Etyka geomatyczna

ROCZNIKI GEOMATYKI 2003 m TOM 1 m ZESZYT 1

ETYKA GEOMATYCZNA

ETHIC OF GEOMATICS

Jerzy GaŸdzicki

Polskie Towarzystwo Informacji Przestrzennej

S³owa kluczowe: etyka, kodeks etyczny, geomatyka, nauka, technika

Keywords: ethics, code of ethics, geomatics, science, technology

Streszczenie

Rosn¹ce zainteresowanie problematyk¹ moraln¹ dzia³alnoœci w zakresie geomatyki znajduje swoje odzwierciedlenie w tworzeniu kodeksów etycznych przez organizacje zawodowe takie, jak Asocjacja Miejskich i Regionalnych Systemów Informacyjnych (URISA) oraz Miêdzynarodowa Federacja Geo-detów (FIG). Rozwa¿ania ogólniejsze, ale równie¿ istotne dla geomatyki, doprowadzi³y do powsta-nia deklaracji i kodeksów etycznych Europejskiej Fundacji Nauki (ESF), Europejskiej Federacji Na-rodowych Stowarzyszeñ In¿ynierskich (FEANI) i licznych organizacji ukierunkowanych na pro-blematykê gospodarcz¹.

W artykule dokonuje siê przegl¹du rezultatów tych dzia³añ, d¹¿¹c do rozwiniêcia dyskusji na temat problemów etycznych polskiej geomatyki w jej szerokim rozumieniu, a wiêc z uwzglêdnieniem geode-zji i kartografii.

1. Wstêp

¯yjemy w czasach powszechnie odczuwanego kryzysu moralnego, który stwarza zagro¿e-nia dla poszczególnych osób, grup spo³ecznych, narodów i ca³ej ludzkoœci. Kryzys ten doty-czy równie¿ ciê¿ko doœwiadczonego przez historiê spo³eczeñstwa polskiego, które w minio-nym wieku zosta³o obci¹¿one skutkami niszcz¹cego i demoralizuj¹cego dzia³ania obcych tota-litaryzmów, a obecnie w znacznej swej czêœci nie umie przystosowaæ siê do ¿ycia w zmienio-nych warunkach polityczzmienio-nych i ekonomiczzmienio-nych.

W tej sytuacji obserwuje siê zwiêkszone zainteresowanie praktycznymi i teoretycznymi aspek-tami etyki w jej podwójnym rozumieniu jako:

m systemu ocen i norm moralnych odnosz¹cego siê do danej zbiorowoœci spo³ecznej w danym okresie czasu – tak definiowana etyka jest synonimem moralnoœci i tak te¿ jest interpreto-wana w niniejszym opracowaniu,

m dyscypliny filozoficznej zajmuj¹cej siê moralnoœci¹, zw³aszcza dobrem, powinnoœci¹ mo-raln¹, sumieniem i teori¹ wartoœci – w ten sposób okreœlana etyka jest zatem nauk¹ o moral-noœci.

Ka¿da daj¹ca siê wyodrêbniæ i dostatecznie ukszta³towana zbiorowoœæ spo³eczna ma swoje w³asne problemy moralne, które powinny byæ rozpoznane, ocenione i ujête pod postaci¹ odpo-wiednich norm postêpowania. Uporz¹dkowany zestaw norm i wskazówek dotycz¹cych postêpo-wania w danej dziedzinie i odwo³uj¹cych siê do ogólnie przyjêtych zasad etycznych nazywa siê zazwyczaj kodeksem etycznym lub kodeksem etyki tej dziedziny. Znanym przyk³adem jest ko-deks etyki lekarskiej, którego geneza siêga przysiêgi Hipokratesa:

Przysiêgam na Apollina..., ¿e bêdê stosowa³ zabiegi lecznicze wedle mych mo¿noœci i roze-znania ku po¿ytkowi chorych, broni¹c ich od uszczerbku i krzywdy...

