• Nie Znaleziono Wyników

Agrobiznes i biobiznes – nowe spojrzenie na teorię agrobiznesu

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Agrobiznes i biobiznes – nowe spojrzenie na teorię agrobiznesu"

Copied!
14
0
0

Pełen tekst

(1)

Piwowar

Agrobiznes i biobiznes – nowe

spojrzenie na teorię agrobiznesu

Roczniki Ekonomiczne Kujawsko-Pomorskiej Szkoły Wyższej w Bydgoszczy 9, 171-183

(2)

AGROBIZNES I BIOBIZNES – NOWE SPOJRZENIE

NA TEORIĘ AGROBIZNESU

Streszczenie: Teoria agrobiznesu zajmuje się problemami produkcji żywności oraz surowców

rolno-spożywczych a także zależnościami pomiędzy agregatami związanymi z produkcją i dystrybucją żywności. Podstawą gospodarki żywnościowej są surowce rolnicze, które aktualnie coraz częściej wykorzystuje się w innych, pozażywnościowych dziedzinach wy-twórczych gospodarki narodowej. Rozwijają się także aktywności gospodarcze związane z przemysłową obróbką zasobów biologicznych poza sferą żywnościową. W niniejszym opracowaniu przedstawiono nowe spojrzenie na teorię agrobiznesu. Aktualnie ze względu na postęp naukowo-techniczny oraz silne społeczne i ekonomiczne powiązania rolnictwa m.in. z przemysłem chemicznym, farmaceutycznym i paliwowo-energetycznym, autorzy opracowania proponują wyodrębnienie nowej kategorii w naukach ekonomicznych którą jest biobiznes.

Słowa kluczowe: agrobiznes, biobiznes, zasoby biologiczne.

1. WSTĘP

Twórcami teorii agrobiznesu są Davis oraz Goldberg. W 1957 r. ukazała się książka pt. „A Concept of Agribusiness”, w której wymienieni wyżej autorzy roz-winęli koncepcję agrobiznesu wraz z uzasadnieniem naukowym1. Agrobiznes, jako

wyodrębniony subsystem gospodarki narodowej, obejmuje trzy agregaty (zespoły ekonomiczne):

1) przemysły wytwarzające środki produkcji i usługi dla rolnictwa i przemysłu spożywczego,

2) rolnictwo,

3) przemysł spożywczy.

1 J. H. Davis, R. A. Goldberg, A Concept of Agribusiness, Division of Research, Graduate

(3)

Agrobiznes w swym znaczeniu przedmiotowym obejmuje nie tylko wszystkie aktywności gospodarcze związane z wytwarzaniem i przetwarzaniem żywności oraz jej dystrybucją, ale również aktywności gospodarcze związane z zaopatrzeniem rolnictwa i przemysłu rolno-spożywczego w środki produkcji oraz w usługi. Agro-biznes jest terminem ekonomicznym, a u jego podstaw leżą procesy społecznych i gospodarczych zmian. Jako struktura niezależnych, silnie powiązanych ze sobą podmiotów gospodarczych, agrobiznes jest subsystemem gospodarki narodowej. W agrobiznesie, podobnie jak w całej gospodarce narodowej, zachodzą przeobraże-nia. Aktualnie do najważniejszych czynników warunkujących ilościowe i jakościowe zmiany w agrobiznesie zaliczyć można:

■ procesy globalizacyjne,

■ serwicyzację gospodarki i konsumpcji, ■ postęp naukowo-techniczny,

■ nowoczesne procesy i systemy integracyjne, ■ zmiany instytucjonalne2.

Jedną z głównych determinant zmian w agrobiznesie w ostatnich latach jest szeroko ujmowany postęp naukowo-techniczny. Odkrycia w wielu dziedzinach naukowych, w tym nauk: chemicznych, biologicznych, technicznych, rolniczych, medycznych, farmaceutycznych, wpływają na przeobrażenia agrobiznesu i po-szczególnych jego agregatów. Zmienność ta jest również konsekwencją przemian o charakterze demograficznym, społecznym i politycznym. Przemiany społeczne i gospodarcze wsparte postępem naukowo-technicznym sprawiły, że w ostatnich latach znacznym przeobrażeniom uległa rola rolnictwa w gospodarce narodowej. Znaczenie rolnictwa w gospodarce nie zawęża się do dóbr żywnościowych, a pro-dukcyjna funkcja rolnictwa nie ogranicza się obecnie do wytwarzania surowców i produktów żywnościowych. Heterogeniczność i wielofunkcyjność rolnictwa zmienia potencjał gospodarki. Produkty wytwarzane w rolnictwie są ważnymi surowcami w przemyśle chemicznym, paliwowo-energetycznym, drzewno-papier-niczym, przemyśle lekkim (np. włókienniczym) itp.

