BULLETIN ARCHéOLOGIQUE POLONAIS
WIAdOmOśCI
AR CHE OLO GICz NE
Państwowe MuzeuM archeologiczne
w
warszawie
WARSzAWA 2011 vARSOvIE
TOm (vOL.) LXII
2011
W
IA
d
O
m
O
śCI
A
RCHEOLOGIC
z
NE
LXII
Indeks 38205/38108
PL ISSN 0043-5082
okladka glowna.indd 1 2011-12-18 13:21:30WIADOMO?CI
ARCHEOLOGICZNE
Redaguje
zespó?
/ Editorial staff:dr
Jacek
Andrzejowski
(sekretarz
redakcji
/managing
editor),
drWojciech
Brzezi?ski(redaktor
naczelny
/ editor inchief),
prof.
dr hab. TeresaD?browska
(zast?pczyni
redaktoranaczelnego
/subeditor),
mgrGra?yna
Orli?ska,
mgr Rados?aw
Prochowicz,
mgr BarbaraSa?aci?ska,
mgrAndrzej
Jacek
Tomaszewski,
mgrKatarzyna
WatemborskaRecenzenci tomu / Peer-reviewed
by:
dr Adam
Cie?li?ski,
prof.
dr hab.Andrzej
Kokowski,
prof.
dr hab.Magdalena
M?czy?ska,
prof.
dr hab.Wojciech
Nowakowski, drJudyta
Rodzi?ska-Nowak,
drWojciech
WróblewskiT?umaczenia / Translations:
Anna Kinecka
Jacek Andrzej owski
Jan Schuster
Sk?ad i ?amanie /
Layout:
JRJ
Rycina
na ok?adce:zapinka
typu Zachow zPr?gowa
Dolnego.
Rys.
L.Kobyli?ska
Cover
picture:
broochtype
Zachow fromPr?gowo
Dolne. Drawnby
L.Kobyli?ska
© Pa?stwowe Muzeum
Archeologiczne
wWarszawie, 2011©
Autorzy,
2011Pa?stwowe Muzeum
Archeologiczne
jest
instytucj?
finansowan?
ze ?rodkówSamorz?du Woiewództwa
Mazowieckiego
?t.tz.ow?z.e.
serce PolskiSprzeda?
detalicznapublikacji
Pa?stwowego
MuzeumArcheologicznego,
wtym
egzemplarzy
archiwalnych,
prowadzona
jest
w salach
wystawowych
muzeum, ul.D?uga
52(Arsena?),
00-241 Warszawa. P?atno??gotówk?;
wystawiamy
rachunki ifaktury.
Ponadto nasze
ksi??ki
iczasopisma
mo?na zamawia? w PMA, tel. +48(22)
5044872 i 5044 873 lubpod
adreseminternetowym
wydawnictwapma@pma.pl
Cennik
wydawnictw,
wykaz
publikacji
ipe?en
spis
zawarto?ciczasopism
PMA:http://www.pma.pl/wydawnictwa
Price
list,
list ofPMApublications
and contens ofPMAperiodicals:
http://www.pma.pl/wydawnictwa
Adres
redakcji
/ Editorial office:Pa?stwowe Muzeum
Archeologiczne
ul.
D?uga
52(Arsena?),
00-241 WarszawaWIADOMO?CI
ARCHEOLOGICZNE
Tom
(VoL)
LXII
SPIS
TRE?CI
Contents
ROZPRAWY Renata Ma dyd
a - L egutko,
Judyta
Ro d zi ? ska - No
wak,
Joanna
Zagó
r ska -Te le ga,
Uwagi
ochronologii
i
rozwoju
przestrzennym
cmentarzyska
kultury
przeworskiej
wOpatowie,
stan. 1,woj.
?l?skie
3On the
Chronology
andSpatial
Development
of the Przeworsk Culture Cemetery at Opatów, site 1, Silesian Voiv.MISCELLANEA
Jacek
A n d r zej
ow ski,
Tomasz Rako wski,
Katarzyna
Wa te mb o r ska,
Grób zostrogami
znekropoli
kultury
wielbarskiej
wJartyporach
nad Liwcem 49An
Exceptional
Grave with Spurs in the Cemetery ofWielbark Culture at Jartypory on the Liwiec RiverJan
S chu st er, Przek?uwaczetypu
Dresden -Dobritz /?erniki
Wielkie.Uwagi
na tematnarz?dzi
z
pó?nego
okresurzymskiego
iwczesnej
fazy
okresuw?drówek
ludów 65Ahlen vom
Typ
Dresden-Dobritz / ?erniki Wielkie.Zu Ceraten der spaten romisohen Kaiserzeit und der fruhen
Volkerwanderungszcit
AwlsType
Dresden-Dobritz / ?erniki Wielkie.Some Remarks on
Implements
from the Late Roman andEarly
Migration PeriodMATERIA?Y
Piotr Iw a n ick i,
Cmentarzysko
kultury
przeworskiej
wmiej
scowo?ciCa?owanie,
gm. Karczew,woj.
mazowieckie,
st. XXVI 83A Cemetery of Przeworsk Culture at Ca?owanie, comm. Karczew, Mazowieckie Voiv., Site XXVI
Agata
W i? n ie w s k a,Materia?y
zcmentarzyska
wLe?niewie,
pow.k?trzy?ski
(dawne
Furstenau, Kr.Rastenburg)
The
Archaeological
Record from the Cemetery at Le?niewo, Distr. K?trzyn (Former Furstenau, Kr.Rastenburg)
119
Marcin Wo? n ia
k,
Cmentarzysko
kultury
wielbarskiej
wKoz?ówku,
pow. nidzicki(d.
