Ludwik W. Stefaniak
"Parabola oleastri : historia
interpretationis Rom 11, 16-24
eiusque cum ecclesiologia S. Pauli
nexus", S. Mędala, Romae 1970 :
[recenzja]
Collectanea Theologica 42/3, 230-232
230 ■KHjUHiJNZiJHj
ro z d z ia łu II (s. 261— 363), g d zie a u to r w ś w ie tle n ie lic z n y c h w p ra w d z ie , a le d o n io sły ch w y p o w ie d z i so b o ru z a s ta n a w ia się n a d s a k r a m e n ta ln ą w ła d z ą b i s k u p ó w i p re z b ite r ó w . C hociaż so b ó r n ie ch c e ro z s trz y g a ć m e r itu m z a g a d n ie n ia p od w z g lę d e m te o re ty c z n y m , w y n ik a to je d n a k ra c z e j z jeg o s ta n o w is k a ja k ie z a ją ł, że p re z b ite r , je ś li ch o d zi o u d z ie la n ia s a k r a m e n tu b ie r z m o w a n ia i ś w ię c e ń d ia k o n a tu i p r e z b ite r a tu p o s ia d a tę s a m ą w ła d z ę s a k r a m e n ta ln ą co i b is k u p , z tą je d n a k ró żn icą, że bez sp e c ja ln e g o u p o w a ż n ie n ia n ie m oże z n ie j w a ż n ie k o rz y s ta ć (s. 315). T y m tłu m a c z y się np. że so b ó r m ó w ią c o s z a fa r z u b ie r z m o w a n ia n ie p o s łu g u je się d a w n ą te r m in o lo g ią (sz a fa rz z w y c z a jn y i s z a fa rz n a d z w y c z a jn y , bo w K o ściele W sc h o d n im p r e z b ite r je s t z w y c z a jn y m s z a fa rz e m b ie rz m o w a n ia ), a le ty lk o za z n a c z a , że b is k u p je s t m in is te r o rig in a -
liu s b ie rz m o w a n ia . N a p y ta n ie , czy p r e z b ite r m oże u d z ie la ć ś w ię c e ń d ia k o
n a tu i p re z b ite r a tu , n a le ż y o d p o w ie d z ie ć w p o d o b n y sposób. P o z o s ta je je s z cze k w e s tia , czy p r e z b ite r m oże u d z ie la ć s a k r y b is k u p ie j; so b ó r o g ra n ic z a się ty lk o do ą u a e stio fa c ti, s tw ie rd z a ją c że s a k r y b is k u p ie j u d z ie la li i u d z ie la ją ty lk o b is k u p i. A u to r są d z i (s. 328— 331), że so b ó r n ie ch ce ro z s trz y g a ć ą u a e stio
iu ris, czy ty lk o b is k u p m oże by ć je d y n y m m o ż liw y m sz a fa rz e m e p is k o p a tu .
S p ra w a ta w ią ż e się b o w ie m z p e w n y m i f a k ta m i, ja k ie m ia ły m ie js c e w A le k s a n d r ii i w L y o n ie, k tó r e je d n a k d o m a g a ją się g ru n to w n ie js z e g o o p ra c o w a n ia h is to ry c z n e g o . W e d łu g a u to r a S o b ó r W a ty k a ń s k i II p iln ie u n ik a w sz e lk ic h w y ra ż e ń m o g ą c y c h te o lo g iczn ie zdyskrym inow ^ać w ła d z ę p re z b ite ró w . N au c z a ja s n o u c z e s tn ic z e n ia p rz e z b is k u p ó w i p re z b ite r ó w w ty m s a m y m k a p ł a ń stw ie , p o d k re ś la ją c ró w n o c z e śn ie ró żn ice, ja k ie m o cą św ię c e ń z n a jd u ją sw ój w^ra_5 w k o śc ie ln e j h ie r a rc h ii. Z je d n e j s tro n y po ra z p ie rw s z y w histoirii K o ścio ła so b ó r p o w sz e c h n y zw ie e p is k o p a t p le n itu d o sa c r a m e n ti o r d in is , s u m -
m u m s a c e r d o tiu m , sacri m in is te r ii s u m m a , i z a z n a c z a że p r e z b ite r a t n ie je s t a p e x p o n tific a tu s ; z d ru g ie j zaś po w y ższe o k re ś le n ia z d a ją się b y ć n a tu r y
czysto fo r m a ln e j i p o z o s ta w ia ją o tw a r tą k w e s tię ćo do o n ty c z n e j ró ż n ic y z a ch o d z ą c e j m ię d z y s a k r a m e n ta ln ą w ła d z ą e p is k o p a tu i p re z b ite r a tu .