Kategoria agrobiznesu, wyodrębniona w latach 50. XX w., ze względu na postęp w wielu dziedzinach nauki, zmiany społeczne, gospodarcze i polityczne, zdaniem autorów niniejszej pracy może być omawiana jako część większej całości – biobiz-nesu. Koncepcja agrobiznesu dotyczy szeroko rozumianej działalności gospodarczej związanej z produkcją i dystrybucją żywności oraz surowców rolnych. Koncepcja biobiznesu jest poszerzoną koncepcją agrobiznesu z wyeksponowaniem procesów biologicznych stanowiących podstawę wytwarzania surowców rolno-spożywczych i ich przetwórstwa a także wytwarzania dużej ilości produktów niespożywczych (np. kosmetyki, leki, paliwa itp.).

Zewnętrzne granice pojęcia agrobiznes zacierają się poprzez tworzenie nowych połączeń (więzi, współzależności) w gospodarce. Głównym celem niniejszej pracy 2 A. Piwowar, Tendencje do zmian w agrobiznesie i czynniki je warunkujące, [w:] S. Urban

(red.), Agrobiznes i biobiznes. Teoria i praktyka, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocła-wiu, Wrocław 2014, s. 231–241.

(4)

jest próba metodycznego podejścia do nowej, szerszej od agrobiznesu kategorii – biobiznesu. W opracowaniu przedstawiono wielowymiarowe spojrzenie na bio-biznes oraz opisano jego strukturę. Omówiono także przesłanki wyodrębnienia nowej kategorii w naukach ekonomicznych, którą jest biobiznes. Wskazano też na przykłady biobiznesu.

2. BIOBIZNES – PRZESŁANKI WYODRĘBNIENIA NOWEJ KATEGORII

W NAUKACH EKONOMICZNYCH

Wyodrębnienie biobiznesu jako terminu ekonomicznego, który rozszerza po-jęcie agrobiznesu, jest ważne z punktu widzenia kilku przesłanek, w tym m.in.:

■ przeobrażeń strukturalnych i funkcjonalnych w rolnictwie oraz na obszarach wiejskich,

■ wzrostu znaczenia biotechnologii i nanotechnologii w gospodarce, w tym w subsystemie agrobiznesu,

■ nowego kierunku rozwoju gospodarki i podejścia do sposobu wykorzystania zasobów odnawialnych, zwanego biogospodarką.

We współczesnej gospodarce zmienia się rola rolnictwa, stosownie do zmian w ogólnym rozwoju społeczno-gospodarczym. Rolnictwo oprócz dominującej funkcji zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego odgrywa coraz większą rolę w osiągnięciu bezpieczeństwa energetycznego3 i dostarczaniu surowców

do przemysłu. Rolnictwo pełni przy tym szereg rynkowych i pozarynkowych funkcji4. W agrobiznesie produkcję surowców o pożądanych przez konsumentów

i przemysł parametrach jakościowych można osiągnąć m.in. poprzez wykorzy-stanie nowoczesnych technologii produkcji. W ostatnich latach postęp badawczy i wdrożeniowy w dziedzinie biotechnologii: roślin, medycznej, przemysłowej i środowiskowej zmienił agrobiznes. Biotechnologia stworzyła szanse poprawy warunków gospodarowania w agrobiznesie i wzmocniła potencjał innowacyjny. Biotechnologia umożliwia nie tylko wytwarzanie surowców zgodnie z oczekiwa-niami konsumentów, ale również odnowę zdegradowanych elementów środowiska przyrodniczego. Ważnym elementem kształtującym agrobiznes jest również na-notechnologia, która obejmuje różnorodny zestaw technik i sposobów tworzenia nowych struktur o rozmiarach nanometrycznych. Operacje technologiczne na poziomie atomowym lub cząsteczkowym mogą zrewolucjonizować rolnictwo oraz produkcję żywności5. Zastosowanie nanotechnologii bądź nanocząsteczek

w produkcji żywności obejmuje swym zasięgiem zarówno poszczególne etapy 3 A. Piwowar, M. Dzikuć, Charakterystyka podmiotów zajmujących się wytwarzaniem biogazu

rolniczego w Polsce, „Journal of Agribusiness and Rural Development” 2013, nr 1, s. 207–217.

4 J. Wilkin, Wielofunkcyjność rolnictwa. Kierunki badań, podstawy metodologiczne i implikacje

praktyczne, Wyd. IRWiR PAN, Warszawa 2010.

5 P. Rybacki, Nanotechnologia w obsłudze technicznej maszyn rolniczych, „Technika Rolnicza

(5)

uprawy roślin, jak i przetwórstwo żywności oraz jej przechowywanie (np. kontrolę poprzez zastosowanie nanobiosensorów)6. Przykładem zastosowania

nanotechno-logii w produkcji żywności jest dodawanie kwasów omega 3 w formie kapsułek do pieczywa7. Nanotechnologia może być użyteczna również w opakowalnictwie

produktów spożywczych.

