Praca dyplomowa w przygotowaniu zawodowym na poziomie wyższym

Zdzisław Wołk

Praca dyplomowa w przygotowaniu

zawodowym na poziomie wyższym

Problemy Profesjologii nr 1, 13-22

UNIWERSYTET ZIELONOGÓRSKI Problemy Profesjologii

POLSKIE TOWARZYSTWO PROFESJOLOGICZNE 1/2012 Zdzisław W ołk

PRACA DYPLOMOWA

W PRZYGOTOWANIU ZAWODOWYM

NA POZIOMIE WYŻSZYM

Ważnym etapem kształcenia akademickiego jest przygotowanie pracy dyplomowej. Spełnia ona kluczową rolę w zakresie integracji rezultatów nauczania uzyskanych w ramach różnych przedmiotów. Pozwala też na praktyczne wykorzystanie wiedzy w konkretnych sytuacjach po­ szukiwań empirycznych, a także wzbogaca studentów o nowe kompetencje niemożliwe do uzy­ skania w inny sposób. Przygotowywanie pracy dyplomowej może inspirować do samodzielno­ ści i do oryginalności przyjmowanych rozwiązań. Może też pozostawić trwały ślad w postaci ukształtowanej postawy samodzielności i twórczości.

Pełna realizacja wszystkich funkcji prac dyplomowych wymaga dużego doświadczenia i zaangażowania promotora. Jest on mistrzem, który stanowić powinien wzór osobowy odciska­ jący swój trwały ślad w sylwetce zawodowej swoich studentów.

A BACHELO R’S DISSERTATION IN TH E PROCESS O F PROFESSIONAL PR EPA ­ RATION ON H IG H E R LEVEL

Sum m ary

Preparation o f a Bachelor’s dissertation is an important stage of university education. It plays a key role in the integration o f all learning results achieved within various subjects. It allows to use the knowledge in particular situations o f empirical research and also gives students new competences which are impossible to achieve in another way. Preparation of a Bachelor’s dis­ sertation may inspire the students to their self-reliance and originality of proposed solutions. It may also leave a long-lasting mark in a form o f students’ independent and creative behavior. Full realization o f all the functions of Bachelor’s dissertations demands great experience and commitment o f their supervisors. They are masters who establish a kind o f a personal example leaving a distinctive impression on professional profile o f the students.

Uwagi wstępne

W kształceniu akadem ickim w ciąż dom inuje kształcenie ogólne, pom im o podejm ow anych

przez uczelnie prób edukacji zorientow anej na zaw ód, co czynione je s t pod p resją instrum en­ talnych oczekiw ań kandydatów na studia. W licznych postulatach pracodaw ców rów nież

m ożna spotkać dość pow szechny pogląd, że szkoły w yższe kształcą zbyt ogólnie, à przygo­ tow anie absolw entów nie spełnia oczekiw ań obejm ow anych przez nich stanow isk zaw odo­ w ych. Z pew nością takie oczekiw ania w iążą się z pew nym i uproszczeniam i, a kiedy indziej z w yidealizow anym postrzeganiem kształcenia i roli szkół w yższych.

Pozostając przy akceptacji kształcenia ogólnego, które je s t cechą i sz czególną w łaściw o­

ścią nauczania w szkołach w yższych, jestem zdania, że poprzez prace dyplom ow e prow adzo­

ne w ram ach sem inariów dyplom ow ych w szkolnictw ie w yższym m ożliw e je s t w yposażanie

słuchaczy w szereg kom petencji bardzo istotnych i potrzebnych do dobrego przygotow ania

przyszłego absolw enta do pracy zaw odow ej. M ogą one znacząco przyczynić się do zbliżenia

poznanej w iedzy teoretycznej do praktyki zaw odow ej i społecznej. Praca dyplom ow a je s t m aterialnym rezultatem i w ieńczy długi okres uczestniczenia w sem inarium dyplom ow ym .