Z d a n ie m a u to r a so b ó r p o d k re ś la ją c h ie r a rc h ic z n ą w sp ó ln o tę (G e m e in -
sc h a ft) e p is k o p a tu i p r e z b ite r a tu , n ie w y c ią g a je d n a k o w o ż w sz y s tk ic h k o n s e
k w e n c ji z n a u k i, w e d łu g k tó r e j p re z b ite r z y o tr z y m u ją sw e w ła d z e (n a u c z a n ia , p a s te rz o w a n ia i u ś w ię c a n ia ) p rz e z s a k r a m e n t, ja k k o lw ie k w ła d z e te m o g ą w y k o n y w a ć ty lk o w, zależn o ści od b is k u p a . U z u p e łn ie n ie te j n a u k i bez z a w ę ż a n ia h o ry z o n tó w V a tic a n u m II je s t z a d a n ie m p o so b o ro w e j teo lo g ii i p o w in n o z n ale źć ró w n ie ż sw ój w y ra z w k o śc ie ln y m u s ta w o d a w s tw ie .
K s. Ig n a c y B ie d a S J , W a r sza w a
S. M Ę D A L A CM , P a ra b o la o lea stri. H isto ria in te r p r e ta tio n is R o m 11, 16— 24
e iu s q u e c u m ecclesio lo g ia S. P a u li n e x u s , R o m a e 1970, P o n tific ia U n iv e rs ita s
G re g o ria n a (F a c u lta s T h eo lo g ica — E x c e rp ta e x d is s e rta tio n e ad L a u re a m ), s. 76.
O m a w ia n a p ra c a s ta n o w i trz o n r o z p r a w y d o k to r s k ie j, n a p is a n e j po d k i e r u n k ie m p ro f. D. M o 11 a t a i p r o f . S. L y o n n e t a i o b ro n io n e j p rz e z a u to r a n a W y d z ia le T eo lo g iczn y m • G re g o ria n u rn . A u to r w c a le n ie ro ści so b ie p r e te n s ji do tego, b y b y ł p ie rw s z y m lu b o s ta tn im , k tó r y czy n i p ró b ę d a n ia n o w ego o ś w ie tle n ia P a w ło w e j- p rz y p o w ie ś c i o d z ik ie j o liw ce z L is tu do R z y m ia n (11, 16— 24), g d y ż w ia d o m o p o w sz e c h n ie , że ta t r u d n a a le g o ry c z n a p rz y p o w ie ś ć P a w ło w a n a te m a t n a ro d u ż y d o w sk ie g o b y ła ju ż p rz e d m io te m b a d a ń i w n ik li w ych a n a liz e g z e g e ty c z n o -te o lo g ic z n y c h n a jw ię k s z y c h u czo n y ch , p o cząw szy od o k re s u p a try s ty c z n e g o , a -sk o ń czy w szy n a d o b ie n a m w sp ó łc z e s n e j. P r o b lem z a s a d n ic z y k o n c e n tr u je ' je d n a k a u to r n a z a g a d n ie n iu w ła ś c iw e j i n t e r p r e ta c ji P a w io w y c h p o ję ć : „ p ie rw o c in ” , „ k o rz e n ia — p n ia ” , czyli ź ró d ła „ ś w ię to ś c i” n a ro d u ży d o w sk ie g o (Rz 11; 16) i to ta k z p u n k tu w id z e n ia eg zeg ety