Ważny z punktu widzenia rozwoju biobiznesu jest przede wszystkim postęp w nowoczesnej biotechnologii roślin w wyniku zastosowania metod inżynierii genetycznej. Powstają w ten sposób organizmy genetycznie zmodyfikowane (GMO), tj. inne niż organizm człowieka, w których „materiał genetyczny zo-stał zmieniony z wykorzystaniem technik inżynierii genetycznej w sposób nie zachodzący w warunkach naturalnych, na skutek krzyżowania i/lub naturalnej rekombinacji”8. W skali świata efekty wynikające ze stosowania roślin

zmo-dyfikowanych genetycznie zostały wykorzystane w produkcji pasz i żywności głównie w trzech krajach: USA, Brazylii i Argentynie. O ile biotechnologia rolnicza związana z wykorzystaniem GMO do produkcji żywności i pasz jest budzącym kontrowersje społeczne zastosowaniem nowoczesnej biotechnologii, o tyle wykorzystanie GMO w medycynie i farmacji jest społecznie akceptowane. Wykorzystanie nowoczesnych metod i technik inżynierii genetycznej stosowanych w biotechnologii medycznej umożliwia wytwarzanie biofarmaceutyków. Przykła-dy stosowania roślin i zwierząt transgenicznych do produkcji białek o znaczeniu medycznym przedstawiono w tab. 1 i 2.

Tabela 1. Przykłady stosowania roślin transgenicznych do produkcji białek o znaczeniu medycznym

Biorca genu biofarmaceutykaRodzaj Autorzy, rok

Rzepa interferon ludzki De Zoeten i in., 1989

Kukurydza awidyna Hood i in., 1997

Ziemniak laktoferyna ludzka Chong i in., 2000

Pomidor interleukina-12 Gutierrez-Ortega i in., 2005

Ryż laktoferyna ludzka Nandi i in., 2005

Tytoń trombomodulina Schinkel i in., 2005

Źródło: opracowanie własne na podstawie: J. Bruchowicz, Biotechnologia molekularna, PWN, Warszawa

2009, s. 91.

6 L. Ozimek, E. Pospiech, S. Narine, Nanotechnologies in food and meat processing, „Acta

Sci. Pol., Technol. Aliment” 2010, nr 9, s. 401–412.

7 E. Jakubczyk, Nanotechnologia w technologii żywności, „Przemysł Spożywczy” 2007, nr 4,

s. 13–16.

8 Dyrektywa 2001/18/WE z dnia 12 marca 2001 r. w sprawie zamierzonego uwalniania do

środowiska organizmów zmodyfikowanych genetycznie i uchylenia Dyrektywy 90/220/EWG (Dz. Urz.WE L 106 z 17.04.2001).

(6)

Tabela 2. Przykłady przydatności dużych zwierząt transgenicznych do produkcji białek kodowanych przez geny ludzkie

Biorca genu Syntetyzowane białko i jego końcowa lokalizacja Autorzy, rok

Krowa Immunoglobulina, krew obwodowa Kuroiwa i in., 2002

Laktoferyna, mleko Thomassen i in., 2005

Królik Erytropoetyna, mleko Mikus i in., 2004

Fosfataza alkaliczna, mleko Bodrogi i in., 2006

Kura Interferon, jajo Rapp i in., 2003

Immunoglobulina, jajo Zhu i in., 2005

Owca Czynnik krzepliwości krwi IX, mleko Clark i in., 1989 Świnia Czynnik krzepliwości krwi VIII, mleko Paleyanda i in., 1997

Źródło: opracowanie własne na podstawie: J. Bruchowicz, Biotechnologia molekularna, PWN, Warszawa

2009, s. 99.

Jak wynika z powyższych zestawień, nie tylko zmodyfikowane genetycznie rośliny, ale i zwierzęta mogą produkować ważne dla organizmu człowieka leki. Aktualnie w sprzedaży na obszarze Unii Europejskiej dostępny jest biofarmaceutyk9

pochodzenia zwierzęcego – ludzka antytrombina transgenicznej kozy. Lek ten stosuje się u pacjentów z dziedzicznym niedoborem białka (antytrombiny), poddawanych zabiegom chirurgicznym, aby zapobiec problemom związanym z powstawaniem zakrzepów w naczyniach (chorobie zakrzepowo-zatorowej).

Biobiznes obejmuje swym znaczeniem także działalność w obszarze produkcji metabolitów wtórnych. Ze względu na pozytywne właściwości metabolitów wtór-nych celowa jest optymalizacja procesu ich pozyskiwania z hodowli in vitro. Me-tabolity wtórne to substancje o bardzo szerokim zakresie działania, wynikającym z ich zróżnicowanej budowy chemicznej10. Warto podkreślić, że wiele koncernów

