Prace konserwatorskie w województwie toruńskim w latach 1975-1990

Maciej Rejmanowski

Prace konserwatorskie w

województwie toruńskim w latach

1975-1990

Ochrona Zabytków 47/3-4 (186-187), 378-387

1994

PRACE KONSERW ATORSKIE W W OJEW ÓDZTW IE TORUŃSKIM

W LATACH 1975-1990

Sprawozdanie z prac konser­ w ato rsk ich p rz ep ro w a d zo n y ch w minionym okresie na terenie obecnego w ojew ództw a toru ń ­ sk ieg o p rz e d s ta w io n e zo stało w ram ach ó w c z e sn e g o w o je ­ w ództw a bydgoskiego w „Ochro­ nie zabytków” nr 2 z 1952 r., nr 3 z 1955 r. oraz w nr 1-2 z 1958 r. Od tego czasu nie było ono k o n ­ tynuowane. O becne spraw ozda­ nie dotyczy okresu od 1975 r., to jest do czasu pow stania w oje­ wództw a od 1990 r. Uzupełnienia wymagać więc będą prace kon­ serwatorskie przeprow adzone w 1. 1959-1974.

W ojewództwo toruńskie jako jednostka administracyjna utw o­ rz o n e zostało 1 lipca 1975 r. Swym zasięgiem obejmuje daw ne ziemie chełm ińską i dobrzyńską, p r z e d z ie lo n e rz e k ą D rw ę c ą . Przez wieki obie podporządko­ w ane były państwom , z którymi były historycznie związane. Na ziemi chełmińskiej — państw u krzyżackiemu, później polskiem u i od 1772 pruskiem u i na ziemi dobrzyńskiej — państw u polskie­ mu, później od 1772 rosyjskiemu. Przejawem tego są wyraźne zróż­ nicowania krajobrazu kulturow e­ go. Szczególnie okres porozbio- rowy (po 1772 r.) w sposób w i­ doczny pogłębił różnice między obu ziemiami. Dotyczy to zarów ­ no zespołów miejskich, zabudo­ wy wiejskiej, jak i pojedynczych obiektów zabytkowych.

W edług d an y c h liczbow ych z 31 grudnia 1993 r. na terenie w ojew ództwa toruńskiego zareje­ strowanych było 7.9 1З obiektów a r c h ite k tu r y i b u d o w n ic tw a (w miastach 4.878), z czego 7.454 to zab y tk i m u ro w a n e , a 462 drewniane. 6.436 obiektów to b u ­ d o w n ictw o m ieszk aln e (4.571 w m ia s ta c h ) , s a k r a ln e 200 (w miastach 49), z tego gotyckich 90, now ożytnych 38 i z w ieku XIX do 1939 roku — 65. Przetrwa­ ło również 7 klasztorów i 19 koś­ ciołów drewnianych. Budow nic­ two obronne, w tym zamki, mury obronne i fortyfikacje now ożytne oraz późniejsze reprezentow ane

jest przez 29 obiektów lub ich zespoły. Budynków użyteczności publicznej zachow ało się 382, a najliczniejszą grupę stanowią szkoły (253), leśniczówki (58), kar­ czmy (35) oraz 19 budynków p o ­ cztowych. Przetrwało 638 zaby­ tków przemysłowych i gospodar­ czych. Są one w większości pozo­ sta ło ś c ią d a w n y c h m a ją tk ó w ziemskich: 104 spichlerze, 11 go: rzelni i 19 m leczarń. Młynów i w iatraków zachowało się 66. Zespoły budynków dworcowych, 0 specyficznej architekturze za­ chow ały się w 81 m iejscow o­ ściach, w tym 17 w miastach, a pałaców i dw orów 228. Cmen­ tarzy wszystkich wyznań, zarów ­ no czynnych jak i zamkniętych ist­ nieje 643, z czego 230 wyznania rzymsko-katolickiego, 283 ewan­ gelickich i 130 innych (np. komu­ nalne, menonitów, żydowskie).

W ramach AZP (Archeologicz­ ne Zdjęcie Polski) przebadano 101 obszarów, rejestrując 9-430 stanowisk archeologicznych. Do przebadania i zakończenia prac pozostało jeszcze 77 obszarów.

W dziedzinie ochrony krajo­ brazu kulturow ego województwa należy odnotow ać plany zagos­ podarow ania przestrzennego mi­ ast, gmin i niektórych wsi, do któ­ rych opracow ane zostały przez p ra co w n ik ó w PSOZ w ytyczne konserwatorskie. W omawianym okresie w ykonanych zostało 13 studiów historyczno-urbanistycz- nych miast o układzie zabytko­ wym, z których 12 posiada rodo­ w ód średniowieczny. Toruń jako największe i najbogatsze w zaby­ tki miasto, posiada również opra­ c o w a n ia d la 12 k w a rta łó w 1 przedmieść.

O pracow ań m onograficznych doczekały się 4 cm entarze w To­ runiu i 11 w wojew ództwie oraz 176 parków.

W 1978 r. roztrzygnięty został konkurs na opracow anie planu zagospodarow ania przestrzenne­ go (rewaloryzacji) zabytkowego obszaru miasta Grudziądza. Kon­ kurs zlecony został TUP przez Mi­ nisterstwo Administracji, G ospo­

darki Terenowej i Ochrony Środo­ wiska, a przeprow adzony przez koło TUP w Toruniu. I miejsce uzyskało opracow anie zespołu w składzie: doc. dr arch. Andrzej Gruszecki, mgr inż. arch. Krysty­ na Guranowska-Gruszecka, mgr inż. arch. Jacek Szerszeń, mgr inż. Piotr Pecënik (komunikacja), mgr Danuta Kania (program) i Krysty­ na Gruszczyńska (współpraca).

Prace konserwatorskie finan­ sow ane były w znacznej mierze z budżetu centralnego (Minister­ stwa Kultury i Sztuki) i terenow e­ go (Wojewódzkiego i Miejskiego K o n serw ato ra Z abytków ), jak ró w n ie ż w ra m a ch U chw ały n r 179 z 1978 r. (w c ześn ie j nr 418/60 R M) a przeprow adzo­ ne głównie w dużych ośrodkach miejskich takich jak: Toruń, Gru­ dziądz, Chełmno czy Brodnica i w większości miały charakter kompleksowy. Wynikało to mię­ dzy innymi z faktu, że na przy­ kład w Toruniu i Chełmnie kon­ ty n u o w an e były jeszcze prace związane z rocznicą kopernikow ­ ską, ilości i wartości obiektów za­ bytkowych, jak też utrwalonych już pew nych tradycji konserwa­ torskich. Duże nakłady finansowe zostały przeznaczone również na k o n serw ację detali architekto­ nicznych oraz polichromii i to za­ rów no na elewacjach frontowych k am ien ic m ieszczańskich, jak i w ich wnętrzach. Konserwacji poddane zostały także zabytki ru­ chom e stanowiące wyposażenie obiektów sakralnych oraz znajdu­ jące się w nich malowidła ścienne. Wykaz i opis prac opracowany został w opraciu o materiały znaj­ dujące się w archiwum PSOZ O /W w Toruniu (dawne BBiDZ) i przedstawiony w następującym układzie i porządku alfabetycz­ nym: ZABYTKI NIERUCHOME: Architektura murowana — w Toruniu — w województwie Budownictwo drewniane

ZABYTKI RUCHOME:

Malarstwo ścienne Malarstwo sztalugowe Rzeźba:

— kamienna

— drewniana, polichrom owa­ na

Stropy d rew niane, polichro­ m owane

Papier, tkaniny, miedzioryty.

