S³awomir Jarka
Szko³a G³ówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
WYKORZYSTANIE ANALIZY DU PONTA DO OCENY RENTOWNOCI PRZEDSIÊBIORSTW
USE OF DU PONTS ANALYSIS OF EVALUATIONS RENT COMPANIES
S³owa kluczowe: analiza finansowa, rentownoæ
Key words: ratio analysis, financial performance, profitability measures
Synopsis. System oceny przedsiêbiorstw mo¿na zdefiniowaæ jako celowo okrelony zbiór elementów podlegaj¹- cych ocenie oraz relacji zachodz¹cych miêdzy nimi, s³u¿¹cy do sformu³owania s¹dów wartociuj¹cych dzia³alnoæ przedsiêbiorstw w ró¿nych perspektywach czasu. Analizuj¹c wyniki ekonomiczne w grupie przedsiêbiorstw dzier-
¿awionych i jednoosobowych spó³ek AWRSP stwierdzono, ¿e efektywnoæ zaanga¿owanego kapita³u w³asnego mo¿na podnosiæ przez zwiêkszenie udzia³u kapita³u obcego i przez to ograniczenie kapita³u w³asnego w finansowa- niu maj¹tku. Wykorzystanie zewnêtrznych róde³ finansowania w dzia³alnoci przedsiêbiorstw jest uzasadnione dopóki, dopóty marginalna rentownoæ aktywów ogó³em przekracza marginalny koszt kapita³u obcego.
Uzasadnienie podjêtej tematyki
Dzia³alnoæ gospodarcza przedsiêbiorstw podlega weryfikacji i ocenie w zakresie osi¹ga- nych wyników, w obliczu koniecznoci podejmowania bie¿¹cych i strategicznych decyzji go- spodarczych zapewniaj¹cych sprawne ich dzia³anie i rozwój w d³u¿szym horyzoncie czasu.
Jednak trafnoæ tych decyzji zale¿y przede wszystkim od zestawu informacji, tworz¹cych sys- tem oceny przedsiêbiorstwa. System oceny przedsiêbiorstw w gospodarce rynkowej powinien w jak najszerszym zakresie wykorzystywaæ ró¿norodne metody i narzêdzia umo¿liwiaj¹ce w³a-
ciw¹ ocenê prowadzonej dzia³alnoci operacyjnej w krótkim okresie oraz efekty przeprowa- dzonych dzia³añ restrukturyzacyjnych w d³ugiej perspektywie czasu. System taki nale¿y do najwa¿niejszych instrumentów zarz¹dzania przedsiêbiorstwami i oceny ich dzia³alnoci. W zwi¹zku z tym, system oceny przedsiêbiorstwa mo¿na zdefiniowaæ jako celowo okrelony zbiór elementów podlegaj¹cych ocenie oraz relacji zachodz¹cych miêdzy nimi, s³u¿¹cy do sformu³o- wania s¹dów wartociuj¹cych dzia³alnoæ przedsiêbiorstw w ró¿nych perspektywach czasu.
Wed³ug Hamrola [1992] system analizy i oceny powinien byæ nakierowany zarówno na syste-
matyczn¹ obserwacjê otoczenia, jak i na rozpoznanie w³asnych mo¿liwoci i zagro¿eñ dla przed-
siêbiorstwa w jego otoczeniu. Analiza i ocena w uk³adzie ex ante stwarza podstawy podejmo-
wania bie¿¹cych i d³ugofalowych decyzji gospodarczych, z drugiej za w uk³adzie ex post
stanowi narzêdzie oceny ich trafnoci i wskazuje kierunki ewentualnych korekt dzia³añ napraw-
czych i rozwojowych przedsiêbiorstw.
W sk³ad systemu oceny przedsiêbiorstwa w obszarach przeprowadzonych zmian wa¿- nych dla sprawnego funkcjonowania oraz rozwoju wchodzi analiza finansowa, która jest czêci¹ analizy ekonomicznej przedsiêbiorstw [Bednarski 1994]. Sytuacja finansowa przedsiê- biorstwa jest bowiem odzwierciedleniem poziomu efektywnoci we wszystkich sferach jego dzia³alnoci. Wp³ywa na warunki rozwoju przedsiêbiorstwa, podejmowanie przedsiêwziêæ in- westycyjnych oraz mo¿liwoci tworzenia bodców ekonomicznych motywuj¹cych kadrê kie- rownicz¹ i pozosta³ych pracowników do efektywnej pracy. G³ównym celem analizy finansowej jest prawid³owe i rzetelne rozpoznanie kondycji ekonomiczno-finansowej przedsiêbiorstwa oraz zdolnoci generowania dodatnich wyników finansowych, utrzymywania p³ynnoci finanso- wej i zdolnoci kredytowej.
Metody badawcze
Do zebrania danych na temat dzia³alnoci oraz uzyskiwanych wyników badanych przedsiê- biorstw wykorzystano metodê analizy róde³, zwan¹ równie¿ metod¹ dokumentacyjn¹ [Stachak 1997]. ród³em informacji faktualnej, wykorzystywanej równie¿ dla celów praktyki gospodar- czej by³y sprawozdania finansowe. Badaniami objêto przedsiêbiorstwa dzier¿awione oraz jed- noosobowe spó³ki Agencji Nieruchomoci Rolnych, powsta³e w wyniku przejêcia i zagospo- darowania maj¹tku, po by³ych pañstwowych przedsiêbiorstwach gospodarki rolnej, prowadz¹ce dzia³alnoæ na terenie Wielkopolski.