przemysłowych, w tym zwłaszcza farmaceutycznych i kosmetycznych, prowadzi badania nad opracowaniem wydajnej syntezy metabolitów roślinnych. Liczba metabolitów pochodzenia roślinnego jest duża. Do najważniejszych metabolitów stosowanych w farmakologii należą: ajmalicyna, artemisyna, ajmalina, berberyna, chinina, digoksyna, diosgenina, kamptotecyna, kapsaicyna, kastanospermina, kodeina, kolchicyna, eliptycyna, emetyna, forskolina, ginsenozydy, morfina, podofilotoksyna, rezerpina, sangwinaryna, szikonina, paklitaksel, winkrystyna, winblastyna11. Biobiznes rozszerza kategorię agrobiznesu o produkcję i obrót

kosmetyków wytwarzanych z surowców roślinnych. W literaturze przedmiotu funkcjonuje termin „fitokosmetyki”, tj. kosmetyki wytwarzane na bazie

surow-9 Lek o nazwie handlowej ATRyn®

10 K. Agata, J. Kusiak, B. Stępień, K. Bergier, E. Kuźniak, Bioaktywne metabolity wtórne

roślin z rodzaju Physalis, „Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej” 2010, nr 64, s. 665–673.

11 A. Kubala, Biologiczne metody pozyskiwania związków leczniczych w botanice, „Gazeta

(7)

ców roślinnych, nieposiadających w swoim składzie substancji toksycznych12.

Substancje czynne w fitokosmetykach to m.in. witaminy występujące w roślinach uprawnych (tab. 3).

Tabela 3. Zastosowanie i występowanie witamin mających znaczenie w kosmetyce

Witamina Zastosowanie w leczeniu Występowanie

A (akseroftol) Nadmierne wysuszenie skóry, za-burzenia rogowacenia, choroby paznokci

Owoce dzikiej róży, pokrzywa, czar-ny bez, marchew, pomidor, szpinak, sałata, groszek zielony

D (kalcyferol) Choroby alergiczne Marchew, kozieradka

E (tokoferol) Choroby skóry i paznokci Kiełki nasion pszenicy, kwiat lipy, owoce dzikiej róży, liście sałaty i kapusty, kukurydza, olej lniany C (kwas

askrobinowy) Przebarwienia skórne, stany aler-giczne Czarna porzeczka, owoce dzikiej róży, rumianek, czarny bez, pokrzy-wa, kapusta

B1 (tiamina) Łojotok, łysienie, trądzik Owoce dzikiej róży, otręby zbożowe, mniszek lekarki

B2

(ryboflawina) Zajady, trądzik Owoce dzikiej róży, mniszek lekarki B6

(pirydoksyna) Łojotokowe zapalenie skóry Kiełki nasion pszenicy, ziemniaki, drożdże H (biotyna) Łojotok, trądzik, łuszczyca Ziarna pszenicy, drożdże, marchew F Łojotok, łuszczyca, egzemy Nasiona lnu, słonecznika, soi

Źródło: W. Jankowiak, K. Schaschner, Surowce roślinne w kosmetyce – fito kosmetyki, „Kosmetologia

Estetyczna” 2013, nr 4, vol. 2, s. 240.

Stosowanie fitokosmetyków jest istotne m.in. podczas zabiegów rewitalizu-jących. Roślinne surowce farmakognostyczne wykorzystuje się w kosmetykach przeciwstarzeniowych oraz w leczeniu dermatologicznym. Surowce naturalne wykorzystywane w tych kosmetykach charakteryzują się relatywnie większym stopniem neutralności dla organizmu ludzkiego.

W rolnictwie w niedalekiej przyszłości szerokie zastosowanie znajdą biope-stycydy, które mogą wyprzeć środki chemiczne ochrony roślin. Biopestycydy to środki ochrony roślin zawierające różne grupy mikroorganizmów (wirusy, bakterie i grzyby) oraz nicienie.

Reasumując, kategoria biobiznesu rozszerza termin „agrobiznes” zarówno z punktu widzenia ilościowego, jak i jakościowego. W zakresie zmian ilościowych konieczne jest włączenie do analiz dodatkowych sektorów i branż, co przyczynia się także do powstawania nowych zależności i przepływów. Do podstawowych sektorów surowcowych biobiznesu zaliczyć należy, oprócz rolnictwa, leśnictwo 12 W. Jankowiak, K. Schaschner, Surowce roślinne w kosmetyce – fito kosmetyki, „Kosmetologia

(8)

i rybołówstwo. Jako przykład zmian jakościowych można podać możliwości wykorzystania biomasy alg słodkowodnych jako surowców dla przemysłu (np. paliwowego, kosmetycznego) i rolnictwa (pasza, nawóz). Zagospodarowanie tych surowców stanowi duże wyzwanie i może być rozpatrywane jako element gospo-darki zrównoważonego rozwoju. Zmiany jakościowe związane z przyjęciem nowej kategorii „biobiznes” dotyczyć zatem mogą procesu wytwarzania i cech produktów, obrotu towarowego i konsumpcji.