W niniejszym artykule przedstawia siê œwiatowy dorobek w zakresie tego rodzaju kodeksów dotycz¹cych miêdzynarodowej i interdyscyplinarnej spo³ecznoœci geomatycznej. Zastosowano przy tym dwa ró¿ne podejœcia, rozpatruj¹c geomatykê na tle:

1) ogólnie traktowanej dzia³alnoœci naukowej, technicznej i gospodarczej (rozdzia³ 2), 2) szczegó³owych dyscyplin powi¹zanych z geomatyk¹ (rozdzia³ 3).

W ten sposób uzyskano mo¿liwoœæ wyci¹gniêcia wniosków istotnych obecnie dla polskiej spo³ecznoœci geomatycznej (rozdzia³ 4).

2. Etyczne problem geomatyki jako nauki,

techniki i gospodarki

Dzia³alnoœæ w dziedzinie geomatyki rozumianej szeroko, a wiêc z uwzglêdnieniem ró¿-nych dyscyplin i zawodów zajmuj¹cych siê geoinformacj¹, mo¿e mieæ charakter naukowy, techniczny lub gospodarczy. Zale¿nie od rodzaju tej dzia³alnoœci etykê geomatyki nale¿y roz-patrywaæ w powi¹zaniu ze wspó³czesnymi problemami dotycz¹cymi odpowiednio etyki nauki, techniki lub gospodarki.

Etyczne problemy nauki

Rozpatruje siê relacje miêdzy nauk¹ i spo³eczeñstwem, kwestionuj¹c neutralnoœæ nauki, a nawet jej œcis³oœæ i obiektywnoœæ. Poddawana ró¿norodnym wp³ywom negatywnym nauka nie mo¿e byæ obecnie traktowana jako bezinteresowne poszukiwanie prawdy i niezawodne Ÿród³o postêpu ludzkoœci. Ma ona trudnoœci w kontrolowaniu samej siebie, co powoduje koniecznoœæ podejmowania ocen moralnych i decyzji zewnêtrznych odwo³uj¹cych siê do odpowiedzialno-œci spo³ecznej, czego przyk³adem jest problem klonowania. Obserwuje siê negatywne skutki stosowania niektórych wyników badañ, np. produkowania nowych materia³ów o ubocznym dzia³aniu rakotwórczym.

Postêp w nauce zale¿y od zaufania, jakim siê j¹ obdarza. Powinno siê zatem d¹¿yæ do tego, aby spo³eczeñstwo mog³o ufaæ uczonym, wierzyæ w szlachetnoœæ ich intencji, nieposzlakowan¹ pra-woœæ oraz wysok¹ jakoœæ naukow¹ uzyskiwanych wyników. Zaufanie jest równie¿ niezbêdne we wszelkich kontaktach miêdzy naukowcami.

Europejska Fundacja Nauki podkreœla (European Science Foundation 2000), ¿e wszystkich pracowników nauki obowi¹zuj¹:

m najwy¿sze standardy zawodowe w projektowaniu i prowadzeniu badañ,

m krytyczne i wolne od uprzedzeñ podejœcia do prowadzenia badañ oraz analizy ich wyników,

m szczeroœæ i sprawiedliwoœæ w odniesieniu do wk³adu partnerów, konkurentów i poprzedni-ków,

m zasady absolutnej uczciwoœci we wszystkich fazach pracy naukowej. Zasady te dotycz¹ unikania:

m jakichkolwiek oszustw, w tym polegaj¹cych na fa³szerstwie danych i zapisów,

m piractwa (nielegalnego kopiowania) i plagiatorstwa,

m utrudniania pracy innym naukowcom,

m nadu¿ycia zaufania przez recenzentów i kierowników.

Fundacja zaleca opracowywanie i stosowanie kodeksów dobrej praktyki naukowej (good scien-tific practice) uwzglêdniaj¹cych potrzeby krajowych organizacji naukowych oraz charakter dzie-dzin, którymi te organizacje siê zajmuj¹.

