ODPOWIEDZIALNOŚĆ KONTRAKTOWA KARA UMOWNA
Dorota Wieczorkowska
Zakład Prawa Gospodarczego i Handlowego
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu
Wrocławskiego
POJĘCIE ODPOWIEDZIALNOŚCI KONTRAKTOWEJ
• Art.. 471 i nn. KC: odpowiedzialność odszkodowawcza dłużnika za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania.
• Skutki niewykonania zobowiązań z umów wzajemnych – 491- 496 KC
• Skutki niewykonania zobowiązań z poszczególnych typów umów
• Np.. umowa sprzedaży, umowa o dzieło etc.
ZASADA REALNEGO WYKONANIA
ZOBOWIĄZANIA
ZAKRES ODPOWIEDZIALNOŚCI DŁUŻNIKA
• Regulacja podstawowa – art. 472 KC
• Jeżeli ze szczególnego przepisu ustawy albo z czynności prawnej nie wynika nic innego, dłużnik odpowiedzialny jest za niezachowanie należytej staranności.
• Możliwość modyfikacji umownych – art. 473 KC
• Dłużnik może przez umowę przyjąć odpowiedzialność za niewykonanie lub za nienależyte wykonanie zobowiązania z powodu oznaczonych okoliczności, za które na mocy ustawy odpowiedzialności nie ponosi.
• Nieważne jest zastrzeżenie, iż dłużnik nie będzie odpowiedzialny za szkodę, którą może wyrządzić wierzycielowi umyślnie.
NALEŻYTA STARANNOŚĆ W STOSUNKACH HANDLOWYCH
• Art.. 355 KC: należyta staranność to staranność ogólnie wymagana w stosunkach danego rodzaju
• Należytą staranność dłużnika w zakresie prowadzonej przez niego działalności gospodarczej określa się przy uwzględnieniu zawodowego charakteru tej działalności.
• Zachowanie staranne to zachowanie zgodne z przyjętymi w
społeczeństwie regułami postępowania.
OCENA STARANNOŚCI
1. Skonstruowanie abstrakcyjnego miernika przeciętnej staranności dla danego typu stosunków handlowych;
1. Przeciętne kwalifikacje, 2. Przeciętne doświadczenie, 3. Przedmiot działalności,
2. Porównanie zachowania (świadczenia) z przyjętym miernikiem staranności.
UWAGA! – W konkretnej sytuacji zasadne może być przyjęcie podwyższonego
miernika staranności.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA OSOBY TRZECIE
• Art. 474 KC
• Dłużnik odpowiedzialny jest jak za własne działanie lub zaniechanie za działania i zaniechania:
• osób, z których pomocą zobowiązanie wykonywa,
• osób, którym wykonanie zobowiązania powierza.
Odpowiedzialność za te osoby opiera się na zasadzie ryzyka (a nie winy w wyborze lub winy
w nadzorze).
PRZESŁANKI ODPOWIEDZIALNOŚCI
KONTRAKTOWEJ
NIEWYKONANIE I NIENALEŻYTE WYKONANIE ZOBOWIĄZANIA
• Niewykonanie:
• Odmowa wykonania
• Utrata przedmiotu świadczenia
• Nienależyte wykonanie:
• Niewłaściwa jakość,
• Niewłaściwe opakowanie,
• Niewłaściwy czas świadczenia,
• Niewłaściwe miejsce świadczenia,
• Niewłaściwy sposób świadczenia
• Inne …
SZKODA
ZWŁOKA DŁUŻNIKA
• Dłużnik dopuszcza się zwłoki, gdy nie spełnia świadczenia w terminie, a
jeżeli termin nie jest oznaczony, gdy nie spełnia świadczenia niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela. Nie dotyczy to wypadku, gdy opóźnienie w
spełnieniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.
• W razie zwłoki dłużnika wierzyciel może żądać, niezależnie od wykonania zobowiązania, naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki.
• Jednakże gdy wskutek zwłoki dłużnika świadczenie utraciło dla wierzyciela całkowicie lub w przeważającym stopniu znaczenie, wierzyciel może
świadczenia nie przyjąć i żądać naprawienia szkody wynikłej z niewykonania
zobowiązania.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ DŁUŻNIKA A RODZAJ RZECZY
• Jeżeli przedmiotem świadczenia jest rzecz oznaczona co do tożsamości, dłużnik będący w zwłoce odpowiedzialny jest za utratę lub uszkodzenie przedmiotu świadczenia, chyba że utrata lub uszkodzenie nastąpiłoby także wtedy, gdyby świadczenie zostało spełnione w czasie właściwym.