KleinKoslau,
KreisNeidenburg)
w ?wietle
publikacji
i materia?ówarchiwalnych
169The Wielbark Culture Cemetery at Koz?ówko, Distr. Nidzica (Former Klein Koslau, Kreis
Neidenburg)
Reconstructed from Publication and Archival RecordsRozalia
Ty
b u l e w ic z, A Hoard from theMigration
Period from Karlino(North-
WesternPoland)
Skarb z okresu
w?drówek
ludów z Karlina, pow.bia?ogardzki
209
ODKRYCIA
?ukasz Kar c z m a
rek,
Sztylet
br?zowy
zpo?udniowego
MazowszaA Bronze Dagger from Southern Mazowsze
227
Gra?yna
O r li ?sk a,
Br?zowa
bransoleta zJadwisina,
pow.legionowski
A Bronze Bracelet from Jadwisin, Distr. Legionowo
Anna Dr ze w i cz, Grób
kloszowy
zSino??ki,
pow. mi?skiA Cloche Grave from
Sino??ka,
Distr. Mi?sk Mazowiecki232
Rados?aw Pr o ch o w icz,
Zapinka
typu
Zachow zPr?gowa
Dolnego
wpowiecie
gda?skim
Fibula
Type
Zachow from Pr?gowo Dolne, Distr. Gda?sk237
Wawrzyniec
O r li? sk i, Okucie rogu dopicia
zako?czoneg?ow?
byka
zcmentarzyska
kultury
przeworskiej
w
Legionowie,
pow. loco 241Drinking
Horn Terminal with Bull's Head from the Cemetery of Przeworsk Culture at Legionowo, Distr. locoKatarzyna
Wat e mb o r sk a,Zabytki
zcmentarzyska
kultury
przeworskiej
zmiej
scowo?ci Mieczki -Poziemaki,
pow.
ostro??cki
243A Cemetery of Przeworsk Culture at Mieczki -Poziemaki in Northern Mazowsze
Agnieszka
Ur b a n i ak,
IreneuszJak
u b c zyk,
Cia?opalny
grób
ze stanowiska 9w Tomaszowie Mazowieckim-Brzustówce 246
A Cremation Grave from Tomaszów Mazowiecki -Brzustówka, Site 9
Ewa i
Andrzej
Kok o w s c y, Ko?cianar?koje??
nahajki
z okolicGrabowca,
w pow. hrubieszowskimBone Handle of aKnout from the Area near Grabowiec, Distr. Hrubieszów
252
s
c
A
A
M
I
E
L
L
N
E
Wiadomo?ci
Archeologiczne,
t. LXII, 2011JACEK
ANDRZEJOWSKI,
TOMASZ
RAKOWSKI,
KATARZYNA
WATEMBORSKA
GRÓB
Z
OSTROGAMI
Z NEKROPOLI
KULTURY
WIELBARSKIEJ
W
JARTYPORACH
NAD
LIWCEM
AN EXCEPTIONAL GRAVE WITH SPURS IN THE CEMETERY OF WIELBARK CULTURE
AT
JARTYPORY
ON THE LIWIEC RIVER38 z
Nadkola,
stan.1,
pow.
wyszkowski",
oraz zgrobu
wkurhanie
IV zGrochów
Starych,
pow.
bia?ostocki":
wszystkie,
zwyj?tkiem
srebrnego
okazu
zGrochów,
wykonane
s?
zestopów
miedzi.
Niewielkie
skupienie
ostróg
notujemy
te? napo?udniowo-wschodnich
kre-sach
kultury
wielbarskiej,
mi?dzy
górnym
Dniestrema
górnym
Horyniem,
wstrefie
pogranicza
wielbarsko--czerniachowskiego".
Ostrogi
nale??
do
kategorii
zabytków
niezbyt
cz?sto
spotykanych
nawschodnich
terenach
kultury
wielbars-kiej,
osadniczych
strefach
E iFI
zaj?tych
przezludno??
tej
kultury
dopiero
wokresie
pó?norzymskim
.Dotychcza-sowe
zestawienia/
obejmowa?y
jedynie
siedem
egzem-plarzy:
zKo?oz?bia
oraz zdwóch
grobów
zDrozdowa,
pow.
p?o?ski,
zDmoch
Rodzonek,
pow.
wysokomazo-wiecki,
i zGo?dzika,
stan.1,
pow.
garwoli?ski,
atak?e
par?
srebrnych
ostróg
z"ksi???cego"
grobu
zRudki
naWo?yniu.
Osiem
dalszych
pochodzi
zgrobu
595 zNie-danowa,
stan.2,
pow.
nidzicki
(para):',
zgrobu
10/88
ze
Stupska,
pow.
m?awski",
zgrobu
9/83
zSiemi?tkowa,
pow.
?uromi?ski
(para)",
zdomniemanej
nekropoli
w
Rzeczkach-Orszynach,
pow.
ciechanowski",
zgrobu
Kolejne
ostrogi
odkryto
w 2009roku
nawielkim
cmen-tarzysku
wielbarskim
wJartyporach
nad
?rodkowym
Liwcem'",
wcia?opalnym
grobie
bezpopielnicowym
(obiekt
394).
7J.
Andrzejowski
1998,s.29,ryc.
3:3; J.Andrzejowski,
A. ?ó-r a w sk a 2002, s. 39, tabl. XIV /38:3.l
R. Wo
??g
i ewic z 1981, s. 85, ryc. 3; 1986, ryc. 14. 8K. R u s i n 1999, s. 226-227, ryc.
8j;
2001, s. 51, fot. 6.2
A. Kokowski 1994, s. 341-344, ryc. 1, 7a,
8d.e.g-i.l,
tabl. 1; 1995,s. 290-291, ryc. 75.
W?tpliwo?ci
budziidentyfikacja
typologiczna
sko-rodowanej
ostrogi
?elaznej
zHusynnego
Kolonii, pow. hrubieszowski(E.
Ba na sie wic z 1990, s. 38, ryc.3:3),
a co za tym idziejej
datowaniei zwiazek z grup?
mas?om?ck?
(por.
A. Kokowski 1995, s.290).
9
B. V.
Magomedov,
M. E. Levada 1996, s. 310, ryc. 1,8. Na tematostróg
w kulturzeczerniachowskiej
zob. te? A. Kok o w sk i1994, s. 341-344, ryc. 1, 7b, 8a-cJ.k-n, tabl. 1; M. K a z a nski 1994,
s. 430-435, ryc. 1, s. 477; B.
Magomedov
2001, s. 81. O. V.Pet-r a usk a s
(1999,
s.135)
zwraca uwag?, ?e na tereniekultury
czernia-chowskiej
ostrogi
tylko
wyj?tkowo
spotykane
s? w kontek?ciesepul-kralnym.
