Sąd Najwyższy w okresie XX lecia Polski Ludowej [przegląd artykułu Mariana Mazura i Zbigniewa Resicha pod tym samym tytułem, opublikowanego w Nr 7-8

M. C.

Sąd Najwyższy w okresie XX lecia

Polski Ludowej [przegląd artykułu

Mariana Mazura i Zbigniewa Resicha

pod tym samym tytułem,

opublikowanego w Nr 7-8

Palestra 8/10(82), 69-71

N r 10 (82) P r ze g lą d p r a s y p r a w n ic z e j ₆₉ W . G ó r a l c z y k : S z e r o k o ś ć m o r z a t e r y t o r i a l n e g o i je g o d e l i m i t a c j a . P W N . W a r ­ s z a w a 1964 r., s. 354. P r o b l e m a t y k a m o rz a te r y to r ia ln e g o , a z w ła sz c z a je g o z a s ię g u — c z y ta m y w o m a ­ w ia n e j p ra c y — p o z w a la z w y ją tk o w ą ja s n o ś c ią o b s e r w o w a ć g r ę s p r z e c z n y c h i n ­ te r e s ó w w s to s u n k a c h m ię d z y n a ro d o w y c h , w sp ó łz a le ż n o ś ć p r a w a i p o lity k i. S z e ro ­ k o ść m o r z a te r y to r ia ln e g o o ra z w o g ó le z a g a d n ie n ie z a s ię g u w ła d z y p a ń s tw o w e j n a p rz y b r z e ż n y c h o b s z a r a c h m o r s k ic h je s t je d n y m z n a jb a r d z ie j s p o r n y c h z a g a d ­ n ie ń w p r a k ty c e i d o k tr y n ie p r a w a m ię d z y n a ro d o w e g o . T e m a t te n j e s t n ie ty lk o ż y w y i a k tu a ln y , a le d a je ta k ż e m o ż liw o ść a n a liz y p o w s ta w a n ia n o r m p r a w a m ię d z y n a ro d o w e g o w p ro c e s ie ś c ie r a n ia s ię s p r z e c z n y c h in te r e s ó w , p a ń s tw . P o z w a ­ la o n z w ła sz c z a p rz y jrz e ć s ię z b lis k a tw o r z e n iu s ię n o r m z w y c z a jo w y c h i w y s n u ć o g ó ln ie js z e w n io s k i d o ty c z ą c e z w y c z a ju ja k o ź ró d ła p r a w a m ię d z y n a ro d o w e g o .

O m a w ia ją c z a g a d n ie n ie s z e ro k o śc i i d e lim ita c ji m o r z a te r y to r i a ln e g o , a u t o r n ie o g ra n ic z a s ię d o o p is u i a n a liz y p r a w n e j z a g a d n ie n ia , a le d ą ż y d o w y ja ś n ie n ia , d la c z e g o p ra w o k s z ta łto w a ło s i ę w o k re ś lo n y sp o s ó b i ja k i m in t e r e s o m s łu ż y ły je g o p o sz c z e g ó ln e in s ty tu c je . W ie le m ie js c a w p r a c y p o św ię c o n e je s t p r z e d s ta w ie n iu p r a k t y k i p a ń s t w p rz y o k r e ś la n iu g ra n ic m o rz a te r y to r ia ln e g o . P r a w o X I I . A c t a U n i v e r s i t a t i s W r a t i s l a v i e n s i s N o 19. W r o c ł a w 1964 r.,

s.