Etyczne problemy techniki

Etyka techniki, traktowana czêsto w powi¹zaniu z etyk¹ nauki, zyskuje coraz bardziej na zna-czeniu. Odkrycia naukowe i postêp technologiczny wp³ywaj¹ na rozwój spo³eczeñstw. Oczywiste jest, ¿e w rezultacie powstaj¹ problemy wymagaj¹ce etycznej refleksji. Miêdzynarodowym forum w tej dziedzinie jest Œwiatowa Komisja Etyki Nauki i Techniki dzia³aj¹ca w ramach UNESCO (World Commission on the Ethics of Scientific Knowledge and Technology COMEST 2003), któ-rej zadaniem jest formu³owanie zasad etycznych u³atwiaj¹cych decydentom stosowanie kryteriów pozaekonomicznych. W pierwszej fazie prac skoncentrowano siê na etyce w zakresie dotycz¹cym problematyki:

m s³odkiej wody,

m przestrzeni kosmicznej,

m energii,

m spo³eczeñstwa informacyjnego.

Obecnie rozwija siê prace dotycz¹ce etyki œrodowiska i zrównowa¿onego rozwoju oraz etyki nauczania.

W etyce techniki wiele uwagi poœwiêca siê normom moralnym in¿ynierów. Wzorcowy kodeks etyczny dla œrodowisk in¿ynierskich opracowa³a Europejska Federacja Narodowych Stowarzyszeñ In¿ynierskich (European Federation of National Engineering Associations 2001). Kodeks ten w sposób zwiêz³y i klarowny okreœla ogólne powinnoœci in¿yniera, nie wchodz¹c w szczegó³y wyni-kaj¹ce ze specjalnoœci technicznych. Treœæ kodeksu obejmuje trzy dzia³y: etykê osobist¹, etykê zawodow¹ i odpowiedzialnoœæ spo³eczn¹.

Etyczne problemy gospodarki

Problemy te rozpatruje siê na czterech poziomach: globalnym, krajowym, organizacji gosdarczych oraz indywidualnych uczestników dzia³alnoœci gospodarczej. Ostatnio du¿o uwagi po-œwiêca siê pierwszemu z tych poziomów (Gasparski 2002), co znajduje swój wyraz w wypowie-dzi, której autorem jest znany ekonomista Jeffrey Sachs: Globalizacja wsparta globaln¹ etyk¹ jest najwiêksz¹ nadziej¹ krajów biednych.

Na ka¿dym poziomie istotne s¹ trzy wymiary dzia³ania gospodarczego (3E):

m Efektywnoœæ, czyli skutecznoœæ dzia³ania,

m Ekonomicznoœæ, czyli zale¿noœæ miêdzy wynikami dzia³ania i nak³adami na to dzia³anie,

m Etycznoœæ, czyli zgodnoœæ dzia³ania z przyjmowanymi normami moralnymi, od której zale-¿y stopieñ przyzwolenia spo³ecznego na to dzia³anie.

Aktualne problemy etyczne w polskiej gospodarce stanowi¹ przedmiot zainteresowania Krajowej Izby Gospodarczej. Z jej inicjatywy za³o¿ony jako fundacja Instytut Badañ nad Demokracj¹ i Przedsiêbiorstwem Prywatnym opracowa³ kodeks etyki w dzia³alnoœci gospo-darczej przeznaczony do szerokiego stosowania przez wszystkich zainteresowanych. Mo¿e on byæ podstaw¹ opracowania kodeksów poszczególnych firm oraz innych organizacji gospodar-czych. Treœæ kodeksu jest bogata i obejmuje nastêpuj¹ce czêœci:

m preambu³a,

m stosunki z klientami,

m stosunki z akcjonariuszami, udzia³owcami i innymi inwestorami,

m stosunki z pracownikami,

m stosunki z kontrahentami,

m relacje z konkurencj¹,

m powi¹zania z w³adzami i lokalnymi spo³ecznoœciami,

m œrodowisko naturalne,

m zwi¹zki biznesu z polityk¹,

m zamówienia publiczne,

m zagadnienia zwi¹zane z miêdzynarodowym biznesem.

Na zakoñczenie podano wskazówki dotycz¹ce wdra¿ania kodeksu.

3. Wybrane kodeksy etyczne zwi¹zane tematycznie

z geomatyk¹

Ze wzglêdu na interdyscyplinarny charakter geomatyki, normy postêpowania stanowi¹ce przedmiot jej zainteresowania mo¿na znaleŸæ w kodeksach etyki dotycz¹cych dyscyplin po-krewnych. S¹ to z regu³y kodeksy opracowane, przyjête i stosowane w ramach du¿ych organi-zacji pozarz¹dowych o charakterze zawodowym i zasiêgu krajowym lub miêdzynarodowym.