• Jeżeli przedmiotem świadczenia jest określona ilość rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, wierzyciel może w razie zwłoki dłużnika nabyć na jego koszt taką samą ilość rzeczy tego samego gatunku albo żądać od dłużnika zapłaty ich wartości, zachowując w obu wypadkach roszczenie o
naprawienie szkody wynikłej ze zwłoki.
WYKONANIE ZASTĘPCZE
• W razie zwłoki dłużnika w wykonaniu zobowiązania czynienia, wierzyciel może, zachowując roszczenie o naprawienie szkody, żądać upoważnienia przez sąd do wykonania czynności na
koszt dłużnika.
• Jeżeli świadczenie polega na zaniechaniu, wierzyciel może, zachowując roszczenie o naprawienie szkody, żądać
upoważnienia przez sąd do usunięcia na koszt dłużnika wszystkiego, co dłużnik wbrew zobowiązaniu uczynił.
• W wypadkach nagłych wierzyciel może, zachowując roszczenie o naprawienie szkody, wykonać bez upoważnienia sądu
czynność na koszt dłużnika lub usunąć na jego koszt to, co
dłużnik wbrew zobowiązaniu uczynił.
ODSETKI ZA OPÓŹNIENIE
• Jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.
• Jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była oznaczona, należą się odsetki ustawowe za opóźnienie w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 punktów
procentowych. Jednakże gdy wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej, wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie według tej wyższej stopy.
• Maksymalna wysokość odsetek za opóźnienie nie może w stosunku rocznym przekraczać
dwukrotności wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie (odsetki maksymalne za opóźnienie).
• Jeżeli wysokość odsetek za opóźnienie przekracza wysokość odsetek maksymalnych za opóźnienie, należą się odsetki maksymalne za opóźnienie.
• Postanowienia umowne nie mogą wyłączać ani ograniczać przepisów o odsetkach maksymalnych za opóźnienie, także w przypadku dokonania wyboru prawa obcego. W takim przypadku stosuje się przepisy ustawy.
KARA UMOWNA
• Kary umowne są powszechnie stosowane w stosunkach między przedsiębiorcami.
• Cel: ułatwienie dochodzenia roszczeń – brak konieczności prowadzenia sporów odszkodowawczych.
• 483 KC: Można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania
zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej
sumy (kara umowna).
KARA UMOWNA A SZKODA
• Czy zaistnienie szkody jest niezbędną przesłanką możliwości
żądania zapłaty kary umownej?
WYSOKOŚĆ KARY UMOWNEJ
• Określenie konkretnej kwoty
• (np. 500.000 zł)
• Określenie procentowe w odniesieniu do wartości świadczenia
• (np. 10% wynagrodzenia należnego wykonawcy)
• Określenie konkretnej stawki za każdy dzień/tydzień/miesiąc zwłoki
• (np. 1000 zł za każdy dzień opóźnienia)
• (np. 0,5% wynagrodzenia należnego wykonawcy za każdy tydzień opóźnienia)
FUNKCJE KARY UMOWNEJ
• Funkcja kompensacyjna
• Funkcja represyjna
• Funkcja prewencyjna
KARA UMOWNA A ODPOWIEDZIALNOŚĆ NA ZASADACH OGÓLNYCH
• Rozwiązanie modelowe – art. 484 § 1 zd. 2 KC: kara umowna wyłączna
• Żądanie odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary nie jest dopuszczalne, chyba że strony inaczej postanowiły.
• Kara umowna zaliczalna – wariant
• Kara umowna alternatywna – wariant
• Kara umowna kumulatywna – wariant
• Wątpliwości, czy ten wariant jest dopuszczalny.
MIARKOWANIE KARY UMOWNEJ
• W razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kara umowna należy się wierzycielowi w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody.
• Jeżeli zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane, dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej; to samo
dotyczy wypadku, gdy kara umowna jest rażąco wygórowana.
• Nie jest dopuszczalne zmniejszenie kary umownej na
podstawie art. 362 lub 5 KC.
ODSETKI ZA OPÓŹNIENIE
• 481 KC
• Jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas
opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.
• W razie zwłoki dłużnika wierzyciel może nadto żądać
naprawienia szkody na zasadach ogólnych.
WYSOKOŚĆ ODSETEK ZA OPÓŹNIENIE
•
Jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była oznaczona, należą się odsetki ustawowe za opóźnienie w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 punktów procentowych. Jednakże gdy wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej, wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie według tej wyższej stopy.
•
Maksymalna wysokość odsetek za opóźnienie nie może w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie (odsetki maksymalne za opóźnienie).
•
Jeżeli wysokość odsetek za opóźnienie przekracza wysokość odsetek maksymalnych za opóźnienie, należą się odsetki maksymalne za opóźnienie.
