Wpływ zbitości warstwy ornej na zdolność zatrzymywania wody (pF)

M IEC ZY SŁA W B IR EC K I, ST A N IS Ł A W TRZECK I, J A N IN A Z IM N A

WPŁYW ZBITOSCI WARSTWY ORNEJ NA ZDOLNOŚĆ ZATRZYMYWANIA WODY (pF)

K a ted ra O gólnej U p ra w y R oli i R oślin SGGW W arszaw a

W ST ĘP

Na zdolność zatrzym yw ania w glebie zarówno wody dostępnej, jak i niedostępnej dla roślin m ają w pływ przede w szystkim takie czynniki, jak skład mechaniczny, zawartość próchnicy oraz stan skupienia (zbi- tości), w arunkujący ilość i wielkość por glebowych [4, 6, 7].

O ile dwa pierw sze czynniki są praw ie od nas niezależne, o tyle trzeci

(zwięzłość) można zmieniać przez stosowanie odpowiednich narzędzi [2,

4, 5, 6].

Ogólnie biorąc upraw a ma na celu stworzenie środowiska odpowied­ niego dla rozw oju system u korzeniowego roślin. Osiąga się to przez stw orzenie korzystnego stosunku ilości porów dużych do porów średnich (porów służących do przew ietrzania gleby i porów zaopatrujących rośliny w wodę) [3, 7, 8].

Na tem at w pływ u zagęszczenia gleby na gospodarkę wodną jest sto­ sunkowo mało publikacji. Znacznie więcej można znaleźć prac omawia­ jących wpływ stopnia zbitości na rozwój system u korzeniowego i plon roślin upraw nych oraz zmiany zwięzłości przy upraw ie i osiadaniu roli, jak też przy w ahaniach wilgotności gleby [1, 2, 4, 5, 9].

P raca niniejsza ma na celu w yjaśnienie znaczenia stosunku por du­ żych do średnich i m ałych przy różnym stanie skupienia gleby. Badano również zachodzące w tych w arunkach zm iany w ilości wody dostępnej dla roślin przy pojemności polowej w arstw y ornej dwu różnych gleb.

134 M. B ireck i, S. T rzeck i, J. Z im na W A R U N K I I M ETO D Y K A B A D A N

Badania prowadzono w latach 1962— 1964, częściowo na Polu Do­ świadczalnym SGGW w Chylicach, głównie zaś w laboratorium K atedry Ogólnej U praw y Roli i Roślin SGGW w Warszawie.

W w arunkach polowych określono na czarnej ziemi i glebie bielicowej piaszczystej tzw. w odną pojemność połową (na trzeci dzień po obfitym nawodnieniu) oraz dokonano odkryw ek um ożliw iających pobranie próbek do wykonania dokładniejszej charakterystyki badanych gleb. Pomierzono także głębokość w ystępującego lu stra wody. To ostatnie znajdowało się w czarnej ziemi na głębokości 160 cm, a w glebie bielicowej piaszczystej na głębokości 175 cm.

W pobranych z obu profilów próbkach zarówno w stanie naruszonym, jak i nie naruszonym określono skład mechaniczny, procent próchnicy, ciężar w łaściw y (tab. 1), ciężar objętościowy, wodną pojemność kapilar­ ną oraz siły ssące w celu w ykreślenia pełnej krzyw ej pF.

T a b e l a 1

Charakterystyka poszczególnych poziomów genetycznych badanych p rofilów glebowych C h a r a c te r istic of in d iv id u a l g e n e tic horizons of the studied s o i l p r o f ile s

с о N •H U W c z ę ś c i z ie m iste j % fr a k c ji w mm śred nicy S o il fra c tio n ,d ia m e te r in mm % <0 § 33 № •Н.Н о >

Typ gleby i grupa mechaniczna Type of s o i l and mechanical group

P oz io m - Н е cm 1 , 0 -0 , Ь алсм о i ал о гН о 1 LTV см о ал_о о i о CVJ о о i о о \ о_о о о 1 CNJ о о см о о о 1 чО о_о о см о о о

