View of ECONOMIC KNOWLEDGE AND SOCIAL SKILLS OF RURAL YOUTH

Pełen tekst

(1)Oeconomia 8 (3) 2009, 57–67. WIEDZA EKONOMICZNA I UMIEJTNOCI SPOECZNE MODZIEY WIEJSKIEJ Grayna Krzyminiewska Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu Streszczenie. Celem artykuu jest zwrócenie uwagi na fakt, e budowa spoeczestwa gospodarki opartej na wiedzy jest procesem wielowymiarowym, na który skadaj si take zjawiska zwizane z kultur ekonomiczn i kompetencjami cywilizacyjnymi charakterystycznymi dla poszczególnych grup spoecznych. Artyku koncentruje uwag na kulturze ekonomicznej wspóczesnej modziey wiejskiej w odniesieniu do dwóch aspektów tej kultury: wiedzy ekonomicznej i umiejtnoci spoecznych. Analizuje je w kontekcie kompetencji cywilizacyjnych, wychodzc z zaoenia, e to wanie one decyduj o moliwoci rozwoju spoeczestwa wiedzy i gospodarki opartej na wiedzy. Wynika to z przekonania, e to od kultury ekonomicznej w znacznej mierze zalee bdzie gotowo zbiorowoci do zdobywania wiedzy, stosowania jej w praktyce, otwarto na innowacje itp. Zaleno zachodzca pomidzy kultur ekonomiczn i jakoci kompetencji cywilizacyjnych decyduje, czy dane zbiorowoci bd partycypowa w rozwoju na równych prawach, wspiera rozwój, czy bd marginalizowane. Analiza oparta zostaa na przeprowadzonych w styczniu 2009 roku badaniach terenowych wród 1489 szesnastolatków uczcych si w 13 gminach w Polsce. Wyniki bada wskazay jednoznacznie, i wiedza ekonomiczna oraz zinternalizowanie niektórych umiejtnoci przydatnych w systemie gospodarki rynkowej i spoeczestwie demokratycznym, s sabo ugruntowane przez modzie wiejsk. Sowa kluczowe: modzie wiejska, kultura ekonomiczna, kompetencje cywilizacyjne, gospodarka oparta na wiedzy. WSTP Spoeczestwo wiedzy, gospodarka oparta na wiedzy to problematyka, która zarówno w literaturze naukowej, publicystyce, jak i wielu innych obszarach ycia, jest analizowana i szeroko komentowana. W tym kontekcie wskazuje si wyra nie na przeksztacenia gospodarki, w której wczeniej gówn rol odgrywa dostp do kapitau, na rzecz prymatu gospodarek, gdzie o ich znaczeniu decyduje wiedza i umiejtnoci. Sdzi si, Adres do korespondencji – Corresponding author: Grayna Krzyminiewska, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu; Wydzia Ekonomii; Katedra Socjologii i Filozo i, al. Niepodlegoci 10, 61-875 Pozna, grazyna.krzyminiewska@ue.poznan.pl.