Jest celem , ale zarazem stanow i drogow skaz w spółdziałania nauczyciela i studenta, m oim

zdaniem bardziej znaczącego niż sam a praca. N a drodze przygotow ania pracy m a ją m iejsce

„oparte na podm iotow ości relacje m iedzy je g o profesoram i i studentam i. Źródłem podm ioto­ w ości w uniw ersytecie je s t dobrze zorganizow any proces kształcenia i poszukiw ań naukow o-

badaw czych. P odm iotow ość studenta i nauczyciela sprzyja rozw ojow i przyjaznych, p artner­

skich i dem okratycznych stosunków m iędzy uczestnikam i tych procesów ” 1.

W św ietle licznych i w artościow ych w alorów prac dyplom ow ych zadziw ia, że p row a­

dzone są dyskusje podw ażające ich znaczenie, a naw et pojaw iają się sugestie o ich likw idacji. Od kilku lat w zgodzie z K artą B olońską w Polsce realizow any je s t trójstopniow y system

kształcenia na poziom ie w yższym (licencjat, m agisterium , doktorat), z których każdem u

przypisane są specyficzne dla niego cele i zadania. Przedstaw ione w niniejszym artykule roz­ w ażania dotyczą kształcenia na dw óch pierw szych poziom ach, choć z p ew nością w w iększo­

ści m ogą się odnosić rów nież do przygotow ania doktoratu.

O szczególnej roli kształcenia akademickiego

Szkolnictw o w yższe w Polsce bardzo intensyw nie rozw inęło się w trakcie trw ania transfor­

m acji ustrojow ej. Po 1989 roku znacząco zw iększyła się liczba szkół w yższych, szczególnie niepublicznych, przybyło studentów i absolw entów . Dostęp do szkół w yższych stał się dużo łatw iejszy, m ożna w ręcz m ów ić o um asow ieniu kształcenia na poziom ie w yższym . W raz

z tym podniósł się poziom w ykształcenia społeczeństw a polskiego, który przez lata nie prze­

1 K. Denek, Uniwersytet ii’ perspektywie społeczeństwa wiedzy. Nauka i edukacja w uniwersytecie XXI

Praca dyplomowa w przygotowaniu zawodowym.. 15

kraczał 8,0%. R ów nocześnie je d n ak pojaw ił się niepokój o ja k o ść nauczania w szkołach w yż­

szych oraz o nadprodukcję dyplom ów licencjackich i m agisterskich, które nie gw aran tu ją ju ż zdobycia pracy zaw odow ej. N ie podejm ując polem iki poglądem , że szkoły w yższe nie kształ­

c ą na zapotrzebow anie pracodaw ców staję po stronie dbałości o w yso k ą ja k o ść kształcenia akadem ickiego.

U dział w życiu akadem ickim w każdej z podejm ow anych ról nie w iąże się je d n a k w y­

łącznie z pracą d y daktyczną - z nauczaniem i uczeniem się i z nabyw aniem now ych kom pe­

tencji zaw odow ych. S ą one w ażne i konieczne, jed n ak że nie jedyne. W działaniu uniw ersytetu

istnieje bowiem w iele sposobności dośw iadczania aktyw nych poszukiw ań zw iązanych ze

staw ianiem i rozw iązyw aniem problem ów . Jest w ięc m ożliw ość uczenia się w ten sposób

kreatyw ności i zaangażow ania w procesy poznaw cze. W szkole w yższej edukacja m oże prze­

biegać trzem a drogam i: poprzez przekaz społeczny, praktykow anie i na gruncie refleksji.

S zczególnie trzecia z w ym ienionych dróg służy rozw ojow i, w ym aga aktyw ności poznaw czej uczącego się. W tym przypadku „refleksje nauczyciela i studenta są podobne, sta ją się oni

partneram i w procesie w spólnie podejm ow anych i rozw iązyw anych zadań, podstaw ow ą m e-

to d ą ję s t tutaj dyskusja, w ym iana opinii w trakcie sem inariów czy spotkań koła naukow ego

lub zespołu badaw czego, przygotow yw anie prac pisem nych i analiza ich recenzji; ta ścieżka

zdobyw ania w iedzy i um iejętności zazw yczaj tow arzyszy dw óm poprzednim , w ykorzystując w iedzę albo gotow ą, podana przez nauczyciela czy inne źródła, albo zdobytą, „odkrytą” przez w łasne działanie, rzadko w ystępuje sam odzielnie; chodzi tu przede w szystkim o „w ytw arza­