3
W Ziemli?ska- O
doj
owa 1999, s. 102, tabl. CCX/595:2.3,CCLI:6. '1
Niepubl.,
zbiory
Muzeum ZiemiZawkrze?skiej
w M?awie. Zob.A.
Grzymkowski
1996,s. 177; J.Andrzejowski
2009,s. 382. 10[artypory,
gm. Liw, pow.w?growski,
stan. 2(AZP
48/53-76).
Badaniawykopaliskowe
Dzia?uEpoki
?elazaPa?stwowego
MuzeumArcheolo-gicznego
w Warszawie w latach 1998-2005 i 2007-2010.Materia?y
idokumentacja
znajduj?
si?
wzbiorach PMA(inw.
PMA/IV/7682).
Na tematcmentarzyska
wJartyporach
zob. np. J. Andr z ej
o w ski 2001;J.
Andrzejowski,
A.?órawska,
M. Biborski, WKapla
2002; A. ?órawska 2006; J.
Andrzejowski,K.
Stanek 2007;J. An drze
j
owski, A. Przycho
dni 2008; J. An drzej
owski,T. Rakowski, K. Watemborska 2010.
5
Do 2004 roku
Siemi?tkowo
Koziebrodzkie.Niepubl.,
zbiory
MuzeumSzlachty
Mazowieckiej
wCiechanowie. Zob. Inf. Ar ch. 1983(1984),
s. 133(tu
omy?kowo
datowane nafaz?
B);
J. And r z ej
o w ski 2009,S.473-474. 6
Niepubl.
Zbiory
MuzeumSzlachty
Mazowieckiej
w Ciechanowie.Okoliczno?ci
odkry?
wRzeczkach-Orszynach
opisuje
dok?adniej,
cho?-25 cm - 55 cm
Ryc.
1. Jar ty Po r y, pow.W?grów.
Plany
iprzekrój
grobu
394. a
-?ó?ty
piasek
(calec),b
-czarny
piasek
zespalenizn?,
a
?
?
c-fragmenty
ceramiki, d -prze-palone
ko?ci, e -ostroga, f - dzbanpi?trowy.
Rys.
T. Rakowski bFig.
1. Jar ty Po ry, distr.W?grów.
c
Plans and cross-section of grave
394. a
-yellow
sand(virgin
soil),
b - black sand with
charcoal, d
e
c
-pottery sherds, d - burnt
bones, e -spur, f
-storeyed
jar.
Drawnby
T. Rakowski ••<1,y. f? '. .? ...--" " , } ?. J.. ;T" . ?., .;...
/. .? .:?:????.
?
. ; " ...? 1--.. «..':Ryc.
2. Jar ty Po r y, pow.W?grów.
Grób 394. Fot. A. Wi?niewskaFig.
2. Jar ty P o ry, distr.W?grów.
Grave 394. Photo A. Wi?niewskaStrop
jamy
grobowej
znajdowa?
si?
nag??boko?ci
ok.
25 cmod
poziomu
gruntu.
Wplanie
jama
mia?a
kszta?t
zbli?ony
do
kolistego
i?rednic?
ok.
70 cm.Zw??a?a
si?
lekko
ku
do?owi
imia?a
niemal
p?askie
dno;
mi??szo??
jamy
wynosi?a
ok.
55 cm.Wype?nisko
by?o
czarne,przesycone
spalenizn?,
ogranicach
lekko
rozmytych,
ale
dobrze
czytelnych
natle
?ó?tego
piasku
calcowego.
Wgórnej
partii
jamy
wype?nisko
zawiera-?o
nieznaczn?
domieszk?
?ó?tego
piasku
inieliczne,
bardzo
drobne
spalone
ko?ci
ludzkie
orazniewielkie
u?amki
przedmiotów
metalowych
(blaszka
i nit zesto-pu
miedzi)
ifragmenty
glinianej
misy.
W
dolnej
partii
grobu,
ok.
30 cmponi?ej
stropu,
wype?nisko
by?o
jed-nolicie
intensywnie
czarne. Wspaleni?nie
zalega?y
liczne
przepalone
ko?ci
ludzkie,
tworz?ce
wraz zpozo-sta?ym
wyposa?eniem
grobu
zwart?
mas?
omi??szo?ci
ok.
25 cm. Natym
poziomie,
w?ród
ko?ci
znajdowa?y
si?
du?e
fragmenty
glinianej
misy
ibogato
zdobionego
dzbana
zkanalikowym
uchem
orazzachowane
wca-?o?ci,
le??ce
naboku
naczynie
pi?trowe.
Mi?dzy
sko-rupami
iko??mi
znaleziono
elementy
wystroju
pasa
oraz
zachowane
wefragmentach
dwie
ostrogi
kab??-kowe,
wszystkie
zestopu
miedzi,
atak?e
fragmenty
trój
warstwowego
grzebienia
zporo?a
z nitami zestopu
l
4 5?
-?
O o ./
I 7rfP-o
6,
13?
G#:'J?'?""li;?a
o 4cm _?======-_-===::::J6
6
14Ryc.
3. J artypory, pow.W?grów.
Zabytki
nieceramiczne zgrobu
394.Stop
miedzi (1-7, 9-13), ?elazo (8),poro?e/stop
miedzi (14).Rys.
A.Potoczny
(wg
T.Rakowskiego)
Fig.
3. Jar typ o ry, distr.W?grów.
Non-pottery
finds from grave 394.Copper
alloy
(1-7,9-13), iron (8), antler & copperalloy
(14).Drawn
by
A.Potoczny
(after
T.Rakowski)
miedzi
i?elazne
o?ki
dwóch
zapinek
(Ryc.
1,2).
Ana-liza
antropologiczna
do??
s?abo
przepalonych
ko?ci
(??cznie
2105g) pozwoli?a
zidentyfikowa?
je
jako
nale??ce
do
bardzo
wysokiego
(>
176cm)
m??czyzny
zmar?ego
wwieku
maturus(ok.
40lat)
11;
w?ród
prze-palonych
ko?ci
stwierdzono
te?obecno??
kilku
ko?ci
m?odej
?wini
(4
fragmenty)".