ZABYTKI NIERUCHOME Architektura murowana — Toruń

Ratusz — wzniesiony w końcu XIV w., przypuszczalnie przez mistrza Andrzeja, na miejscu bu­ dynków zbudow anych w latach: 1259 (sukiennice), 1274 (ławy c h le b o w e , k ra m y i w ie ż a ), 1279 (waga) i w 1343 (budy). W 1. 1602-1Ó04 przebudow any w e­ dług projektu Antoniego van Op- bergena (podw yższony o jedną kondygnację, zwieńczony rene­ sansowym szczytem i narożnymi wieżyczkami oraz przebudow ano wnętrza). W 1869 r. wzniesiono ryzalit zachodni. Aktualnie ratusz jest siedzibą Muzeum O kręgow e­ go. W 1. I957-I963 przeprowa­ dzono generalny remont, a w 1. 1980-1984 w y k o n a n o p ra c e dekarskie. W 1978 r. zabezpie­ cz o n o k o n stru k cję d re w n ian ą wieży przed pożarem oraz w yko­ nano roboty ciesielskie (schody), b la c h a r s k ie i m u ro w e , a w 1. 1982-1983 instalacje sanitarne i elektryczne. Prace finansowane z budżetu terenow ego, w ykona­ ne przez PKZ O/Toruń.

Mury obronne — budow ane od poł. XIII w. (częściowo roze­ brane w 1. 1873-1889 oraz na po­ czątku XX w.) do poł. XIV w. Od strony Wisły pojedyncze, od lądu podwójne. Na całej długości było 8 bram. W XV w. podwyższone i wzm ocnione o dwa barbakany. W XVII w. wzniesiono fortyfikac­ je bastionowe, które w XIX w. za­ stąpiono nowoczesnym i, budo­ wanymi od 1806-1812 r. przez Francuzów i kontynuow ane do pocz. XX w. przez Prusaków. W 1. 1983-1984 z budżetu terenow e­ go przeprow adzono prace kon­ serwatorskie na odcinku od Dwo­ ru Mieszczańskiego do półbaszty. Jest to teren południow o-zachod­ niej części przedm urza górnego d aw nego zam ku krzyżackiego.

Remont muru oporow ego z za­ chowaniem istniejącej formy wy­ konały PKZ O/Toruń.

Krzywa wieża — jako baszta m ie jsk a p o w s ta ła w 1 p o ł. XIV w., w XIX adaptow ana na mieszkania. W 1975 r. zakończo­ ne zostały prace budowlano-kon- serw atorskie, zw iązane z ada­ ptacją wieży na siedzibę Towa­ rzystwa Miłośników Torunia. Po­ nadto wzm ocniono przyporę od strony Wisły oraz mury obronne przylegające do Krzywej wieży (o d s tro n y z a c h o d n ie j w ra z z przybudówką latryny). Wyko­ nawcą prac z budżetu terenow e­ go były PKZ O/Toruń.

Ul. Flisacza 2 — b u d y n ek z k o ń ca XIX w. a d a p to w an y w 1978 r. z środków WSS Społem na kawiarnię. Wykonawcą prac były PKZ O/Toruń.

Ul. Łazienna 4 — kamienica renesansowa z końca XVI wieku. Dolna część fasady przekształco­ na była w XIX w. Wewnątrz za­ chowana duża sień ze stropami i schodami z XVIII w. W 1. 1975- 1978 adaptow ana na pracownię projektową PKZ O/Toruń. Prace z budżetu centralnego wykonały PKZ O/Toruń.

Ul. Łazienna 8 — budynek wzniesiony w XV w. i przebudo­ wany całkowicie w wieku XIX. W 1. 1980 (wykonawca: Rzemieślni­ cza Spółdzielnia Remontowo-Bu­ dowlana) i 1986-1989 (w ykonaw ­ ca: firma „Arpex-Produkt”) adap­ towany z budżetu terenow ego na siedzibę Wojewódzkiego Konser­ watora Zabytków, obecnie rów­ nież PSOZ.

Ul. Łazienna 16 — tzw. „pałac Eskenów”, kamienica rodziny pa- trycjuszowskiej, która na przeło­ mie XVI i XVII wieku przebudo­ wała dwa domy gotyckie z końca XIV w. W 1844 r. zamieniona na spichlerz. W 1. 1980-1990 wyko­ nane zostały prace budowlano- konserwatorskie, mające na celu adaptację obiektu na cele ekspo­ zycyjne Muzeum Okręgowego.

Ul. Łazienna 18 — kamienica gotycka z XV w. (szczyt tylny) przebudow ana w XIX w. na lożę masońską. W 1988 r. adaptow ana ze środków parafii na Dom Kato­ licki (w 1988 r. dofinansowana z środków FRK). Od 1992 r. sie­ dziba Kurii Biskupiej Toruńskiej.

Ul. Małe Garbary 9 — budynek

b a r o k o w y z XVIII w ie k u . W 1987-1988 r. w ykonane zostały p ra c e rem o n to w o -ad ap tac y jn e z p rzezn a cze n ie m obiektu na „Dom Książki”. Z budżetu tereno­ w ego prace wykonała Spółdziel­ nia Rzemieślnicza Usług Remon­ towo-Budowlanych.

Ul. Mostowa 1 + Żuraw — bu­ dynek (oficyna) i spichrz XVIII-y w 1. 1980-1983 zostały adaptow a­ ne z budżetu terenow ego na sie­ dzibę kierownictwa grupy robót PKZ i magazyn Miejskiego Kon­ serwatora Zabytków. Prace wy­ konały PKZ O/Toruń. Obecnie budynek (oficyna) jest siedzibą Miejskiego Konserwatora Zaby­ tków.

Ul. Piekary 41 — kamienica r e n e s a n s o w a z p rz e ło m u XVI/XVII wieku, adaptow ana na siedzibę PTTK z środków włas­ nych Towarzystwa. Prace ukoń­ czone w 1978 r. wykonały PKZ O/Toruń.