nie” w iedzy, a także o staw ianie hipotez i ich „m yślow e” w eryfikow anie dzięki zaangażow a­

niu procesów m yślenia pojęciow ego, abstrakcyjnego, a nie tylko jej przysw ajanie i odtw arza­ nie (droga 1) czy odkryw anie w procesie działania (droga 2 )” 2. K ształcenie w szkole w yższej

stw arza w ięc szereg m ożliw ości rozw ojow ych poprzez w ykorzystyw anie każdej ze w spo­

m nianych dróg, przy czym n ajw ięk szą w artość m a edukacja poprzez refleksję (droga 3). W tym zaw iera się różnica pom iędzy kształceniem szkolnym i akadem ickim . W ydaje się ona

być bardzo w yraźna i nie w ynika tylko z poziom u dojrzałości uczących się oraz charakteru

przekazyw anych treści. W szkole uczniow ie pod kierunkiem nauczyciela poznają standardo­ wy m ateriał program ow y. U kierunkow aniem procesu nauczania szkolnego je s t często pod­

ręcznik, a nauczyciel je s t jed y n ie osobą, która m a w yposażyć ucznia w treści „zaczerpnięte”

z podręcznika (podręczników ). W szkołach w yższych program y kształcenia m a ją natom iast charakter autorski. O szczegółow ych treściach nauczania decyduje w ykładający je nauczyciel

2 A. Brzezińska, Interakcyjny model edukacji w szkole wyższej, [w:] Ewaluacja procesu kształcenia ir szko­ le wyższej, red. A. Brzezińska, .1. Brzeziński, Poznań 2000, s. 82.

akadem icki, który przekazując w iedzę odw ołuje się do własnych badań i do sw oich dośw iad­ czeń naukow ych. To spraw ia, że za każdym razem w ykład m oże w yglądać inaczej, bow iem

każdy kolejny uw zględnia now e elem enty, je s t konsekw encją refleksji tow arzyszących w y­ kładow cy na zajęciach poprzednich. O czyw iście stw arza to studentom m ożliw ość ciągłego

dośw iadczania „now ego odkryw ania” , now ych refleksji i poszukiw ań pod kierunkiem osoby

prowadzącej. Raczej nie zdarza się odw zorow anie na w ykładzie treści z podręcznika czy

skryptu - zazw yczaj w ykładow ca odw ołuje się do wielu różnych źródeł, do w łasnego do­

św iadczenia, własnej w iedzy i sw oich przem yśleń. N ajlepiej realizow any w ykład nie stw arza

m ożliw ości sam odzielnego rozw iązyw ania złożonych problem ów . T eż je s t to trudne do zre­

alizow ania na ćw iczeniach, które m a ją głów nie na celu upoglądow ienie i przeanalizow anie

zagadnień poznanych na w ykładach. Ć w iczenia przy tym rzadko stw arzają m ożliw ość bezpo­

średniej pracy z profesorem , z badaczem o dużym dośw iadczeniu i dorobku naukow ym , bo­

w iem zazw yczaj są prow adzone przez asystentów i adiunktów . Sem inaria dyplom ow e pow ie­ rzane s ą najbardziej dośw iadczonej kadrze. Ich prow adzenie trw a od dw óch do czterech se­

m estrów . T ak długi okres w spółpracy um ożliw ia realizację licznych celów dydaktycznych

i w ychow aw czych, z których nadrzędnym je s t przygotow anie do sam odzielnego w ykorzy­ styw ania nabytej w ram ach różnych przedm iotów kształcenia w iedzy i um iejętności do roz­

w iązyw ania interdyscyplinarnych problem ów . Sem inarium dyplom ow e m a w ięc charakter

specyficznego stażu, w ja k im ś sensie je s t praktyką. Podejm ow ane do rozw iązyw ania proble­ my m a ją zazw yczaj charakter praktyczny, są zaczerpnięte z realnego rzeczyw istego świata.