312. T o m X I I z e sz y tó w n a u k o w y c h U n iw e r s y te tu W ro c ła w s k ie g o z a w ie r a z b ió r p r a c p o ś w ię c o n y c h p ro f. d ro w i T a d e u s z o w i B igo — w c z te r d z ie s tą ro c z n ic ę p r a c y u n i ­ w e r s y te c k ie j — p rz e z k o le g ó w , n a jb liż s z y c h w s p ó łp r a c o w n ik ó w i u c z n ió w . W 18 r o z p r a w a c h p rz e d s ta w io n e z o s ta ły z a g a d n ie n ia d e f in ic ji p r a w a a d m i n i­ s tra c y jn e g o , n o w a k o n c e p c ja a d m i n is tr a c j i p u b lic z n e j, s y t u a c ja p r a w n a s tr o n y w p o s tę p o w a n iu a d m in is tr a c y jn y m , p o ję c ie s to s u n k u p ra w n e g o , s y t u a c ja p r a w n a z je d n o c z e n ia , in s ty t u c ja d e k r e tu , p o ję c ie p rz e p is ó w s łu ż b o w y c h , s y s te m p r a w a , z d o ln o ś ć p a ń s tw o w y c h osób p r a w n y c h , u s ta w o w e p r a w o o d s tą p ie n ia o d u m o w y w z a je m n e j, w k ła d y w ro ln ic z e sp ó łd z ie ln ie p r o d u k c y jn e , p ie r w s z e n o r m y t r a k t a ­ to w e , k o n tr o la le g a ln o śc i, p ra w o z w y c z a jo w e , p r a w o i p a ń s tw o I s la m u , s to s o w a n ie m e to d s ta ty s ty c z n y c h p rz y b a d a n iu z ja w is k p r a w n y c h , z a g a d n ie n ia t e c h n i k i ta r y f p o d a tk o w y c h . A n d r z e j W i ś n i e w s k i P R Z E G L Ą D P R A S Y PH/IW I M I C Z E J

Sq d N a jw y ższy w okresie X X le cia Polski Ludow ej

to ty t u ł a r t y k u ł u M a r ia n a M a z u r a i Z b ig n ie w a R e s i c h a , d r u k o w a n e g o w n r z e 7— 8 (1964) m ie s ię c z n ik a „N o w e P r a w o ” .

W k ró tc e p o o d z y s k a n iu te r y to r i ó w P o ls k i z a ję ty c h p rz e z h itle r o w c ó w , a m i a ­ n o w ic ie ju ż w s ty c z n iu 1945 r., z o s ta ła w z n o w io n a d z ia ła ln o ś ć S ą d u N a jw y ż s z e g o w ty m c z a s o w e j sie d z ib ie , n a k t ó r ą w y z n a c z o n o w te d y Ł ódź. W ty m o k re s ie S ą d N a jw y ż s z y s k ła d a ł się z Iz b y C y w iln e j i Iz b y K a r n e j o ra z z B iu r a O rz e c z n ic tw a .

70 P rze g lą d p r a s y p r a w n ic z e ) N r 10 (82) W 1950 r. s ie d z ib a S ą d u N a jw y ż sz e g o z o s ta ła p rz e n ie s io n a do W a rs z a w y . S ą d N a jw y ż s z y ro z p o c z ą ł p r a c ę w n o w y c h w a r u n k a c h ro z w o jo w y c h i w r a ­ m a c h n o w e g o s y s te m u p ra w n e g o , k tó r y p o w s ta ł n a g ru z a c h p o p rz e d n ie g o . W p r a w ­ d z ie d o n o w e g o s y s te m u p r a w n e g o w e sz ło — o b o k n o w y c h a k tó w u s ta w o d a w ­ czy ch — w ie le a k tó w p r a w n y c h z o k re s u p o p rz e d n ie g o , je d n a k ż e n o r m y n o w o w y ­ d a n e o d g ry w a ły r o lę d o m in u ją c ą p r z y p o w ią z a n iu s ta r y c h k o d y f ik a c ji z k o d y f i­ k a c ja m i n o w y m i, w y d a n y m i ju ż p rz e z w ła d z ę lu d o w ą d la r e a l iz a c j i n a j w a ż n i e j­ sz y c h z a d a ń n a s z e g o p a ń s tw a . P o c z ą tk o w o n ie d o jr z a ła je s z c z e p o tr z e b a p rz e k s z ta łc e n ia s t r u k t u r y są d ó w . P o ­ w o ła n o j e d n a k do ż y c ia n a o k re s p rz e jś c io w y s ą d y s p e c ja ln e i N a jw y ż s z y T r y b u ­ n a ł N a ro d o w y , k tó r e s p e łn iły z a s a d n ic z ą r o lę w w a lc e z w ro g ie m z e w n ę trz n y m i w e w n ę tr z n y m , ze z d r a jc a m i n a r o d u i z e z b r o d n ia r z a m i fa s z y s to w s k o - h itle r o w ­ s k im i. S ą d o m w o js k o w y m p o w ie rz o n a z o s ta ła o c h ro n a p a ń s tw a p r z e c iw k o s a b o ­ ta ż o w i, d y w e r s ji, sz p ie g o s tw u itp . z a m a c h o m . W ła ś c iw e b y ły o n e n ie ty lk o w ó w ­ czas, g d y p rz e s tę p s tw o z o s ta ło p o p e łn io n e p rz e z o so b y w o jsk o w e , a le ró w n ie ż w te d y , g d y p r z e s tę p c ą b y ła o s o b a c y w iln a . N a jw y ż s z ą i n s ta n c j ą w ty c h s p r a w a c h b y ł N a jw y ż s z y S ą d W o jsk o w y .