3. BIOBIZNES – SUBSYSTEM GOSPODARKI, DZIEDZINA

AKTYWNOŚCI GOSPODARCZEJ, DZIEDZINA WIEDZY

Zdaniem autorów kategorię biobiznesu, podobnie jak agrobiznes, można ro-zumieć w trzech ujęciach, tj. jako:

■ subsystem gospodarczy zespalający dziedziny, działy, gałęzie i branże go-spodarki związane z wykorzystaniem biologicznych zasobów w gospodarce, ■ dziedzinę aktywności podmiotów gospodarczych w biogospodarce, ■ dziedzinę wiedzy i badań naukowych.

Biorąc pod uwagę pierwsze ujęcie, biobiznes obejmuje te sfery gospodarcze, w których następuje produkcja, podział, wymiana i konsumpcja biologicznych zasobów w gospodarce. Z punktów widzenia klasyfikacji przedmiotowej gospo-darki narodowej, w skład biobiznesu wchodzą agregaty zaprezentowane na rys. 1. Rysunek 1. Stosunki wymienne (towarowo-pieniężne) pomiędzy agregatami biobiznesu

Źródło: opracowanie własne.

Środki produkcji i usługi pochodzące z pierwszego agregatu biobiznesu są wykorzystywane w procesach produkcyjnych i organizacyjnych w pozostałych dwóch agregatach (rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo, rybactwo oraz przemysł). Zależności wyżej opisane przebiegają również w odwrotnym kierunku. Rolnictwo oraz przemysł dostarcza surowców dla przedsiębiorstw wytwórczych zaliczanych do pierwszego agregatu. Dwukierunkowe stosunki wymienne charakterystyczne

(9)

są również w relacjach: II agregat – III agregat. Biorąc pod uwagę podobień-stwo struktur agro- i biobiznesu podkreślić należy rolę leśnictwa, rybołówstwa i rybactwa jako ważnych rezerwuarów zasobów biologicznych, które mogą być wykorzystywane w gospodarce. Ważnym elementem różnicującym te struktury jest rozszerzenie kategorii „agregat III” w biobiznesie o te przemysły, które oprócz przemysłu spożywczego wykorzystują dobra pochodzące z agregatu II na potrzeby niespożywcze. Reasumując, kategoria biobiznesu w całości obejmuje agrobiznes. W skład biobiznesu wchodzi ponadto m.in. produkcja lekarstw medycznych i we-terynaryjnych oraz produkcja kosmetyków dla ludzi i zwierząt a także handel nimi (krajowy i międzynarodowy). Urban ponadto zalicza w skład biobiznesu zabiegi regeneracyjne i rehabilitacyjne służące utrzymaniu lub przywróceniu sprawności organizmom ludzi i zwierząt a także produkcję protez i implantów13. Biobiznes jest

terminem szerszym od agrobiznesu. Potwierdza to szeroki zakres możliwości roz-woju działalności gospodarczej człowieka mającej na celu wykorzystanie przyrody. Propozycja przyjęcia określenia „biobiznes” jako nazwy subsystemu współcze-snej gospodarki narodowej uzasadnia też znaczny wzrost roli biotechnologii, której podstawą jest wykorzystanie zjawisk i procesów zachodzących w organizmach żywych. Nowoczesna biotechnologia powstała w latach 70. XX w. i od tego czasu dynamicznie rozwija się. Celem biotechnologii jest przetwórstwo surowców rolnych roślinnych i zwierzęcych na potrzeby żywnościowe i pozażywnościowe, a także przetwarzanie surowców pozarolniczych przez organizmy żywe. Biotechnologia staje się kołem napędowym rolnictwa i przetwórstwa rolno-spożywczego. Dzięki biotechnologii wzrosło wykorzystanie surowców rolnych, poszerzeniu uległ asor-tyment produktów przetwórstwa rolno-spożywczego, poprawiła się jakość wytwa-rzanych produktów, wzrosło wykorzystanie produktów wytwawytwa-rzanych z surowców rolnych na potrzeby pozarolnicze. Wzrosła też aktywność w zakresie kreatywności pracowników związanych z biotechnologią, czego następstwem jest wzrost ilości wynalazków tworzących postęp w biotechnologii a także rozwój asortymentu produktów biotechnologicznych.

Biobiznes jako dziedzina aktywności podmiotów gospodarczych w biogospo-darce odnosi się do działalności gospodarczych tworzących lub wykorzystujących bioprodukty w celu zaspakajania różnorakich potrzeb człowieka. W literaturze przedmiotu termin „biogospodarka” nie jest jednoznacznie definiowany i krytyce poddawane są różne definicje związane z biogospodarką, ale przyjmuje się, że podstawą tego pojęcia jest zrównoważone wykorzystanie odnawialnych zasobów biologicznych w celu wytwarzania dóbr, które zaspokajają zarówno prywatne, jak i publiczne potrzeby i oczekiwania14. Biorąc pod uwagę rodzaje działalności

go-spodarczej w biobiznesie można wyróżnić przedsiębiorstwa produkcyjne, handlowe i usługowe. Przykładowe obszary aktywności biobiznesu zaprezentowano na rys. 2. 13 S. Urban, Podstawy teoretyczne agrobiznesu, [w:] S. Urban (red.), Agrobiznes i biobiznes.