W ym agają posiłkow ania się przez słuchaczy profesjonalnym i instrum entam i, które b ę d ą w y­ korzystyw ać w przyszłej pracy zaw odow ej. W trakcie sem inariów dyplom ow ych pod kierun­

kiem m istrza m ożliw y je s t szczególnie dynam iczny rozw ój sem inarzysty. W ynika to z nie­

ograniczonych m ożliw ości, które stw arza ta form a kształcenia akadem ickiego, w ram ach któ­ rej student m a m ożliw ość system atycznego bezpośredniego obcow ania z o so b ą prom otora.

W spólnie form ułują problem y badaw cze, analizują rzeczyw istość, ćw iczą w nikliw ość jej

oglądu, dociekają spraw um ykających i na co dzień niedostrzeganych, „n a kolejnych spotka­

niach om aw ia niepodobne problem y, w ielokrotnie pow raca do om ów ionych i przepracow a­ nych ju ż kw estii, choć w innym kontekście, poddaje się dany problem analizie z różnych

punktów w idzenia, pokazuje w zajem ne pow iązania pom iędzy om aw ianym i procesam i i zja­

w iskam i, kładzie się nacisk na genezę zjaw isk oraz na ich konsekw encje” 3. Praca na sem ina­

rium zaw iera szereg elem entów tw órczych, które s ą m ożliw e w sytuacji, gdy m a m iejsce

3 A. Brzezińska. Miejsce ewaluacji w procesie kształcenia, [w:] Ewaluacja a jakość kształcenia w szkole

Praca dyplomowa w przygotowaniu zawodowym.. 17

„odejście od m odelu „pouczeniow ego” , m etodycznego na rzecz m odelu refleksyjnego, co

um ożliw ia pogłębione rozum ienie rzeczyw istości. D ziałanie nauczyciela im plikuje układ szczególny, je s t to relacja człow iek - człow iek w określonym kontekście. Im plikuje on po­ trzebę rozum ienia podm iotu, w yjaśnienia dlaczego podm iot tak a nie inaczej się zachow uje,

ale także zdolność em patycznego utożsam iania się z podm iotem , um iejętność rozm ow y -

dialogu ja k o sw oistej relacji podm iotow o-podm iotow ej”4. W trakcie sem inarium nauczyciel

akadem icki i student integrują sw o ją aktyw ność poznaw czą, w spólnie pod ążają d ro g ą docie­

kania i poznania. W ym aga to oczyw iście ich w zajem nej akceptacji i gotow ości do ścisłego w spółdziałania opartego na poszanow aniu godności partnerów przez siebie naw zajem .

Niektóre funkcje pracy dyplomowej i seminarium dyplomowego

Praca dyplom ow a spełnia liczne funkcje, których realizacja je s t ograniczona lub w ręcz nie­

m ożliw a w inny sposób niż poprzez je j przygotow anie w ram ach sem inarium dyplom ow ego. W yraźnie m ożna to dostrzec przy analizie składników recenzji pracy dyplom ow ej. Przygoto­

w ując opinię o pracy recenzent pow inien określić c z y je j treść je s t zgodna z tem atem pracy,

czy je s t ona kom pletna i czy posiada p raw idłow ą strukturę, czy odpow iednio w ykorzystano

źródła i czy tekst został opracow any zgodnie z zasadam i przygotow ania tekstu naukow ego, ja k i je s t m erytoryczny poziom pracy dyplom ow ej i czy w nosi ona now e (nie m usi) elem enty

do w iedzy z danej dziedziny oraz ja k m ożna w ykorzystać je j rezultaty. Powyżej przedstaw io­ ne elem enty oceny w sk az u ją ja k w iele w alorów pow inna m ieć praca dyplom ow a. S ą to je d ­

nakże w ym agania form alne, natom iast dużo więcej m ożliw ości rozw ojow ych stw arza spo­

sobność tw orzenia interakcji student - nauczyciel zachodzących w trakcie sem inarium dy­ plom ow ego. Te oczyw iście nie są p rzedm iotem recenzji i m ają charakter nieform alny. B ieżą­

ca w spółpraca nieanonim ow ych partnerów daje m ożliw ość trafnego rozpoznania strefy aktu­ alnego rozw oju oraz strefy najbliższego rozw oju studenta. „T akie podw ójne nastaw ienie na

osobę uczącego się (co potrafi w ykonać sam odzielnie, a w czym należy m u pom agać) czyni

edukację bardziej podm iotow ą w tym sensie, iż nie tylko kształtuje now e kom petencje, ale także daje m ożliw ość poszerzania poczucia kom petencji, a w efekcie poczucia spraw stw a,

poczucie w pływ u na zdarzenia zachodzące w okół jednostki, daje jej poczucie bycia aktorem i kreow ania biegu zdarzeń, przeciw działania kształtow aniu się poczucia bycia pionkiem