Ul. Podm urna 1/3 — budynek po d nr 1 z XVI w. był spichrzem dostawionym do wcześniejszego b u d y n k u , p rz e b u d o w a n y w 1807 r. Z okresu gotyckiego z a c h o w a ły się m ury b o cz n e, a now ożytnego duże partie parte­ ru i 1 piętra elewacji frontowej. Pod nr 3 budynek gospodarczy, pozbaw ionym cech stylowych. W 1967 r. przebudowany na mie­ szkania. W 1. 1980-1985 wykona­ ne były z budżetu terenowego p race budow lano-konserw ator- skie i adaptacyjne na siedzibę Polskiego Stowarzyszenia Jazzo­ w ego i Związek Polskich Arty­ stów Fotografików. Po zakończe­ niu prac obiekt przeznaczono na Miejski Dom Kultury. Wykonaw­ cą były PKZ O/Toruń.

Ul. Podmurna 5 — budynek barokow y z XVIII w. adaptow a­ ny w 1975 r. na siedzibę ZPAF w raz z rekonstrukcją średnio­ w iecznego szczytu elewacji fron­ tow ej. Z b u d żetu teren ow ego prace wykonały PKZ O/Toruń.

Ul. Podmurna 9/11 — dwa bu­ dynki: nr 9 spichrz z 2 poł. XVIII w . p rz e b u d o w a n y w I86I r. na budynek mieszkal­ ny; nr 11 — budynek gotycki, gruntownie przebudow any w 1 poł. XVII w. w stylu renesansu południow ego. Ze względu na un ik ato w y c h a rak ter u stalon o maksymalne jego zachowanie. W

Toruń, ul. Podmurna 9 — siedziba In­ stytutu Archeologii i Etnografii UMK 1. 1980-1985 przeprow adzone zo­ stały z budżetu terenow ego prace b u d o w la n o - k o n s e r w a to r s k ie , z przeznaczeniem całego zespołu na siedzibę Instytutu Archeologii i Etnografii UMK. W ykonawcą prac były PKZ O/Toruń.

Ul. Podm urna 56/58 — budyn­ ki dobudow ane do m urów miej­ skich, dzielących Nowe Miasto od Starego. Pod nr 56 konstrukcji szachulcowej z XVIII w. i pod n r 58 m u ro w a n y z 1863 r.

Toruń, spichrz p rz y ul. Podmurnej 11

— obecnie siedziba IAiE UMK

Ze środków centralnych adapto­ w ane zostały w 1. 1978-1980 na Pracownię Konserwacji Papieru i Skóry PKZ O/Toruń, które rów ­ nież były w ykonaw cą prac.

Ul. P odm urna 60 — baszta z przełom u XIII/XIV wieku, do której w 1911 roku dobudow ano budynek mieszkalny z wykorzy­ staniem gotyckiej wieży. W 1. 1985-1986 z budżetu terenow ego PKZ O /T o ruń w ykonały prace b u d o w la n o - k o n s e r w a to r s k ie ,

Toruń, ul. Podmurna 9/11 — klatka scho­ dowa

których celem była adaptacja obiektu n a siedzibę Wydziału Kultury UM.

Ul. Podm urna 85-89 — dwie kamieniczki: nr 85 z XVHI w. i nr 89 z końca XIX w., adapto­ w ane w 1. 1976-1978 na Pracow­ nie Konserwacji Kamienia oraz Laboratorium Naukowo-Badaw­ cze PKZ. Prace finansowane z b u­ dżetu centralnego wykonane zo­ stały przez PKZ O/Toruń.

Przedzam cze „G danisko” —

Toruń, obiekty p rzy ul. Podmurnej56/58 i 60 (wieża)

— po zakończeniu prac konserwatorskich

jest pozostałością zamku krzyżac­ k ie g o , w z n ie s io n e w 1 p o ł. XIV w. i ustawione nad przepły­ wającą pod nim Strugą. W 1. 1981- 1983 w ykonano prace dekarskie nad łącznikiem i wieżą. Wyko­ nawcą prac były PKZ O/Toruń.

Ul. Przedzamcze 3 — tzw. Ge- nerałówka z XVIII w., przebudo­ w ana w XIX w. Nazwa pochodzi od gen. Wiktora Thomme, który tu mieszkał w okresie międzywo­ jennym. W 1. 1987-1988 Rzemieśl­ nicza Spółdzielnia Remontowo-Bu­ dowlana wykonała prace z budże­ tu terenowego, dla Toruńskiego Towarzystwa Kultury.

Ul. Rabiańska 19/21 — dwa gotyckie spichrze z 1 poł. XV wie­ ku, połączone i przebudow ane w 1882 r. z jednoczesną nadbu­ dową piętra. Pod nr 19 prace ad­ aptacyjne w ykonane zostały w 1. 1975-1978 dla potrzeb Muzeum Etnograficznego, a pod nr 21 w 1. Toruń, zamek krzyżacki— „Gdanisko"po zakończeniu prac konserwatorskich 1986-1990 na siedzibę PDNH PKZ i WKZ. Obecnie mieści się tam R egio nalny O śro d e k Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowe­ go oraz częściowo PSOZ. Prace w ykonane zostały z budżetu tere­ now ego i centralnego przez PKZ O/Toruń.

Ul. Rabiańska 20 — budynek daw nej w ozow ni artyleryjskiej z około 1820 r., zbudow any na m iejscu zb u rzo n y ch kam ienic z XVIII w ieku. R em ontow any w la ta c h : 1904, 1924, 1929 i 1937 r. W 1951 r. przebudow a­ ny dla potrzeb Zakładów Graficz­ nych. Od 1984 r. prow adzone są prace adaptacyjne na sale wysta­ w ow e BWA, finansowane z bu­ dżetu terenowego. Prace rozpo­ częte przez PKZ O/Toruń, są kon­ tynuowane przez firmę prywatną. Ul. Wielkie Garbary 7/9 — trzy obiekty, w średniowieczu pobu­ dow ane na działkach rzemieślni­ czych (garbarskich) od ulicy mie­ szkalne, nad Strugą — gospodar­ cze. W XV w. jeden z budynków adaptow any był na szpital, na­ stępne przebudow ane na przeło­ mie XVIII/ΧΊΧ w. na cele szpital­ ne. Po w ybudow aniu szpitala w 1904 r. mieszkania dla perso­ nelu. W 1936 r. odkryto elewacje gotyckie. W 1982 r. rozpoczęto prace budow lano-konserw ator- skie związane z adaptacją obiek­ tów na hotel pielęgniarek. Prace finansowane przez ZOZ, wyko-Toruń, ul. Rabiańska 19/21 — spichrze po zakończeniu prac konserwatorskich

Toruń, ul. Wysoka 1 6 — siedziba TNT nane były przez PKZ O/Toruń. O becnie siedziba Pom orskiego Banku Kredytowego.