Deklaracja zasad etycznych i wzorcowy kodeks postêpowania zawodowego FIG

Dokument ten (International Federation of Surveyors 1998) opracowany zosta³ przez Miêdzy-narodow¹ Federacjê Geodetów zrzeszaj¹c¹ krajowe organizacje pozarz¹dowe w zakresie geode-zji, w tym Stowarzyszenie Geodetów Polskich. Stanowi on materia³ wzorcowy dla organizacji cz³onkowskich w ich pracach nad w³asnymi, krajowymi kodeksami etycznymi. Celem nadrzêd-nym jest kszta³towanie w³aœciwych postaw moralnych w ca³ej miêdzynarodowej spo³ecznoœci geo-dezyjnej.

Dokument obejmuje cztery czêœci.

We Wprowadzeniu naœwietla siê znaczenie zasad moralnych dla zawodu geodezyjnego i zale-ca zastosowanie tego dokumentu przez organizacje cz³onkowskie.

Czêœæ druga Zasady etyczne podaje podstawowe zasady dotycz¹ce:

m prawoœci,

m niezale¿noœci,

m starannoœci i kompetencji,

W czêœci trzeciej Interes publiczny przedstawia siê obowi¹zki geodety wzglêdem spo³e-czeñstwa, podkreœlaj¹c jego rolê w dostarczaniu informacji na u¿ytek publiczny z myœl¹ o potrzebach obecnych i przysz³ych.

Wreszcie czêœæ czwarta stanowi wzorcowy kodeks norm postêpowania w formie nakazów lub zakazów dotycz¹cych dzia³añ geodety jako:

m pracodawcy,

m wykonawcy wspó³dzia³aj¹cego z klientami,

m dostawcy profesjonalnych us³ug,

m cz³onka stowarzyszenia,

m przedsiêbiorcy,

m gospodarza zasobów œrodowiska.

Kodeks etyki zawodowej geodety

Kodeks ten zosta³ uchwalony przez Zjazd Delegatów Stowarzyszenia Geodetów Polskich (SGP) w roku 1995. Obejmuje on piêæ rozdzia³ów (Stowarzyszenie Geodetów Polskich 2001).

W rozdziale Zasady ogólne uto¿samia siê geodetê z cz³onkiem SGP oraz stwierdza siê, ¿e najwa¿niejszym nakazem moralnym geodety jest rzetelnoœæ, dok³adnoœæ i skrupulatnoœæ w wyko-nywaniu czynnoœci zawodowych.

Rozdzia³ Wykonywanie czynnoœci zawodowych zgodnie z tytu³em zawiera szereg zaleceñ dotycz¹cych pracy geodety. Stwierdza siê, ¿e powinien on wykonywaæ swe czynnoœci wed³ug naj-lepszej wiedzy fachowej, zachowuj¹c niezawis³oœæ i bezstronnoœæ oraz doskonal¹c wiedzê fachow¹. Podkreœla siê, ¿e na geodecie ci¹¿y obowi¹zek zachowania tajemnicy co do faktów i informacji.

Kolejny rozdzia³ Zasady postêpowania geodety jako bieg³ego lub uprawnionego przed s¹-dami i innymi organami orzekaj¹cymi mo¿e byæ traktowany jako krótkie uzupe³nienie rozdzia³u poprzedniego.

Rozdzia³ czwarty Zasady zachowania siê geodety w spo³ecznoœci SGP jest bardzo rozbudo-wany i stanowi pod wzglêdem objêtoœci po³owê ca³ego kodeksu. Szczegó³owoœæ i charakter tego rozdzia³u ilustruje paragraf 24: Geodeta pe³ni¹cy funkcjê w organach statutowych Stowarzysze-nia zobowi¹zany jest dbaæ o zachowanie powagi podczas wykonywaStowarzysze-nia czynnoœci ³¹cz¹cych siê z pe³nion¹ funkcj¹.