4 D. Nawrot, Rola treningów twórczości w kształceniu nauczycieli, „Innowacje w Edukacji Akademickiej” 2002, nr 1, s. 78.

w rękach sw ego nauczyciela i biernego podlegania je g o oddziaływ aniom oraz ulegania w pły­

wom otoczenia” 5.

W św ietle pow szechnej dostępności do inform acji, a także planow anych zm ian w uzy­ skiw aniu upraw nień zaw odow ych rów nież poza edukacją form alną, bezpośrednie relacje po­

m iędzy nauczycielem i uczniem sta ją się w ażnym w yróżnikiem kształcenia akadem ickiego,

w drażającego do edukacji całożyciow ej, w której z czasem dom inow ać b ęd ą form y sam o­ kształceniow e6. P row adzą też do form ow ania się kom petencji kluczow ych, bardzo pożąda­

nych w środow isku pracy, zw iązanych z budow aniem relacji społecznych i nabyw aniem

um iejętności w ystępow ania w różnych rolach oraz do kształtow ania w arsztatu pracy rzucane­

go ja k o grom adzenie niezbędnych zasobów do w ykonyw ania zadań, ja k rów nież do um iejęt­

ności w łaściw ej organizacji pracy. W tym zakresie studenci posiadają zazw yczaj spore defi­

cyty7. N ie sposób pom inąć zagadnienia etyki pracy, która na sem inarium m oże być pielęgno­

w ana i kultyw ow ana, która m ocno je s t pow iązana z postulow aną przez prakseologów postaw ą gorliw ej pracow itości8. S tw orzenie m ożliw ości ich uzupełniania stanow i kolejny w alor przy­

gotow yw ania pracy dyplom ow ej.

Próba typologii uczestników relacji nauczyciel szkoły wyższej

- seminarzysta

Praca dyplom ow a pow staje w rezultacie w spółpracy studenta (ucznia) i nauczyciela ak ad e­

m ickiego (m istrza). Jest ona rezultatem procesu trw ającego niekiedy dw a lata (praca m agi­

sterska).

Podejście do sem inarium i do pracy dyplom ow ej zarów no ze strony nauczycieli akade­ m ickich ja k i studentów je s t bardzo różne. Jeżeli za kryterium porządkow ania przyjm ie się

w łasne zaangażow anie, m ożliw e je s t w yróżnienie poniższych typów nauczycieli: m istrz, na­ uczyciel, form alista, ignorant. Przy zastosow aniu tego sam ego kryterium w obec studentów

m ożna w yłonić odpow iednio następujące typy: poszukiw acz - pasjonat, „podążający za na­

uczycielem ” , bierny - spełniający w ym agania, „ogryw acz” .

s A. Brzezińska, Interakcyjny model edukacji ii' szkole wyższej, [w:] Ewaluacja procesu kształcenia и· szko­

le wyższej, red. A. Brzezińska i J. Brzeziński, Poznań 2000, s. 87-88.

6 J. Półturzycki, Dydaktyka dorosłych, Warszawa 1991, s. 318.

7 B. Klasińska, Profil organizacyjny i metodyczny warsztatu prac naukowych studentów pedagogiki, [w:]

Edukacja jutra. Aksjologia, innowacje i strategia rozwoju, red. Κ.. Denek, A. Kamińska, W. Kojs. P. Oleśnie-

wicz, Sosnowiec 2011, s. 97.