S t r u k t u r a s ą d ó w k a r n y c h i c y w iln y c h o p ie r a ła się w p ie r w s z y m o k re s ie n a d w ó c h p io n a c h s y s te m u tr ó jin s ta n c y jn e g o , a m ia n o w ic ie : w I p io n ie — s ą d g r o d z ­ k i i s ą d o k rę g o w y ja k o in s ta n c je m e r y to r y c z n e i S ą d N a jw y ż s z y ja k o i n s ta n c j a k a s a c y jn a , a w I I p io n ie — s ą d o k rę g o w y i s ą d a p e la c y jn y ja k o in s ta n c je m e r y ­ to r y c z n e i S ą d N a jw y ż s z y ja k o in s ta n c j a k a s a c y jn a . Z a s a d n ic z a z m ia n a s t r u k t u r y są d ó w n a s t ą p ił a w la ta c h 1949 i 1950. W p r o w a ­ d z o n y z o s ta ł s y s te m d w u in s ta n c y jn y w d w ó c h p io n a c h : I p io n są d p o w ia to w y — s ą d w o je w ó d z k i ja k o re w iz y jn y i I I p io n s ą d w o je w ó d z k i — S ą d N a jw y ż sz y . D o o rz e k a n ia w I in s ta n c j i z o s ta li w łą c z e n i ła w n ic y lu d o w i. W z a k r e s ie p o s tę p o w a ­ n ia o d w o ła w c z e g o w p r o w a d z o n o s y s te m r e w iz y jn y , ro z s z e rz a ją c z a k re s k o n tr o li S ą d u N a jw y ż s z e g o n a d o rz e c z n ic tw e m p r z e z w p ro w a d z e n ie r e w iz ji n a d z w y c z a j­ n y c h o ra z p rz e z p o w ie rz e n ie S ą d o w i N a jw y ż s z e m u u c h w a la n ia w y ty c z n y c h i w y j a ­ ś n ia n ia w ą tp liw o ś c i p ra w n y c h . S y s te m t e n u m o ż liw ił S ą d o w i N a jw y ż s z e m u k o n ­ t r o lę o rz e c z n ic tw a i z a p e w n ił w p ły w n a k s z ta łto w a n ie s ię p o g lą d ó w p r a w n y c h i o c e n s p o łe c z n o -p o lity c z n y c h . Z a ró w n o w p o s tę p o w a n iu k a r n y m , j a k i w p o s tę p o w a n iu c y w iln y m z r e a liz o w a ­ n a z o s ta ła z a s a d a p r a w d y o b ie k ty w n e j o ra z p o d k r e ś lo n e z o s ta ło p ra w o do o b r o ­ n y w p ro c e s ie k a r n y m i r ó w n o u p r a w n ie n ie s t r o n w p ro c e s ie c y w iln y m . A u to rz y c y tu j ą s z e re g w y ty c z n y c h S ą d u N a jw y ż s z e g o , k tó r e r e a l iz u j ą t e z a sa d y . O rz e c z n ic tw o S ą d u N a jw y ż s z e g o z o k re s u 1918-—1939, n ie z g o d n e z o b e c n y m i z a ­ s a d a m i u s tr o jo w y m i i p ra w n y m i, u z n a n o z a n ie o b o w ią z u ją c e i z a m a ją c e z n a c z e ­ n ie je d y n ie h is to ry c z n e . S ą d N a jw y ż s z y w y d a je s z e re g z a s a d n ic z y c h w y ty c z n y c h z z a k r e s u p r a w a c y w il­ n eg o , ro d z in n e g o i p r a w a p ra c y . W w y ty c z n y c h d o ty c z ą c y c h p o s tę p o w a n ia k a r n e g o S ą d N a jw y ż s z y z w ra c a u w a g ę n a k o n ie c z n o ś ć s u r o w e j r e p r e s ji k a r n e j z a z a m a c h y n a m ie n ie sp o łe c z n e , j a k ró w n ie ż n a w y c h o w a w c z e z n a c z e n ie k a r y i n a p o lity k ę k a r e k o n o m ic z n y c h . W o s ta tn ic h la t a c h m o ż n a b y ło z a o b s e r w o w a ć te n d e n c ję do. w p ro w a d z e n ia z m ia n w u k s z ta łto w a n iu S ą d u N a jw y ż sz e g o . Z m ia n y t e w y r a ż a ły się w sz e re g u n o w e l, a o s ta te c z n e n o w e u k s z ta łto w a n ie S ą d u N a jw y ż sz e g o p rz y n io s ła u s ta w a o S ą d z ie N a jw y ż s z y m z d n ia 15.11.1962 r. (Dz. U . N r 11, p o z. 54). R e a liz u je o n a z a ło ż e n ia a r t . 51 K o n s ty tu c ji, w m y ś l k tó r e g o S ą d N a jw y ż s z y s p r a w u je n a d z ó r n a d w s z y s tk im i s ą d a m i, a w ię c z a ró w n o n a d p o w s z e c h n y m i, j a k i n a d szc z e g ó