cz-R E C E N Z J E
231
nego, ja k i teo lo g iczn eg o . J e ż e li a u to r z d e c y d o w a ł się n a o ś w ie tle n ie i u k a z a n ie n a m tr u d n o ś c i i ro z b ie ż n o śc i e g z e g e ty c z n o -te o lo g ic z n y c h n a te m a t d zik iej o liw k i z L is tu do R z y m ia n w h is to rii egzegezy, to u c z y n ił to c h y b a d lateg o , że p rz y p o w ie ś ć ta p o s ia d a d o n io słe z n a c z e n ie d la w sp ó łczesn eg o r u c h u e k u m en iczn eg o , ta k g o rą c o z a le c a n e g o p rz e z II S o b ó r W a ty k a ń s k i i u rz ą d n a u czy cielsk i K ościoła. R a c jo n a ln y zaś e k u m e n iz m m u s i w s p ie r a ć się n a so lid n y c h i o b ie k ty w n y c h p o d s ta w a c h h e r m e n e u ty k i b ib lijn e j ja k o ź ró d le in ic ja ln y m w sz e lk ic h p o c z y n a ń e k u m e n ic z n y c h . W ła ś n ie n in ie js z a d y s e r ta c ja s ta n o w i k l a sy czn y p r z y k ła d in t e r p r e ta c ji fr a g m e n tu Bożego S ło w a, sk ie ro w a n e g o do lu d z kości, u w y d a tn ia ją c z je d n e j s tro n y sp o so b y ro z u m ie n ia p rz y p o w ie ś c i o d z i k ie j o liw ce p rz e z o jcó w K ościoła, in n y c h p is a rz y s ta ro ż y tn y c h i eg zeg etó w , a z d ru g ie j u k a z u je , ja k ie e le m e n ty e k le z jo lo g ic z n e ro z w ija li o n i n a p r z e s tr z e ni w ie k ó w w o p a rc iu o tę p e ry k o p ę . W re sz c ie n a p o d s ta w ie a n a liz y te k s tu , k o n te k s tu i te o lo g ii A p o sto ła u k a z a n a z o s ta ła p rz e z a u to r a m e to d a d o ta r c ia do a u te n ty c z n e j m y ś li P a w io w e j. N a szczeg ó ln ą u w a g ę z a s łu g u je z e b ra n ie i w y e k s p o n o w a n ie p rz e z a u to r a ta k b a rd z o ro z b ie ż n e j m y ś li eg z e g e ty c z n e j p rz y p o w ie ś c i te j u a u to r ó w szk o ły a n tio c h e ń s k ie j, n e o a le k s a n d ry js k ie j, a u to ró w sy r y js k ic h i z e s ta w ie n ie s e m a n ty c z n e g o ro z w o ju p o ró w n a ń P a w io w y c h u g n o - s ty k ó w ze szk o ły W a l e n t y n a .