Rozdzia³ pi¹ty Postanowienia koñcowe nawi¹zuje do treœci i sposobu ujêcia rozdzia³u czwar-tego. Pisze siê tam w przedostatnim paragrafie: Geodeta nie mo¿e usprawiedliwiaæ swego na-gannego postêpowania nieznajomoœci¹ Statutu SGP, niniejszego Kodeksu lub orzeczeñ s¹dów kole¿eñskich.

Komentarze i wnioski dotycz¹ce tego kodeksu podane s¹ w podsumowaniu niniejszego artyku³u.

Kodeks etyki Asocjacji Miejskich i Regionalnych Systemów Informacyjnych

Problematyk¹ etyczn¹ systemów informacji geograficznej (GIS) zajê³a siê wymieniona w tytule miêdzynarodowa organizacja o znanym akronimie URISA. W wyniku jej dzia³alnoœci powsta³ niedawno i jest upowszechniany kodeks etyki GIS (Urban and Regional Information Systems Association 2003), opracowany przy uwzglêdnieniu szerokiej dyskusji publicznej oraz licznych publikacji na ten temat. Wymieniæ tu nale¿y m.in. literaturê dotycz¹c¹ aspektów etycznych w informatyce i kartografii (Peterson 2000).

We wstêpie do tego kodeksu pisze siê, ¿e zawiera on wskazówki dotycz¹ce postêpowania profesjonalistów w zakresie GIS, pomagaj¹c im w dokonywaniu w³aœciwych i etycznych wy-borów oraz okreœlaj¹c kryteria dla oceny ich pracy z etycznego punktu widzenia. Podstaw¹ kodeksu jest deontologiczna, czyli wynikaj¹ca z teorii powinnoœci, zasada etyczna nakazuj¹ca traktowanie bliŸnich jako celów, nie zaœ jako œrodków. Z obowi¹zkami wzglêdem ludzi powi¹-zano zatem strukturê kodeksu. Œwiadomie ujêto podawane normy moralne w formie naka-zów, czy te¿ zaleceñ, a nie w formie zakanaka-zów, których kompletnoœæ jest trudna do osi¹gniêcia. Za szczególnie wa¿ny nale¿y traktowaæ dzia³ pierwszy Obowi¹zki wzglêdem spo³eczeñstwa, którego pe³ne t³umaczenie podane jest poni¿ej.

Profesjonaliœci w zakresie GIS uznaj¹ znaczenie swojej dzia³alnoœci dla spo³eczeñstwa w ca³oœci, dla jego czêœci stanowi¹cych geograficzne i demograficzne mniejszoœci i dla przy-sz³ych pokoleñ, uwzglêdniaj¹c spo³eczne, ekonomiczne, œrodowiskowe i techniczne aspekty tej dzia³alnoœci. Obowi¹zki wzglêdem spo³eczeñstwa powinny byæ traktowane jako nadrzêdne, gdy wystêpuje konflikt z innymi obowi¹zkami.

W zwi¹zku z tym profesjonalista w zakresie GIS powinien: 1. Wykonywaæ swoj¹ pracê w sposób mo¿liwie najlepszy,

m bêd¹c obiektywnym i starannym oraz korzystaj¹c w pe³ni ze swej wiedzy i umiejêtnoœci,

m bêd¹c uczciwym i niezale¿nym,

m dostarczaj¹c pe³n¹, zrozumia³¹ i dok³adn¹ informacjê,

m bêd¹c œwiadomym dobrych i z³ych konsekwencji,

m staraj¹c siê czyniæ to, co jest dobre, nie zaœ to, co jest tylko legalne. 2. Wnosiæ swój wk³ad do spo³eczeñstwa w zakresie mo¿liwym, realnym i s³usznym,

m czyni¹c dane i wyniki szeroko dostêpnymi,

m d¹¿¹c do powszechnego udzia³u obywateli w definiowaniu problemów, identyfikacji danych, analizie i podejmowaniu decyzji,

m ofiarowuj¹c swoje us³ugi spo³eczeñstwu. 3. Wypowiadaæ siê na tematy istotne,

m zwracaj¹c uwagê na ujawniaj¹ce siê problemy publiczne oraz okreœlaj¹c odpowiednie ich rozwi¹zania na podstawie osobistego doœwiadczenia,

m zwracaj¹c uwagê na nieprofesjonaln¹ pracê innych,

m przyznaj¹c siê do pope³nionych b³êdów i wprowadzaj¹c poprawki, jeœli jest to mo¿liwe. Nastêpne dzia³y dotycz¹ odpowiednio obowi¹zków wzglêdem:

m pracodawców i zleceniodawców,

m kolegów i zawodu,

m cz³onków spo³eczeñstwa.