?redn.
trzpienia
kolca
1 cm. 2.Identyczna
o s t r og
a zestopu
miedzi,
zzachowan?
?rodkow?
cz??ci?
kab??-ka
ikolcem;
ma?y
fragment
dolnej
cz??ci
kab??ka
(prawdopodobnie
ztego
egzemplarza).
Zach.
wys.
kab??ka
2,2
cm,wys.
kolca
2,6
cm,?redn.
kolca
upod-stawy
1,5
cm,?redn.
trzpienia
kolca
1cm. 3.S P
r z?
cz-k
a zestopu
miedzi,
zachowana
wefragmentach:
brak
kolca
iwi?kszej
cz??ci
ramy;
skuwka
lekko
zdeformo-wana. Rama
dwudzielna,
D-kszta?tna,
skuwka
prosto-k?tna
zwci?ciami
od
strony
osi. Ramaprofilowana,
prawdopodobnie
D-kszta?tna,
zo?k?
zako?czon?
okr?g?ym
guzkiem.
Skuwka
zaopatrzona
wdwa
nity.
Wym.
skuwki
2xl,6
cm,d?.
zachowanego
fr.
ramy
1,5
cm. 4.Okucie
ko?ca
pasa
zestopu
miedzi
olekko
rozszerzaj?cej
si?,
rombowato
zako?czonej
skuwce,
po??czonej
nitem;
unasady
skuwki
dwie
po-przeczne
linie.
Trzon
okucia
w?ski,
od
wewn?trz
p?aski,
od
zewn?trz
facetowany
sze?ciobocznie,
zako?czony
p?askim
guzkiem
wydzielonym
bruzdk?.
D?ug.
4,1
cm.5.
Niewielki
fragment
ok
u c i ako?
c ap
a s a zestopu
miedzi.
Zachowana
górna
cz???
skuwki
wpo-staci
dwóch
zw??aj?cych
si?
p?ytek
po??czonych
nitem.Zach.
d?ug.
1,1
cm. 6.Fragment
ok
u c i ap
a s a(?)
zestopu
miedzi:
prostok?tna
blaszka
zdobiona
naInwentarz
(Ryc.
3,4)13:
l.O
st r og
a zestopu
mie-dzi,
zachowana
fragmentarycznie.
Kab??k
silnie
wy-sklepiony,
ramiona wprzekroju
daszkowate,
poszerzo-ne
rombowato
wcz??ci
?rodkowej,
asymetryczne.
Kolec
wpostaci
wysokiego
sto?ka
zlekko
wkl?s?ymi
?ciankami,
zdobionego
nakraw?dzi
podstawy
nacina-niem,
odlany
razem ztrzpieniem
tworz?cym
niewiel-k? szyjniewiel-k?,
zaklepanym
po
wewn?trznej
stroniekab??ka.
Brak
jednego
z ramion izaczepów
(pierwotnie
prawdo-podobnie
haczykowatych).
Zach.
wys.
kab??ka
3,7
cm,wys.
kolca
2,8
cm,?redn.
kolca
upodstawy
1,65
cm,11
Analiz?
wykona?
dr ?ukasz M. Stanaszek zPa?stwowego
MuzeumArcheologicznego
w Warszawie.12
Analiz?
wykona?a
dr AnnaGr?zak
z Zak?aduBioarcheologii
Insty-tutu
Archeologii
Uniwersytetu
Warszawskiego.
13
Numery
zabytków
narycinach
odpowiadaj?
numerom winwentarzu.15
gem
17 - -
--Ryc.
4. Jar ty Po r y, pow.W?grów.
Ceramika zgrobu
394.Rys.
A.Potoczny
(wg
T.Rakowskiego)
Fig.
4. Jar ty Po r y, distr.W?grów.
Pottery
from grave 394. Drawnby
A.Potoczny
(after T. Rakowski)ko?cach
motywem
trójk?tów
z ostrorytych
podwój-nych
linii,
lekko
zdeformowana,
zod?amanymi
zako?-czeniami.
Zach.
d?ug.
2,4
cm, szer.0,8
cm. 7.Fragment
o
k
u c i ap
a s a(?)
zestopu
miedzi:
ma?y
zdeformo-wany
fragment
prostok?tnej
(?)
blaszki.
Zach.
d?ug.
2,4
cm, szer.0,6
cm. 8. Dwad
r u ty
?elazne,
okr?g?e
w
przekroju,
naobu
ko?cach
lekko
zaklepane
-
praw-dopodobnie
o?ki
spr??ynek
zapinek.
D?ug.
2,8
i2,6
cm,?redn.
0,15
cm. 9. N i t zestopu
miedzi,
okolistej,
wypuk?ej
g?ówce
wykonanej
zblachy
ikrótkim,
zakle-panym
trzpieniu
-by?
mo?eguz
zwystroju
pasa.
?redn.
0,7
cm,wys.
0,5
cm,odst?p
nitu0,2
cm. 10. Dwa n i tY
ze
stopu
miedzi,
okrótkich
trzpieniach
lekko
zaklepa-nych
nako?cach.
G?ówki
nitów
wykonane
zblachy,
koliste,
lekko
wypuk?e,
zko?nierzowato
uformowany-mi
kraw?dziami
-by?
mo?eguzy
zwystroju
pasa.
?redn.
g?ówki
0,9
cm,wys.
0,7-0,8
cm,odst?p
nitu0,3-0,4
cm.11. N i t
(gwo?dzik)
zestopu
miedzi
zkolist?,
wypu-k??
g?ówk?
zblachy
itrzpieniem
zw??onym
nako?-cu
-by?
mo?eelement
dekoracji
grzebienia
(14).
?redn.
0,7
cm,wys.
1 cm,odst?p
nitu0,7
cm. 12.Fragment
nieokre?lonego
p
r z ed
m i o t u zestopu
miedzi:
fragment
trzpienia
okolistym
przekroju,
zgrubym
pier?cieniem
nazachowanym
ko?cu.
D?ug.
1,1
cm,?redn.
trzpienia
0,4
cm,pier?cienia
0,8
cm. 13.Frag-ment
stopionego
p
r z ed
mi o t ubr?zowego.