(2) 58. G. Krzyminiewska. e zdolno efektywnego wytwarzania, zdobywania i wykorzystywania wiedzy stanowi narzdzie innowacji, konkurencji i sukcesu gospodarczego, stajc si najistotniejszym elementem napdzajcym rozwój gospodarczy i spoeczny. W miar zmniejszania si przeszkód technicznych zwizanych ze zdobyciem i wykorzystaniem wiedzy na temat okrelonego procesu, umiejtnoci lub rynku, wiedza w coraz wikszym stopniu staje si tak globalnie, jak i lokalnie, kluczem do konkurencyjnoci [Kukliski 2003]. Taki sposób zde niowania spoeczestwa wiedzy skania do re eksji i analizy czynników mogcych mie istotne znaczenie dla modernizacji wspóczesnego spoeczestwa polskiego. Celem poniszego artykuu jest zwrócenie uwagi na fakt, e budowa spoeczestwa i gospodarki opartej na wiedzy jest procesem wielowymiarowym, na który skadaj si take zjawiska zwizane z kultur ekonomiczn i kompetencjami cywilizacyjnymi charakterystycznymi dla poszczególnych grup spoecznych. To od tych czynników w znacznej mierze zalee bdzie ich gotowo do zdobywania wiedzy, stosowania jej w praktyce, otwarto na innowacje itp. Przedstawione poniej analizy oparte s na zaoeniu, e istniej cise powizania pomidzy kultur ekonomiczn, kompetencjami cywilizacyjnymi a spoeczestwem wiedzy. Autorka koncentruje swoj uwag na kompetencjach cywilizacyjnych w odniesieniu do wspóczesnej modziey wiejskiej. Wybór zarówno podmiotu, jak i przedmiotu analiz, wynika z przekonania, e w krótkiej perspektywie modzie wiejska jednoznacznie wpynie na kapita ludzki i zasoby spoeczne wsi, a te decydowa bd o tempie, kierunkach i jakoci zmian zachodzcych na obszarach wiejskich. Celem jest analiza ich kultury ekonomicznej i kompetencji cywilizacyjnych w dwóch zasadniczych obszarach: • wiedzy ekonomicznej pozwalajcej na wiadome, re eksyjne uczestnictwo w yciu gospodarczym, • umiejtnociach, które uatwia bd funkcjonowanie zarówno w sferze gospodarki, jak i yciu spoecznym. Ponisza analiza oparta jest na badaniach empirycznych. W styczniu 2009 roku przeprowadzone zostay wród 1489 gimnazjalistów klas trzecich badania dotyczce kultury ekonomicznej modego pokolenia. Mamy tu do czynienia z populacj szesnastolatków, którzy stoj przed swoim pierwszym yciowym wyborem – dalszej drogi ksztacenia, która ze wzgldu na wybór szkoy i jej pro lu ksztacenia, moe sta si niezwykle istotn dla ich przyszej kariery yciowej. Badania przeprowadzono w 13 gminach (29 szkoach gimnazjalnych) naszego kraju. S to wycznie gminy wiejskie zrzeszone w Zwizku Gmin Wiejskich Rzeczypospolitej Polskiej. Wspópraca ze Zwizkiem umoliwia realizacj szerszego projektu, fragment którego stanowi prezentowany artyku.. KULTURA EKONOMICZNA I JEJ ZNACZENIE W KOMPETENCJACH CYWILIZACYJNYCH Wiedza i umiejtnoci stanowi obecnie jeden z gównych larów gospodarki, w zwizku z czym zwraca si uwag, i jednostki, grupy spoeczne i spoeczestwo jako cao maj szans na osiganie sukcesów ekonomicznych i spoecznych wtedy, kiedy tym wyzwaniom sprostaj. W naukach spoecznych zwraca si uwag, e o ile przyjmuje si za oczywiste, i dla rozwoju demokratycznego spoeczestwa funkcjonujceActa Sci. Pol..

