencie tej ma znaczenie kategoria zatrudnienia. R enta w pełnej w yso k o ści jest w yp łacan a w ted y, gdy rencista nie je st zatrudniony i nie ma dochodów z inn ych źródeł. To sam o odnosi się do rencistów , k tórzy w p raw d zie są zatrudnieni lub osiągają inn e dochody, lecz dochody te (z zatrudnienia

lub z innych źródeł) są niskie, m ian ow icie n ie przekraczają granicy

w sk azan ej w rozporządzeniu Rady M inistrów 6.V.1958 r. w sp raw ie zasad zaw ieszania prawa do ren ty oraz zasad w yp łacan ia in w alid zk iej renty w yrów naw czej (rozporządzenie to zostało om ów ion e w części I n in iej­ szego artykułu — „P alestra” nr 1 z 1959 r.). '

Renta inw alidzka w w ysok ości obniżonej je st w yp łacan a ren ciście, je ­ że li jest on zatrudniony lub osiąga dochód z in n ych źródeł, i to w wyso^ kości przekraczającej m in im um w skazane w w y żej cy to w a n y m rozpo­ rządzeniu z 6.V .1958 r. Przy w yższych zarobkach (dochodach) n a stęp u je zaw ieszen ie w całości praw a do ren ty inw alid zk iej (art. 15 ust. 2 dekretu o z. in. i rozp. z 6.V.1958 r.).

Inaczej p o stęp u je się w sp raw ach, w k tórych u d zielo n e z e z w o le n ie n a ro zp a try w a n ie ich, ‘ ja k k o lw ie k w n io sek o zaop atrzen ie in w a lid z k ie zo sta ł zg ło ­ szo n y po u p ły w ie term in u p rek lu zyjn ego (m ow a o tym b yła w y żej). W edług szczególn ego p rzep isu art. 56 d ek retu o z. in. w sp ra w a ch ty ch zw ią zek ze służbą w o jsk o w ą u sta la k o m isja lek a rsk a do sp r a w in w a lid z tw a i za tru d n ien ia (KIZ) a zw ią z e k śm ierci z e słu żb ą w o jsk o w ą — »prezydium w ła ś c iw e j rady n a ro d o w ej.

16 Zob. rów n ież rozporządzenie M in istró w O brony N a ro d o w ej i S p ra w W ew ­ n ętrzn y ch z 18.IV.1959 r. (Dz. U. N r 29, poz. 174).

(15)

100 C Z E S Ł A W W A S IL K O W S K I N r 7— 8

Inw alida otrzym uje ren tę inw alidzką w yrów naw czą (art. 15 ust. 3): a) je żeli w yk on uje zatru dn ien ie z p rzeciętn ym m iesięczn ym zarobkiem n iższym niż 80% podstaw y w ym iaru ren ty, b) n ie osiąga dochodów z innych źródeł uzasadniających zaw ieszen ie prawa do pełnej re n ty in ­ w alidzkiej lub jej obniżenie.

D ekret (art. 16) ustanaw ia m in im um re n ty inw alidzkiej. D la in w alid y I grupy, jeżeli in w alid ztw o pozostaje w zw iązku ze służbą w ojsk ow ą, w yn osi ona (wraz ze w szy stk im i dodatkam i z w yjątk iem d odatków dla żony, dzieci, w n u k ów i rod zeństw a) dla ren cistó w n ie zatrudnionych i nie posiadających dochodu z in n ych źródeł — 1 200 zł m iesięczn ie.