Ul. Wysoka 16 — budynek ek ­ lektyczny, zbudow any w 1881 r. dla pow stałego w 1875 r. Toruń­ skiego Towarzystwa Naukowego, które w 1. 1923-1973 dzieliło sie­ d zib ę z K siążnicą Miejską. Z budżetu centralnego i terenow e­ go w 1. 1976-1981 przeprow adzo­ ne zostały prace konserwatorskie dla TNT, w trakcie których odre­ staurow ana została również poli­

chromia w sali posiedzeń. Wyko­ naw cą prac były PKZ O/Toruń.

Ul. Żeglarska 5 — kamienica gotycka z 1. 1390-1400. W śred­ niowieczu praw dopodobnie sie­ dziba Bractwa Kurkowego, obec­ nie Państwowej Orkiestry Kame­ ralnej. W 1. 1981-1983 przeprow a­ d z o n o z b u d ż e tu tere n o w eg o przez PKZ O /Toruń prace konser­ watorskie, przywracając neorene- sansową fasadę.

Ul. Żeglarska 8 — daw ny pałac biskupów kujawskich, barokowy,

Toruń, obiekty p rz y ul. Żeglarskiej 8 (tzw. pałac Biskupów) i 10/12 (hotel „Gromady”)

Toruń, ul. Żeglarska 8 (tzw . p a ła c Biskupów) — zrekonstruowane przed- proże i portal

wzniesiony w 1693 r. przebudo­ w any w końcu XIX wieku, kiedy to z m ien io n o d ach , u su n ię to szczyt i portal. W 1. 1976-1990 przeprow adzono prace budowla- no-konserwatorskie zarówno ze- wmątrz (przywrócono szczyt, por­ tal i wysoki dach) jak i wewnątrz (bogaty wystrój wnętrza). Fasada posiada bogatą dekorację stiuko- wą o motywach roślinnych. Po za­ ko ńczeniu prac adaptacyjnych obiekt przeznaczono dla Zakładu Kształtowania Form Plastycznych Instytutu Artystyczno-Pedagogicz- nego Wydziału Sztuk Pięknych UMK. Prace z funduszy własnych UMK wykonały PKZ O/Toruń.

Ul. Żeglarska 10/12 — kam ie­ nica nr 10 gotycka z XV w. prze­ budow ana w XVIII w. i końcu XIX w., nr 12 zburzona w czasie działań wojennych. W 1. 1972- 1978 p rz e p ro w a d z o n e zostały z fu n d u sz y „G rom ady” p ra ce konserwatorskie budynku nr 10 (w y k o n a w c a : PKZ O /T o ru ń ) związane z adaptacją na cele gas­ tronomiczne, a pod nr 12 zbudo­ wany został nowy budynek (wy­ konawca: PBKGM) z przeznacze­ niem na hotel. W trakcie prac odkryto gotyckie wnęki, strop p o ­ lichromowany (6 belek sieni w y­ sokiej z pocz. XVII w. i strop 1 piętra). Odtworzono przedproże i portal gotycki, a wewnątrz w y­ sokiej sieni drew n ianą galerię (wykonawca PKZ O/Lublin).

Architektura murowana — w województwie

Brodnica — zamek gotycki, budow any w dwóch etapach: w 1. 1308-1317 mury obw odow e prze- dzamcza i zamku, w 1. 1317-1339 całość założeń obronnych, rozbu­ dowa fortyfikacji przedzamcza po 1415 r. O d 1970 r. prow adzone były prace konserwatorskie zwią­ zane z adaptacją piwnic na ka­ wiarnię, zabezpieczono i uczytel­ niono także zarys korony muru. Obecnie użytkowany jest przez Muzeum Regionalne. Prace finan­ sow ane z budżetu terenow ego zostały w ykonane i ukończone w 1976 r. przez PKZ O/Toruń.

Wieża zamkowa — gotycka, na planie ośm ioboku w narożniku północno-zachodniej części zam­ ku w 1 poł. XIV w. Prace z budże­ tu terenowego wykonały w 1. 1977- 1979 PKZ O/Toruń.

Wieża Mazurska — gotycka, zbudow ana około 1370 r., restau­ rowana w 2 poł. XIX w. W 1981 p rz e p ro w a d z o n o z fu n d u sz y PTTK (PKZ O/Toruń, a w 1986 r. firm a „A rp ex -P ro d u k t”) prace konserwatorskie.

Brama Chełmińska — wznie­ siona w 1. 1310-30 i nadbudow a­ na około 1370 roku, odnowiona w 1898 r. z częściową rekon­ strukcją szczytów. W 1. 1984-1985 z budżetu terenow ego wykonano prace konserwatorskie przez fir­ mę „Arpex-Produkt”.

Mury o b ro n n e — gotyckie, z XIV w. zachowane fragmenta­ rycznie, w przeważającej części w to p io n e w z a b u d o w ę w e wschodniej części miasta. W 1. 1981-1982 z budżetu terenowego prace wykonały PKZ O/Toruń, a w 1986 r. firma „Arpex-Produkt”.

Spichrz przy ul. Jakuba 1 — zbudow any w 1604 r., górna kon­ dygnacja przebudow ana na prze­ łomie XIX/XX w. W 1. 1983-1984 prace konserwatorskie z budżetu centralnego przeprowadziła firma „Arpex-Produkt”.

Mały Rynek 6/7 — kamieniczki adaptow ane na siedzibę bibliote­ ki. W 1. 1983-1991 z budżetu tere­ now ego prace w ykonała firma „Arpex-Produkt”.

Chełmno — ratusz, zbudow a­ ny w końcu XIII wieku, pow ięk­ szony i gruntownie przebudow a­ ny w stylu manierystycznym w 1.

1567-1572, wieża 1584-1596. W 1. 1885-1887 nadbudow ano drugie piętro za attyką i wybito w niej otwory okienne. Odnawiany w 1. 1956-1959 i z budżetu centralne­ go w 1. 1977-1983, jest siedzibą Muzeum Ziemi Chełmińskiej. Wy­ konawcą prac były PKZ O/Toruń. Mury obronne — gotyckie, b u ­ dowę rozpoczęto przed 1267 r., wzmiankowane w 1307 i 1384 r. Podwyższone w 1 ćw. XIV w. oraz w 156З r. z nadania Zyg­ munta Augusta. Około 1860-1870 rozebrano większość bram oraz dwa odcinki murów. Naprawiane w XIX i XX wieku. Po II wojnie światowej prace konserwatorskie przeprowadzane prawie każdego roku, między innymi z funduszu centralnego w 1. 1981-1983- Wy­ konawcą prac były PKZ O/Toruń.