Podane w nich zalecenia ujête s¹ w sposób logiczny i odzwierciedlaj¹ w znacznym stopniu aktualne problemy œrodowiska GIS, a tym samym równie¿ interdyscyplinarnego œrodowiska geo-matycznego.

Kodeks etyki Amerykañskiego Towarzystwa Fotogrametrii i Teledetekcji

Towarzystwo to opracowa³o dla swoich cz³onków kodeks etyki (American Society for Photo-grammetry and Remote Sensing 2002), który wyró¿nia siê zwiêz³oœci¹ i przejrzystoœci¹. W zwi¹z-ku z tymi zaletami, poni¿ej podano pe³ne t³umaczenie jego tekstu.

Uczciwoœæ, sprawiedliwoœæ i uprzejmoœæ tworz¹ filozofiê moraln¹, która w powi¹zaniu z wzajemnymi zainteresowaniami miêdzy ludŸmi powinna stanowiæ o zasadach etyki.

Ka¿dy, kto zajmuje siê stosowaniem, rozwojem i doskonaleniem nauk zwi¹zanych z two-rzeniem map (w oryginale: mapping sciences), tj. fotogrametrii, teledetekcji, systemów in-formacji geograficznej i dyscyplin pokrewnych, powinien przyj¹æ te zasady jako zbiór dyna-micznie traktowanych wskazówek postêpowania oraz podstawê sposobu ¿ycia, a nie tylko biernej obserwacji. Jest jego przyrodzonym obowi¹zkiem poœwiêciæ siê swojemu zawodowi, a czyni¹c to postêpowaæ zgodnie z niniejszym kodeksem etyki.

Tak wiêc ka¿dy, kto dzia³a profesjonalnie w zakresie nauk zwi¹zanych z tworzeniem map (w oryginale: in the mapping sciences profession) powinien d¹¿yæ do doskona³oœci w prakty-kowaniu swojego zawodu i stosowaæ siê do najwy¿szych standardów postêpowania etyczne-go w wykonywaniu pracy i spe³nianiu obowi¹zków wzglêdem pracodawców, klientów, kole-gów i wspó³pracowników oraz ca³ego spo³eczeñstwa, a tak¿e powinien:

1. Kierowaæ siê w dzia³alnoœci zawodowej najwy¿szymi standardami i byæ wiernym powierni-kiem lub przedstawicielem ka¿dego swojego klienta lub pracodawcy.

2. Zawsze dzia³aæ w sposób budz¹cy uznanie dla zawodu i przysparzaj¹cy zawodowi godno-œci.

3. Powstrzymywaæ siê od nieuczciwej konkurencji zawodowej polegaj¹cej na:

m przesadnym reklamowaniu siê,

m wykorzystywaniu w³asnej lub cudzej pozycji s³u¿bowej dla odniesienia korzyœci mate-rialnych,

m publicznym krytykowaniu osób dzia³aj¹cych w zakresie wymienionych nauk,

m wywieraniu nadmiernych nacisków lub uzyskiwaniu przychylnoœci przez oferowanie zachêt finansowych.

4. Pracowaæ dla umocnienia swojego zawodu przez:

m starania zmierzaj¹ce do podniesienia w³asnych umiejêtnoœci i posiadanej wiedzy,

m wymianê informacji i doœwiadczenia z innymi osobami dzia³aj¹cymi profesjonalnie w zakresie wymiwnionych nauk, przedstawicielami innych zawodów, studentami i spo³e-czeñstwem w ogólnoœci,

m poszukiwanie sposobnoœci rozwoju i awansu zawodowego osób podporz¹dkowanych pod wzglêdem s³u¿bowym,

m promowanie zasady godziwego wynagrodzenia za wykonan¹ pracê.

