WOJEWÓDZKI URZĄD STATYSTYCZNY
/v^ yV o;
V*1 'f*
NIEKTÓRE PROBLEMY ZATRUDNIENIA W WOJEWÓDZTWIE KATOWICKIM
KATOUICE
V
SIERPIEŃ
1990
Problemy zatrudnienia zawsze miały istotne znaczenie
w woj ewództwie ka tow ickim - najbardziej up rz emy słow iony m regionie kraju. Problemy te w przeszłości wiązaŁy się z rozwojem przemysłu - budową nowych kopalń, hut oraz z rosnącymi stale potrzebami g o s p o darki na nowe kadry. Problemy te sz czególnie ostro dały znać
o sobie w latach osiemdziesiątych, kiedy to deficyt zatrudnienia stał się dotkliwie odczuwalny w wielu przedsiębiorstwach, stanowiąc nieje dno krotnie barierę hamującą rozwój.
Sytuacja ta c ha rakterys tycz na była również i dla innych ośrodków przemysło wych kraju. Deficyt zatrudnienia kształtował się bowiem pod wpływem różnorakich czynników, lecz w szczególności
pod wpływem sytuacji demograficznej, dezakt ywi zacji części ludności (wcześniejsze emerytury i urlopy wycho wawcze kobiet) oraz skrócenia obowiązkowego czasu pracy. Na zaostrzeni e braków zatrudnienia
rzutowała również fluktuacja kadr, powodowana m.in. uci ążliwością pracy, związaną z zast ęp owa niem pracy uprz edm iotowione j pracą żywą oraz konkurencją zakładów pracy o wyższych wynagrodzeniach.
I
Każdego roku wydziały zatrudnienia urzędów administracji
t *
terenowej kierowały do pracy setki tysięcy osób (w 1985 r. 276 tys., w 1986 r. - ponad 300 tys.,w 1988 r. - ponad 242 tys. i w 1989 r. - ponad 208 tys. osób). Problem ten w ponad 85% był skutkiem f l u k t u acji i w ponad 90% dotyczył robotników. Prawie co piąty pracownik w sektorze us po łecznionym w 1986 r. zmienił w województwie pracę.
Sytuacja taka musiała ni ek orzy stn ie rzutować na wyniki pracy.
Nic więc dziwnego, że zakłady pracy każdego miesiąca zgłaszały w wydziałach zatrudnienia dziesiątki tysięcy wolnych miejsc pracy, podkupując za wszelką cenę nowych pracowników, przy pow szechnym narzekaniu na ni edoskonałość systemu wynagradzania. Nawet w p r o w a dzenie w wielu prz eds iębiorstw ach zakładowych systemów w y n a g r a d z a nia nie zmniejszyło fluktuacji.,
i
W końcu grudnia 1986 r. w ewidencji wydziałów zatrudnienia było na terenie województwa prawie 56 tys. ofert pracy, tj. ponad 19% wolnych miejsc w kraju. W końcu 1988 r. wolnych miejsc pracy było prawie 70 tys., a w grudniu 1989 r. ponad 59 tys. Jeszcze w dniu 30 stycznia 1990 r. liczba ofert pracy zgłoszonych w W y d z i a le Zatrudnienia Urzędu Wojew ódz kiego wynosiła około 13 tys.
Na jednego pos zuk ującego pracy przypadały w województwie tysiące ofert pracy - w 1988 r. - 11,7 tys. i w 1989 r. - 2,3 tys.
W po wsz echn ym odczuciu była to sytuacja nienormalna, której towarzyszył ogólny spadek dyscypliny pracy, obniżenie wydajności i jakości pracy oraz prz erosty administracyjne, a nawet "ukryte
bezrobocie". * '
' Od szeregu lat w kręgach de cyzyjnych mówiło się o k o n i e c z ności racjonali zacj i zatrudnienia w gospodarce, jfednak były to tylko "pobożne życzenia".