S p o śró d sześciu — o p ró cz w s tę p u — ro z d z ia łó w p ra c y aż p ięć p o św ię c o n ych je s t a n a liz ie e w o lu c ji h is to ry c z n e j ró ż n y c h sp o so b ó w w y ja ś n ia n ia p rzy pow ieści. T a w n ik liw a , w z a sa d z ie o p a rta o m e to d ę ch ro n o lo g ic z n ą , a n a liz a po zw o liła a u to r o w i n a u k a z a n ie is to tn y c h tr u d n o ś c i ta k te o lo g iczn y ch , ja k i e g z e g ety czn y ch , k o n c e n tr u ją c y c h się de fa c to w o k ó ł p ro b le m u in t e r p r e ta c ji n a s tę p u ją c y c h p o ję ć św . P a w ła : „ p ie rw o c in ”, „ k o rz e n ia — p n ia ” i „ ś w ię to śc i” czyli z a sa d n ic z e j m y ś li P a w io w e j z a w a rte j w jeg o w y p o w ie d z i: „ J e ś li zaś p i e r w o cin y św ię te , to i ca łe c ia sto ; a je ś li k o rz e ń ś w ię ty to i g a łę z ie ” (Rz 11, 16). A n a liz u ją c w s z y s tk ie d o ty c h c z a so w e in t e r p r e ta c je a u to r d o p a tr u je się g łó w n eg o ź ró d ła tr u d n o ś c i eg z e g e ty c z n y c h w e w o lu c ji s e m a n ty c z n e j p o ró w n a ń , a tr u d n o ś c i teo lo g ic z n y c h w d o s to so w y w a n iu tre ś c i p rz y p o w ie ś c i o d z ik ie j oliw ce do n o w e j s y tu a c ji ży cio w ej. M ę d a 1 a d a je w re sz c ie p ró b ę d o ta r c ia do a u te n ty c z n e j m y ś li P a w io w e j, d o k o n u ją c re w iz ji te k s tu , b a d a s t r u k tu r ę l i t e r a c k ą p e ry k o p y , s z u k a w n ie j id e i p rz e w o d n ic h o ra z u s iłu je zn a le ź ć d la n ie j w ła śc iw y S itz im L e b e n w o p a rc iu o k o n te k s t o ra z d ia le k ty c z n ą m e to d ę do - \\ o d z e n ia A p o sto ła. Z d a n ie m a u to r a p o ró w n a n ie w ie rz ą c y c h do p ie rw o c in p o d s u n ę ła A p o sto ło w i litu r g ia ś w ią ty n n a w J e ro z o lim ie , z w ią z a n a ze ś w ię te m P ie rw o c in . W w y n ik u szczeg ó ło w ej je j a n a liz y a u to r dow odzi, iż z p o r ó w n a n ia A p o sto ła w y n ik a , że cały n a ró d ż y d o w sk i p o p rz e z A p o sto łó w i ju d e o - c h rz e ś c ija n ja k o „ p ie r w o c in ” z o sta ł sp e c ja ln ie k o n s e k r o w a n y d la B oga.
O w ie le wTięce j tr u d n o ś c i n a s trę c z a a u to r o w i w y ja ś n ie n ie P a w io w e g o n -
dza = k o rz e ń , p ie ń . W y ch o d ząc je d n a k z z a ło ż e n ia , że ta k w S ta r y m T e s ta
m en cie, te k s ta c h a p o k ry fic z n y c h , p is m a c h r a b in a c k ic h , a o s ta tn io i w sz e re g u te k s tó w ą u m r a ń s k ic h te r m in iq q a r, śoreś = k o rz e ń , p ień , n ie ty lk o o zn acza —- w se n s ie p rz e n o ś n y m — p o c z ą te k n a ro d u w y b ra n e g o , a w ięc A b ra h a m a , lecz ró w n ie ż g łó w n y rd z e ń n a ro d u , a w ięc s p ra w ie d liw y c h , m o ż n a w b re w w ięk szo ści w sp ó łc z e s n y c h eg zeg etó w p rz y ją ć w o p a rc iu z a ró w n o o k o n te k s t, ja k i k r y t e r ia filo lo g iczn e, że u św . P a w ła w p rz y p o w ie ś c i o d z ik ie j o liw ce „ k o rz e n ie m ” je s t re s z ta Iz r a e la tj. a p o sto ło w ie i w ie rz ą c y z n a r o d u ż y d o w skiego. W ich św ię to śc i w ja k iś sposób u c z e stn ic z y c a ły n a ró d , ja k o i n s t y t u cja, n a m o cy s o lid a rn o ś c i n a ro d o w e j. Je d n o c z e ś n ie re s z ta Iz r a e la p e łn i w c z a sach św . P a w ła fu n k c ję „ k o rz e n ia , p n ia ” w s