V

Czarna ziem ia: - Black s o il:

1 . g lin a lekka s i l n i e spiaszczona

sandy loam 0-30 9,2 14,3 44,5 6,3 5,0 4,7

9,0 7,0 1 ,7 6 2,59 2. g lin a le*ka słabo spiaszczona

sandy loam

30-65 5,811,0 40,0 7,0 5,5 4,7 1 0 ,0 1 6 , 0 - 2 , 6 1

Gleba bielicow a p ia szc zy sta : Sandy p od zolic s o i l :

1 . piasek sła b o g lin ia s ty

coarse sandy s o i l 0-30 12,523,2 5 2 , 6 5,5 1 , 1 0,9

0 , 6 5,6 0,83 2,63

2. p iasek luźny - lo o se sandy s o i l 30-70 1 1 ,6 24,9 55,7 2 , 0 1 ,1 0,4 1 , 0 3,3 - 2,67

3. g lin a lekka slabo spiaszczona sandy loam

7 0 - 1 0 0 5,6 10,7 39,7 6,7 5,1 4,9 9,5 17,8 2,64

Oznaczenia sił ssących od 0 do 16 atn wykonywano na próbkach gle­ bowych w stanie nie naruszonym. W yniki tych oznaczeń dla poszczegól­ nych różniących się ,,grupą m echaniczną” poziomów badanych profilów glebowych przedstaw iają rys. 1 i 2. Podane są na nich dla każdego po­ ziomu: zaw artość wody przy pF 4,2 (niedostępna), przy pF 2,2 (co dla

w arstw y ornej odpowiada wodnej pojemności polowej) oraz różnica między pF 2,2 i pF 4,2, która mówi o zdolności m agazynow ania wody dostępnej dla roślin.

Z opisanych dwóch typów gleb pobrano próby (po ok. 20 kg) z w ar­ stw y ornej do badania w pływ u stopnia zbitości na zdolność zatrzym yw a­ nia wody. P obrany m ateriał glebowy po lekkim podsuszeniu przesiano przez sito 2 mm i dokładnie wymieszano. M ateriałem tym napełniano po dw a złączone ze sobą naczynka 100 cm3 lub pierścienie w inidurow e w y­ sokości 1 cm i staw iano je na w ilgotnej bibule na 24 godz. P rzy tzw. wodnej pojemności kapilarnej glebę w naczynkach poddawano uciskowi w prasie hydraulicznej z siłą 0, 0,01, 0,1, 1, 160, 500 i 1000 kg/cm 2 w celu uzyskania różnego stopnia zagęszczenia.

Po zio m - H o ri zo n cm P ro ce nt w od y ni e d o st P er ce nt ag e of an a i/o Ha di e w a te r JiF ¥, Z P oj em no ść w od no p o /o w o F ie ld m o is tu re co p o ci ty jiF 2 ,2 % ^ ^ * 'S ■fife* I t -ï lJo 0 -3 0 3 0 -65 8,0 6,7 21.3 20.3 13,3 13,6

R ys. 1. K rzy w e pF w różn ych p oziom ach g en e ty c z n y c h czarnej ziem i oznaczone przy n ien a ru szo n y m sta n ie g leb y

1 — k r z y w e p F d l a w a r s t w y 0—30 c m ( g li n a s i l n i e p i a s z c z y s t a ) , 2 — k r z y w a p F d l a w a r s t w y 30—65 c m ( g l i n a l e k k a )

pF cu rves of d iffe r e n t g e n e tic horizon s of u n d istu rb ed sa m p les of a b lack soil, d eterm in ed

1 — t h e p F c u r v e f o r t h e 0—30 c m l a y e r ( s a n d y l o a m ) ; 2 — p F c u r v e f o r t h e 30—65 c m l a y e r ( l i g h t lo a m )

W celu równomiernego zagęszczenia gleby próbki uciskano przez ok. 20 min. N astępnie rozdzielano naczynka lub pierścienie, górny (niepełny) odrzucano, a dolny, w ypełniony rów nom iernie po brzegi zagęszczoną