A rsenał — k lasy cysty czn y, zbudowany w 1811 r. z półpię- terkiem wybudowanym w 1885 r. W 1. 1980-1983 z budżetu tereno­ wego adaptowany na bibliotekę publiczną. Wykonawcą prac były PKZ O/Toruń.

Ul. Wodna 10 — budynek mie­ szkalny, klasycystyczny, konstruk­ cji szachulcowej z końca XVIII w. Z funduszy Urzędu Miejskiego w 1. 1981-1983 PKZ O/Toruń przepro­ wadziły prace konserwatorskie.

G o lu b — za m e k , go ty ck i, wzniesiony w 1. 1296-1310, prze­ budow any po 1527 r. w stylu re­ nesansow ym i w 1. I616- I 623 z dodaniem attyki i tzw. przybu­ d ó w k i A nny W azó w ny . O d 1959 r. odbudowywany na Mu­ zeum PTTK, hotel i kawiarnię. Drugi etap dotyczący skrzydła za­ c h o d n ie g o (ro b o ty d e k a rsk ie i m u ro w e ) u k o ń c z o n y został w 1977 r., a finansowany z b u ­ dżetu centralnego i terenowego. Prace w ykonane zostały przez PKZ O/Toruń.

Mury obro n n e — gotyckie, wzniesione w 1 poł. XIV w. od­ b u d o w y w a n e i p o d w y ż sz a n e w okresie wojen w 1 poł. XV w. W północnej części trzy baszty, z których dw ie n ad b u d o w an e w XVIII i XIX w., z piętrem kon­ strukcji szachulcowej. W 1. 1981- 1982 PKZ O/Toruń i w 1985 r. fir­ ma „A rpex-Produkt” w ykonała prace konserwatorskie, finanso­ w ane z budżetu terenowego.

Grębocin — kościół gotycki, z przełomu XHI/XIV w. przebu­

dow any w 1б8б r. przez Jakuba Sipingka, w wyniku czego zatra­ cił częściowo gotycki charakter. W 1. 1983-1989 firma „Arpex-Pro­ dukt” z budżetu centralnego wy­ konała prace zabezpieczające.

Grudziądz — tzw. pałac Opa- tek, furta daw nego klasztoru pa­ nien benedyktynek, barokowy, zbudow any około 1730 r. stara­ niem ksieni Heleny Gaudówny. Zniszczony w 1945 r., odbudo­ wany w 1. 1949-1950. W 1. 1986- I99O z budżetu terenowego prze­ prow adzone zostały przez PKZ O/Toruń prace konserwatoskie.

Ul. 23 stycznia 8/10 — budynki neogotyckie z XIX w. adaptow a­ ne na siedzibę kierownictwa gru­ py robót PKZ O/Toruń, które z budżetu terenow ego wykonały prace w 1.

1976-1983-Mury obronne — wzniesione na początku XIV w. gotyckie, kil- karotnie wzmacniane i podwyż­ szane. Zachowane odcinki: na­ rożnik p o łu d n io w o -w sc h o d n i, zachodni, fragmenty zewnętrzne­ go muru oraz fosa wykorzystująca przebieg kanału Trynki, jak i frag­ m enty narożnika północno-za­ chodniego (ob. klasztor benedyk­ tynek). W 1. 1981-1982 z funduszy Urzędu Miejskiego PKZ O/Toruń wykonały prace konserwatorskie.

Ul. Spichrze — 26 budynków tw orzy m alow niczy zespół od Bramy Wodnej do daw nego kole­ gium jezuitów . W znoszone w XVI-XVIII w., wielokrotnie

budow yw ane na dom y mieszkal­ ne. W 1. 1982-1989 przeprow a­ dzono prace budow lano-adapta- cyjne spichlerzy po d nr 11, 15, 17, 19, 47, 49/53 na cele m uzealne (nr 49/53 na siedzibę architekta oraz zespołu d /s rewaloryzacji miasta). Prace z budżetu central­ n e g o (n r 4 9 /5 3 fin a n s o w a n e przez Urząd Miejski) wykonały PKZ O/Toruń.

Kurzętnik — ruiny zamku go­ tyckiego biskupów chełmińskich, k tó r e g o b u d o w ę r o z p o c z ę to w 1291 r., częściowo zniszczone­ go w 1454 r. W 1985 r. firma „Ar- pex-Produkt” wykonała z budże­ tu terenow ego prace konserw a­ torskie.

Mełno (gm. Gruta) — pałac n e o g o ty c k i, w y b u d o w a n y w 1855 r. przez właściciela mają­ tku Emila Bielera. Posiada bogaty wystrój wnętrza. W 1901 r. dobu­ d ow an o skrzydło północno-za­ chodnie. O becnie siedziba Insty­ tutu Zootechniki w Krakowie. W 1. 1977-1979 z funduszy Instytutu (oraz Uchwały 179/78) w ykonane zostały przez PKZ O /Toruń prace elewacyjne.

Nawra (gm. Chełmża) — kar­ czma klasycystyczna z przełom u XVIII i XIX wieku, przypuszczal­ nie projektu H. Szpilowskiego. Z funduszy ZDHiAR w Kończe­ w icach ad ap to w an a na przed ­ sz k o le . P ra c e w y k o n a ły PKZ O/Toruń.

2 oficyny — klasycystyczne, z przełom u XVHI/XIX w. usytuo­ w ane po obu stronach pałacu, przypuszczalnie projektu H. Szpi­ lowskiego. Z funduszy ZDHiAR w Kończewicach adaptow ane na m ieszkania pracowników. Prace w ykonały PKZ O/Toruń.

Nowa Wieś Szlachecka (gm. Ja­ błonow o Pom.) — dw ór baroko­ w y z 2 ćw. XVIII w. pow stał w wyniku kilkakrotnej przebudo­ wy. Najstarszą jego częścią jest pozostałość gotyckiej wieży mie­ szkalnej z XVI w. W XVII w. do­ budow ano cztery alkierze. We­ w nątrz odkryte w trakcie prac drew niane stropy polichrom ow a­ ne, barokow e. Zachow ana 1 ofi­ cyna z 1 poł. XVIII w. Od 1964 r. adaptow any kolejno: z funduszy UMK na dom pracy twórczej, póź­ niej finansow any przez Uniwersy­ tet Warszawski dla ZSP, od 1992 r. własność Kurii Biskupiej Toruń­

skiej. W pierwszym etapie (dla UMK) prace były w ykonyw ane przez PKZ O /Toruń, następnie przez brygady w ykonaw cze p o ­ s z c z e g ó ln y c h u ż y tk o w n ik ó w . Prace są kontynuow ane.