Podobnie jak przy ren cie w ym ierzon ej na podstaw ie p rzep isów o p o w ­ szech nym zaopatrzeniu em ery ta ln y m , rów nież i do re n ty inw alid zk iej przysługującej na podstaw ie dekretu o z. in. przew idziane są dodatki: a) dla pracow ników n auk i (jeżeli żołn ierz przed pow ołaniem do służby w ojsk ow ej b ył p racow nik iem n auki — art. 19), b) za odznaczenia (orde­ ram i lub ty tu łam i — art. 20), c) rod zin ne (dla żony, dzieci, w n u k ó w i rodzeństw a art. 28). D odatki te przysługują bez w zględ u na to, czy in w alid ztw o pozostaje w zw iązku ze służbą, czy też nie. In w alid zi, k tó­ rych in w alid ztw o n ie pozostaje w zw iązku ze służbą, m ogą n a d to o tr zy ­ m ać dodatek za n ieprzerw an y okres zatrudnienia po w y z w o len iu . W a­

runki i w ysok ość tego dodatku są takie sam e jak w p o w szech n y m

zaopatrzeniu em ery ta ln y m (art. 18 ust. 1 dekretu o z. in. w zw iązku z art. 11 i 57 d ek retu z 25.V I.1954 r.)

Inw alidom (a także częściow o i członkom ioh rodziny) p rzysłu gują tak że św iadczenia w naturze:

1) Tak w ięc inw alidom p rzysłu gu je pomoc lecznicza i położnicza w za­ k resie p rzew idzianym d la p racow nik ów (a dla człon k ów ich rodzin —■ w zakresie p rzew idzian ym dla człon k ów rodziny pracow nika). R enciści i człon k ow ie ich rodzin zw oln ien i są od opłat za lek arstw a i środ k i opat­ runkow e. Inw alidzi otrzym ują bezp łatn ie protezy, aparaty ortopedyczn e i środki pom ocnicze (art. 23). S zczegółow y zakres, zasady i tryb udziela­ nia tych św iadczeń określa zarządzenie M inistra Pracy i O pieki S p o łecz­ nej z 20.VII.1955 r. (M onitor P o lsk i z 1955 r. N r 70, poz. 887, z 1956 r. N r 38, poz. 451 i z 1958 r. Nr 45, poz. 261).

2) Inw alida m oże być poddany sp ecjaln em u leczen iu i p rzysp osob ieniu do zaw odu (art. 24); in w alid zi m ogą też na swój w n iosek b yć u m iesz­

czeni w dom u ren cistów lub w inn ym zakładzie pom ocy sp ołeczn ej

(16)

N r 7—8 R E F O R M A P R A W A E M E R Y T A L N E G O 101

3) S zczególn e upraw nienia przysługują inw alidom w zak resie zap ew ­ n ien ia p racy (art. 26). P rezyd iu m w łaściw ej rady narodow ej ob ow iązan e je st na w n io sek in w a lid y skierow ać go do zakładu pracy, k tó ry obow ią­ zany je st go zatrudnić. S tosunek p racy z inw alid ą p o d le g a . szczególnej ochronie p raw n ej. W ty m w zg lęd zie istn ieje bogate orzeczn ictw o sądow e, którego o m ó w ie n ie p rzekroczyłob y granice n in iejszego artyku łu. S zcze­ gółow e p rzep isy w sp raw ie zatrudniania in w a lid ów zaw arte są w zarzą­ dzen iu M inistra P racy i O pieki Społecznej z 6.XII.1955 r. (M onitor P olski Nr 123, poz. 1605).

4) Inwallidzi m ają prawo (art. 25) do ulg ta ry fo w y ch przy przejazdach k o lejo w y ch (33% zniżka). Spraw ę tych zniżek k o lejo w y ch n orm u je § 39 T aryfy osob ow ej, bagażow ej i ek sp resow ej PK P w b rzm ieniu u sta lo n y m w zarządzeniu M inistra K om unikacji z 2.V.1957 r. oraz od p ow ied n ie in st­ ru k cje M inistra Pracy i O pieki S połeczn ej.

5) O sobom pobierającym ren tę rodzinną p rzysłu gu je p ierw szeń stw o w um ieszczan iu d zieci w żłobkach, dam ach dziecka i przedszkolach (art. 40).