Praca dyplomowa w przygotowaniu zawodowym.. 19

O czyw iście, n ajkorzystniejszą je s t sytuacja, kiedy nad pracą d y plom ow ą pracuje m istrz z poszukiw aczem - pasjonatem . Z a m istrza uw ażam osobę prow adzącą sem inarium , która oddaje się z ca łą o d pow iedzialnością i pośw ięceniem tem u zadaniu. S zanującą studenta, go ­

to w ą do system atycznej w spółpracy z nim, zarażającą go sw oją pasją poszukiw ania. W przy­ gotow yw aniu pracy dyplom ow ej szczególnie w ażna je s t faza koncepcyjna. Jest to faza budo­

w ania relacji m istrz - student na gruncie poszukiw ań. S ą to zazw yczaj poszukiw ania proble­ mu godnego podjęcia w ysiłku poznaw czego, ale też realne, m ożliw e do rozw iania w ram ach

m ożliw ości sem inarzysty. Zachodzi w ięc konieczność szacow ania tych m ożliw ości i ew entu­ alnych źródeł dodatkow ych koniecznych do zgrom adzenia zasobów . Praca na tym etapie je st

indyw idualna i grupow a. Indyw idualna nad obszarem podejm ow anych badań, natom iast gru ­ pow a w zakresie w spierania sem inarzysty w je g o analizach przez kolegów z grupy sem ina­

ryjnej będących aktyw nym i św iadkam i je g o poszukiw ań i w łączających się do nich.

Z azw yczaj m istrz „zaszczepia” pasję badania w osobow ości studenta, m ającym zadatki na „poszukiw acza” . M oże się zdarzyć, że student skłonny do zafascynow ania się p rac ą na sem inarium , trafiając n a prow adzącego nie będącego m istrzem , nie będzie m iał m ożliw ości

stania się poszukiw aczem . W tym zaw iera się szczególna odpow iedzialność prow adzącego.

M oże on bow iem znacząco w płynąć na postaw ę sem inarzysty dotyczącą sem inarium i przy­

gotow yw anej pracy dyplom ow ej i spraw ić, że będzie on zaangażow anym poszukiw aczem , a kiedy indziej naw et „ogryw aczem ” . M istrz pracując z zaangażow anym studentem znajduje

satysfakcję i zadow olenie przy realizacji kolejnych etapów przygotow ania pracy. Przy odpo­ w iednim podejściu m oże pobudzić do aktyw ności studenta, który pierw otnie nie w ykazuje

zainteresow ania sem inarium . M istrz je s t coachem , który czuw a nad p racą studenta, ale pozo­

staw ia mu dużo sw obody i m ożliw ości w łasnej inwencji. W ten sposób sem inarzysta sam m a m ożliw ość dochodzenia do interesujących go problem ów , które następnie będzie starał się

rozw iązać oryginalnym i m etodam i. Faza koncepcyjna je s t najtrudniejszą i najbardziej znaczą­ c ą fazą pracy na sem inarium . W je j trakcie m a m iejsce próbow anie sił, podejm ow anie decy­

zji, w rezultacie których dalsze prace z o s tą ją ju ż w yraźnie ukierunkow ane. S tudent musi prze­

sądzić, czym się zajm ie, a co odrzuci z obszaru sw oich zainteresow ań. Potem na dalszych etapach pracy m usi się koncentrow ać ju ż tylko na w ybranych przez siebie problem ach i po­ szukiw ać sposobów ich rozw iązania. Faza koncepcji je s t m ożliw a do pełnej realizacji i w yko­

rzystania dla rozw oju jed y n ie w przypadku spotkania się m istrza i poszukiw acza. W każdym

innym przygotow anie pracy dyplom ow ej będzie m iało charakter o niew ielkim potencjale

tw órczym , przy dom inacji elem entów odtw órczych lub zalgorytm izow anych.

O soba prow adząca sem inarium dyplom ow e o cechach nauczyciela je s t nastaw iona n a re­

ciel prowadzi sw ojego podopiecznego przez kolejne etapy sem inarium , tak aby na końcu stu­

dent przedstaw ił g o to w ą pracę.

Typ form alisty cechuje konsekw encja w realizacji procesu przygotow ania pracy. Form a­

lista dba przede w szystkim o form alną stronę sem inarium i niekiedy pracy dyplom ow ej. By­ wa, że w zględy form alne przedkłada nad m erytoryczne. Form alista sprzyja kształtow aniu się

postaw biernych, niezaangażow anych. D om inacja aspektów form alnych rzutuje na form alny

charakter pracy na sem inarium , która rzadko je s t w spółpracą pom iędzy prow adzącym i sem i­

narzystą.