Pluskowęsy (gm. Chełmża) — pałac eklektyczny z 3 ćw. XIX w. w edług projektu St. H ebanow ­ skiego. W 1. 1984-1991 firma „Ar- pex-P rodukt” prow adziła prace rem ontowo-adaptacyjne z bu d że­ tu terenow ego, na ośrodek szko­ leniowy Wydziału Kultury Urzędu Wojewódzkiego. Prace nie zostały ukończone.

Przysiek (gm. Zławieś Wielka) — zespół podworski, składający się z pałacu (1739 r.) przebudo­ w anego w końcu XIX w., eklek­ ty c z n e g o , d a w n e g o b ro w a ru (1 6 0 8 r.) i d a w n e g o m ły n a (1725 r.). W 1. 1979-1981 z fundu­ szy WOPR prow adzone były pra­ ce konserw atorsko-adaptacyjne przez PKZ O/Toruń, na zespół gastronom iczno-hotelowy. Prace nie zostały ukończone.

Radzyń Chełmiński — zamek gotycki z przełom u XHI/XIV w ie­ ku, zniszczony w XVII w., w 1. 1772-1837 częściowo rozebrany. Od 1839 r. oraz w 1. 1958-1965 konserw ow any. Od 1985 r. p ro­ w adzo ne były prace zw iązane z konserwacją m urów przedzam- cza i przedm urza z Gdaniskiem. Wykonawcą prac finansow anych z budżetu terenow ego były PKZ O/Toruń.

Rogoźno (gm. Gruta) — zamek gotycki w zniesiony w 1. 1280- 1290, po 1772 r. częściowo roze­ brany na rozkaz Fryderyka II, a m ateriał zużyto d o budow y tw ie rd z y w G ru d z ią d z u . W 1956 r. zabezpieczono dach na wieży bramnej, a w 1. 1977-1981 w y k o n an o prace k o n serw ato r­ skie, fin an so w an e p rz ez PGR w Łasinie. W ykonawcą były PKZ O/Toruń.

Budownictwo drewniane

Golub — dom „Pod Kapturem ” z około poł. XVIII w ., drewniany, od frontu podcieniow y, szczyt szachulcow y. W 1984 r. firma „Arpex-Produkt” ukończyła prace k o n se rw a to rsk ie , fin a n so w a n e z budżetu terenow ego.

K aszczorek (gm. Lubicz) — chata nr 35 z poł. XVIII w., drew ­ n ia n a , k o n s tru k c ji z rę b o w e j.

W 1976 r. PKZ O/Toruń ukończy­ ły prace konserwatorskie, finan­ sow ane z budżetu terenowego.

ZABYTKI RUCHOME Malarstwo ścienne

Toruń — kościół p. w. Św. Du­ cha. Polichromia z poł. XVIII w. na ścianie prezbiterium, konser­ w ow ana w 1978 r. na zlecenie o. jezuitów przez Otylię Kozanecką.

Kościół NM Panny — malowid­ ła ścienne z około XIV w., znaj­ dujące się na przyporach w e­ w n ę trz n y c h i ścian k ach pod- okiennych w 1, 2, 3 i 4 przęśle nawy południowej, przedstawia­ jące postacie świętych, Matki Bo­ skiej, Chrystusa i Archaniołów pod baldachimami, a także sceny figuralne z życia Matki Boskiej. Prace konserwatorskie z fundu­ szy parafii wykonał w 1. 1988- 1990 zespół w składzie: Marcin Kozarzewski, Anna Wąsowska- Owsiany, Krzysztof Owsiany, Ja­ nina Ziętek, D. Żankowska i R. Żankowski.

Kościół p. w. św. św. Janów — p o lic h ro m ia „ U k rzy żo w an ie Chrystusa i koronacja Matki Bo­ skiej” z XIV-XVII wieku. W okre­ sie 1. X.1975 - 31. XII. 1977 prze­ prow adzono przez zespół PKZ O /T oruń konserwację polichro­ mii i mieszczącej się na ścianie wschodniej nawy północnej (dol­ na jej partia). Wykonana na tyn­ ku, techniką tem perową na po- biale.

Dwór Mieszczański — fryz p o ­ lichromowany, znajdujący się na z e w n ę rz n e j ś c ia n ie z k o ń c a XV w. W 1983 r. PKZ O/Toruń wykonały prace konserwatorskie.

S zeroka 34 — polichrom ia. Dwie fazy malarstwa na murze ceglanym , w pom ieszczeniu 1 piętra, tylnym trakcie. 1 faza — z XVI w. późnogotycka wić ro­ ślinna na ścianie wschodniej, m a­ low ana na zaprawie wapienno- piaskowej, na pobiale, tempera. 2 faza — z XVIII w. barokow e dra­ p e rie z fręd zlam i na ścian ie wschodniej, zachodniej i północ­ nej, m alowane na pobiale techni­ ką tem perową. Wykonawca: PSP zespół w składzie: O. Kozanecka, M. Rudy wykonał w 1987 r. pra­ ce, finansow ane z budżetu tere­ nowego.

bu-dynku (ob. siedziba Państwowej Orkiestry Kameralnej) na 1 pię­ trze w tylnym trakcie z 1. 1390- 1400, olej na tynku w technice alsecco. W 1. 1981-1985 z b u d że­ tu te r e n o w e g o z e s p ó ł PKZ O /T oruń w składzie: W. Doma- słowska, A. Fedorcio, D. Kowa­ lewska, J. Pawłowska, J. Ziemle- wicz w ykonał prace konserw a­ torskie.

Chełmno — fryz z empory koś­ cioła p. w. św. św. Janów. Są to

m alow idła ścien n e obiegające wnętrze z 3 stron, składające się z 44 scen, a przed staw iające sceny biblijne z „Pieśni n a d p ie ­ śniam i' oraz sceny z życia Chry­ stusa i Marii, zakończone Ukrzy­ żowaniem. Malowidła na tynku w technice klejowo-temperowej. Prace w ykonał zespół PKZ O /To­ ruń w składzie: W. Domasłowska, D. Kowalewska, A. Fedorcio i J. Pawłowska, w 1. 1983-1985.

Grudziądz — refektarz daw ne­ go kolegium jezuitów w skrzydle zachodnim na parterze, nakryty sklepieniem zwierciadlanym z lu­ netami, o bogatej dekoracji stiu- kow ej, późnobarokow ej, z lat 1 720-1730. P o ś ro d k u p la fo n z g rupą an io łó w adorujących Chrystusa. Prace konserwatorskie w ykonane zostały w 1. 1981-83 przez PSP i PKZ O/Toruń.

Malarstwo sztalugowe

Toruń — kościół p. w. św. Ja­ kuba — trzy obrazy z boazerii św. Stanisława Biskupa, na płótnie, um ocowane na podłożu z desek. W ielofigurowe sceny zw iązane z życiem i m ęczeństwem św. Sta­ nisława jak: „Zabójstwo św. Stani­ sława przez króla na stopniach ołtarza”; „Św. Stanisław z Piotrowi- nem przed sądem królewskim ” i „Dysputa świętego z królem ”. Po­

wstały w 2 poł. XVIII w. olej na płótnie. Prace konserw atorskie w 1990 r. z budżetu terenow ego wykonał E. Pili.