(3) Wiedza ekonomiczna i umiejtnoci spoeczne modziey wiejskiej. 59. go w ramach gospodarki rynkowej potrzebny jest kapita, technologia, infrastruktura, efektywny rynek pracy i otoczenie instytucjonalne, o tyle mniejsz uwag powica si kompetencjom cywilizacyjnym niezbdnym do efektywnego funkcjonowania we wspóczesnym wiecie. Przez kompetencje cywilizacyjne (civilisational competence) rozumie si [Sztompka 2008] kompleks cech zoony z zasad, norm i wartoci, przyzwyczaje, wzorców, schematów postpowania, których odruchowo jest warunkiem wstpnym do uczestniczenia we wspóczesnej cywilizacji. Mona wyróni cztery podstawowe kategorie kompetencji cywilizacyjnych odpowiadajce czterem gównym obszarom wspóczesnego, rozwinitego spoeczestwa. S to: ekonomia, polityka, wiadomo spoeczna i ycie codzienne. Obszar pierwszy wyznacza kultura przedsibiorczoci niezbdna dla uczestnictwa w gospodarce rynkowej, zwizana z innowacyjnoci, orientacj na osignicia, wspózawodnictwem, konkurencyjnoci. Obszar drugi to kultura obywatelska niezbdna dla uczestniczenia w spoeczestwie demokratycznym. Chodzi tu o polityczn aktywno, gotowo do uczestnictwa w yciu spoeczno-politycznym przy poszanowaniu prawa, szacunku dla oponentów. Obszar trzeci to kultura dyskursu, niezbdna dla wolnoci intelektualnej, czyli tolerancja, akceptacja wieloci pogldów, otwarto umysu. Ostatni obszar zwizany jest z kultur ycia codziennego, uczestniczeniu w procesach rozwoju technologicznego, urbanizacji, spoeczestwie zorientowanym na konsumpcj. Tutaj istotne s takie cechy, jak: przestrzeganie praworzdnoci, punktualno, ale take wiadomo wasnej kondycji zdrowotnej oraz umiejtno posugiwania si urzdzeniami mechanicznymi. Tak wic mona zde niowa ostatecznie kompetencje cywilizacyjne jako „szeroki zbiór predyspozycji kulturowych obejmujcych gotowo do partycypacji politycznej i samorzdnoci, dyscyplin w pracy, ducha przedsibiorczoci, aspiracje edukacyjne, umiejtno posugiwania si urzdzeniami technicznymi, zasady etyczne, wraliwo estetyczn – niezbdne do penego urynkowienia si i konsolidacji ustroju demokratycznego, gospodarki rynkowej i swobodnego przepywu myli” [Sztompka 2007]. Sabo tych cech stanowi podstaw do okrelania w odniesieniu do danych grup spoecznych syndromu braku kompetencji cywilizacyjnych (civilisational incompetence). Zde niowane wyej kompetencje cywilizacyjne odgrywaj ogromn rol w spoeczestwie i gospodarce opartej na wiedzy, gdy pozwalaj aktorom spoecznym na podmiotowe uczestniczenie w rónych sferach ycia spoecznego. Ich konstrukcja odpowiadajca na wymagania wspóczesnego wiata jest w znacznej mierze zwizana z kultur ekonomiczn charakterystyczn dla danych grup spoecznych. Kultura ekonomiczna, stanowica dorobek spoeczestwa wytworzony w rozwoju historycznym, wpywa istotnie na otoczenie, w którym zachodz procesy ekonomiczne, na normy zachowania si ludzi i jako stosunków midzyludzkich w organizacjach oraz na warunki rozwijania wiedzy spoeczestwa o procesach ekonomicznych, a wic take na rozwój kapitau ludzkiego na potrzeby gospodarki. Wyróniamy dwa gówne sposoby rozumienia kultury ekonomicznej i stosowania tego pojcia w badaniach. Pierwszy, de niujc kultur, tworzy katalog wszystkich tych wartoci, schematów poznawczych i wzorów zachowa istotnych dla aktywnoci ekonomicznej. Za ich pomoc okrela si, co w danym spoeczestwie postrzegane jest w kategoriach dobra i za, moliwe lub nie do zaakceptowania. Za pomoc schematów poznawczych ludzie interpretuj rzeczywisto i ustosunkowuj si do niej. Drugi sposób rozumienia kultury ekonomicznej wyOeconomia 8 (3) 2009.

(4) G. Krzyminiewska. 60. rónia gówne czynniki wpywajce na ewolucj kultur, a nastpnie standaryzuje je na kilku wymiarach lub wokó kilku centralnych punktów analizy, z których kady moe by konkretyzowany w terminach bardziej szczegóowych problemów lub pyta. W ten sposób centraln kategori czyni si np. przedsibiorczo, postawy wobec pienidza [Marody, Kochanowicz 2007]. De niujc kultur ekonomiczn mona przyj, i przez to pojcie rozumie si wiele czynników wyznaczajcych sposób mylenia oraz dziaania jednostek i grup spoecznych w sferze gospodarki. Poniszy rysunek wskazuje, z jakich elementów skada si tak rozumiana kultura ekonomiczna.. Rys. 1. Fig. 1. ródo: Source:. Elementy skadowe kultury ekonomicznej Parts of economic culture Opracowanie wasne. Author’s elaboration.. Na potrzeby niniejszych rozwaa analizie poddane zostan dwa wyrónione skadniki kultury, które jednoczenie uznawane s za niezwykle istotne dla kompetencji cywilizacyjnych wspóczesnego czowieka, wpywajcych na moliwo rozwoju obszarów wiejskich w gospodarce opartej na wiedzy. S to wiedza ekonomiczna i umiejtnoci spoeczne. WIEDZA EKONOMICZNA A KOMPETENCJE CYWILIZACYJNE

(5) wiadome uczestnictwo jednostki w gospodarce rynkowej wymaga z jej strony posiadanie przynajmniej podstawowej wiedzy ekonomicznej. Kady z nas posuguje si pewn wiedz z tego zakresu, planujc budet domowy, podejmujc decyzj o nawet najdrobniejszej inwestycji. Wiedza ekonomiczna nie moe by dostpna tylko nielicznym, Acta Sci. Pol..