P o n iew a ż renta rodzinna je st św iad czeniem pochodnym , przeto u zys­ k an ie jej je st za leżn e przede w szy stk im od tego, czy osoba, po której ma

być przyznana pow yższa renta, odpowiada sp ecja ln y m w arunkom .

A w ięc w stę p n y m w arun k iem tej irenty je st śm ierć (zagin ięcie żołnierza na teren ie d ziałań w ojenn ych ) żołnierza. D ekret (art. 30 ust. 3) stanow i, że renta rodzinna po żołn ierzu przysłu guje, je żeli śm ierć jego nastąpiła a) w czasie odbyw ania czyn n ej słu żb y w ojsk ow ej lub b) w ciągu 6 m ie­ się c y po zw o ln ien iu ze słu żb y i jest n astęp stw em chorób p ow stałych lub urazów d ozn anych w czasie odbyw ania czynn ej słu żb y w ojsk ow ej.

R en tę rodzinną m ogą pobierać: m ałżonek, d zieci, w n u k i i rodzeństw o oraz rod zice żołnierza, je ż e li odpow iadają w arunkom p rzew idzian ym w przepisach o p ow szech n ym zaopatrzeniu em ery ta ln y m (art. 30 ust. 2).

W szystk im członkom rod zin y p rzysłu gu je (tak jak w p ow szechn ym zaopatrzeniu em erytaln ym ) łączna renta rodzinna (art. 31 ust. 1). Jeżeli

śm ierć żołn ierza (inw alidy) n astąp iła w zw iązku ze służbą w ojsk ow ą

(o tym , k ied y to m a m iejsce, sta n o w i art. 32), to w ysok ość ren ty rodzin­ nej podw yższa się o 10% podstaw y w ym iaru ren ty (art. 31' u st. 3). R entę rodzinną w ym ierza się w ed łu g staw ek p rocentow ych (od podstaw y w ym iaru renty, którą ustala się w zasadzie w ed łu g regu ł określonych w p rzep isach o p ow szech n ym zaopatrzeniu em ery ta ln y m — art. 31 ust. 1 d ek retu o z. in.) w sk azan ych w art. 31 ust. 2 dekretu. Do ren ty rodzinnej p rzysłu gują d odatki (zob. art. 33, 34 dekretu). W ok reślon ych w ypadkach renta rodzinna ulega za w ieszen iu (art. 41 dekretu).

(17)

102 C Z E S Ł A W W A S IL K O W S K I N r 7— 8

S p ecja ln e zasady obow iązują w razie niesłuszn ego skazania in w a lid y i n astęp n ie zreh abilitow an ia go (zob. art. 58 d ek retu i rozporządzenie R ady M in istrów z 20.111.1958 r. — Dz. U. N r 15, poz. 66).

IV

Z a o p a t r z e n i e e m e r y t a l n e g ó r n i k ó w i i c h r o d z i n.17 T rzecim z k o lei ak tem ustaw odaw czym , k tóry zm ieniła w istotn y sp o­ sób om aw iana ustaw a z 28.III.1958 r., je st ustaw a z 28.V.1957 r. o zaopat­ rzen iu em ery ta ln y m górn ików i ich rodzin (Dz. U. N r 32, poz. 13). Jed ­ n o lity te k st u staw y z 28.V.1957 r. został ogłoszo n y w Dz. U. z 1958 r. N r 23, poz. 99. O bow iązuje ona od 1.IV .1957 r.