136 M. B ireck i, S. T rzecki, J. Z im na

W naczynkach 100 cm3, jak i w pierścieniach wysokości 1 cm oznacza­ no za pomocą w ażenia zawartość pozostałej po ucisku wody (część wody została w yparta w czasie zagęszczania). Następnie naczynka ustaw iano na w ilgotnej bibule w celu wyznaczenia zwiększonej pojemności

kapilar-WiIgotnosć - % o bj. - Moisture - vol %

i

t

I

11

1

II

Iй

1*

R ys. 2. K rzy w e pF w różn ych poziom ach g en e ty c z n y c h g le b y b ielico w ej p ia sz c z y s­ tej ozn aczon e przy n ien a ru szo n y m sta n ie g leb y

1 — k r z y w a p F d l a w a r s t w y 0— 30 c m ( p i a s e k s ł a b o g l i n i a s t y ) , 2 — k r z y w a p F d l a w a r s t w y 30—70 c m ( p i a s e k l u ź n y ) , 3 — k r z y w a p F d l a w a r s t w y 70— 100 ( g l i n a l e k k a )

pF cu rv es of d iffe r e n t g e n e tic h orizon s of u n d istu rb ed sa m p les of a sandy, p od zolic so il

1 — p F c u r v e f o r t h e 0 —30 c m l a y e r ( l o a m y s a n d ) , 2 — p F c u r v e f o r t h e 30—70f c m l a y e r ( l o o s e s a n d ) , 3 — p F c u r v e f o r t h e 70— 100 c m l a y e r ( l i g h t l o a m )

nej podczas pęcznienia. Wilgotność zaś próbek w pierścieniach przy róż­ nych pF oznaczano za pomocą p łyty ceramicznej i m em brany stosując siły w ypierania wody od 0 do 16 atn.

W szystkie oznaczenia w ykonywane były w sześciu powtórzeniach.

W Y N IK I B A D A Ń

W yniki badań przedstawiono w tab. 2 i 3 oraz na rys. 3—6. Tabele 2 i 3 przedstaw iają zm iany udziału różnej wielkości por pod wpływem za­

gęszczenia. W ynika z nich, że zwiększając siłę ucisku od 0 do 1000 kg/cm 2 zwiększyliśmy zagęszczenie gleby silniej na czarnej ziemi (od 1,41 do 2,51 g/cm2), a słabiej w glebie bielicowej piaszczystej (od 1,61 do

T a b e l a 2

C h a ra k te ry sty k a warstwy o rn ej c z a rn e j ziem i po różnym u cisk u w z a le ż n o ś c i od j e j z a g ę sz c z e n ia C h a r a c t e r i s t i c o f the a ra b le la y e r o f b lack s o i l a t d i f f e r e n t p re s s u re s in dependence on i t s d e n s ity U ci sk kg/ cm P r e ss u r e k g /s q .c m