(6) Wiedza ekonomiczna i umiejtnoci spoeczne modziey wiejskiej. 61. powinna by powszechna i uyteczna w yciu kadego czowieka. Nawet jeli samemu jeszcze si nie zarabia (tak jak badana modzie) kadego dnia wszyscy podejmujemy róne decyzje, które nios okrelony skutek ekonomiczny. Decyzje te dotycz najczciej prozaicznych czynnoci, takich jak np. wyjcia do kina, oszczdzania przez pewien czas na zakup wymarzonego telefonu komórkowego czy tym podobne, a efektem tego s koszty, jakie ponosimy bezporednio lub porednio. Niestety w myleniu wielu ludzi istnieje przekonanie, e ekonomia to niezwykle trudna i niedostpna dziedzina, której tajniki mog posi nieliczni. Co gorsze bywa, e pokutuje przekonanie, i wiedza ekonomiczna nie jest potrzebna, a zwaszcza nie jest potrzebna osobom o predyspozycjach do nauk humanistycznych. W konsekwencji deklaracje typu „nie znam si na ekonomii” nie s przez otoczenie negatywnie wartociowane. Takie mylenie jest jednak niezwykle niekorzystne dla funkcjonowania jednostki w sferze ycia gospodarczego, gdy nie jest ona wówczas penoprawnym uczestnikiem rynku. Wiedza ekonomiczna przekada si bowiem wprost na nasze decyzje dotyczce pracy, zachowania przedsibiorcze, czy tym podobne. Budowanie gospodarki opartej na wiedzy nie bdzie nigdy w peni moliwe bez podniesienia kompetencji w rónych zakresach, w tym take w upowszechnianiu si wiedzy ekonomicznej. Przeprowadzone badanie wskazuje jednak, i zainteresowanie ekonomi i znajomo wybranych poj ekonomicznych jest wród modziey wiejskiej niska. Jak wynika z zamieszczonego poniej rysunku poziom zainteresowania ekonomi jest wród modziey do saby. Dla niemal jednej trzeciej badanych jest to dziedzina, której w ogóle nie powicaj adnej uwagi. Tylko 274 osoby zadeklaroway, e ekonomia ley w krgu ich zainteresowa. Doda naley, e gówne obszary, które s dla modziey interesujce to sport i kultura, a jeszcze niszy poziom zainteresowania ni ekonomia, zwizany jest z polityk. Zainteresowanie badanej modziey ekonomi obrazuje rysunek 2. Przekonanie to skania do pyta o wiedz ekonomiczn modego pokolenia modziey wiejskiej. W badaniach poproszono respondentów o przyporzdkowanie pojciom ekonomicznym podane, waciwe im de nicje. Pojcia te to: Gieda Papierów Wartociowych, obligacje, lokata, rachunek oszczdnociowo-rozliczeniowy, kurs walut, kredyt i podatki. Decyzja o takim wyborze poj podyktowana zostaa tym, i badania przeprowadzone zostay w okresie kryzysu rynku nansowego, w wyniku którego mamy do czynienia z bardzo powanym zagroeniem dla globalnej gospodarki. Kryzys ten sta si. Rys 2. Fig. 2. ródo: Source:. Zainteresowanie ekonomi Interest in economy Badania wasne. Author’s research.. Oeconomia 8 (3) 2009.

(7) G. Krzyminiewska. 62. tematem numer jeden ostatnich miesicy, interesujce jest wic, na ile wiejska modzie ledzi te niezwykle istotne informacje i dysponuje podstawow wiedz z tego zakresu. Otrzymane od respondentów odpowiedzi pokazuj, e mamy do czynienia ze sab ich znajomoci (rys. 3). Tylko 505 osób na 1489 przyporzdkowao poprawnie wszystkie odpowiedzi, a 117 nie podao ani jednej poprawnej. Wiedza szesnastolatków na ten temat jest w przekonaniu autorki bardzo saba zwaywszy na fakt powszechnoci wystpowania tych poj (choby tylko w reklamach stale obecnych w naszym codziennym dowiadczeniu).. Rys. 3.. Liczba udzielonych prawidowych odpowiedzi dotyczcych poj ekonomicznych. Fig. 3.. Number of correct answers related to economic terms. ródo: Badania wasne. Source: Author’s research.. Sporód najlepiej kojarzonych poj naley wymieni kurs walut i kredyt, a najsabiej – obligacje i rachunek oszczdnociowo-rozliczeniowy (dane zawiera rys. 4). Naley doda, e zarówno zainteresowanie ekonomi, jak i konkretna wiedza ekonomiczna, nie jest w zasadniczy sposób zalena od cech spoeczno-demogra cznych ba-. Rys. 4. Fig. 4. ródo: Source:. Liczba poprawnych odpowiedzi przyporzdkowanych pojciom ekonomicznym Number of correct answers for economic terms Badania wasne. Author’s research. Acta Sci. Pol..