D?ug.
1,5
cm. 14.Fragmenty
g
r z eb
i e n i atrójwarstwowe-go
zporo?a
(?):
2u?amki
?rodkowych
p?ytek
zwidocz-nymi
otworamipo
nitach
iu?amanymi
z?bami
orazma?y
fragment
kolejnej,
2nity
zestopu
miedzi.
Wym.
p?ytek
1,9xl,4
i1,2xO,7
cm,d?ug.
nitów
1,5
i0,8
cm.15. D z
b
a ngliniany,
lepiony
wr?ce,
pi?trowy.
Cz???
górna
dwusto?kowata.
lekko
asymetryczna,
zes?abo
zaakcentowan?
szyjk?
ibrzegiem
wydzielonym
niere-gularnie
ryt?
bruzd?,
niezdobiona,
po??czona
zmiesz-kowat?
cz??ci?
doln?
wyra?nym
przew??eniem
mniej
wi?cej
wpo?owie
wysoko?ci
naczynia;
naprzew??eniu
pier?cieniowate
zgrubienie
zniedomkni?tym
pasmem
uko?nego
nacinania,
cz???
dolna
zdobiona
uko?nymi,
mi?kko
rytymi
bruzdami.
Du?ekolankowate
ucho
z
kanalikiem
mocowane naczopy,
zsiod?owato
wgi?-tym
górnym
zaczepem.
Wcz??ci
dolnej
?cianki
wew-n?trz
wyrównane
do??
niestarannie ibardzo
s?abo
wyg?adzone.
Naczynie
zachowane
wca?o?ci.
Powierz-chnia
g?adka,
lekko
sp?kana
wogniu,
pierwotnie
pias-kowobr?zowa,
obecnie
niejednolita,
szarado
jasnobr?-zowej.
Wys.
15,2
cm,?redn.
wylewu
ok.
10 cm,górnej
cz??ci
brzu?ca
ok.
10 cm,dolnej
9 cm,dna
5,3
cm.16. D z
b
a ngliniany,
lepiony
wr?ce,
zachowany
wok.
V3.
Brzusiecdwusto?kowaty
z?agodnym,
zaznaczonym
za?omem,
oddzielony
listw?
plastyczn?
od
lekko
sto?-kowatej
szyjki,
wylew
wychylony,
dno
nierówne,
zpod-staw?
pier?cieniowat?;
mi?dzy
wylewem
aza?omem
brzu?ca
kolankowate
ucho
zkanalikiem,
osadzone
naczopy.
Brzusieczdobiony
wielow?tkowym
wzoremgeometrycznym
rytym
inak?uwanym,
listwa
plastycz-na
-nieregularnym
motywem
jode?kowym
zuko?nych
naci??,
ucho
-dwoma
pasmami
nak?u?.
Powierzchnie
starannie
wyg?adzone,
piaskowobr?zowe.
Typ
IXA14•
Wys.
ok.
15 cm,?redn.
wylewu
ok.
10 cm,brzu?ca
ok.
18 cm,
dna
8,5
cm. 17. M i s agliniana,
lepiona
wr?-ce,
zdeformowana
wogniu.
Dnobardzo
s?abo
zaak-centowane,
brzusiec
zwyra?nie
wydzielonymi
barkami,
kraw?d?
lekko
wychylona,
podkre?lona
nieregularnie
ryt?
bruzd?.
Powierzchnia
g?adka,
niezbyt
staranniewyrówna,
jasnobr?zowa.
Typ
XAa.
Wys.
ok.
7,5
cm,?redn.
wylewu
ok.
21,5
cm,brzu?ca
ok.
18,5
cm,dna
8,5
cm. 18.Fragment
grubo?ciennego
n a c zy
n i aglinianego
ojasnobrunatnej,
cz??ciowo
schropowaco-nej
powierzchni
zewn?trznej
ig?adkiej,
brunatno
czar-nej
powierzchni
wewn?trznej
zwidocznymi
ziarnamiró?owej
domieszki
mineralnej
(schy?ek
epoki
br?zu
-wczesna
epokaa
?elaza,
zapewne
kultura
?u?ycka).
fikacji
ostrogi
zJartyporów
(Ryc.
3:1.2)
najbli?sze
s?
typowi
F4-egzemplarzom
okab??kach
poszerzonych
w
cz??ci
?rodkowej,
zesto?kowatymi
bod?cami
naw?-skim,
wyra?nie
wydzielonym
trzpieniu
umocowanym
w otworze w
kab??ku
19.
Nieliczne
?elazne
egzemplarze
typu
F4 zzespo?ów
przeworskich
datowane
s?
nawczesn?
faz?
okresu
pó?norzymskiego".
Kilkana?cie
br?zowych
ostróg
od-powiadaj?cych
definicji
tego
typu
azarejestrowanych
na terenie
kulturywielbarskiej
pochodzi
niemal
wy??-cznie ze
wschodniego
Pomorza(Ryc.
5);
wzespo?ach
znajdowano
je
tylko
parami.
Ostrogi
takie
odkryto
w
grobie
1/1916
wPo?czynie-Zdroju",
pow.
?widwi?-ski,
nacmentarzysku
wGostkowie",
pow.
bytowski,
w
grobie
14 wKamienicy
Szlacheckiej
23,pow.
kartuski,
w
grobie
3/1915
wOsieku",
pow.
?wiecki,
wgrobie
82w
Weklicach",
pow.
elbl?ski,
oraz wgrobie
1/1968
w
[aworzu",
pow.
w?brzeski,
naPojezierzu
Che?mi?-skim;
para
ostróg
zgrobu
wkurhanie
II wM?ciszewi-cach",
pow.
kartuski,
znanajest
jedynie
zewzmianek.
pó?norzymskich
ostróg
"gockich"
na trzy grupy, zaproponowany przezA. Kokow skie go
(1994,
s. 337-338, ryc. 7,8).
Zob.uwagiA.
C ie-?li ?
sk iego
(2005,
s. 149-150; 2010, s.96).
Pojedyncze
specyficzne
egzemplarze
opisywane
s?zgodnie
zw?a?ciwymi
imklasyfikacjami
(por.