Przy m ożliw ości p ęczn ien ia Opportunity of sw e llin g given

Bez m ożliw ości pęczn ien ia No opportunity of sw e llin g given ■p P OO o<-* Ф ODU № •H'Ol _{a> о} ■h a) joV-» о о _► р ° Ж 1П îî ] k. ° -p e r c e n ta g e vo lu m e of to ta l p o r o s it y_{л - i} лсд Рч _о >*Ры Ф •го Рч ЦО =>. и "Л/" о а, po r śr e d n ic h , 18-0 ,2 ju ч (p F 2, 2 do 4 ,2 ) m ed iu m p o r e s —N ОТ £3 _{О aCNJ U}Ф >> - о -HCM^ CU _{О »} SCH*. m_{w со} са ф а ■Ö СМ_{о —} 3 _•-» Р (OCNJ ОТ >• _Р ‘У ОСь» О*«"* >(a^-ł a ,a о о о о а Q4>» р a N'a ® Ф « о ■«-> _{О —}о_^гН ,ф Pi 'М P 00 О -H M-rH ф «0 Ü * •H'OJ_©•o •Н+> Ф О Ф -| О О ► «ЮН от о о о о '«вч. о_{SO Ф Pt} o p 00 ■«-» <0 «—1 д-р 0-«-* Ф о 1-tp о-*-» о (-< Р< Ф<М_Р«о оо-—га гН ф Л CM Pi о •N Pi Ф_{Z3 . 00} о Pi см Л _о Ш Ю_« Ö ^ О ТЗСМ О Pi Ф ''ТЗ ь о а мп i см 3_{00 -r-t} СМ'ТЭ. О ф Pi («i а Pi —ч ОТ XJ Ф О ЗСМ ^ « о гМСМ^ Р a -щ a ф а п см 3 О Р Ш CM СО*», ■О Obi ОН _{етгНОчво} О О «9 д Pi>» р а n^co Ф »-к-Ю «-» Р.Ф О —>~ri Pi <<-• 1 0 1,41 45,7 24,4 13,9 7,4 21,3 1,41 4 5,7 24,4 13,9 7,4 21,3 2 0 ,01 1,42 45,3 22,8 15,1 ' 7,4 22,5 1,42 45,3 2 2,8 15,1 7,4 22,5 3 0 ,1 1,52 41,5 15,3 17,9 8 ,3 26,2 1,52 4 i; 5 15,3 17,9 8 ,3 26,2 4 1 1,60 38,2 10,7 18,7 8 ,8 27,5 1,6o 3 8 ,2 10,7 18,7 8 ,8 27,5 5 160 1,84* 29,0* 6 ,0 14,2 8 ,8 2 3,0 1,89 27,2 4 ,3 14,1 8 ,8 22,9 6 500 1,78* 31,1* 6,1 15,4 9 ,6 2 5,0 2,05 2 1,0 0 ,0 11,4 9 ,6 21,0 7 1000 1,75* 32,3* 5 ,0 16,5 10,8 27,3 2,14 17,8 0 ,0 7 ,0 10,8 17,8

* C ię ż a r objętościow y i porow atość po sp ę c z n ie n iu Volume w eight and p o r o s ity a f t e r s w e llin g

T a b e l a 3

C h a ra k te ry sty k a warstwy o rn e j g le b y b ie lic o w e j p ia s z c z y s te j po różnym u c is k u w z a le ż n o ś c i od j e j z a g ę s z c z e n ia C h a r a c t e r i s t i c o f th a a r a b ie la y e r o f sandy, p o d z o lic s o i l a t d i f f e r e n t p r e s s u re s i n dependence on i t s d e n s ity 8 см О* t Ч-l в u a Р4

Pr*y m ożliw ości p ę c z n ie n ia O p p o rtu n ity o f s w e llin g g iv e n

Bez m ożliw ości p ę c z n ie n ia Ho o p p o rtu n ity o f sw e llin g g iv e n <+» Ï-S. О-«H « в о р •N*«_{0» О} •H4* Ф ° £ ; i -Q (—4 О О 1* _poro w at o ść c a łk o ­ w ita w % o b i. p e rc e n ta g e vo lu m e of to ta l p o ro s it y р ° [ 4 и & с Ш 8 <“ la rg e p o re s CM S3 •» CO о ' ч* 0 и 'Scm'S § COCM-H Ur-i 4=» 8. Ü S a_{о рсч «} K t S_{« « Pi} §Va| 0 q Î °i*3 'O OCLr«-»rH 4D rH PiOO I S ^ S 0 й н о_Pi® О H Pi <M c ię ż a r o b ję to ś c io w y vo lu m e w e ig n t p o ro w at o ść c a łk o ­ wi ta w % o b j. p e rc e n ta g e v o lu m e of to ta l p o ro s it y _{a)'-'* a}5Ł rH в Л ° 1 ё -EJ CM Pi и л а •” V s а JQ CM 00 О «0 -doj о p. _{0 »ггЭ} u o а ча i см 3 00 •*«-» tiMCM'TJ О Ф a. p* а л ю а ^ч© E l b h â So“ »

щ

fi

fi

F

ß

il

iä

.