(8) Wiedza ekonomiczna i umiejtnoci spoeczne modziey wiejskiej. 63. danej modziey. Tylko w zakresie deklarowanego zainteresowania ekonomi wyniki s korzystniejsze dla chopców. Natomiast liczba poprawnie udzielanych odpowiedzi zwizanych z wiedz ekonomiczn jest na podobnym poziomie u obu pci. Nie ma równie znaczenia fakt, czym zajmuj si rodziny badanych. Niezalenie od tego czy rodzice posiadaj wasne gospodarstwo rolne, pracuj poza nim lub na wasny rachunek, poziom zainteresowania yciem gospodarczym i znajomo poj ekonomicznych jest zbliona. Powysze dane pozwalaj na wniosek, e zainteresowanie yciem ekonomicznym i posiadana wiedza w tym zakresie w chwili obecnej wskazuje raczej na niskie kompetencje cywilizacyjne modych mieszkaców wsi. Mona postawi pytanie, czy oczekiwania wobec gimnazjalistów nie s zbyt wygórowane. W przekonaniu autorki – absolutnie nie. Duch przedsibiorczoci, podmiotowo jednostki, jej gotowo do partycypowania w yciu spoecznym i gospodarczym, ksztatuje si wanie w okresie adolescencji. Niepokoi to tym bardziej, e to wanie w tym momencie modzie gimnazjalna, wybierajc dalszy tok ksztacenia, podejmuje decyzj o wyborze pro lu szkoy, pro lu ksztacenia klasy, co wpynie istotnie np. na ich ewentualne szanse podjcia studiów. Oczywiste jest, i nabywanie kompetencji cywilizacyjnych to pewien proces, w zwizku z tym mona zaoy rozwój w tym zakresie. Ale zawsze pozostaje niepokojce pytanie, czy nie bdzie to ju (by moe nie zawsze udane) „nadrabianie zalegoci”?. UMIEJTNOCI SPOECZNE A KOMPETENCJE CYWILIZACYJNE Wanymi skadnikami kompetencji cywilizacyjnych s równie umiejtnoci spoeczne, które pozwalaj jednostkom i caym zbiorowociom na podmiotowe uczestniczenie w yciu spoecznym. Przedstawiono modziey list umiejtnoci, uznawanych za niezbdne dla efektywnego funkcjonowania zarówno w yciu gospodarczym, jak i sferze publicznej. Wyróniono jedenacie umiejtnoci (nie jest to oczywicie lista wyczerpujca tych, które z punktu widzenia wymogów wspóczesnego wiata powinny cechowa jednostki). S to: 1. Umiejtno rozmawiania z lud mi. Nawizywanie interakcji z innymi lud mi wskazuje na otwarto jednostki, zdolno do komunikacji spoecznej. 2. Gotowo do wspópracy z innymi. Kooperacja jest uznawana we wspóczesnym wiecie za warunek realizacji rónorakich zada i przedsiwzi. 3. Umiejtno rozwizywania kon iktów. Wana z punktu widzenia interesów spoecznych. Zdolno do panowania nad kon iktem i kierowania nim oznacza umiejtno reagowania na trudne sytuacje i uruchamianie okrelonych zachowa z tym zwizanych. 4. Tworzenie kontaktów midzyludzkich. Jest jednym z waniejszych elementów budowania kapitau spoecznego uznawanego za niezbdny dla rozwoju wspólnot. 5. Umiejtno zdobywania informacji. W gospodarce opartej na wiedzy to podstawowy warunek uczestniczenia w procesach ekonomicznych i spoecznych. 6. Gotowo do zmian. Niezbdna w dynamicznej zmiennoci rynku pracy i procesów rynkowych. 7. Gotowo do podejmowania ryzyka. Istotna dla podejmowania decyzji i akceptacji zarówno zysków, jak i strat dotyczcych podejmowanych przedsiwzi. Oeconomia 8 (3) 2009.