B.Kontny,
M. Natuniewicz-Seku?a2009).
19J.
Ginalski 1991,s.67,ryc.
13:15-17. Wsystematyce M. lah na(1921,
s. 58, ryc.63)
odpowiada
onatypowi
63.20J.
Ginalski 1991,s. 67; por. J.Jilek
2009,s. 255-258.21
Dawn.Polzin, Kr.
Belgard.
A. Stub enrauch 1917, s. 34; M. Jahn1921, s. 58, 114, ryc. 63; R.
Wo??giewicz
1993, s.184; H. J.Eg-gers, P.F.
Stary
2001,s. 125-126.22
Dawn. Gustkowa.
Groj3-Gustkow,
Kr. Butow. C. Schu m a nn 1896,s. 171, tabl. IV:26; M. lahn 1921, s. 58,113; H. J.
Eggers,
P. F.Sta r y 2001, s. 132-133, tabl. 355:3.
Ostroga
zadokumentowana przezEggersa
jest
niekompletna,
ma te? niecoinny
?ukkab??ka
ni? ostrogaz
publikacji
Schumanna-nie wiadomo, czy to ten sam
egzemplarz,
ale
ju?
uszkodzony,
czydrugi
tego samego typu. Petzschwspomina
tylko,
?e wGostkowie znalezionoKnopfsporen,
Eggers
pisze
natomiast,?e w?ród materia?ów z Gostkowa
zachowa?y
si?
zweiKnopJsporen,
aleoprócz
wspomnianego
egzemplarza
typu F4ilustruje
te? inne dwieostrogi
(H.
J. E g ge r s, P. F. St a ry 2001, tabl.355:1.2).
Ostrogi
wielbarskie
niedoczeka?y
si?
jeszcze
pe?nego
zestawienia i
omówienia"
-do ich
opisu
stosuje
si?
kla-syczn?
typologi?
MartinaIahna",
cozw?aszcza
dotyczy
wczesnorzymskich
ostróg
tzw.krzese?kowatych
17,
nato-miast
dla
ostróg
kab??kowych
niezupe?nie
adekwatn?,
bo
opart?
przede
wszystkim
naokazach
?elaznych,
systematyk?
opracowan?
przez
Jerzego
Ginalskiego
dla
materia?ów
kultury
przeworskiej".
W?wietle
tej
klasy-23
In f. Ar ch. 1988
(1992),
s. 75, orazuprzejme
informacje
Pani mgrMa?gorzaty
Tuszy?skiej
z MuzeumArcheologicznego
w Gda?sku.24
Dawn. Kommerau, Kr. Schwetz. H. G li nth er 1922, s. 106, tabl.
IIa1.2,III:5; G.Kossinna 1922,s.
113,ryc.3;
M.Jahn
1921,s. 114.25
J. Okulicz 1991, s.124, ryc. 4:5.6; B.
Kontny,
M.Natunie-w ic z -S eku?
a2010, s. 336, ryc. 3:4.5; M. N atun ie wic z -S e
ku-?a' J. Okulicz-
Kozaryn
2011, s. 42, tabl. XXXIV/82:4.5.14
Ceramika
klasyfikowana
jest
zgodnie
zsystematyk?
R. S ch ind-lera
(1940)
i R.Wo??giewicza
(1993).
26W
grobie
odkryto
tylko
bodziecjednej
ostrogi
(K.
H ahu?a, M.Ku-r zy
?
ska 1999, s. 224, ryc.
7e),
natomiastdrugi
bodziec iobakab??-ki to znaleziska lu?ne
(tam?e,
s. 228-229, ryc.8),
wydaje
si?
jednak
nader ma?o
prawdopodobne,
aby
pochodzi?y
zinnego
zespo?u.
15
Monografi?
ostróg
kultury
wielbarskiej
przygotowuje
obecnie Panimgr Kalina Skóra z
?ódzkiego
oddzia?uInstytutu
Archeologii
iEtno-logii
Polskiej
Akademii Nauk.16
M. Jahn 1921. 27
Dawn. Mischischewitz, Kr. Karthaus. Amtl. B er. XXVII, 1906
(1907),
s. 23, 27-28. E. Blum e(1912,
s.121)
opisuje
j?
przezanalo-gi?
doostrogi
z Gostkowa,podobnie-
M. Jahn(1921,
s.114),
który
odwo?uje
si?
doostróg
z Gostkowa iPo?czyna.
17Wyj?tkowo
tylko
wykorzystywana
jest
systematyka
przeworskich
ostróg
krzese?kowatych
pióra
E. Ro m a n(1998).
18
J. G in alski 1991.
Rzadziej
stosowanyjest
bardzoogólny
podzia?
---t
r
--.1..
- -'"""-?
l
a 100km\
----====--?====Ryc.
5.Ostrogi
zbli?one do typu F4 na stanowiskachkultury
wielbarskiej:
l-Po?czyn-Zdrój,
pow.?widwin;
2-Gostkowo, pow.
Bytów;
3 - M?ciszewice,
pow.
Kartuzy;
4 - KamienicaSzlachecka, pow.
Kartuzy;
5-Osiek, pow.
?wiecie;
6-Weklice, pow.
Elbl?g;
7-Jaworze, pow.
W?brze?no;
8-[artypory,
pow.W?grów.
a-pewnie
datowane stanowiskakultury
wielbarskiej
i grupymas?om?ckiej
(na wschód odWis?y
fazy
B2/CI-C2
-wg J.
Andrzejowskiego
iA.Cie?li?skiego
2007, zuzupe?nieniami;
na Pomorzu iwWielkopolsce
fazy
B2/CI-Cla-wg R.
Wo??giewicza
1986 i 1993; H.
Machajewskiego
1999 i2006b; J. ?o? 2007; A.Ga??zowskiej
2007)Fig.
5.Spurs
close to type F4 from the sites ofWielbark Culture: l-Po?czyn-Zdrój,
distr.?widwin;
2- Gostkowo, distr.Bytów;
3 - M?ciszewice,distr.
Kartuzy;
4 - KamienicaSzlachecka, distr.
Kartuzy;
5-Osiek, distr.
?wiecie;
6-Weklice, distr.