* C ię ż a r o b jęto śc io w y i porow atość po sp ę c z n ie n iu Volume w eight and p o r o s ity a f t e r sw e llin g

138 M. B ireck i, S. T rzeck i, J. Z im na

1,91 g/cm2). Zagęszczenie w obu przypadkach zmniejszało tzw. porow a­ tość ogólną gleby oraz stosunek ilości por dużych do średnich i małych. W w arstw ie ornej czarnej ziemi podczas zwiększania siły ucisku pory duże ( > 18 im) zanikły już przy ucisku 500 kg/cm 2. Ilość por średnich, zaopatrujących roślinę w wodę (0,2

R ys. 3. P rzeb ieg k r zy w y ch pF w za leż n o ści od stop n ia za g ęszczen ia p rób ek g leb o w y ch p och od zących z w a r stw y ornej czarnej ziem i. P rób k i m ia ły m o ż liw o ść p ęczn ien ia

1 — k r z y w a p F p r z y u c i s k u 0,01 k g /c m *

p F cu rves in d ep en d en ce o f th e d e g ree of co m p a ctn ess of so il sa m p les fro m th e arab le la y e r of black soil. T he sa m p les w e r e g iv e n

th e op p ortu n ity of s w e llin g

1 — t h e p F c u r v e a t a p r e s s u r e o f 0,01 k g / s p .c m

do 18 [л), początkowo w zrastała aż

Wilgotność - % obj. - Moisture-vol. %

R ys. 4. P rzeb ieg k r zy w y ch pF w z a leż n o ści od stop n ia z a g ę sz ­ czen ia próbek g leb o w y ch z w a r stw y ornej g le b y b ielico w ej p ia sz c z y s­ tej. P rób k i m ia ły m ożn ość p ęcz­

n ien ia

p F cu rves in d ep en d en ce on th e d egree o f com p actn ess of so il s a m ­ p les from th e arab le la y er of sandy, p od zolic soil. T h e sa m p les w ere g iv e n th e o p p o rtu n ity o f s w e llin g

do ucisku 1 kg/cm2, by następnie dość gwałtownie zmaleć. Jedynie ilość por m ałych ( < 0,2 im), zaw ierających wodę niedostępną, system atycznie rosła. Zagęszczona nadm iernie gleba siłami powyżej 1 kg/cm 2 przy zet­ knięciu z wodą pęczniała. Pęcznienie było w prost proporcjonalne do siły ucisku użytego do zagęszczenia gleby.

W w arstw ie ornej gleby bielicowej piaszczystej w raz ze wzrostem ucisku m alała gwałtownie ilość por dużych, a w zrastała ilość por śred­ nich, przy praw ie nie zm ieniającej się zaw artości por małych.

Rysunki 3 i 4 przedstaw iają w artości sił ssących w yrażone krzyw ą całkowitej sorpcji wody — pF dla w arstw y ornej czarnej ziemi i gleby bielicowej piaszczystej po różnym zagęszczeniu siłą ucisku od 0 do 1000 kg/cm 2. Szczególnie duże różnice w zdolności zatrzym yw ania wody w ystąpiły w czarnej ziemi przy różnym stopniu zagęszczenia. Czarna zie­ mia (podobnie zresztą jak w m niejszym stopniu i gleba bielicowa

piasz-WUgotnoSć - % obj. — Moisture-t/о/. % Wilgotność-% obj—Moisture - vol. %

R ys. 5. P rzeb ieg k rzy w y ch pF w za leż n o ści od stop n ia za g ęszczen ia prób ek p och od zących z w a r stw y ornej czarnej ziem i. P rób k i n ie

m ia ły m o żliw o ści p ęczn ien ia pF cu rv es in d ep en d en ce on th e d egree o f com p actn ess of so il sa m ­ p les from th e arab le la y e r of a b la ck soil. N o op p o rtu n ity of