(9) G. Krzyminiewska. 64. 8. Wiedza o tym jak funkcjonuje gospodarka. Pozwala na dostosowanie si do regu ycia gospodarczego, dajc moliwo osigania pozytywnych efektów swoich dziaa. 9. Umiejtno stosowania nowych rozwiza. Niezbdna dla postawy innowacyjnej. 10. Gotowo do przestrzegania umów z innymi lud mi. Wiarygodno i zaufanie to warunek wspódziaania z innymi. Umiejtno ta jest wanym skadnikiem wizerunku uczestnika ycia publicznego. 11. Umiejtno planowania dziaa. Jest istotna dla racjonalizacji dziaa, gotowoci odoenia w czasie korzystania z ich efektów, zdolno do efektywnego gospodarowania czasem i zarzdzania wasn karier yciow. Orientacja temporalna oznaczajca nastawienie na inwestowanie w przysze korzyci. W badaniach przedstawiono list umiejtnoci modziey proszc, aby wskazano, które z nich s niezbdne dla kategorii zawodowych takich jak: rolnicy, przedsibiorcy, pracownicy w zakadzie pracy. Odpowiedzi respondentów zawiera ponisza tabela. Wytuszczone zostay te umiejtnoci, które modzie uznaa za najwaniejsze. Tabela 1. Znaczenie umiejtnoci spoecznych dla rónych kategorii zawodowych Table 1. Importance of social abilities for different professions Czy uwaasz, e te umiejtnoci przydadz si? Umiejtno rozmawiania z lud mi Gotowo do wspópracy z innymi Umiejtno rozwizywania kon iktów Tworzenie kontaktów midzyludzkich Umiejtno zdobywania informacji Gotowo do zmian (pracy, zawodu, sposobu ycia) Gotowo do podejmowania ryzyka, aby osign cele Wiedza o tym, jak funkcjonuje gospodarka Umiejtno stosowania nowych rozwiza (zdobyczy techniki, nowatorskich sposobów rozwiza) Gotowo do przestrzegania umów z innymi lud mi Umiejtno planowania dziaa Terminowe realizowanie zobowiza wobec innych ródo: Source:. 25,1% 35,0% 29,0% 26,7% 37,5% 41,8%. 76,3% 53,7% 57,4% 64,9% 64,5% 37,4%. Pracownikom w zakadzie pracy 50,9% 70,1% 55,3% 51,0% 44,1% 51,3%. 35,1%. 61,6%. 26,3%. 79,8% 58,7%. 47,3% 54,9%. 20,2% 40,8%. 33,2%. 74,8%. 51,5%. 50,6% 41,9%. 63,5% 69,3%. 40,8% 54,0%. Rolnikom. Przedsibiorcom. Opracowanie wasne. Author’s elaboration.. Wskazania respondentów s w przekonaniu autorki do zaskakujce, przede wszystkim w odniesieniu do rolników. Tylko trzy umiejtnoci uzyskay powyej poow pozytywnych odpowiedzi, przy czym za najbardziej znaczc uznano wiedz o tym jak funkcjonuje gospodarka. Przekonanie takie jest bardzo wane, bo to oznacza wiadomo. Acta Sci. Pol..