P oprzednio zaopatrzenie em ery ta ln e górników oparte było na tzw . „K arcie G órnika”, którą to nazw ą oznaczono u ch w ałę Rady M inistrów z 30.X I.1949 r. w sp ra w ie szczególnych p rzy w ilejó w dla górników w gór­ n ic tw ie w ęg lo w y m (Mon. Pol. Nr A -100, poz. 1175) i u ch w ałę P rezy ­ d iu m Rządu nr 15 (w łaściw a „Karta G órnika”) z 10.1.1951 r. w spraw ie w yso k ości św iadczeń em erytaln ych d la górników zatrudnionych pod zie­ m ią (M on. P ol. Nr A -5, poz. 64). P ierw o tn ie — od 1.1.1951 r. — te szczególn e p rzyw ileje (w zakresie św iadczeń em erytalnych) nadane zo­ s ta ły pracow nikom w górn ictw ie w ęg lo w y m i n iektórych innych b. w aż­ n ych d ziałów górnictw a. Stopniow o następow ało rozszerzenie tych przy­ w ile jó w na in n e gałęzie górnictw a oraz na niektóre grupy pracow ników n ie zatrudnionych pod ziem ią (od k ied y następow ało to rozszerzenie, w y ­ nika to z art. 5 u sta w y z 28.V.1957 r.). W spom niane przepisy obow iązu­

ją ce p rzez w e jśc ie w życie u staw y z 28.Y.1957 r. są jeszcze obecnie

a k tu a ln e ze w zględu na to, że — na zasadzie art. 33 om aw ianej u staw y — do w n io sk ó w o ren ty górnicze, zgłoszonych przed dniem w ejścia w życie tej u staw y, sto su je się d otych czasow e przepisy.

Z e w zględ u na brak m iejsca rów nież i u staw ie z 28.V.1957 r. o zaopa­

trzen iu em ery ta ln y m górników i ich rodzin (w sk róceniu „ustawa

o z. górn.”) pośw ięcę ty lk o n ieliczn e uw agi.

W edług uzasadnienia projektu rządow ego u s t a w y 18 z 28.III.1958 r.

17 Z a o p a trzen ie to zostało om ów ion e m. i. w artyk u łach W o ź n i c z k i pt. „ Z m ia n a p r z e p isó w o ren ta ch z K arty G órn ik a” (PZS n r 6 z 1957 r.) i pt. „O u p ra w ­ n ie n ia c h do ren t z K a rty G órnika w e d łu g stan u p raw n ego obow iązu jącego od

1 lip c a 1958 ro k u ” (P U S nr 7 z 1958 r.).

18 P or. s. 3 i 6 u z a sa d n ien ia p rojektu rząd ow ego u sta w y z 28.3.1958 r. (Bruk se jm o w y nr 135 z 1958 r.)

(18)

N r 7— 8 R E F O R M A P R A W A E M E R Y T A L N E G O 103

(zm ieniającej m . i. u staw ę o z. gór.) ustaw a ta „rozciąga p rzep isy o za­ opatrzeniu górn ików ich rodzin ma p racow ników zatrudnionych w k o p a l­ niach siarki (...)”, co „uzasadnione je st sta le w zrastającym znaczeniem siarki w gospodarce narodow ej i u cią żliw y m i w arun k am i p racy w tych kopalniach (...)”; u staw a „wprowadza w szy stk ie zasady d o ty czące ogółu p racow nik ów do p rzep isów zaopatrzenia em erytaln ego górn ik ó w ”.

Om awiając w n ajogólniejszych zarysach p rzepisy o zaop atrzen iu em e­ r y ta ln y m górn ików i ich rodzin w brzm ieniu ob ow iązu jącym od 1.VII.

1958 r., stw ierd zić należy, co następuje:

1) U staw a (art. 1 ust. 1) posługuje s ię pojęciem „renta górn icza”.

O bejm u je ona górniczą re n tę starczą, górniczą rentę inw alid zk ą i górn i­ czą ren tę w d ow ią.19 Jeżeli chodzi o in n ych człon k ów rod zin y zm arłego górnika (poza w dow ą upraw nioną do re n ty górniczej), to n ie otrzym ają oni re n ty górn iczej, lecz m ają prawo do re n ty rodzinnej w w y so k o ści i na w arunkach określonych w d ek recie o p ow szechn ym zaopatrzeniu e m ery ­ ta ln y m (art. 1 ust. 2 i art. 19 ust. 1). J eż eli w dow a o trzy m u je ren tę gór­ niczą, to renta rodzinna d la upraw nionych członków rod zin y zm niejsza s ię o część, która p rzysłu giw ałaby w d ow ie (zob. art. 19 ust. 2.).