Teoria i praktyka, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2014, s. 19.

14 M. Maciejczak, K. Hofreiter, How to define bioeconomy?, „Roczniki Naukowe SERiA”

(10)

Rysunek 2. Rodzaje i przykładowe obszary działalności gospodarczej w biobiznesie

Źródło: A. Piwowar, Biobiznes i jego elementy, [w:] S. Urban (red.), Agrobiznes i biobiznes. Teoria

i praktyka, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2014, s. 242–258.

Przedsiębiorstwa działające w sferze biobiznesu produkują, przetwarzają lub wykorzystują zasoby biologiczne. Ma to miejsce m.in. w rolnictwie, leśnictwie, produkcji żywności, a także w branżach przemysłu przekształcających surowce na-turalne w zaawansowane biomateriały15. Produkcję bioimplantów wykorzystywanych

w nowoczesnej medycynie w leczeniu ludzi i w weterynarii w leczeniu zwierząt można też zaliczyć do działalności biobiznesowej. Rozwój inżynierii tkankowej kości jest bezpośrednio związany ze zmianami w technologii materiałowej, w tym z najnowszymi osiągnięciami w dziedzinie badań biomateriałów16.

Biobiznes można również traktować jako dziedzinę wiedzy i badań naukowych. W tym kontekście ważne jest wykorzystanie osiągnięć naukowych z różnych

dzie-15 K. Willoughby, Minnesota’s Competitive Position in the Biobusiness Technology Industries,

BioBusiness Alliance of Minnesota, Saint Louis Park 2011, p. 82

16 K. J. Burg, S. Porter, J. F. Kellam, Biomaterial developments for bone tissue engineering,

“Biomaterials” 2000, vol. 2, p. 2347–2359; M. Stevens, Biomaterials for bone tissue engineering, “Materials Today” 2008, issue 5, p. 18–25.

(11)

dzin nauki, o czym napisano we wstępie pracy. Warto podkreślić, że badaniami naukowymi w zakresie biobiznesu zajmuje się wiele placówek naukowych oraz naukowo-badawczych. Bardzo ważne są m.in. placówki zajmujące się problema-tyką agrobiotechnologii. Na szczególne wyróżnienie w tej dziedzinie zasługuje w Polsce kilka jednostek. Dla przykładu od kilku lat w Polsce prowadzony jest program badawczy, którego celem jest uzyskanie zmodyfikowanych genetycznie świń – potencjalnych dawców organów. Narządy ze świni z racji dużego podo-bieństwa anatomicznego i fizjologicznego do ludzkich są od dawna rozważane jako potencjalnie możliwe do transplantacji dla człowieka (umożliwia zniesienie immunologicznej bariery międzygatunkowej pomiędzy świnią i człowiekiem). Prace prowadzone są przez zespół R. Słomskiego (Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, Instytut Genetyki Człowieka PAN w Poznaniu) oraz zespół Z. Smorąga (Instytut Zootechniki w Balicach). Do ciekawych osiągnięć ostatnich lat należy zaliczyć także badania nad genetycznie modyfikowanym lnem prowadzone przez zespół naukowców Uniwersytetu Wrocławskiego (pod przewodnictwem prof. Jana Szo-py-Skórkowskiego). Ważne miejsce w pracach nad rozwojem biobiznesu zajmuje

Centrum Systemowej Biotechnologii Roślin, Fotosyntezy i Paliw Odnawialnych.

Jest to ogólnopolskie konsorcjum naukowe 10 instytutów PAN i Uniwersytetów (koordynator jest Prof. St. Karpiński z SGGW w Warszawie). Celem działalności konsorcjum jest tworzenie GMO dla ulepszenia m.in. biomasy oraz produkcji paliw płynnych i gazowych. Pozytywnym zjawiskiem w ostatnich latach jest powstanie w Polsce kilku nowych ośrodków naukowo-badawczych, które przyczyniają się do rozwoju wiedzy w zakresie metod, technik i narzędzi niezbędnych do rozwoju biogospodarki i biobiznesu, m.in.:

■ Centrum NanoBioMedyczne przy Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu,

■ Europejskie Centrum Bioinformatyki i Genomiki, ■ Wrocławskie Centrum Badań EIT+.

Wymienione podmioty, prowadzące lub wspomagające interdyscyplinarne badania, przyczyniają się do rozwoju biobiznesu w Polsce.

Dla rozwoju biobiznesu duże znaczenie ma jego otoczenie. Fereniec do naj-ważniejszych elementów otoczenia podmiotów agrobiznesu zaliczył:

■ otoczenie rynkowe krajowe i zagraniczne,

■ otoczenie instytucji obsługujących rolnictwo i przedsiębiorstwa agrobiznesu, ■ środowisko produkcyjne i społeczne17.