s w e llin g w a s g iv en

R ys. 6. P rzeb ieg k r z y w y c h pF w za leż n o ści od stop n ia za g ęszczen ia próbek g leb o w y ch poch od zących z w a r stw y ornej g le b y b ielico w ej p ia szczy stej. P rób k i n ie m ia ły m o ż­

liw o ś c i p ęczn ien ia

pF cu rves in d ep en d en ce on th e .degree of com p actn ess of so il sa m ­ p les from th e arab le la y er of san d y, p od zolic soil. N o op p ortu ­

n ity o f s w e llin g w a s g iv e n

czysta) oddawała część wody podczas zagęszczenia przy stanie wilgotności rów nym pojemności kapilarnej. Stosowanie siły ssącej 0,01 i 0,03 atn w przypadku tak zagęszczonych próbek nie odwadniało ich, wręcz prze­ ciwnie — powodowało pobieranie wody z podłoża przez pęcznienie. Widać to w yraźnie na rysunkach z przebiegu krzyw ych pF przy ucisku 160, 500 i 1000 kg/cm 2. Dopiero po zastosowaniu większych sił do w ypierania wo­ dy z kapilar, tj. w czarnej ziemi 1—5 atn, a w glebie bielicowej piaszczy­

140 M. B ireck i, S. T rzeck i, J. Z im na

stej już przy 0 , 1 atn, następowało dalsze odwadnianie próbek glebowych. Pozostawienie próbki po zagęszczeniu pod działaniem tego samego ucis­ ku nie powodowałoby pęcznienia i zwiększania jej wilgotności. Dalsze

odwadnianie byłoby również w tym przypadku możliwe dopiero po p rze­ kroczeniu przytoczonych powyżej sił, stosowanych do w ypierania wody z kapilarów glebowych, a przebieg krzyw ych pF (sił zatrzym yw ania wo­ dy) byłby inny dla poszczególnych stopni zagęszczenia. Przedstaw iono to na rys. 5 i 6.

W praktyce stan taki, przy którym działają ciągłe siły ucisku, w ystę­ puje tylko w w arstw ach głębszych.

M aksym alna siła naturalnego ucisku gleby na głębokości 1 m nie

przekracza 0,3 kg/cm 2. Częściej natom iast spotyka się zjawisko nadm ier­ nego ubicia na powierzchni gleby (przejazd ciągników, wozów, maszyn, wałów itp.).

Należy sądzić, że w takich przypadkach przy zwiększającej się w il­ gotności gleba pęcznieje i osiąga pewien, sobie w danej chwili właściwy, stan skupienia. Stan ten oczywiście ulega zmianie po wyschnięciu i skur­ czeniu się gleby.

Na podstawie dokonanych pomiarów sił zatrzym yw ania wody przy zwiększającym się stopniu zagęszczenia dwu znacznie różniących się składem mechanicznym m ateriałów glebowych z w arstw y ornej, można wyciągnąć następujące wnioski:

1. Stosując w zrastające siły ucisku (od 0 do 1000 kg/cm 2), przy stanie pełnej pojemności kapilarnej stwierdzono, że większemu zagęszczeniu uległa w arstw a orna czarnej ziemi (ciężar objętościowy zwiększył się z 1,41 do 2,31), a stosunkowo m ałem u — w arstw a orna gleby bielicowej piaszczystej (ciężar objętościowy zwiększył się z 1,61 do 1,91). Przyczyną tego zjawiska najpraw dopodobniej jest skład m echaniczny badanych gleb i różna zawartość związków organicznych.

2. P rzy nadm iernym zagęszczeniu (siłą znacznie przekraczającą 1 kg/cm 2) daje się obserwować w trakcie zwilżania gleby, po ustaniu sił zagęszczania, zjawisko pęcznienia. W artości siły pęcznienia wynosiły dla w arstw y ornej czarnej ziemi od 0,16 do 2,5 atn, a w glebie bielicowej piaszczystej tylko od 0,02 do 0,04 atn. Po przekroczeniu tych sił mogło następować dalsze odwadnianie próbek powyżej wilgotności, jaka była bezpośrednio po ucisku i mechanicznym wyciśnięciu części wody.