Elbl?g;
7-Jaworze, distr.
W?brze?no;
8
-Iartypory,
distr.W?grów.
a - well-dated Wielbark Culture andMas?om?cz
Group
sites (sites to the east of the Vistula River,phases
B2/CI--C2 - after
J.
Andrzejowski
& A. Cie?li?ski 2007, revised; Pomerania and Greater Poland,phases
B2/CI-Cla - after R.Wo??giewicz
1989 & 1993;H.
Machajewski
1999 &2006b; J. ?o? 2007; A.Ga??zowska
2007)Wi?kszo??
znich
toegzemplarze
dobrze
odpowia-daj?ce
ostrogom
zJartyporów
zarówno
morfologicznie
jak
imetrycznie
-maj?
onedo??
silnie
wysklepione
kab??ki
olekko
asymetrycznych
ramionach"
imniej
lub
bardziej
wyra?nie
poszerzon?
cz???
?rodkow?
zza-znaczonym
za?amaniem
linii
kab??ka",
g?adkie
bod?ce"
sto?kowate
lub
olekko
wkl?s?ej
linii
profilu
ikarbowa-nej
podstawie",
czasemwyodr?bnionej
plastycznie",
oraz
guziczkowate
zaczepy",
31
Karbowania nie zaznaczono na
schematycznym
rysunku
ostrogi
z
Po?czyna,
jednak
mog?o
onoby?
natyle
s?abo widoczne,jak
wwy-padku
ostróg
zWeklic, ?e nie zosta?o zauwa?one. 28S?abiej
wysklepione
imniej
asymetryczne s?kab??ki
ostróg
zWeklic.29
Cecha ta
jest
szczególnie
wyrazista
uostróg
zKamienicy,
natomiastostroga
(ostrogi?)
zGostkowa albo niemaj?
za?amania linii, albo niezosta?a ona zaznaczona na
rysunkach
Schumanna iEggersa.
32
W
wypadku
ostróg
z Gostkowa,Kamienicy,
aszczególnie
zOsiekapodstawa
bod?ca maposta?
dookolnej
karbowanej
listwy.
30
Wyj
?tkiem
s? facetowane bod?ceostróg
zOsieka. 33Ostrogi
z[aworza, azapewne tak?e z[artyporów,
maj?
zaczepy hakowe.Do
tej
grupy
w??czana
jest
tak?e
para
ostróg
zgrobu
71 z
Kowalewka",
pow.
obornicki.
Oba
teegzemplarze
maj?
jednak
niskie,
s?abo
wysklepione
kab??ki,
faceto-wane
bod?ce
olekko
wypuk?ej
linii
profilu,
zbli?onej
do
profilu
pocisku,
bez
wyra?nie
wydzielonych
cylin-drycznych
trzpieni
czy
szyjek,
zbruzd?
upodstawy".
mo?na
przyj??
dla
grobu
82 zWeklic,
m.in. zesrebrn?
dwucz??ciow?
zapink?
zpodwini?t?
nó?k?
inak?ada-nymi
pojedynczymi
pier?cieniami
zkarbowanego
drutu,
typu
Almgren
167a144,
br?zow?
sprz?czk?
typu
AD 17 i
okuciem
ko?ca
pasa
zbli?onym
do
typu
0.11
i
szklan?
miseczk?
typu
Weklice".
Wfazie
Clb
umiesz-czany
jest
te?grób
14 zKamienicy
Szlacheckiej,
gdzie
ostrogom
towarzyszy?y
m.in.srebrna
zapinka
zpod-wini?t?
nó?k?
inak?adanymi
pier?cieniami
zkarb
owa-nego
drutu,
typu
Almgren
167b2,
iokucie
ko?ca
pasa
typu
J.II46•
Mniej
pewne
s?
podstawy
datowania
pozo-sta?ych
wielbarskich
zespo?ów
zostrogami
typu
F4,
cho?
tak?e
grób
1/1968
z[aworza
(m.in.
fragmenty
br?zowego
czerpaka
icedzid?a
typu
Eggers
160-161),
grób
zkurhanu
II wM?ciszewieach
(br?zowa
sprz?cz-ka
typu
AD29)
orazgrób
1/1916
zPo?czyna-Zdroju
(gliniany
dzban
typu
IXB)
mo?na,
zpewnymi
zastrze-?eniami,
odnosi?
do
fazy
Clb.
Wtym
samym
horyzon-cie
mie?ci
si?
tak?e
zespó?
zgrobu
394 zJartyporów,
cho?
jego
precyzyjne
datowanie
niejest
?atwe.
Wielbarskie
ostrogi
typu
F4tworz?
zespó?
do??
zwarty
chronologicznie.
Najbogatszy
jest
inwentarzgrobu
3/1915
zOsieka",
m.in. zbr?zowymi
czerpakiem
i
cedzid?em
typu
Eggers
160,
z?ot?
skandynawsk?
bransolet?
wczesnej
odmiany"
idwoma
z?otymi
pier-?cieniami
typu
Beckmann
10,
war. laAnderssona",
br?zow?
sprz?czk?
typu
AD17,
glinianym
pucharem
typu
VIIIC
orazunikatow?
dwuspr??ynkowa
fibul?
br?zow?,
b?d?c?
wariantemzapinek
8. serii Vgrupy
Almgrena".
Zapinka
zOsieka
znajduje
dobre
styli-styczne
odpowiedniki
w?ród
nielicznych
egzemplarzy
specyficznej
odmiany
fibul
3. serii Vgrupy
Almgrena,
znanych
zgrobu
wkurhanie
VIII zM?ciszewic",
zgro-bu
184 zWeklic41
czy
zeznalezisk
lu?nych
zUkrainy",
od
których
ró?ni
si?
przede
wszystkim
brakiem
grze-byka
mi?dzy
kab??kiem
anó?k?.
Zespó?
zOsieka
jest
do??
pewnie
datowany
nafaz?
Clb
43.
Podobn?
metryk?
Zachowana
fragmentarycznie
sprz?czka
odwucz?-?ciowej,
pó?kolistej
ramie,
iprostok?tnej
skuwce
mo-cowanej
do
rzemieniadwoma
nitami(Ryc.