Dopiero 1990 r. przyniósł w tym zakresie radykalne zmiany, pod wpł ywem wpr ow ad zo ny ch na początku roku fundam entalny ch zmian w system ie fun kcjonowania gospodarki mający ch na celu przejście do gospodarki rynkowej. Skokowy wzrost cen podstawo wyc h nośników energii, stopy procentowej i kursu walut, ograniczenia wzrostu płac w sektorze produkcji mat erialnej i w sferze budżetowej oraz polityka ogranicza nia wzrostu wydatk ów budżetowych, a także wzrost udziału budżetu w akumulacji przed si ęb io st w sp owodowały praktycznie już w ciągu stycznia 1990 r. gruntowną zmianę sto sunków ekonomicznych, tj. przejście od pe rm anen tny ch niedobo rów do gospodarki u z a l e ż n i o nej od popytu. Miało to rozległe ko ns ekwencje we wszystkich sferach gospodarowania, a w dziedzinie zat rudnienia systematyczny spadek zatrudnienia w tempie wo ln iej szym od spadku produkcji i pojawienie się nieznanego dotychczas w otwartej postaci i wyraźnie p o s t ę p u j ą cego b e z r o b o c i a . ’
W koócu lipca br. zarej est rowanych bezrobo tny ch było w woj ewództwi e 35,5 tys. (w końcu stycznia b y ł o i c h 405, w końcu marca 8,8 tys, a w końcu czerwca już 27,1 tys. osób). W ogólnej liczbie bezrobotn ych w lipcu br. było 35,6% osób, które przed rejestracją nie pracowały dłużej niż 3 miesiące i nie były a b s o l wentami szkół. A b s o l w e i r i szkół w ogólnej liczbie bezrobotnych stanowili 12,2% (4,3 tys.. osób). W okresie 7 miesięcy br. 659 zakładów pracy z terenu województwa zgłosiło zwolnienia grupowe.
W koflcu lipca br. bezrobotnych ze zwolnień grupowych było 4529.
Niezależnie od przycz yn, prze ciętne zatrudnienie w sektorze uspołeczniony m województwa przez cały 1989 r. - i podobnie w 1990 r.- wykazuje tendencje spadkowe, przy czym w 1990 r. spadek ten jest głębszy. W przemyśle dynamika zatrudnienia kształtowała się n a s t ę pująco:
Miesiące
LATA I II III IV V VI VII
analogiczny miesiąc poprzedniego roku == 100 1989 ... 97,1 96,9 96,2 96,1 95,9 95,6 95,0 1990 ... . 92,4 93,7 93,8 93,6 90,9 93,0 91,9
Jeszcze w maju 1989 r. przeciętne zatrudnienie w przemyśle sektora uspołeczni onego wynosiło ponad 800 tys. pracowników, lecz i
już od następnego miesiąca ksz tał towało się poniżej tej liczby i systematycznie z miesiąca na miesiąc spadało, zwłaszcza widoczne jest to w 1990 r., co ilustrują nas tępujące dane:
WYS ZCZ EGÓLNIENIE
Miesiące
I II III IV V VI VII
Przeciętne z a t r u d
nienie w t y s . ... 777 ,3 774,1 768,3 759,8 729,8 723,6 719,3 Spadek z a t r u d n i e
nia w stosunku do miesiąca poprzedniego
w tys. osób ... 3,2 5,8 8,5 30,0 6,2 4,3
Przeciętne miesięczne zat rudnienie w lipcu br. w stosunku do stycznia obniżyło się o 58 tys. osób, tj. o 7,5%. Niezależnie
od zwolnień grupowych i innych,w przemyśle w I półroczu br. miało również miejsce szereg zmian organizacyjnych, związanych zwłaszcza
<z reorganizacją g ó r n i c t w a , n p . przekazanie do budownictwa p r z e d s i ę I biorstw robót g ó r n i c z y c h ,'likwidacja Przeds iębiors tw Eksploatacji Węgla (PEW-ów) oraz Prz ed siębiorstwa Mechanizacji, Automatyzacji i Elektroniki Górniczej "Polmag-Ernag" itp. - mających wpływ na zmiany w poziomie zatrudnienia. W pozostałych gałęziach przemysłu również w 1990 r. nastąpiły istotne zmiany w przeciętnym zatrud-
Gałę.zie przemysłu
P r z e m y s ł :
węglowy ...
paliw ...
hutnictwa żelaza ...
metali nieżelazn ych ...
metalow y ...
mas zynowy ...
precyzy jny ... ...
środków transportu ...
el ekt rotech nicz ny
i.elektron iczn y ...
c h e m i c z n y ...
szklarski ...
ceramiki szlachetnej ... : . . drzewny ... ...
papie rni czy ...
włó kie nniczy ... , odzieżowy ... ...
skórzany ...
'spożywczy ... ... . paszowy i utylizacyjny ...
poli gra ficzny ...
Przeciętne zatrudnienie w tys, w styczniu w lipcu
410 2 374 0
11 1 10 9
69 0 68 9
21 2 20 5
22 2 20 3
79 5 75 8
7 1 6 7
7 6 7 3
14 3 13 5
24 4 . - 23 1
' 5 4 5 2
0 8 0 8
5 0 4 1
2 2 2 0
7 8 7 2
14 0 13 3
4 2 3 7
21 1 19 1
0 6 0 5
3 5 3 1
Zamieszczona poniżej lista rankingowa ilustruje stopieó obciążenia poszczeg óln ych gałęzi.p rzemy słu spadkiem przeciętnego zatrudnienia:
Gałęzie przemysłu
P r z e m y s ł :
drzewny ... ■. . . . ; t . paszowy i utylizacyjny ... . skórzany ... ... ...
pol igr aficzny . ... . pap ierniczy .. . ...
węglowy ...•...
spożywczy ...
metalowy ...
włó kie nniczy ...
precyzyjny ...
elektro tec hniczny
i el ek tr oni czny ... . chemiczny ...
szklarski ... ...
odzieżowy ...'...