3. W raz ze zwiększaniem zagęszczenia w arstw y ornej zmniejsza się porowatość całkowita oraz zmniejsza się stosunek por dużych, zaw iera­ jących powietrze, do por średnich, zaw ierających łatwo dostępną dla roślin wodę, oraz por małych, zaw ierających wodę niedostępną. W w ar­ stwie ornej czarnej ziemi przy w zrastającym zagęszczeniu gleby spada

do zera ilość por dużych, wzrasta przy sile zagęszczenia do 1 kg/cm2 ilość por średnich, a powyżej tej siły maleje i wreszcie systematycznie ze wzrostem ucisku zwiększa się ilość por małych.

Natomiast w warstwie ornej gleby bielicowej piaszczystej, ulegającej w mniejszym stopniu odkształceniom w czasie ucisku, zmniejsza się ilość por dużych, zwiększa średnich, a bez zmian pozostaje ilość por małych.

4. W czarnej ziemi zagęszczenie ornej warstwy z siłą do 1 kg/cm2, a w glebie bielicowej piaszczystej nawet do 1 0 0 0 kg/cm2 zwiększa zdol­ ność magazynowania wody w glebie (zwiększona pojemność połowa), w tym głównie wody dostępnej dla roślin.

5. Sądząc po powracaniu gleby podczas zwilżania do określonej obję­ tości (podobnej bez względu na początkowy stan nadmiernego skupienia), należy przypuszczać, że istnieją dla każdej nie spulchnionej gleby okreś­ lone wartości graniczne naturalnej zbitości. Jednym z nich jest stan, któ­ ry moglibyśmy nazwać minimalnym (gleba wilgotna napęczniała), a dru­ gi maksymalnym naturalnym zagęszczeniem danej gleby (gleba wys­ chnięta).

LIT ER A TU R A

[1] В a c h t i n P. K., L w o w A. S.: D in am ik a tw io r d o sti n iek o to ry ch p oczw śred ­ n ieg o Z a w o łżja i Jużnogo Z au ralja. P o czw o w ied ien ., 5, I960.

[2] B e n d e r J., R z ą s a S.: M ech an iczna u p raw a r o li a d y n am ik a z w ię z ło śc i p ia sk ó w g lin ia sty ch . Z eszy ty P ro b lem o w e P o stę p ó w N au k R oln., nr 40a, 1963. [3] B i r e c k i M. , T r z e с k i S.: W ater reten tio n a b ility and m o istu re ten sio n

(pF) o ccu rin g at fie ld w a te r ca p a city in a r tific ia l h o m o g en eo u s p ro files of s e v e r a l P o lish so ils. R oczn. G lebozn., d od atek do t. 14, 1964.

[4] C a n a r a c h e A. , T h a l e r R.: К w o p ro su ob esp ieczen ija r a stien ij w ła g o j i w ozd u ch om p ri razliczn om u p ło tn ien iu p oczw . P o czw o w ied ien ., 2, 1962.

[5] K u i p e r s H.: P ore sp ace on th ree ex p e r im e n ta l fie ld s w ith d iffe r e n t p lo w in g d epths. O dbitka refera tu na „ In tern a tio n a l S y m p o siu m on so il str u c tu r e ”, m aj 28— 31, 1958.

[6] L i n d n e r M.: Ü ber die A b h ä n g ig k eit der S c h a r fe stig k e it v o n B öd en v e r s c h ie ­ d en er Z u sa m m en setzu n g v o n der D ich te, P o r e n g r o sse n v e r te ilu n g so w ie dem W a sserg eh a lt. A . T h ea r-A rch iw , I, 1963.

[7] R i c h a r d F., B e d a J.: M eth od en zur B estim m u n g der W asserb in d u n g und der P o ren g rö ssen in n a tü rlich g ela g er ten W aldböden. M e itte ilu n g e n der S c h w e i­ z erisch en A n sta lt fü r das fo r s tlic h e V ersu ch sw esen , 2, 1953.