to s u n k u do p ie rw s z y c h w ie r z ą cych sp o ś ró d p o g an , p rz e k a z u ją c im d o b ra m e s ja ń s k ie . T a k ie z n a c z e n ie „ k o rz e n ia ” w Rz 11, 16 n a s u w a ta k ż e te r m in „ ś w ię ty ” , k tó r y w lis ta c h P a w io w y ch je s t te r m in e m te c h n ic z n y m n a o z n a c z e n ie c h rz e ś c ija n . P r z y p is y w a n ie je d n a k n ie w ie r n e m u n a ro d o w i ż y d o w sk ie m u św ię to śc i n a su w a p e w n e tr u d n o ś c i n a tu r y teo lo g iczn ej. T ru d n o ś c i te ro z w ią z y w a ć n a le ż y n a p ła sz c z y ź n ie c a ło k s z ta łtu n a u k i e k le z jo lo g ic z n e j św . P a w ła . O tóż w e d łu g
2 3 2 R E C E N Z J E
zało ż eń P a w io w y c h p o ję c ie św ię to śc i p rz y s łu g u je c h rz e ś c ija n o m i je s t ono k o - r e la ty w n e z p o ję c ie m w y b ra n ia . W z w ią z k u z ty m , p o d z ie la ją c p o g lą d y P. B e - n o i t w ty m w z g lęd zie, w y ró ż n ić n a le ż y : p o w o ła n ie w s z y stk ic h lu d z i do z b a w ie n ia , w y b r a n ie w ła śc iw e K o ścio ło w i o ra z s p e c ja ln y p rz y w ile j n a r o d u ż y do w sk ieg o , z w a n y k o n s e k r a c ją . P rz y w ile j te n p rz y s łu g u je n a ro d o w i ż y d o w s k ie m u ze w z g lę d u n a d a w n e w y b ra n ie , k tó r e d z ię k i „ reszcie I z r a e la ” n ie z o sta ło z a p rz e p a s z c z o n e . W ła ś n ie za p o ś r e d n ic tw e m te j re s z ty Iz r a e la cały n a ród ż y d o w sk i p o s ia d a s p e c ja ln ą łącz n o ść z K o ścio łem C h ry stu so w y m .
W o p a rc iu o n in ie js z ą p ra c ę p rz e k o n a ć m o ż e m y się n a d to ja k d a le c e z a sa d a so lid a rn o ś c i h o ry z o n ta ln e j z a k o tw ic z o n a je s t w te o lo g ii P a w ła z T a rs u . N a p o d s ta w ie te j z a s a d y A p o sto ł u k a z u je k o n s e k r a ję całego n a r o d u ze w z g lę du n a o b ecn o ść c h rz e ś c ija n w jeg o łonie. O w o p o ję c ie s o lid a rn o ś c i h o r y z o n ta l nej w teologii A p o sto ła n a ro d ó w s k r z ę tn ie w y k o rz y s tu ją ju ż tacy a u to r z y s t a ro ż y tn i, ja k A p o l i n a r y z L ao d y cei, św . H i e r o n i m i in n i. P rz y p o w ie ś ć o d z ik ie j o liw ce d o s ta rc z a n a m n a d to sz e re g e le m e n tó w , u k a z u ją c y c h n a m k s z ta łto w a n ie się s to s u n k ó w m ię d z y K o ścio łem a n a ro d e m ż y d o w sk im . Z p u n k tu w id z e n ia m e to d o lo g ic z n e g o ża ło w a ć n a le ż y , że a u to r n ie z a m ie śc ił n a k o ń cu p ra c y n ie z b ę d n y c h indeksów T, ch o ćb y ty lk o im ie n n e g o i rzeczow ego.
S zk o d a, że o m ó w io n e j p ra c y n ie przysw ro iła so b ie d o tą d p o ls k a li te r a t u r a b ib lijn a w w e r s ji p o l s k i e j , gdyż w ła ś n ie teg o ro d z a ju ro z p r a w y m o n o g r a - iic z n e w in n y s ta n o w ić p u n k t wry jśc io w y d la ro z w a ż a ń p ro b le m a ty k i e k u m e n ic z n e j w P o lsce. A u to ro w i życzyć n a le ż y , by całość te j p o ż y te c z n e j p ra c y u k a z a ła się ja k n a jr y c h le j w ję z y k u p o ls k im w fo rm ie w z o ro w e j m o n o g ra fii. W te n sp osób w z b o g aci o n a n ie ty lk o p o ls k ą n a u k o w ą li te r a tu r ę b ib lijn ą , lecz — co w a ż n ie js z e — u p rz y s tę p n io n a z o s ta n ie ta k teo lo g o m , ja k i p o ls k ie j in te lig e n c ji k a to lic k ie j.