(10) Wiedza ekonomiczna i umiejtnoci spoeczne modziey wiejskiej. 65. modych ludzi, e prowadzcy gospodarstwo rolne powinni posiada wiedz o yciu gospodarczym, by móc efektywnie prowadzi wasne gospodarstwa. Umiejtno stosowania nowych rozwiza (np. zdobyczy techniki) jest spostrzegana równie jako ta, której posiadanie jest dla rolników korzystne, bo przecie poprawia jako funkcjonowania gospodarki. Jednak zdziwienie budzi fakt, e pozostae umiejtnoci nie s dla rolników, zdaniem modziey, szczególnie istotne. Wydaje si, e takie podejcie do problemu jest efektem oddziaywania stereotypowego mylenia o gospodarstwie rolnym jako niezalenym od otoczenia spoecznego podmiocie. Natomiast zdaniem wielu ekonomistów to wanie brak ugruntowanych zachowa kooperacyjnych, umiejtnoci rozwizywania kon iktów itp. powoduje, e dynamika rozwoju rolnictwa (na przykad przez tworzenie grup producenckich, sieci powiza itp.) jest przyczyn niewykorzystywania szansy rozwoju przez bardzo wiele gospodarstw rolnych. Niepokoi fakt, e mamy do czynienia w modym pokoleniu z kontynuacj anachronicznego mylenia o rolniku i jego gospodarstwie rolnym, gdzie rolnictwo nie oznacza tak naprawd dziaalnoci gospodarczej, w której kontakty spoeczne, czy terminowo realizacji umów, mog si przyczynia do zwikszenia efektywnoci ich pracy. Warto tu porówna wyposaenie kompetencyjne uznawane za wane dla rolnika i uznawane za wane dla przedsibiorcy. Oczywiste jest, e specy ka prowadzenia gospodarstwa rolnego jest inna ni specy ka prowadzenia przedsibiorstwa, ale w sferze umiejtnoci oczekiwania wobec przedsibiorców s wród badanych zdecydowanie wysze. Co wicej, wysze s take oczekiwania wobec pracowników przedsibiorstw. Jest to do niepokojce, gdy moe oznacza, e po dwudziestu latach transformacji, nieatwych dla polskiej wsi i rolnictwa, nadal prowadzenie gospodarstwa rolnego nie jest zwizane z nowoczesn wizj rolnika jako (osoby, zawodu) o szerokich kompetencjach ekonomicznych i spoecznych. Niepokoi to tym bardziej, e opinie te charakteryzuj take modzie, których rodzice prowadz gospodarstwa rolne. Moe to oznacza niestety powielanie zachowa obserwowanych i nabytych w toku socjalizacji modego pokolenia. W badaniach poproszono równie, aby gimnazjalici ocenili, które z umiejtnoci spoecznych uznaj za przydatne im osobicie (tab. 2). Jak wida powyej, poszczególne umiejtnoci wcale nie s przez modzie uznawane za szczególnie wane. Najbardziej atrakcyjna jest umiejtno zdobywania informacji (64,1%), cho mona to przypisa jej uytecznoci dla wykonywania obowizków szkolnych (przygotowywanie zada domowych). Ponownie niestety potwierdzone zostao nike zainteresowanie wiedz ekonomiczn. Tylko 30% badanych uznao, e jest to wiedza, która moe przyda si im osobicie. To, co ciekawe, to fakt, e mniej ni poowa respondentów uznaa, i gotowo do przestrzegania umów z innymi lud mi jest istotna. Mamy tu ewidentnie do czynienia ze sabo ugruntowanymi normami spoecznymi, co wiadczy o znacznym zaniedbaniu w procesie socjalizacji rodzinnej i wychowaniu szkolnym, ksztatowania postaw etycznych. Jest to potencjalnie niebezpieczne dla jakoci sfery publicznej i prywatnej, w której bd funkcjonowa, i na któr bd wkrótce wpywa badani. Trzeba tu doda, e to, co modzi uwaaj dla siebie za wane, nie jest zwizane z ich cechami spoeczno-demogra cznymi. Mamy tu do czynienia raczej z pokoleniowym, rodowiskowym nastawieniem do samego siebie i otoczenia spoecznego, ni postawami np. zwizanymi z pci, czy rodzin pochodzenia.. Oeconomia 8 (3) 2009.

(11) G. Krzyminiewska. 66 Tabela 2. Znaczenie umiejtnoci spoecznych w yciu badanych (%) Table 2. Importance of social abilities in opinion of respondents (%) Czy uwaasz, e te umiejtnoci przydadz si? Umiejtno rozmawiania z lud mi Gotowo do wspópracy z innymi Umiejtno rozwizywania kon iktów Tworzenie kontaktów midzyludzkich Umiejtno zdobywania informacji Gotowo do zmian (pracy, zawodu, sposobu ycia) Gotowo do podejmowania ryzyka, aby osign cele Wiedza o tym jak funkcjonuje gospodarka Umiejtno stosowania nowych rozwiza (zdobyczy techniki, nowatorskich sposobów rozwiza) Gotowo do przestrzegania umów z innymi lud mi Umiejtno planowania dziaa Terminowe realizowanie zobowiza wobec innych ródo: Source:. Tobie osobicie Nie s wane 62,1 1,9 53,7 1,3 62,2 3,3 58,0 2,8 64,1 2,8 54,1 5,7 53,2 3,8 29,8 2,6 44,1 4,0 45,7 57,5 53,9. 2,7 1,9 3,8. Opracowanie wasne. Author’s elaboration.. KONKLUZJE I WNIOSKI Badanie kultury ekonomicznej modziey gimnazjalnej w zakresie ich zainteresowa wiedz ekonomiczn oraz znaczenia umiejtnoci spoecznych, pozwala na zwery kowanie pewnych faktów ich dotyczcych. Otó mona stwierdzi, e: • mamy do czynienia z niskim poziomem zainteresowania ekonomi jako dziedzin wiedzy i w konsekwencji sfer gospodarki; • wiedza dotyczca konkretnych poj ekonomicznych nie jest powszechna i ugruntowana; • umiejtnoci spoeczne, uznawane za bardzo wane przez badaczy rónych dziedzin dla funkcjonowania jednostki we wspóczesnym wiecie, nie s przez modzie traktowane za niezbdne i potrzebne w ich codziennoci i przyszej karierze yciowej; • spostrzeganie funkcjonowania w sferze publicznej i yciu gospodarczym poszczególnych grup zawodowych jest potwierdzeniem stereotypowego, czsto archaicznego mylenia o kompetencjach wpisanych w dany zawód; dotyczy to zwaszcza zawodu rolnika. Kultura ekonomiczna dokonuje wery kacji faktów, dziki którym moemy okreli, jaki sposób uczestniczenia, nastawienia wobec sfery gospodarowania jest charakterystyczny dla danej zbiorowoci. Analiza kompetencji cywilizacyjnych danej grupy pozwala z kolei na pokazanie, czy cechy kultury ekonomicznej bd odpowiaday na wyzwania wspóczesnych spoeczestw, chccych poda drog rozwoju ekonomicznego i spoecznego, czy wreszcie – bd umoliwiay wpisanie si danej zbiorowoci w system gospodarki opartej na wiedzy. Analizowany problem podejmuje prób odpowiedzi na pytanie, czy modzie wiejska jest w stanie partycypowa w gównym nurcie rozwoju spoeczestwa i gospodarki wiedzy. Oczywicie nie mona jednoznacznych generalizacji czyni wycznie na podstawie fragmentarycznych bada, gdy potrzebne s tu szersze i bardziej pogbione analizy, niemniej jednak badania, na których oparte zostay powysze wnioski nie skaniaj do optymizmu. Nastawienie modziey do ekonomii, przekonania jakie umiejtnoci s dla nich wane, jest absolutnie niesatysfakcjonujce. Trzeba Acta Sci. Pol..