5. Podejmowaæ siê wykonania tylko takich zadañ, dla których posiada siê niezbêdne kwalifi-kacje uzyskane przez edukacjê, szkolenie i doœwiadczenie, a tak¿e zatrudniaæ lub doradzaæ zatrudnienie specjalistów zgodnie z interesami klientów lub pracodawców.

6. Obdarzaæ uznaniem inne osoby i firmy za ich profesjonalne osi¹gniêcia.

7. Uznawaæ prawa oraz interesy innych, zw³aszcza w zakresie w³asnoœci, prywatnoœci i etyki.

Przedstawione zasady dotycz¹ nie tylko prowadzenia dzia³alnoœci zawodowej i gospo-darczej, ale tak¿e odnosz¹ siê do w³aœciwego i uczciwego stosowania fotogrametrii, tele-detekcji, systemów informacji geograficznej i innych pokrewnych technologii przestrzen-nych. Nie wolno zatem akceptowaæ, promowaæ, doradzaæ lub tolerowaæ stosowania wy-mienionych technologii przez kogokolwiek z zamiarem:

m oszustwa polegaj¹cego na zmianie danych,

m omijania przepisów prawa,

4. Podsumowanie

1. Nie ulega kwestii, ¿e dyskusja nad problemami etycznymi geomatyki jest potrzebna. W codziennym ¿yciu zawodowym staje siê czêsto wobec koniecznoœci wyboru pomiêdzy wariantami postêpowania o zró¿nicowanej wartoœci moralnej. W geomatyce wybory te s¹ dodatkowo komplikowane nowoœci¹ problemów, jakie wynikaj¹ z rozwoju spo³eczeñstwa informacyjnego oraz postêpu technologicznego w zakresie pozyskiwania, przetwarzania i przekazywania geoinformacji. Dla zilustrowania powstaj¹cych problemów podano poni¿ej kilka pytañ, które powinny doprowadziæ do g³êbszej refleksji, przede wszystkim natury etycznej.

m Na jak¹ ocenê etyczn¹ zas³uguje dostarczanie danych i produktów geoinformacyjnych bez metadanych? Czy nie przypomina to sprzedawania leku bez informacji o jego w³aœciwo-œciach, a zw³aszcza sposobie u¿ycia?

m Czy kartografia bywa stosowana jako sztuka fa³szowania rzeczywistoœci? Jakie s¹ pod tym wzglêdem tendencje?

m Jakie s¹ etyczne aspekty upowszechniania geoinformacji przez internet? Jak mo¿na prze-ciwdzia³aæ zagro¿eniom?

m Kto i w jakim zakresie powinien poczuwaæ siê do odpowiedzialnoœci za korelacjê progra-mów studiów, liczby studentów oraz mo¿liwoœci ich zatrudnienia w kraju i za granic¹ zgod-nie z nabytymi kwalifikacjami w zakresie geomatyki? Jakiego rodzaju informacje uczelnia powinna przekazywaæ kandydatom na studia?

m Jaki jest spo³eczny odbiór pod wzglêdem etycznym geodety jako wykonawcy typowych us³ug geodezyjnych i dostawcy typowych produktów geoinformacyjnych? Jaki to ma wp³yw na opiniê o ca³ym zawodzie geodezyjnym?

Pytania tego rodzaju mo¿na mno¿yæ, ujawniaj¹c kolejne problemy etyczne, nad którymi, zobo-jêtnieni nawykami kszta³towanymi przez realia ¿ycia spo³ecznego, zwykliœmy przechodziæ do porz¹dku dziennego.

2. Polskie Towarzystwo Informacji Przestrzennej powinno d¹¿yæ do opracowania w przysz³oœci kodeksu etycznego dostosowanego do potrzeb swoich cz³onków. Powo³uj¹c siê na rozdzia³ 2, mo¿na im obecnie proponowaæ, aby zale¿nie od charakteru swej pracy korzystali z ocen, norm i wskazówek okreœlonych dla:

m pracowników naukowych i dydaktycznych – przez Europejsk¹ Fundacjê Nauki,

m in¿ynierów i innych pracowników techniki – przez Europejsk¹ Federacjê Narodo-wych Stowarzyszeñ In¿ynieryjnych,

m przedsiêbiorców i innych osób zajmuj¹cych siê dzia³alnoœci¹ gospodarcz¹ – przez Krajow¹ Izbê Gospodarcz¹.