Kościół NM Panny — konser­ wacja 9 portretów, olej na desce. Przedstawiają świętych, ideowo zw iązanych z zakonem franci­ szkanów i bernardynów. Prace na zlecenie parafii wykonała w 1989 r. B. Tańska.

Kościół NM Panny — epitafium małżonków Zielińskich z portre­ tam i: M a rc e le g o i B ry g id y z Czapskich Zielińskiej z około 1816 r. (k artu sz inskryp cyjny z ok. 1801 r.), olej na płótnie.

Chełmno — obraz z retabulum ołtarza głównego „Matki Boskiej Niepokalanej” z kościoła p. w. św. św. Janów i przez nich adoro­ wanej, malowany przez Antonie­ go P io tro w ic z a z C h e łm n a w 1891 r. olej na płótnie, konser­ w ow any w 1988 przez zespół

PKZ O /Toruń w składzie: A. War- szycki, H. Chwiałkowska, E. Ro­ gozińska i B. Warszycka.

Kościół p. w. św. św. Janów — obraz „Adoracja Dzieciątka” Anto­ niego Piotrowicza z 1891 r. olej n a p łó tn ie . K o n s e rw o w a n y w 1989 r. przez H. Horwatt-Ba- niewicz.

Kościół p. w. św. św. Janów — obraz „Pieta adorow ana przez aniołów ”, z kręgu B. Strobla z 2 ćw. XVII w., odnowiony i prze­ malowany przez A. Piotrowicza w 1893 r. Konserwowany w 1. 1986- 1987.

Linowo (gm. Świecie n/O są) — portret zbiorowy nieznanej rodzi­ ny z 2 ćw. XVIII w. malowany olejno na płótnie. Obraz w kształ­ cie kartusza rokokowego. Kartusz pochodzi z predelli ołtarza św. Magdaleny — obraz w retabulum ołtarzowym jest dziełem tej samej ręki. Ołtarz został przeniesiony do kościoła w Linowie Królew­ skim po oddaniu kościoła dom i­ nikanów w Chełmnie w 1829 r. gminie ewangelickiej. W 1983 r. z budżetu terenowego wykonane zostały przez PKZ O/Toruń prace konserw atorskie.

Rzeźba kamienna

Toruń — epitafium burmistrza Strobanda, z kościoła NM Panny, powstałe około 1590 r., w ykona­ n e z z ie lo n e g o p ia s k o w c a . W okresie VII-VIII.1989 r. na zle­ cenie parafii zespół w składzie: A. W ąsow ska-O w siany, M. Koza- rzewski wykonał prace konser­ watorskie, polegające na oczy­ szczeniu i wzmocnieniu struktu­ ralnym kamienia.

E p ita fiu m M u c k e n d o rfa z 1633 r. z kościoła NM Panny, w ykonane z zielonego piaskow­ ca płyty i inskrypcjami z czarne­ go, polerow anego marmuru. Na z le c e n ie parafii w e w rześn iu 1989 r. zespół po d kierunkiem M. Kozarzewskiego wykonał prace konserw atorskie.

Fryz ceramiczny — obiegający dołem prezbiterium kościoła p. w. św. Jakuba po stronie zewnętrz­ nej. Wykonany po 1311 r. posiada bogate dekoracyjne opracowanie z użyciem zielonych i żółtych gla­ zurowanych kształtek. W 1989 r. PKZ O /Toruń w ykonały prace k o n serw ato rsk ie, fin an so w an e z budżetu terenowego.

Ratusz — szczyty z maniery- sty c z n ą d e k o r a c ją , p o w s ta łe w czasie jego przebudow y w po­ czątkach XVII w. Na zlecenie MKZ w 1986 r. poddan o konser­ wacji szczyt północny z pozosta­ łościami detali kamiennych. Prace w ykonał zespół PKZ O /T oruń pod kierunkiem I. Karabasz.

Ratusz — wieżyczki w naro­ żach kam ienno-ceglane, 8-bocz- ne, nadw ieszone na konsolach, dzieło Antoniego van O pbergena. W 1978 r. przeprow adzono prace konserwatorskie z budżetu cen­ tralnego po d kierunkiem I. Kara­ basz z PKZ O/Toruń.

Ul. Chełmińska 7 — portal ka­ mienny z piaskow ca gotlandzkie- go, ozdobiony czarnym i brunat­ nym w apieniem szkoły Andreasa Schlütera starszego, powstały po 1652 r. W 1. 1981-1983 prace fi­ nansow ane z budżetu terenow e­ go w ykonał zespół PKZ O/Toruń, w składzie: H. Chmielewska, I. Karabasz i J. Kłoska.

Ul. Łazienna 16 — portal ka­ mienny z około 1603 r. dzieło przypisyw ane Wiliamowi van den Blocke. W 1. 1986-1987 zostały w ykonane prace konserwatorskie przez PKZ O /Toruń, finansow ane z budżetu centralnego.

Ul. Mostowa 30 — portal ka­ mienny z piaskow ca gotlandzkie- go i w apienia, pochodzący z w ar­ sztatu gdańskiego. W 1984 r. z budżetu terenow ego w ykonane zostały prace przez zespół firmy

„Arpex-Produkt” w składzie: M. Sadowska-Mathes i M. Mathes.

Bierz głowo (gm. Łubianka) — w 1988 r. PKZ O /Toruń przepro­ wadziły konserwację ceram iczne­ go reliktu bramy zamkowej z lat 1264-1290, z trrakotowym figural­ nym reliefem, przedstawiającym jeźdźca i po bokach 2 rycerzy.

Chełmno — portal prow adzący do kościoła p. w. św. św. Janów od strony południowej, maniery- styczny z I619 r., kamienny, zdo­ biony ornam entem okuciow ym i o m otywach roślinno-esownico- wych. W 1985 r. PKZ O/Toruń w ykonały prace konserw atorskie

Toruń, ul. Ł azienna 1 6 (tzw . p a ła c Eskenów) — portal po konserwacji

Chełmno, kościół św. św. Janów— portal 1619 r. po konserwacji

finansow ane z budżetu tereno­ wego.

Górsk (gm. Zławieś Wielka) — chrzcielnica granitowa z XIII w. z kościoła p. w. Św. Krzyża, z płas­ korzeźb am i w zorow anym i lub p o c h o d z ą c y m i z G o tla n d ii. W 1988 r. PKZ O/Toruń w ykona­ ły prace konserwatorskie, finan­ sow ane z budżetu terenowego.