ł-N r 10 <82) P r z e g lą d p r a s y p r a w n ic z e j ₇₁

n y m i. W z w ią z k u z ty m S ą d N a jw y ż s z y d z ie li się o b e c n ie n a Iz b y : C y w iln ą , K a r ­ n ą , P r a c y i U b e z p ie c z e ń S p o łe c z n y c h o ra z W o js k o w ą . N a c z e le S ą d u N a jw y ż s z e g o s to i P ie r w s z y P re z e s , a n a czele k a ż d e j Iz b y P re z e s S ą d u N a jw y ż s z e g o . -Jest ró w n ie ż B iu r o O rz e c z n ic tw a . N a d z ó r j u d y k a c y j n y S ą d u N a jw y ż s z e g o p r z y b ie r a p o s ta ć n a d z o r u z w y c z a jn e g o , k tó r y p o le g a n a ro z p o z n a w a n iu z w y k ły c h ś r o d k ó w o d w o ła w c z y c h o d n ie p r a w o ­ m o c n y c h o rz e c z e ń , o ra z p o s ta ć s p e c y fic z n e g o k o n s ty tu c y jn e g o n a d z o r u j u d y k a c y j - n eg o , k tó r y p o le g a n a r o z p o z n a w a n iu re w iz ji n a d z w y c z a jn y c h , p o d e jm o w a n iu u c h ­ w a ł z a w ie r a ją c y c h o d p o w ie d z i n a p y ta n i a p r a w n e o ra z u s t a la n i u w y ty c z n y c h w y ­ m i a r u s p r a w ie d liw o ś c i i p r a k t y k i s ą d o w e j. S ą d N a jw y ż s z y w y b ie r a n y je s t p rz e z R a d ę P a ń s t w a n a l a t >5. A u to r z y p o d k r e ś la ją , że u s t a w a o S ą d z ie N a jw y ż s z y m je s t je d n y m z n a j w a ż n i e j ­ s z y c h a k tó w u s ta w o d a w c z y c h k s z t a łtu ją c y c h n a s z u s t r ó j. Z a s łu g u je n a u w a g ę u tw o r z e n ie o d rę b n e j Iz b y P r a c y i U b e z p ie c z e ń S p o łe c z n y c h , co ś w ia d c z y o s k o n ­ c e n tr o w a n iu u w a g i n a ty c h z a g a d n ie n ia c h . O g ro m n a ro la , j a k ą o d g ry w a S ą d N a jw y ż s z y w k s z ta łto w a n iu o rz e c z n ic tw a s ą ­ d o w eg o , p o z w a la n a s tw ie rd z e n ie , że „ n a p o d s ta w ie te g o o rz e c z n ic tw a , a w sz c z e ­ g ó ln o ś c i o rz e c z n ic tw a z o s ta tn ic h la t , m o ż n a m ó w ić o z d e c y d o w a n e j p o s ta w ie S ą ­ d u N a jw y ż s z e g o w o b e c z a g a d n ie n ia p b ro n y i p rz e s tr z e g a n ia z a s a d p ra w o r z ą d n o ś c i lu d o w e j”.