W yróżniłem je szc ze je d en typ prow adzącego, którym je s t ignorant. Taki prow adzący nie

traktuje sem inarium dyplom ow ego ja k o w ażnej, w ręcz kluczow ej form y kształcenia. N ie zajm uje się studentem i je g o pracą. N ie przykłada wagi do fazy koncepcyjnej. Raczej dąży do

sytuacji, gdy student sam przedłoży g o to w ą pracę. N ie tow arzyszy w ięc w jej pow staw aniu,

przy zm aganiu się studenta z rozterkam i i w ątpliw ościam i. Ten typ prow adzącego w yrządza szkodę sw oim podopiecznym i znacząco zubaża ich przygotow anie do pracy zaw odow ej i do

dalszego życia. N ajm niej szkodliw a je s t sytuacja, gdy tra fią do niego studenci typu „ogryw a- cze” , bow iem je d y n ie w takim przypadku żadnej ze stron nie zależy na nabyw aniu przez stu­

denta now ych kom petencji i na w ykorzystaniu sem inarium do rozw oju (każdej ze stron). Po­

m iędzy ignorantem i „ogryw aczem ” niekiedy zaw ierana je s t cicha ugoda, w m yśl której igno­ rant pozw ala się ograć, a „ogryw acz” m a zielone św iatło do ogryw ania biernego z natury

ignoranta. O czyw iście nie s ą to d ziałania etyczne, je d n ak ż e niestety spotykane. W praktyce

m ożliw e są dow olne zestaw ienia prow adzących i sem inarzystów . W łaściw ie zaw sze pow inno się dążyć do tego, aby n ajczęstszą była relacja m istrz - poszukiw acz.

O czyw iście m ożliw e je s t porządkow anie aktorów procesu przygotow ania prac dyplo­

m ow ych kierując się innym i kryteriam i - np. w przypadku nauczycieli akadem ickich pozio­ mem dośw iadczenia zaw odow ego, dydaktycznego, bogactw em w łasnego w arsztatu b a­

daw czego, a w odniesieniu do studentów - zorientow aniem zaw odow ym , aspiracjam i zaw o­ dow ym i, w ynikam i uzyskanym i na studiach. W ydaje się jednak, że przesądzające o tw órczym

w ykorzystaniu sem inarium je s t duże zaangażow anie każdego, uczestniczącego w nim pod­

m iotu. To jed n ak m istrz je s t osobą, która w yznacza zasady i od niego w dużym stopniu zale­ ży, w ja k ie role w piszą się prow adzący i sem inarzysta.

W dyskusji o kształceniu w szkołach w yższych często zw raca się uw agę na coraz m niej­

sze w ym agania staw iane kandydatom na studia i studentom . R zeczyw iście dostępność stu­

diów je s t znaczna, co spraw ia, że ok. 70% absolw entów szkół ponadgim nazjalnych decyduje

solid-Praca dyplomowa w przygotowaniu zawodowym.. 21

ne przygotow anie i reprezentują w ysoki poziom kom petencji, rozw ijanych i doskonalonych

w trakcie studiów . D la nich sem inarium dyplom ow e je s t o k az ją do zaangażow anej solidnej pracy. M ają oni cechy, a przynajm niej zadatki pasjonatów. Jeśli tra fią na osobę prow adzącą, która tego nie zauw aży m o g ą sw oje pasje zagubić, nie w ykorzystać. W tym zaw iera się kolej­

ny aspekt odpow iedzialności nauczyciela akadem ickiego podejm ującego zadanie prow adze­

nia sem inarium dyplom ow ego. N a VI K ongresie O byw atelskim , który pod hasłem „Jaki roz­ wój, ja k a edukacja - w ielkie przew artościow anie” dw udziestoletnia m aturzystka ze S łupska

apelow ała „C hcem y szkoły pozw alającej rozw inąć skrzydła” . Jej zdaniem szkoła pozw alająca