2) P od staw ow ym w arunkiem uzyskania prawa do ren ty g ó r n ic z e f z ty ­ tu łu w łasn ej pracy (tj. re n ty starczej lub in w alid zk iej) je st praca gór­ nicza lub praca rów norzędna z pracą górniczą. U staw a w art. 2 u st. 1 w ym ien ia w yczerpująco, jak ie zatru dn ien ie uważa się za pracę górniczą (praca pod ziem ią w ok reślon ych kopalniach, praca przy g łęb ien iu szy ­ bów, praca na od kryw ce w kopalniach s ia r k i20, praca w ch ara k terze do­ zoru ruchu oraz k ierow n ictw a ruchu kopalni i p rzedsięb iorstw i inne). Co n ależy uważać za pracę rów norzędną z pracą górniczą, w y m ie n ia w y ­ czerpująco art. 2 ust. 2 (p ełn ien ie fu n kcji I i II sek retarza lub instru ktora p odstaw ow ej organizacji partyjnej — w ok reślon ych w arunkach, praca na stan ow iskach w ym agających k w alifik acji inżyniera lub tech n ik a w zak resie górnictw a 21 — w określonych w arunkach i inne). N adto u staw a

19 Z braku m iejsca p om ijam tu o m ó w ie n ie ren t górn iczych w sz c z e g ó ln y c h w y ­ p ad k ach , tzn. ren t p rzy słu g u ją cy ch (w o k reślo n y ch w aru n k ach ) osobom n ie w y ­ k o n u ją cy m pracy górn iczej lu b ró w n orzęd n ej, k tóre s ta ły się in w a lid a m i w s k u te k w y p a d k u lub choroby za w o d o w ej, oraz ren t p r z y słu g u ją c y c h czło n k o m rodziny p o zo sta ły m po tych osobach. Zagadnieniie to n o rm u je art. 26—30 u sta w y .

20 Por. rozp orządzenia M in istra P ra cy i O p iek i S p ołeczn ej z 24.5.1958 r. w sp r a ­ w i e o k reślen ia sta n o w isk pracy w k o p a ln ia ch sia r k i oraz w p rzed sięb io rstw a ch g ó rn iczy c h w y k o n u ją cy ch roboty dla k o p a ln i siark i, która u w a ża się za z a tr u d n ie ­ n ie na od k ry w ce (Dz. U. Nr 39, poz. 177).

21 Por. tak że rozporządzenia M in istra P ra cy i O p iek i S p ołeczn ej z 12.7.1957 r. •w sp raw ie o k reślen ia 'pracow ników d ozoru ru ch u k op alń o ra z p r a c o w n ik ó w z a

(19)

-104 C Z E S L A W W A S IL K O W S K I N r 7— 8

— ta'k jak d ek ret z 25.V I.1954 r. — zna p ojęcie okresów zaliczalnych do pracy górniczej (art. 3 ustaw y). Są to okresy pobierania zasiłków z ubez­ p ieczenia społecznego z pow odu choroby lub m acierzyństw a z ty tu łu pracy górniczej oraz — w warunkach określonych bliżej w art. 3 — okresy w y m ien ion e w art. 8 dekretu z 25.VI.1934 r. o pow szechnym za­ opatrzeniu em erytaln y m (służba w W ojsku Polskim po 1.XI.1918 r., okres działalności rew o lu cyjn ej i inne). W pew nych w ypadkach (np. przy zatrudnieniu pod ziem ią lub na odkrywce w kopalniach siarki przy pra­ cach w przodkach bezpośrednio przy urabianiu i ładow aniu urobku albo przy głęb ien iu szybów; zob. zresztą art. 4 ustaw y) zalicza się robotnikom lata przepracow ane w w ym iarze półtorakrotnym .