[8] Ś w i ę c i c k i e . : A p aratu ra R ich ard sa do o zn aczan ia s iły w ią za n ia w o d y w g le ­ b ie (pF) i w ie lk o ś c i k a p ila ró w g leb o w y ch . R oczn. G lebozn., d od atek do t. 10. [9] T r e t i a k o w N. N. , S a l i c k i j W. J.: P ło tn o s t p o czw y a k o rn iew a ja sistiem a

142 M. B ireck i, S. T rzeck i, J. Z im na В. БИРЕЦКИ , C. ТЖ ЕЦКИ, Я. ЗИМНА ВЛИЯНИЕ ПЛОТНОСТИ (СГУЩЕНИЯ) ПАХОТНОГО СЛОЯ НА СПОСОБНОСТЬ УДЕРЖ И ВА Н И Я ВОДЫ (ВЛАГИ) pF Кафедра Общего Земледелия Варшавской Сельскохозяйственной Академии Р е з юме Проведено лабораторные исследования над влиянием плотности на пористость и способность удерживания воды почвенным материалом происходящим из пахотного слоя черной и подзолистой песчаной почв. Образцы подвергались сгущению (сдавливанию) при влажности равной капил- ларной водоемкости с силой 0,001, 0,1, 1, 160, 500 и 1000 кг/см2. В таких уплотненных образцах определялось: объёмный вес, соотношение пор крупных, средних и мелких а равно влажность при сосущей силе от 0 до 16 ат. В результате воздействия уплотнения большей деформации подлежал глинистый чем песчаный материал. Разнообразная степень сгущения изменяет общую пористость а равно и соотно­ шение пор крупных, средних и мелких. Чрезмерно уплотненная почва после приостановки действия выше упомянутых сил при доступе воды, увеличивает до известного предела свой объём в процессе набухания. Это в свою очередь позволяет сделать вывод, что в естественных условиях суще­ ствуют для каждой почвы определённые величины минимального (после набухания) и максимального (после высушивания) уплотнения. М . B I R E C K I, S . T R Z E C K I , J . Z IM N A

IN FLU E N C E OF THE C O M PA C T N E SS OF THE A R A B L E LA Y E R ON THE PO R O SIT Y A N D p F V A L U E S OF TW O SO IL T Y P E S

D e p a r t m e n t o f S o il a n d P l a n t C u l t i v a t i o n , A g r i c u l t u r a l U n i v e r s i t y , W a r s a w

S u m m a r y

L ab oratory stu d ies on th e in flu e n c e of d iffe r e n t so il d en sity u pon p o ro sity and m o istu re reten tio n h a v e b een carried ou t w ith so ils d eriv ed from th e arab le la y e r of a b lack and san d y p o d zo lic soil.

S a m p les at m o istu re le v e l eq u a l to ca p illa ry w a te r c a p a city w ere com p acted of u sin g a h y d ra u lic p ress at p ressu res o f 0, 0.01, 0.1, 1, 160, 500 and 1000 kg) sp. cm, and th e n a n a ly sed for b u lk d en sity , for th e p rop ortion of la rg e, m ed iu m and sm a ll p o rtio n s of la rg e, m ed iu m and sm a ll pores.

T he b la ck lo a m y so il resp on d s to p ressu re by g rea ter d eform ation th a n th e sa n d y one.

T he d iffe r e n t d egree o f co m p a ctn ess a lters th e to ta l p o ro sity and th e p ro ­ p o rtio n s of la rg e, m ed iu m and sm a ll pores.

E x c e s s iv e ly com p act so il — w h e n r e le a se d from th e p ressu re and on w a te r a ccess — in crea ses to so m e e x te n t in v o lu m e b y th e p rocess of s w e llin g . P r e su ­ m ab ly, u n d er n a tu ra l con d ition s for e v e r y so il ty p e d e fin ite v a lu e s o f m in im a l (after sw e llin g ) and m a x im a l (after d ryin g up) co m p a ctn ess ex ist.