•
Postanowienia umowne nie mogą wyłączać ani ograniczać przepisów o
odsetkach maksymalnych za opóźnienie, także w przypadku dokonania
wyboru prawa obcego. W takim przypadku stosuje się przepisy ustawy.
ODSETKI ZA OPÓŹNIENIE – TRANSAKCJE HANDLOWE
• transakcja handlowa - umowę, której przedmiotem jest odpłatna dostawa towaru lub odpłatne świadczenie usługi, jeżeli strony, o których mowa w art. 2, zawierają ją w związku z wykonywaną działalnością;
• odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych - odsetki w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i ośmiu punktów procentowych.
• Do transakcji handlowych nie stosuje się przepisu art. 481 § 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny
ODSETKI ZA OPÓŹNIENIE W TRANSAKCJACH HANDLOWYCH
•
Art. 5:
•
Jeżeli strony transakcji handlowej, […] przewidziały w umowie termin
zapłaty dłuższy niż 30 dni, wierzyciel może żądać odsetek ustawowych po upływie 30 dni, liczonych od dnia spełnienia swojego świadczenia i doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku, potwierdzających dostawę towaru lub wykonanie usługi, do dnia zapłaty, ale nie dłużej niż do dnia wymagalności świadczenia pieniężnego.
•
Art. 6:
•
Jeżeli strony transakcji handlowej nie przewidziały w umowie terminu zapłaty, wierzycielowi, bez wezwania, przysługują odsetki ustawowe
za opóźnienie w transakcjach handlowych, po upływie 30 dniliczonych od dnia spełnienia przez niego świadczenia, do dnia zapłaty.
ODSETKI PO TERMINIE WYMAGALNOŚCI
• W transakcjach handlowych […] wierzycielowi, bez wezwania, przysługują odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych, chyba że strony uzgodniły wyższe odsetki, za okres od dnia wymagalności świadczenia pieniężnego do dnia zapłaty, jeżeli są spełnione łącznie następujące warunki:
• 1) wierzyciel spełnił swoje świadczenie;
• 2) wierzyciel nie otrzymał zapłaty w terminie określonym w umowie.
• Termin zapłaty określony w umowie nie może przekraczać 60 dni, liczonych od dnia
doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku, potwierdzających dostawę towaru lub wykonanie usługi, chyba że strony w umowie wyraźnie ustalą inaczej i pod warunkiem że ustalenie to nie jest rażąco nieuczciwe wobec wierzyciela.
• Jeżeli ustalony w umowie termin zapłaty jest dłuższy niż 60 dni, liczonych od dnia doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku, potwierdzających dostawę towaru lub wykonanie usługi, a nie jest spełniony warunek, o którym mowa w ust. 2, wierzycielowi, który spełnił swoje
świadczenie, po upływie 60 dni przysługują odsetki, o których mowa w ust. 1.
KAZUS I
• Spółka ABC sp. z o.o. udzieliła spółce XYZ S.A. finansowania w kwocie 3.000.000,00 zł na okres 5 lat na podstawie umowy pożyczki z dnia 01.03.2017 roku. Umowa ta przewidywała obowiązek XYZ S.A. do przedkładania pożyczkodawcy do 30 kwietnia każdego roku obowiązywania umowy sprawozdania finansowego pożyczkobiorcy za poprzedni rok obrotowy (w celu umożliwienia pożyczkodawcy oceny kondycji finansowej pożyczkobiorcy). Ponadto w umowie zastrzeżono, że niewykonanie powyższego obowiązku przez pożyczkobiorcę w terminie będzie uprawniało pożyczkodawcę do naliczenia kary umownej w wysokości 1.000,00 zł za każdy dzień opóźnienia. XYZ S.A. jest spółką o uznanej renomie, działającą na rynku nieruchomości, o której sukcesach sprzedażowych i wynikach finansowych w roku 2017 szeroko rozpisywała się prasa branżowa. XYZ S.A. – z uwagi na sezon urlopowy w końcówce kwietnia 2017 r. – nie zdołała na czas sporządzić sprawozdania finansowego za rok 2017, zatem stosowny dokument został przedłożony ABC sp. z o.o. dopiero w dniu 10.05.2018r. Po zapoznaniu się ze wskazanym dokumentem zarząd ABC sp. z o.o. ocenił sytuację finansową pożyczkobiorcy jako bardzo dobrą. W dniu 20.05.2018 roku spółka XYZ S.A. otrzymała wezwanie do zapłaty kwoty 10.000, 00 zł na rzecz ABC sp. z o.o. tytułem kary umownej za nienależyte wykonanie zobowiązania z tytułu umowy pożyczki.
• Czy ABC sp. z o.o. miała prawo do naliczenia kary umownej?