Cz³onkom Towarzystwa doradzaæ równie¿ mo¿na zapoznanie siê z kodeksami etycznymi opi-sanymi w rozdziale 3 oraz uwzglêdnianie ich zgodnie z w³asn¹ specjalizacj¹ i aktualnymi zain-teresowaniami zawodowymi.

3. Autor pozwala sobie wyraziæ opiniê, ¿e przedstawiony w rozdziale 3 Kodeks etyki zawodowej geodety powinien byæ powtórnie opracowany przez Stowarzyszenie Geodetów Polskich. Obo-wi¹zuj¹ca wersja kodeksu SGP, uchwalona 8 lat temu, nie jest dostosowana do obecnych po-trzeb. W wersji tej:

m kreuje siê wadliwy wzór osobowy geodety, wynikaj¹cy ze zbyt w¹skiego traktowania zakre-su jego zadañ i kompetencji i, co za tym idzie, jego odpowiedzialnoœci,

m nies³usznie uto¿samia siê geodetê z cz³onkiem SGP i w konsekwencji poœwiêca siê zbyt wiele uwagi przynale¿noœci geodety do spo³ecznoœci Stowarzyszenia, w którym cz³onko-stwo jest dobrowolne, nie zaœ przymusowe, jak to ma miejsce w samorz¹dzie zawodo-wym.

Podstaw¹ kodeksu SGP powinien siê staæ wartoœciowy dokument Miêdzynarodowej Fede-racji Geodetów (FIG 1998).

4. G³ównym celem tego artyku³u jest zwrócenie uwagi interdyscyplinarnego œrodowiska zwi¹za-nego z geomatyk¹ na problematykê etyczn¹ pozyskiwania, przetwarzania, udostêpniania i u¿yt-kowania geoinformacji. Autor wyra¿a nadziejê, ¿e artyku³ spotka siê z zainteresowaniem Czy-telników i wywo³a dyskusjê na temat poruszonych w nim kwestii.

Literatura

American Society for Photogrammetry and Remote Sensing, 2002, Code of ethics of the ASPRS. www.asprs.org European Federation of National Engineering Associations, 2001, FEANI code of ethics. Brussels.

www.feani.org

European Science Foundation, 2000, Good scientific practice in research and scholarship. Strasbourg. www.esf.org

Gasparski W., 2002, O etyce nauki, techniki i gospodarki. Seminarium uczelniane Politechniki Warszawskiej. Instytut Organizacji Systemów Produkcyjnych PW i Komitet Naukoznawstwa PAN.

International Federation of Surveyors, 1998, FIG Publication No. 17. London.

Krajowa Izba Gospodarcza, 2003, Kodeks etyki w dzia³alnoœci gospodarczej. Warszawa. www.fairplay.pl Peterson M. P., 2000, Maps on stone: the ethics of maps and the internet. Cartographic Perspectives, No. 35. Stowarzyszenie Geodetów Polskich, 2001, Kodeks etyki zawodowej geodety. Warszawa.

Urban and Regional Information Systems Association, 2003, A GIS code of ethics. www.urisa.org

World Commission on the Ethics of Scientific Knowledge and Technology – COMEST, 2003, Ethics of Scien-ce and Technology, www.unesco.org/ethics

Abstract

The growing concern about moral dimensions of geomatics-related activities is reflected in the creation of codes of ethics by professional organizations such as the Urban and Regional Infor-mation Systems Association (URISA) and the International Federation of Surveyors (FIG). More general considerations, but still relevant to the geomatics, resulted in the ethical statements and codes of ethic of such organizations as the European Science Foundation (ESF), the European Federation of National Engineering Associations (FEANI) and numerous business-oriented or-ganizations.

The paper reviews the results of these efforts and attempts to stimulate the debate about ethical problems of the Polish geomatics in a broad sense, including surveying and mapping .

Jerzy GaŸdzicki

ul. Lêdzka 15A, 01-446 Warszawa