G o lu b — p o rta l k am ien n y zamku, prowadzący do kaplicy, ostrołuczny z ościeżami kam ien­ nymi, profilowanymi z kapitelami ze sztucznego kamienia i frag­ mentami rzeźb o motywach ro­ ś lin n y c h z p o c z . XIV w. W 1988 r. prace konserwatorskie z budżetu terenow ego wykonała firma „Arpex-Produkt”.

Grębocin (gm. Lubicz) — ze­ spół 6 płyt kamiennych, nagrob­ nych, pochodzących z kościoła poewangelickiego z okresu 1770- 1815. Prace konserwatorskie fi­ nansow ane z budżetu terenow e­ go wykonał w 1. 1984-1985 zespół firmy „Arpex-Produkt” w skła­ dzie: M. Sadowska-Mathes i Ma­ riusz Mathes.

Rzeźba drewniana, polichromowana

Toruń — organy z kościoła p. w. św. Jakuba z I688 r. W 1. 1979- 1983 na zlecenie WKZ Zakład Or- ganomistrzowski Józefa Mollina zrekonstruował i uruchomił zni­ szczony instrument, a PKZ O /To­ ruń przeprow adził konserwację d re w n ia n e g o p ro s p e k tu w raz

z uzupełnieniem jego warstwy malarskiej.

Chełmno — drzwi intarsjowa- ne i zwieńczenie w stylu regencji z 2 ćw. XVIII w. z wolutowym przerywanym przyczółkiem, nad którym znajduje się rzeźbiona personifikacja Miłosierdzia, ma- nierystyczna z końca XVI wieku. W 1983 r. prace, finansow ane z budżetu terenowego, wykonały PKZ O/Toruń.

Chełmno — szafa w stylu gdań­ skim z XDC/XX wieku, z Muzeum Ziemi Chełmińskiej. W 1988 r. zo­ stała w yrem ontow ana przez A. Warszewskiego z PKZ O/Toruń.

G rudziądz — pałac Opatek, w 1983 r. PKZ O/Toruń wykona­ ły prace konserwatorskie ośmiu d r e w n ia n y c h rz e ź b z o k o ło 1730 r. Prace finansow ane były z budżetu terenowego.

Radzyń Chełmiński — stalle z XIV w ieku i 1813 r. (przody i nastawy przyścienne) znajdują­ ce się w kościele p. w. św. Anny. W 1. 1980-1984 prace konserw a­ torskie z funduszy parafii prze­ prowadził A. Goss.

Radzyń Chełm iński — w 1. 1977-1980 A. Goss przeprowadził konserw ację ołtarza głów nego (bez obrazów ) z 1643 roku.

Stropy polichromowane

Toruń — ul. Łazienna 16, w pa­ łacu Eskenów (ob. filia Muzeum O kręgow ego) w trakcie przed­ nim 1 piętra, w 1. 1982-1987 z budżetu terenow ego przeprow a­ dzono konserwację 15 belek stro­ powych (w tym 8 polichrom owa­ nych) z przed 1603 r. Prace wy­

konane zostały przez zespół PKZ O/Toruń w składzie: J. Ziemle- wicz, J. Pawłowska, D. Kowalew­ ska, A. Kwiatkowska, W. Doma- słowska i A. Fedorcio.

Ul. Królowej Jadwigi 8 — strop p o lic h ro m o w a n y z 1 p o ł. XVIII w. odkryty w budyn ku w trakcie tylnym. W 1. 1985-1986 prace konserwatorskie, finanso­ w ane z budżetu terenow ego wy­ k o n a ł z e s p ó ł PKZ O /T o ru ń w składzie: A. Fedorcio, W. Do- masłowska, D. Kowalewska, J. Pawłowska, J. Ziemlewicz.

Ul. Małe Garbary 5 — w trakcie tylnym 1 piętra budynku odkryto strop polichromowany. W 1.1985- 1987 prace konserwatorskie, fi­ nansow ane z budżetu terenow e­ go wykonał zespół PKZ O/Toruń w składzie: T. Michalak, O. Koza- necka, M. Lesiak i H. Drążkowski.

Ul. Mostowa 36 — w 1. 1981- 1982 zespół pod kierunkiem T. Mi­ chalaka wykonał konserwację stro­ pu polichromowanego, pochodzą­ cego z XVI wieku. Odkryty został na parterze budynku w trakcie tylnym. Prace finansowane były z budżetu terenowego.

Chełmno — strop polichrom o­ wany w ratuszu, z 3 ćw. XVI w ie­ ku. Zespół PKZ O/Toruń w skła­ dzie: A. Fedorcio, D. Kowalew­ ska, К . Kokocińska, J. Pawłowska i W. Domasłowska wykonał w 1. 1981-82 prace konserwatorskie.

Radzyń Chełmiński — strop deskow any (sosnowy) polichro­ mowany z lat 40-ych XVII wieku, z prezbiterium kościoła p. w. św. Anny. P rze p ro w ad z o n e p race konserwatorskie:

— w 1. 1977-1984 przez A. Gos­ sa całości stropu, bez sceny cen­ tralnej, oraz

— od VI.1983 do III. 1985 wy­ konane przez zespół PKZ O/To­ ruń w składzie: A. Fedorcio, J. P aw ło w sk a, W. D om asłow ska i K. Kokocińska dotyczyły sceny c e n tr a ln e j, p rz e d s ta w ia ją c e j „W niebowzięcie Matki Boskiej” z postaciami św. Marka i św. Ma­ teusza, szkoły B. Strobla z około 1640 r. Malowane tem perą (malo­ widło klejowe) na desce.

Papier, Tkaniny, Miedzioryty

Rękopis (tabela likwidacyjna miasta Swirna gm. Częstocice), ze zbiorów Muzeum Ziemi Chełmiń­ skiej, z 1864 roku (8 kart). W 1990 roku prace konserwatorskie fi­ nansow ane z budżetu terenow e­ go wykonały: M. Czopek i H. Umerska.

Chorągiew toruńska z 1734 ro­ ku z Muzeum Okręgowego w To­ runiu (170 cm X 205 cm). Konser­ wację finansow aną z budżetu te­ renow ego przeprowadził zespół P raco w n i K onserw acji Tkanin PKZ O/W arszawa w składzie: M. Guzińska, M. Nowicka, E. Stelma- szczyk, T. Przygońska. Prace wy­ konane zostały w 1. 1983-1985.

Zbiór 47 miedziorytów w for­ mie księgi pt. „Représentât, His­ pan ica...” wyd. Jarom ias Wolff w Augsburgu, znajdujących się w Grudziądzu, wydany w XVIII wieku (46 kart z widokami mi­ ast). W 1991 r. z funduszu tereno­ w ego zostały w ykonane prace konserwatorskie przez H. Umer- ską.