3) R enta górnicza z ty tu łu w łasn ej pracy p rzysłu guje ty lk o w ted y , gdy pracow nik w y k o n y w a ł pracę górniczą lub pracę z nią rów norzędną (art. 2) p o d niu objęcia go przepisam i o rentach górniczych 22. Od k ie d y to następow ało, stan ow i o tym art. 5 ust. 2 ustaw y. W ym agane jest rów ­ nież, by po tym d niu pracow nik sp ełnił w arunki upraw niające do ren ty (osiągnięcie w iek u starczego, pow stanie inw alidztw a).

4) D alszą przesłanką pow stania ranty górniczej z tytu łu w łasnej pracy

je st to, by osiągnięcie w iek u starczego (jeżeli chodzi o ren tę starczą) lub- p ow stan ie in w alid ztw a (jeżeli chodzi o ren tę inwalidzką) nastąpiło w czasie w yk on yw an ia p racy górniczej lub rów norzędnej albo w czasie po­ bierania zasiłków z ubezpieczenia społecznego z powodu choroby (art. 8 ust. 1 i art. 10 ust. 1 u staw y). W ynika z tego, że przepisy o górniczej rencie starczej lub inw alid zk iej są bardziej rygorystyczn e niż przepisy o takiej sam ej rencie z m ocy przepisów o pow szechn ym zaopatrzeniu in w alid zk im . T e o sta tn ie bow iem przepisy — jak wiadom o — dopusz­ czają, by osiągnięcie w iek u starczego lub pow stania in w alid ztw a nastą­ p iło p o u p ływ ie 5 lat (przy rencie starczej) i 2 lat (przy rencie in w ali­ dzkiej) od ustania zatrudnienia.

5) D o pow stania prawa do górniczej re n ty starczej w y m agan e jest, n ie za leż n ie od płci, osiągnięcie 55 lat życia i posiadanie 25 lat p racy gór­ niczej lub rów norzędnej i okresów zaliczalnych do pracy górniczej (art. 8 ust. 1), a do górniczej ren ty inw alidzkiej w ym agane jest posiadanie 5 la t pracy górniczej lub rów norzędnej i okresów zaliczalnych do pracy

tru d n io n y ch n a sta n o w isk a ch w y m a g a ją cy ch k w a lifik a c ji ‘in żyn iera lu b tech n ik a w zak resie g ó rn ictw a (Dz. U . N r 41, poz. 188).

22 Jak ju ż w sp o m n ia łem , n a stęp ow ało 'to stop n iow o, gdyż sto p n io w o p r z y w ile je w za k resie zaop atrzen ia em ery ta ln eg o dla górn ik ów , zaw arte w „K arcie G órnika”, o b ejm o w a ły coraz n o w e d zied zin y górn ictw a i n o w e grupy p racow n ik ów .

(20)

N r 7—8 R E F O R M A P R A W A E M E R Y T A L N E G O 105

górniczej, k tóre p ow inn y przypadać na okres ostatn ich 10 la t przed u sta ­ n iem p racy górniczej lub rów norzędnej albo też przed u stan iem praw a do zasiłku z u bezp ieczenia społecznego, w yp łacan ego z pow odu choroby bezpośrednio po ustan iu tej pracy (art. 10 ust. 1).

Jeżeli w ypadek w zatrudnieniu lub choroba zaw odow a sp o w o d o w ały in w alid ztw o pracow nika, to praw o do górniczej re n ty inw alid zk iej p rzy­ słu gu je bez w zględu na okres pracy górniczej lub rów norzędnej (art. 10 ust. 2). Co do zaliczenia do grup in w alid ztw a istn ieją takie sam e zasady jak w d ek recie o p ow szechn ym zaopatrzeniu em erytaln ym .

W ysokość górniczej re n ty starczej określona została w art. 9 (istn ieją zasadniczo 4 sz ty w n e staw k i górniczej re n ty starczej), a w y sok ość gór­ niczej ren ty inw alid zk iej — w art. 14 u sta w y (w ysok ość tej ren ty jest uzależniona m. i. od długości zatrudnienia). W ok reślon ych w ypadkach (ust. 9. art. 5 i art. 14 ust. 5 23) renta górnicza u lega zaw ieszen iu.