O fałszyw ym sam ooskarżeniu

p isz e Z b ig n ie w C z e c z o t w n r z e 49 ( m a j-c z e rw ie c 1964) d w u m ie s ię c z n ik a „ P r o ­ b le m y K r y m in a li s ty k i” .

W y ja ś n ie n ia o s k a rż o n e g o (p o d e jrz a n e g o ) są je d n y m ze ś r o d k ó w d o w o d o w y c h w p r o c e s ie k a r n y m . Z r e g u ły o s k a r ż e n i (p o d e jrz a n i) n ie p r z y z n a ją się do p o p e ł­ n ie n ia z a rz u c o n y c h im p r z e s tę p s tw . B y w a je d n a k i ta k , że z e z n a n ia o so b y o s k a r ­ żo n e j ( p o d e jrz a n e j) z a w ie r a j ą c a łk o w ite lu b czę śc io w e p rz y z n a n ie się d o w in y . M oże to n a s tą p ić z a ró w n o w ó w c z a s , g d y o so b a p o d e jr z a n a is to tn ie p o p e łn iła p r z e ­ stę p s tw o , j a k i w te d y , g d y go n ie p o p e łn iła , a n a w e t w te d y , g d y p r z e s tę p s tw o n ie z o s ta ło w o g ó le p o p e łn io n e . F a łs z y w e p r z y z n a n ie się do p o p e łn ie n ia p r z e s tę p s tw a m o że w y s tę p o w a ć n ie t y l ­ k o u o só b n ie n o r m a ln y c h lu b w y k a z u ją c y c h le k k ie o d c h y le n ie od n o rm y , a le r ó w ­ n ie ż u o só b z u p e łn ie n o rm a ln y c h . S a m o o s k a rż e n ie u osób p s y c h ic z n ie n ie n o r m a ln y c h w y s tę p u je p rz e w a ż n ie n a tle z a b u r z e ń w s fe rz e in t e le k t u (w w y p a d k u o lig o fre n ii). O so b y ta k ie p o d a tn e są sz c z e ­ g ó ln ie n a s u g e s tię , co p o w o d u je p r z y ję c ie c u d z y c h p o g lą d ó w za w ła s n e i s iln e p r z e k o n a n ie o ic h p ra w d z iw o ś c i. A u to r w s k a z u je , że w r a z ie ja k ie g o k o lw ie k p o ­ d e jr z e n ia co d o z a b u r z e ń p s y c h ic z n y c h u o s o b y p r z e s łu c h iw a n e j n a le ż y k o r z y s ta ć z p o m o c y b ie g łe g o p s y c h ia tr y . Z a n ie d b a n ie b o w ie m te g o o b o w ią z k u m o że d o p r o ­ w a d z ić d o tr u d n o ś c i w p o s tę p o w a n iu p rz y g o to w a w c z y m , a n a w e t d o p o m y łk i s ą ­ d o w e j. D la il u s t r a c j i a u t o r p r z y t a c z a in t e r e s u j ą c y w y p a d e k , j a k i m ia ł m ie js c e w p o ls k ie j p r a k t y c e s ą d o w e j:

J ó z e f a K . z o s ta ła s k a z a n a za z a b ó js tw o s io s tr y B a r b a r y n a 12 l a t w ię z ie n ia . N a w y r o k s k a z u ją c y d u ż y w p ły w m ia ło p rz y z n a n ie się o s k a r ż o n e j, k t ó r a tw ie r d z iła , że s io s tr ę z a b iła , a n a s t ę p n ie z w ło k i p o ć w ia r to w a ła i w r z u c iła c z ęścio w o d o W is­ ły. J u ż p o z a p a ć fn ię c iu w y r o k u o k a z a ł o się , że B a r b a r a ż y je i z n a j d u j e się w j e d ­ n y m z z a k ła d ó w d la u m y s ło w o n ie d o r o z w in ię ty c h . W z w ią z k u z t y m w y r o k s k a ­ z u ją c y z o s ta ł u c h y lo n y i s p r a w ę p r z e k a z a n o p r o k u r a tu r z e w o je w ó d z k ie j, k t ó r a