Budowa i wykorzystanie modelu Du Ponta
Wskaniki rentownoci uwa¿ane s¹ za jedne z najwa¿niejszych przy ocenie wszelkich ro- dzajów dzia³añ podejmowanych w przedsiêbiorstwach, zarówno tych o charakterze operacyj- nym jak i inwestycyjnym. Mog¹ równie¿ s³u¿yæ do oceny przedsiêwziêæ restrukturyzacyjnych przeprowadzanych z ró¿nym natê¿eniem w przedsiêbiorstwach ró¿ni¹cych siê form¹ organiza- cyjn¹ i prawn¹. Wskaniki te skonstruowane s¹ w oparciu o relacje ró¿nych kategorii wyniku finansowego do odpowiednich wielkoci, które przyczyni³y siê do jego wypracowania. W procesie analizy rentownoci badanych przedsiêbiorstw wykorzystano formu³ê Du Ponta.
Wed³ug tej metody mo¿na oceniæ, ¿e wysoka rentownoæ zaanga¿owanych kapita³ów zale-
¿y od rotacji maj¹tku. W dalszej kolejnoci do czynników determinuj¹cych rentownoæ kapita-
³u w³asnego zalicza siê kszta³towanie siê poziomu sprzeda¿y. Wartoæ sprzeda¿y nie podlega bezporedniej ocenie przy konstrukcji syntetycznego wskanika rentownoci aktywów ogó-
³em. Jednak dziêki wykorzystaniu modelu Du Ponta mo¿liwym jest okrelenie roli sprzeda¿y w kszta³towaniu rentownoci analizowanych przedsiêbiorstw. Ponadto, korzystaj¹c z podstawo- wej zasady piramidy rentownoci tzn. rozk³adu na czynniki proste, wskazuje siê na mo¿liwoci wzajemnego substytuowania siê rentownoci sprzeda¿y i rotacji aktywami przy d¹¿eniu do za³o¿onego poziomu rentownoci.
W kontekcie przeprowadzonych zmian w badanych przedsiêbiorstwach, pozytywna oce- na rentownoci przez inwestorów daje mo¿liwoci pozyskiwania kapita³u, który umo¿liwi dal- szy rozwój i w efekcie powiêkszy zdolnoci przedsiêbiorstwa do generowania zysku. Analizê rentownoci przeprowadzono w oparciu o model Du Ponta, który przedstawiono na rysunku 1.
Analizowane wskaniki rentownoci w grupach przedsiêbiorstw przedstawiono w tabeli 1.
W badanym okresie najkorzystniejsze dla przedsiêbiorstw powsta³ych w wyniku zagospo-
darowania maj¹tku przejêtego do Zasobu WRSP na terenie Wielkopolski okaza³y siê lata 1994
- 1997, kiedy to ponad 80% z nich uzyskiwa³o wyniki dodatnie. Kolejne dwa lata to stopniowe
pogarszanie siê osi¹ganych rezultatów. Analiza wykaza³a, ¿e odsetek przedsiêbiorstw wykazu-
j¹cych zysk netto na koñcu 1999 r. wynosi³ niespe³na 50.
=\VNQHWWR
6SU]HGD
$NW\ZD
=RERZL ]DQLD
RJyáHP
5RWDFMDDNW\ZyZ
5HQWRZQR ü
VSU]HGD \
6WUXNWXUDNDSLWDáX
ZáDVQHJR
5HQWRZQR ü
DNW\ZyZ
5HQWRZQ ZáDVQHJR
.DSLWDáRJyáHP
Rysunek 1. Model analizy wskanikowej Du Ponta
ród³o: Sierpiñska, Jachna 2000.
w t s r o i b ê i s d e z r p h c a p u r g w i c
o n w o t n e r i k i n
a k s W . 1 a l e b a T
e i n e i n l ó g e z c z s y
W Lata
4 9 9
1 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 e
n o i w a
¿ r e i z d a w t s r o i b ê i s d e z r P
]
% [ y
¿ a d e z r p s æ
o n w o t n e
Rentownoæmaj¹tku[%]
Rentownoækaptia³uw³asnego[%] R
0 4 , 0 15,84
8 4 , 6
3 2 , 9,64 8,15 1 2
6 4 , 1 19,89
7 9 , 2 2
8 3 , 87,41
7 6 , 3 2
6 0 , 6,57 3,27 7
5 0 , 8,60 40,51 1
4 0 , 6,55 2,20 8
0 6 , 5,10 3,65 7 P
S R W A i k
³ ó p s e w o b o s o o n d e J
]
% [ y
¿ a d e z r p s æ
o n w o t n e
Rentownoæmaj¹tku[%]
Rentownoækaptia³uw³asnego[%] R
3 7 , 0,97 0,20 1
7 3 , 2,29 34,21
8 9 , 2,88 36,21
8 0 , 2,20 2,35 3
5 1 , 2,34 2,63 3
4 6 , 0,72 0,17 1
5 7 , 2,28 3,39 4
8 2 , 11,64
7 2 , 2 e
n s a
³ w e i n a w o c a r p O : o
³ d ó r