3:3),
nale-?y
do
typu
AD 17.Br?zowe
okazy
takich
sprz?czek
s?
cz?sto
spotykane
nastanowiskach
wielbarskich,
gdzie
pojawiaj?
si?
wfazie
B2/Cla,
najliczniej
wyst?puj?c
wkontek?cie
materia?ów
zszeroko
rozumianej
fazy
CI'
a
sporadycznie
prze?ywaj?
si?
wzespo?ach
dowodnie
pó?niej
szych
47.
34
B. Ko n tny, M. N atun ie wic z- Seku? a
2010, s. 336.
35
T.
Skorupka
2001, s. 31, tabl. 20/71:3.4, s. 161.Zespó?
umiesz-czany
jest
w fazie CIa'jednak
podstawy
takiego
datowania(fragment
kab??ka
br?zowej
zapinki
zpodwini?t?
nó?k?,
oznaczonej
jako
typAlmgren
161-tam?e, s. 31, tabl.
20/71:1)
s? bardzo kruche.36
H. G li nther 1922, s. 106-108, tabl. II-IV:1; G. K o s sinn a
1922, s. 112-131, ryc. 1,3-6,9-12,15, 15a, 23, 28; H. J.
Eggers
1951, s. 152 nr 2079.
Szczególnie
ciekawe
jest
specyficzne
okucie
ko?ca
pasa
(Ryc.
3:4),
które
nieznajduje
dobrych
odpowied-ników
wdotychczasowych
klasyfikacj
ach.
Szcz?tkowy,
jednak
wyra?nie
wydzielony
guzek
nako?cu
trzonka
??czy
je
zokuciami
oprofilowaniu
zredukowanym
do
kilku
kulek
typu
1/2
R.Madydy,
odpowiadaj?cego
ty-powi
0.17
wsystematyce
K.Raddatza",
Od oku?
tych
37
Por. K. An d e r s s o n 1995, s. 71.
Typologicznie
wydaje
si?
onaby?
naj
bli?sza odmianie A w systematyce O. Mo ntelius a(1872,
ryc.344; por. H. Hildebrand 1874,s.
28,ryc.
7; zob. te? E.M.Ver-m a 1989, s.
121).
38
Por. K. And e r s s on 1993a, s. 12, ryc. 3; 1993b, s. 52-53. 39
Wliteraturze powtarzana
jest
opinia
G. Ko s sinny(1922,
s.120),
który
okre?li? t?zapink?
jako
zbli?on?
do typuAlmgren
122.s. 89 nr 226b; R.
Wo??giewicz
1993, s. 184, lista 8C, 10Ba, 15C;T.
Grabarczyk
1997, s. 95.Wcze?niejsz?
metryk?
zespo?u
(faza
ClJ
proponuje
J. W ielo wiej
sk i(1986,
s. 295 nr242,243),
który
jednak
opiera
si?
wy??cznie
nachronologii
naczy?
br?zowych.
40
Srebrna fibula z
pojedyncz?
spr??ynk?
(W
L a B a um e 1934, ryc.64g).
E. B lum e(1915,
s.7)
oraz M. Jahn(1921,
s.113)
opisuj?
t?zapink?
jako
pochodn?
od typuAlmgren
101,podobnie
R. Mady-d a-L e
gu tk o
(1987,
s.30),
któradatuje
ca?y
zespó?
na wczesn?faz?
okresu
pó?norzymskiego,
R. Wo??g
ie wic Z(1993,
s. 182, lista8B)
i T.
Grabarczyk
(1997,
s.95)
okre?laj?
fibul?
jako
zbli?on?
dotypu
Almgren
100, azespó?
umieszczaj?
odpowiednio
w fazie Clb lubstarszym odcinku
fazy
Clb/C2.44Por. J.
Andrzej
owski, A. ?órawska 2002,s. 42-43. J.Oku-lic z
(1991,
s.124)
identyfikuje
j?
jako
typAlmgren
168, za? wmo-nografii
nekropoli
okre?lono t?fibul?
jak
typAlmgren
162(M.
N at u-nie wic z - Seku? a, J. Okulic z - Ko z a r y n 2011, s. xx; por. B. Ko n tny, M. N atun ie wic z -S eku? a2010, s. 341, ryc.3:1).
41Br?zowa
zapinka
zdobionapoz?acan?
foli?
srebrn?,
zpojedyncz?
spr??ynk?
wtulejce
izwysok?
pochewk?
(M.
N atu nie wic z -S e-ku? a, J. Ok ul ic z - Ko z
aryn 2011, s. 61-62, tabl. LXXVII/184:2,
CCXXXV:4).
Zespó?,
m.in. zemaliowan?
zapink?
typu Exner III.59/ Riha 7.4 i par?zapinek
typuAlmgren
170,umieszczany
jest
w fazieIVB
cmentarzyska
wWeklicach,synchronizowanej
ze starszym stadiumfazy
C2(M.
Natunie wic z- Seku?a, J. Ok ulic z - Ko
z a r yn
2011, s. 133; por. M. M ?c z
y?
ska, A. Ur b an iak 2006, s.154).
15
Faza IVA
cmentarzyska
wWeklicach,synchronizowana
zm?odszym
stadium
fazy
Clb i starszym stadiumfazy
C2(M.
N atunie wic z-- Seku?
a, J. Ok ul ic z- Ko
z ar
yn2011,
s. 42,133, tabl. XXXIV/82,XXXV/82; B.
Kontny,
M. Natuniewicz-Seku?a 2010,s. 336,341, ryc.
3).
46
Inf. Ar ch. 1988
(1992),
s. 75; T. Gr ab a r c zy k 1997, s. 93.47R.
Madyda-Legutko
1987,s. 29-30, tab. 8; ostatnio A.Cie?-li ?
sk i 2010, s. 68-69.
42
Srebrna
zapinka
zpodwójn?
spr??ynk?
(uprzejma
informacja
Panadr. Maksa
Levady
zKijowa).
48K. R ad datz 1957, s. 87-88, ryc. 1; R. Mady d a 1977, s. 381-382,
tabl. VI:8.
43
Zob. np. K. God?owski 1974,s. 36; J.