rozw inąć skrzydła to tak a szkoła, w której „będzie m ożna zw rócić uw agę na osobiste talenty

ucznia, rozw ijać je , która w ym aga kreatyw nego m yślenia, pozw alająca uczniow i kształtow ać je g o charakter”9. Ten postulat odnieść m ożna do całego system u edukacji, rów nież, a m oże

w szczególności do kształcenia akadem ickiego. Indyw idualna i partnerska praca ze studen­

tem , m ożliw a je s t w trakcie sem inarium dyplom ow ego. Tam bow iem je s t m ożliw ość pośw ię­ cenia studentow i i je g o pracy w yłącznej uw agi, co m oże stanow ić skuteczny sposób tw ó rcze­

go tw orzenia sw ojej podm iotow ości przez studenta.

Refleksja końcowa

W przygotow aniu do przyszłej pracy zaw odow ej w ażne znaczenie m oże m ieć przygotow y­

w anie pracy dyplom ow ej. U czestnictw o w sem inarium dyplom ow ym stw arza m ożliw ość re­ alizacji idei indyw idualizacji kształcenia. Öd lat m ożna spotkać postulaty o innow acyjność

w pracy dydaktyczno-w ychow aw czej w szkołach w yższych, m.in. poprzez w zbudzanie w śród

studentów zaciekaw ienia, zainteresow ania i zam iłow ań do studiów , zam iast „spotykanego

ciągle jeszcze faszerow ania ich głów nudnym i zajęciam i” 10. O ile postulat realizacji przez

studentów indyw idualnej ścieżki kształcenia je s t trudny do w drożenia w pełnym zakresie, to indyw idualna i zarazem grupow a oraz zespołow a praca na sem inarium dyplom ow ym je s t

m ożliw a. Z łożoność podejm ow anych problem ów - od koncepcyjnych poprzez praktyczne,

organizacyjne i form alne - stanow i zn ak o m itą bazę do rozw ijania kom petencji i osobow ości studenta. T em atyka pracy i zaangażow anie studenta w jej przygotow anie coraz częściej sta-

n o w iąjed e n ze składników w arunkujących zainteresow anie absolw entem przez pracodaw ców

9 Κ.. Firlej, Chcemy szkoły pozwalającej rozwinąć skrzydła, Rozwój i edukacja. Wielkie przewartościowa­

nie, red. J. Szomburg, Gdańsk 2011, s. 100.

i uzyskanie zatrudnienia. D bałość o w ysoką rangę sem inarium dyplom ow ego i w ysoki po­

ziom zajęć sem inaryjnych je s t w ażnym postulatem dla kształcenia akadem ickiego.

Bibliografia

Brzezińska A., Interakcyjny m odel edukacji w szkole wyższej, [w:] Ewaluacja procesu kształcenia

w szkole wyższej, red. A. Brzezińska, J. Brzeziński, Poznań 2000.

Brzezińska A., M iejsce ew ałuacji w procesie kształcenia, [w:] Ewaluacja a ja k o ść kształcenia w szkole

wyższej, red. A. Brzezińska, J. Brzeziński, A. Eliasz, W arszawa 2004.

Denek Κ., Prace m agisterskie, „D ydaktyka Szkoły W yższej” 19987, nr 2.

Denek Κ., Uniwersytet w perspektyw ie społeczeństwa wiedzy. Nauka i edukacja w uniwersytecie X X I

wieku, Poznań 2011.

Firlej Κ., Chcemy szkoły pozw alającej rozwinąć skrzydła, Rozwój i edukacja. Wielkie przew artościo­

wanie, red. J. Szomburg, G dańsk 2011.

Klasińska B., P rofd organizacyjny i m etodyczny warsztatu prac naukowych studentów pedagogiki, [w:] Edukacja jutra. Aksjologia, innowacje i strategia rozwoju, red. K. Denek, A. Kamińska, W. Kojs, P. Oleśniewicz, Sosnow iec 2011.

Kotarbiński T., H asło dobrej roboty. W arszawa 1975.

N aw rot D., Rola treningów tw órczości w kształceniu nauczycieli, „Innow acje w Edukacji A kadem ic­ kiej”, 2002, nr 1.