Obecnie za najważniejsze uważane jest otoczenie rynkowe (marketingowe). Współcześnie biobiznes potrzebuje też instytucji pełniących funkcje badawcze, koordynacyjne, handlowe, informacyjne, doradcze, bankowe, redukujące ryzyko, samorządowe, ekologiczne itp. Instytucje te tworzą otoczenie instytucjonalne biobiznesu. Otoczenie przyjazne sprzyja jego rozwojowi, natomiast wrogie działa ograniczająco na jego rozwój.

17 J. Fereniec, Ekonomika i organizacja rolnictwa, Wydawnictwo Key Text, Warszawa 1999,

(12)

4. PODSUMOWANIE

Wykorzystanie zasobów odnawialnych z sektora rolnictwa, leśnictwa, rybo-łówstwa i rybactwa ma miejsce w różnych sektorach przemysłu. Postęp naukowo--techniczny oraz wiele czynników społecznych, ekonomicznych i politycznych sprawia, że znaczna część zasobów biologicznych wykorzystywana jest aktualnie w przemyśle chemicznym, farmaceutycznym, kosmetycznym, paliwowo-energe-tycznym, drzewno-papierniczym oraz lekkim (np. tekstylnym). Z tego względu autorzy opracowania proponują wyodrębnienie w naukach ekonomicznych no-wej kategorii – biobiznesu. Jest to ważne z punktu widzenia wdrażania zasady konsyliencji i kreatywności w pracach naukowych. Wyodrębnienie tej kategorii pozwoli na rozszerzenie holistycznego ujęcia problematyki agrobiznesu. Nowa kategoria rozszerza pojęcie „agrobiznes” i stwarza nowe perspektywy rozwoju nauki. Wielostronność wykorzystania surowców rolniczych i nowe powiązania funkcjonalne pomiędzy rolnictwem a przemysłem powodują konieczność po-dejmowania nowych inicjatyw badawczych w obszarze nauk ekonomicznych. Jest to istotne z punktu widzenia zmieniających się potrzeb gospodarki, która ewoluuje w kierunku biogospodarki. Potencjał zasobów biologicznych w bio-biznesie stwarza szerokie spektrum zagadnień teoretycznych i empirycznych dla ekonomistów rolnictwa.

Podkreślić należy bardzo silne powiązania i zależności zachodzące między poszczególnymi elementami składającymi się na biobiznes. Ich harmonijna współ-praca stanowi warunek rozwoju biobiznesu i rozwój ten przyspiesza. Ma to wpływ na rozwiązanie wielu ważnych problemów, np. bezpieczeństwo żywnościowe oraz optymalne wykorzystanie zasobów rolnictwa czy przemysłu rolno-spożywczego a także potencjalnych możliwości biologii. Rozwój biobiznesu będzie miał istotny wpływ na losy ludzkości.

Agrobiznes okazuje się obecnie pojęciem zbyt wąskim. Nie obejmuje wszyst-kich rodzajów działalności gospodarczej wykorzystujących procesy biologiczne i biotechnologiczne np. w produkcji farmaceutycznej. Stąd uznano, że lepiej odpowiadającym faktycznemu stanowi gospodarki, wykorzystującej wszystkie możliwości przyrody, będzie biobiznes. Biobiznes jest działalnością gospodarczą tworzącą lub wykorzystującą bioprodukty w celu zaspokajania różnych potrzeb człowieka. Termin ten obejmuje też bioprodukty powstające bez udziału rolnictwa czy leśnictwa, np. w laboratoriach badawczych czy w fabrykach, tj. w warunkach sztucznych stworzonych przez człowieka. Produkty te pozostają poza zasięgiem pojęcia agrobiznesu.

BIBLIOGRAFIA

● Agata K., Kusiak J., Stępień B., Bergier K., Kuźniak E., Bioaktywne metabolity wtórne

roślin z rodzaju Physalis, „Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej” 2010, nr 64.

(13)

● Burg K.J., Porter S., Kellam J.F., Biomaterial developments for bone tissue

engine-ering, “Biomaterials” 2000, vol. 2.

● Davis J. H., Goldberg R.A., A Concept of Agribusiness, Division of Research. Graduate School of Business Administration, Harvard University, Boston 1957.

● Dyrektywa 2001/18/WE z dnia 12 marca 2001 r. w sprawie zamierzonego uwalniania do środowiska organizmów zmodyfikowanych genetycznie i uchylenia Dyrektywy 90/220/EWG (Dz.Urz.WE L 106 z 17.04.2001).

● Fereniec J., Ekonomika i organizacja rolnictwa, Wydawnictwo Key Text, Warszawa 1999.

● Jakubczyk E., Nanotechnologia w technologii żywności, „Przemysł Spożywczy” 2007, nr 4.

● Jankowiak W., Schaschner K., Surowce roślinne w kosmetyce – fito kosmetyki, „Ko-smetologia Estetyczna” 2013, nr 4, vol. 2.

● Kubala A., Biologiczne metody pozyskiwania związków leczniczych w botanice, „Ga-zeta Farmaceutyczna” 2013.