Do w spom nianych ren t górniczych przysługują dodatki ok reślo n e w art. 20— 22 u staw y. Górnicza renta starcza i inw alid zk a łączn ie z d odat­ kam i (z p ew n ym i w yłączen iam i) nie m oże przekraczać p od staw y w ym iaru ren ty (art. 9 i 16).

6) Górnicza renta w d ow ia p rzy słu g u je w d ow ie po pracow niku, który odpow iadał w arunkom w ym agan y m do u zyskania górniczej ren ty sta r­ czej lub inw alid zk iej albo pobierał jedną z tych rent. P rzy górniczej ren cie w d ow iej ch arak terysty czn e jest to, że w d ow a (inaczej niż w ed łu g przepisów o p ow szech n ym zaopatrzeniu em erytaln ym ) m a p raw o do tej ren ty n iezależn ie od w ieku, stanu zdrow ia lub faktu w y ch o w y w a n ia dzieci. Tłum aczy się to d łu goletnią tradycją w ty m zakresie. W ysokość tej re n ty została określona w art. 18 u staw y, d odatki zaś do tych re n t —• w art. 22 i 23 u staw y.

7) Z auw ażyć w końcu n ależy, że tym pracow nikom w y k on u jącym

pracę górniczą, k tó rzy n ie sp ełn iają w arun k ów do pow stania re n ty gór­ niczej (warunki te są n iejed n okrotn ie ostrzejsze niż w d ek recie z 25.VI. 1954 r.), przysługuje praw o do ren ty p rzew id zian ej w d ek recie z 25.VI. 1954 r. o p ow szechn ym zaopatrzeniu em ery ta ln y m p racow nik ów i ich rodzin.

23 Por. też rozporządzenie R ady M in istró w z 6.5.1958 r. w sp r a w ie o k reślen ia w y p a d k ó w , w k tórych w czasie w y k o n y w a n ia za tru d n ien ia przez g ó rn ik ó w n a s tę ­ p u je za w ieszen ie w y p ła ty ty lk o cz ę śc i górn iczej ren ty starczej (Dz. U . N r 26, poz. 112).

Cytaty

Powiązane dokumenty

3} Art. Przy ustalaniu podstawy obliczenia emerytury, o której mowa w art. l, dla osoby, która miała ustalone prawo do emerytury na podstawie art. lc lub 2Gb, nie uwzględnia się

c) dysponuje odpowiednią wiedzą i doświadczeniem z zakresu ochrony konsumentów, d) daje rękojmię należytego wykonywania zadań określonych w art. Prezes Urzędu wydaje decyzję

4) głównego specjalisty pracy socjalnej – jako wykształcenie wyższe lub wyższe podyplomowe zgodne z przepisami ustawy, uprawniające do wykonywania zawodu

Na przełomie grudnia i stycznia mieszkańcy Dziećkowic będą mogli się podłączyć do kanalizacji.. Cena za odprow adzenie ścieków do miejskiej kanalizacji ma być

Natomiast dla lasów ochronnych, wchodzących w skład rezerwatów przyrody i parków narodowych oraz lasów, dla których nie ma sporządzonego planu urządzenia lasu lub uproszczonego

„urządzeniem”. Urządzenie umożliwia selektywną zbiórkę odpadów opakowaniowych.. 1, jako nabytych w prowadzonej przez niego jednostce handlu detalicznego, o której mowa w ust. 7,

Sam skutek derogacyjny wyroku TK, powodujący – mocą zasady konstytucyjnej 29  – utratę mocy obowiązującej zakwestionowanej normy prawnej (skutek „makro”), nie powoduje

3) po 0,7% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych – z uwzględnieniem art. Emeryturę, której podstawę wymiaru stanowi podstawa wymiaru świadczenia, o którym