K s. iM d w ik W. S te fa n ia k C M , W a r sza w a
P ię tro R E N T IN C K , L a cura p a sto ra le in A n tio c h ia n e l IV seco lo , R o m a 1970, Ü n iv e rs ità G re g o ria n a E d itric e , s. 354 (A n a le c ta G re g o ria n a , t. 178).
D zieło je s t p ró b ą w s z e c h s tro n n e j a n a liz y d u s z p a s te rs tw a w A n tio c h ii w IV w ie k u . P r a c a ta je s t in te r e s u ją c a i p o tr z e b n a . U z u p e łn ia b o w ie m n a sz e w ia d o m o śc i o K o ściele a n tio c h e ń s k im , p o d a n e przez. A. J. F e s t u g i è r e ,
A n tio c h e p a ïe n n e e t c h r é tie n n e , P a r is 1959.
T y tu ł k sią ż k i n ie o d d a je w p e łn i b o g a c tw a p o ru s z a n y c h w n ie j p r o b le m ów . A u to r p rz y ro z w a ż a n ia c h d o ty c z ą c y c h d u s z p a s te rs tw a o k a z u je się d o c ie k liw y m h is to ry k ie m i teo lo g iem . W b a d a n ia c h o p ie ra się n a d a n y c h a r c h e o lo g iczn y ch , p rz e k a z a c h litu rg ic z n y c h i p ra w n y c h , a- zw ła sz c z a n a p is m a c h św la n a C h r y z o s t o m a , k tó r y od r. 386 p rz e z d w a n a ś c ie la t ja k o k a p ła n i k a z n o d z ie ja d z ia ła ł w ró ż n y c h k o śc io ła c h A n tio c h ii.
D zieło d zieli się n a n a s tę p u ją c e ro z d z ia ły : 1. in ic ja c ja c h rz e ś c ija ń s k a , 2. k u lt, 3. k le r, 4. życie z a k o n n e a d u s z p a s te rs tw o , 5. la ik a t a d u s z p a s te rs tw o , 6. m a łż e ń s tw o , 7. p o k u ta , 8. m iło ść. W zo rem d o b re g o w y k o rz y s ta n ia d a n y c h a rc h e o lo g ic z n y c h i litu rg ic z n y c h je s t ro z d z ia ł d ru g i, p o św ięco n y k u lto w i. A u to r o m a w ia w n im ó w c z e sn ą litu r g ię a n tio c h e ń s k ą , k u lt m ę c z e n n ik ó w i in n e p r a k ty k i re lig ijn e . W iele fa k tó w i p o p ra w n y c h 'o c e n p o d a je a u to r w ro z d z ia le trz e c im . K to k o lw ie k in te re s u je się k a p ła ń s tw e m w n a u c e O jcó w K ościoła z n a jd z ie tu in te r e s u ją c y m a te ria ł, d o ty c z ą c y h ie r a r c h ii, d z ia ła ln o ś c i p a s te r s k ie j i życia k le ru . P o d o b n e b o g a c tw o w ie d z y a u to r a o k a z u je się w jeg o a n a liz a c h n a te m a t m a łż e ń s tw a , p o k u ty i m iło ści.
A u to r z b y t sk ró to w o p o tr a k to w a ł z a g a d n ie n ie la ik a tu . P ią ty ro z d z ia ł, k t ó ry liczy ty lk o 16 s tro n (s. 235— 251), ro z p r a w ia o g o d n o ści św ie c k ic h , ich o b o w ią z k u a p o s to ls tw a i ró żn y ch fo rm a c h a p o s to la tu . N a p o d s ta w ie h o m ilii św. J a n a C h r y z o s t o m a u k a z u je p o w sz e c h n o ść o b o w ią z k u a p o s to ls tw a , k tó r y