● Lamer-Zawarska E., Chwała C., Gwardys A., Rośliny w kosmetyce i kosmetologii

przeciwstarzeniowej, Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa 2012.

● Maciejczak M., Hofreiter K., How to define bioeconomy?, “Roczniki Naukowe SE-RiA” 2013, t. XV, z. 4.

● Ozimek L., Pospiech E., Narine S., Nanotechnologies in food and meat processing, “Acta Sci. Pol., Technol. Aliment.” 2010, vol. 9.

● Piwowar A., Biobiznes i jego elementy, [w:] Urban S. (red.), Agrobiznes i biobiznes. Teoria i praktyka, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2014. ● Piwowar A., Tendencje do zmian w agrobiznesie i czynniki je warunkujące, [w:] Urban

S. (red.), Agrobiznes i biobiznes. Teoria i praktyka, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2014.

● Piwowar A., Dzikuć M., Charakterystyka podmiotów zajmujących się wytwarzaniem

biogazu rolniczego w Polsce, „Journal of Agribusiness and Rural Development”

2013, nr 1.

● Rybacki P., Nanotechnologia w obsłudze technicznej maszyn rolniczych, „Technika Rolnicza Ogrodnicza Leśna” 2009, nr 5.

● Schroeder G., Messyasz B., Łęska B., Fabrowska J., Pikosz M., Rybak A., Biomasa

alg słodkowodnych surowcem dla przemysłu i rolnictwa, „Przemysł Chemiczny”

2013, t. 92.

● Stevens M., Biomaterials for bone tissue engineering, “Materials Today” 2008, issue 5. ● Urban S., Podstawy teoretyczne agrobiznesu, [w:] Urban S. (red.), Agrobiznes

i biobiznes. Teoria i praktyka, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2014.

● Wilkin J., Wielofunkcyjność rolnictwa. Kierunki badań, podstawy metodologiczne

i implikacje praktyczne, Wyd. IRWiR PAN, Warszawa 2010.

● Willoughby K., Minnesota’s Competitive Position in the Biobusiness Technology

Industries, BioBusiness Alliance of Minnesota, Saint Louis Park 2011.

(14)

AGRIBUSINESS AND BIOBUSINESS – A NEW LOOK ON THE THEORY OF

AGRIBUSINESS

Summary: The theory of agribusiness describes problems of food production and agri-food

commodities and the interdependencies between aggregates linked to food production and distribution. The basis of food economy are agricultural materials which more and more of-ten are used in non-food production fields of national economy. Business activities related to industrial processing of biological resources outside the food industry are developing as well. This article presents a new outlook on the theory of agribusiness. At present, due to scientific and technical development as well as strong social and economic interdependencies between agriculture and inter alia chemical, pharmaceutical and fuel and energy industries, the authors suggest to distinguish a new category in economic and agricultural sciences.

Key words: agribusiness, biobusiness, biological resources.

Prof. zw. dr hab. inż. dr h.c. Stanisław Urban Uniwersytet Zielonogórski

Katedra Ekonomii Międzynarodowej ul. Podgórna 50

65-246 Zielona Góra s.urban@wez.uz.zgora.pl Dr inż. Arkadiusz Piwowar

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

Katedra Ekonomiki i Organizacji Gospodarki Żywnościowej ul. Komandorska 118/120

53-345 Wrocław

Cytaty

Powiązane dokumenty

D/ wzrost ceny dobra X o 1% spowoduje wzrost rozmiarów popytu na dobro Y o więcej niż

A/ obniżaniu lub zwiększeniu podatków C/ monitorowaniu wydatków firm B/ zmianie podaży pieniądza w gospodarce D/ żadna z odpowiedzi nie jest poprawna 2..

B/ wyraża się stosunkiem wartości produkcji do liczby zatrudnionych w danej jednostce czasu C/ wyraża się stosunkiem liczby zatrudnionych w danej jednostce czasu do wartości produkcji

W sytuacji, w której 10%-owy wzrost ceny danego dobra wywoła na jego rynku 7%-towy spadek wielkości popytu, popyt na to dobro możemy określić jako:7. A/ elastyczny

A/ wzrost ceny jednego z dóbr komplementarnych wpływa na wzrost popytu drugiego dobra B/ konsumenci są skłonni zakupić więcej danego dobra po niższych cenach niż po cenach

A/ obniżają się dochody konsumentów C/ obniżają się ceny surowców do produkcji dobra X B/ obniża się cena dobra X D/ wzrastają ceny dóbr substytucyjnych.. Bilans

B/ jak zmieni się zysk operacyjny w zależności od poziomu kosztów przeciętnych C/ jak zmieni się zysk operacyjny w zależności od poziomu sprzedaży.. D/ jak zmieni się

B/ wartość środków trwałych i liczby osób pracujących w gospodarstwie C/ liczby środków trwałych i liczby osób pracujących w gospodarstwie D/ wartość środków trwałych