(12) Wiedza ekonomiczna i umiejtnoci spoeczne modziey wiejskiej. 67. podkreli, e w gimnazjach w ramach programu lekcji wiedzy o spoeczestwie zarezerwowano godziny na „wychowanie do aktywnego udziau w yciu gospodarczym”, co oznacza w kontekcie wyników bada, e nie przynosi to spodziewanych efektów. Wydaje si wic zasadnym, aby edukacja dotyczca wiedzy ekonomicznej, umiejtnoci, pewnych postaw moralnych wanych w yciu gospodarczym i spoecznym, zachowa i interakcji spoecznych, staa si wanym, nie marginalnym elementem edukacji modego pokolenia [Domural i in. 2005]. Chodzi o to, by modzie wiejska przygotowaniem intelektualnym, cechami kultury ekonomicznej, kompetencjami cywilizacyjnymi staa si w przyszoci zbiorowoci partycypujc w rozwoju obszarów wiejskich (i oczywicie nie wycznie), a nie zbiorowoci marginalizowan. PIMIENNICTWO Kukliski A. (red.), 2003. Gospodarka oparta na wiedzy. Perspektywy Banku

(13) wiatowego, O cyna Wydawnicza Rewasz, Warszawa. Marody M., Kochanowicz J., 2007. Pojcie „kultury ekonomicznej” w wyjanianiu polskich przemian [w:] Kulturowe aspekty transformacji ekonomicznej, Warszawa, s. 27–28. Sztompka P., 2008. Civilizational Competence: A Prerequisite Of Post-communist Transition, Centrum Studiów Europejskich Uniwersytetu Jagielloskiego, Kraków. Sztompka P., 2007. Zaufanie. Fundament spoeczestwa, Znak, Kraków. Domural A., Macko A., Przybyszewski K., Tyszka T., 2005. Wiedza ekonomiczna mieszkaców Polski. Raport z bada, Centrum Psychologii Ekonomicznej i Bada Decyzji. Wysza Szkoa Przedsibiorczoci i Zarzdzania im. L. Ko miskiego, Warszawa.. ECONOMIC KNOWLEDGE AND SOCIAL SKILLS OF RURAL YOUTH Abstract. The paper’s aim is to draw attention to the fact that constructing a society in a knowledge-based economy is a multidimensional process which also concerns phenomena of economic culture and civilizational competences, characteristic of individual social groups. The paper focuses on economic culture of contemporary rural youth with reference to two aspects of the culture: economic knowledge and social skills. It analyses them in the context of civilizational competences, assuming that they are crucial in the development of knowledge-based economy. It is grounded on the conviction that economic culture is the determinant factor in the community’s readiness to gain knowledge, put it into practice, be open to innovation etc. The relation between economic culture and the quality of civilizational competences determines whether given communities will participate in and support development on equal terms, or whether they will be marginalized. The analysis is based on. eld research carried out in January 2009 among 1489 16 years old studying in 13 districts in Poland. The outcome indicates explicitly that economic knowledge and some skills useful in market economy and democratic society have not been internalized and reinforced by rural youth. Key words: rural youth, economic culture, civilizational competences, knowledge-based economy. Zaakceptowano do druku – Accepted for print 15.05.2009. Oeconomia 8 (3) 2009.

(14)