środków transportu ...
maszynowy ...
Na 1000 osób zatrudnionych w styczniu br. liczba zw o l n i o nych do lipca 1990 r.
132
120
116115 105 104 95 90 63 60 5353 50 50 49 47
Gałęzie przemysłu /dok./
Przemysł /dok./
metali nieżelaznych paliw ...
hutnictwa żelaza . ceramiki szlachetnej
Na 1000 osób zatrudnionych
w styczniu br. liczba zwolnionych do lipca 1990 r.
34 15 15
10
W lipcu br. w stosunku do początku roku przeciętne z a t r u d nienie zwiększyło się tylko w przemyśle materi ałó w budowlanych o 27% i energetyce o 0,5%.
Mimo dość znacznego spadku zatrudnienia prawie we wszystkich g a ł ę z i a c h •przemysłu - jak potwierdzają dane statystyczne - z a t r u d n i e nie to malało w tempie wolnie jsz ym aniżeli produkcja sprzedana.
Przykład z czerwca br. ilustruje te tendencje:
Gałęzie przemysłu
P r z e m y s ł :
Spadek dynamiki w czerwcu 1990 r w stosunku do czerwca 1989 r.
przeciętnego zatrudnienia
produkcji sprzedanej (w cenach stałych) . w %
węglowy ... 7 6 34 2
paliw ... 0 6 25 9
hutnictwa żelaza ... 4 1 31 7
metali nie żelaznych ... 5 4 42 0
metalowy ... 10 6 27 9
maszynowy ... ... 10 2 48 3
precyzyjny ... .... 8 7 32 2
środków transportu ...
ele ktrotechniczny
12 7 6 5
i elektroniczny ... 6 4 31 9
chemiczny ... 7 4 29 8
szklarski ... 2 7 42 4
ceramiki szlachetnej ... 2 7 40 5
papierniczy ... 10 0 40 4
drzewny ... 23 8 46 7
włókienniczy ... 3 ? 31 0
odzieżowy ... 9 8 27 6
skórzany ... 9 0 37 4
spożywczy ... 1 6 46 0
paszowy i utylizacyjny ... . 24 6 41 7
poligraficzny ... 11 1 35 1
W przemyśle energ etycznym w tym czasie przeciętne zatrudnienie wzrosło o 0,7% lecz sprzedaż spadła o 13,7%, podobnie w przemyśle
/ ' ‘
a sprzedaż zmniejszyła się aż o 29,5%.
W całym przemyśle województwa w poszczególnych miesiącach 1990 r. w stosunku do analogiczny ch miesięcy ub.r. spadek p r z e c i ę t nego zatrudnienia i sprzedaży kształtował się następująco:
Produkcja sprzedana
Styczeń ... ... ... 7,6 28,7 Luty ... ... 6,3 26,3 Marzec ... ... 6,2 30,1 Kwiecień ... ... 6,4 29,4 Maj ... i... ... 9,1 31,2 Czerwiec ... ' 7,0 35,7 Lipiec ... ... 8,1 25,0 Styczeń - lipiec ... ... 6,7 28,3
• \ \
Z powyższego wynika^ że (dwucyfrowy) spadek .produkcji
sprzedanej niewiele ma wsp ólnego ze spadkiem zatrudnienia i działają tu raczej poza personalne przyczyny - zwłaszcza ograniczony popyt, zatory płatnicze, drogi kredyt, wysokie marże, trudny eksport itp. ' Spadek poziomu zatrudnienia przestał już być barierą hamującą
wzrost poziomu produkcji i rozwój gospodarki.
Nadal utrzymuje się i pogłębia w gospodarce województwa niekorzystna struktura zatrudnienia - w 1909 r. - 81,2% (w I p ó ł r o czu 1990 r. - 81,6%) osób pracowało w sferze produkcji materialnej, a tylko 18,8% (w I półroczu 1990 r. - 13,4%) w sferze szeroko p o j ę tych usług (w województwie st. warsz aw sk im 37%, krakows kim 34%).
Tak niski odsetek zatrudnionych w sferze budżetowej świadczy
o gorszej obsłudze ludności wojew ód ztw a w zakresie oświaty, ochrony zdrowia, kultury, bankowości, ubezp iec zeń itp.
/ ' l:ï:- .:.uj '• ‘ . . '' :■
'•■S V. • O • 1 .... -
/'■
, .
V
WUS Katowice, MMn.'MLtyÿo 4 0 0 A1
