KS. JAN RĄB
DOM KSIĘŻY MISJONARZY
I SEMINARIUM DIECEZJALNE W BRZOZOWIE
1760— 17831 Założenie i uposażenie domu
a Z a ł o ż e n i e d o m u
B iskupi przem yscy praw ie do pierw szej połow y XIX w. — a więc około czterysta pięćdziesiąt lat m ieszkali zasadniczo w Brzozowie, gdyż tam m ieli swe dobra i dzięki tem u łatw iej im było w yżyw ić liczny dw ór b is k u p i1. Klucz brzozow ski przynosił praw ie 40% ogól
nego dochodu b iskupstw a 2. W okresie najazdów ta ta rsk ic h i w ojen bezpieczniej było m ieszkać w Brzozowie niż w P rzem yślu, gdzie nie było odpow iedniej rezydencji biskupiej. Dopiero bp W acław H ieronim S ierakow ski (1742— 1760) zbudow ał w P rzem yślu rezy
dencję dla biskupów . Bp A leksander A ntoni F red ro (1724—1734) najchętniej m ieszkał w R adym nie, gdzie też były dobra biskupie.
W Brzozowie biskupi przem yscy posiadali piękny i uforty fik o w a
ny pałac, w k tó ry m była k a p lic a 3. Bp K rzysztof J a n Szem bek w 1724 r. erygow ał w Brzozowie kolegiatę a przy niej kap itu łę ko- legiacką; bp W acław H ieronim Sierakow ski założył tu w r. 1745 dom Księży M isjonarzy, zaś w r. 1760 D iecezjalne S em inarium Duchowne pod ich zarządem , w reszcie podjął rów nież stara n ia o założenie dom u Sióstr M iłosierdzia 4.
T rzeba wspom nieć o tym , że m iasto Brzozów było w łasnością 1 J. R ą b , K a p it u ła k o le g ia c k a w B r z o z o w ie 1724—1788, Iw onicz Z d ró j 1973 (mps) s. 28.
2 J. F e d e r k i e w i c z , K a p it u ła p r z e m y s k a o b . ła c . „K ronika D ie
cezji P rz e m y sk ie j” R. l!3: 1(913 z. 4 s. 110; J. R u t ko>w s k i i , K lu c z b r z o z o w s k i b i s k u p s t w a p r z e m y s k i e g o w X V I I I w ., K ra k ó w 1910 s. 171.
W X V III w. obszar tego klucza liczył 18 tysięcy m orgów ; T a m ż e , s.
32, 86— 147.
3 J. R ą b , K a p i t u ł a k o le g ia c k a , s. 31 n.
4 J. R ą b , T a m ż e s. 13, 140, 161, 205—2110, 245 n; T e n ż e , K o ś c ie l
n e d z i e je B r z o z o w a , NP t. 11: 1960 s. 305—320.
6 K S . J A N R Ą B
[2 ]
b iskupstw a przem yskiego od 1384 r.5 Ten fa k t tłum aczy troskę biskupów o m iasto jak rów nież ich sta ra n ia o w szystko co służy
łoby jego świetności. Między innym i bp W acław H ieronim S iera
kow ski postanow ił założyć w Brzozowie drugie Diecezjalne Sem i
n ariu m Duchowne. P rzy k atedrze przem yskiej S em inarium Du
chow ne założył bp J a n Zbąski w 1687 r. i pow ierzył je k ierow nictw u Księży M isjo n a rz y 6. Od początków swoich rządów w die
cezji przem yskiej tj. od r. 1742 bp W. H. Sierakow ski zam ierzał osiedlić w Brzozowie Księży M isjonarzy, pow ierzyć im prow adze
nie drugiego S em inarium Diecezjalnego oraz zlecić im rów neż p ro w adzenie dom u rekolekcyjnego. Fundusze grom adził od 1743 r.7 M isjonarze sprow adzeni przez niego p rzybyli do Brzozowa 29 m aja 1745 r.8 W dniu 31 m aja 1745 r. biskup omówił w a ru n k i założenia dom u z ks. P io trem Jackiem Sliw ickim , w izytatorem Zgrom adze
nia i po ich uzgodnieniu w zajem nie je p o d p is a li9. Treść tego ak tu erekcyjnego jest następująca: biskup W. H. S ierakow ski dla dobra m oralnego ubogich w ieśniaków tych górskich okolic oraz dla pod
niesienia duchow ego poziom u duchow ieństw a diecezji przem yskiej chce ufundow ać dom m isyjny i popraw y ducha kościelnego („Do- m um Missionis et R eform ationis S piritus Ecclesiastici”) pod kie
row nictw em Księży M isjonarzy. W um ow ie ustalono w zajem ne zo
bow iązania. 1. B iskup obiecał w ybudow ać przy kolegiacie dom m u
row any i połączyć go k ry ty m przejściem z kościołem (per in te r
m edium am bulacrum ); ogrodzić dom m urem i zaopatrzyć w sprzęt dom ow y i kościelny; 2. B iskup przekazał M isjonarzom na p ry w a tn ą kaplicę górną część południow ej wieży kolegiaty, a w dolnej części p rzyrzekł urządzić kaplicę publiczną, k tó rą połączy z górną kaplicą k rę ty m i schodam i (per cochleam). Do tej kaplicy odda z kolegiaty łaskam i słynący obraz M atki Boskiej O gnistej; 3. W brzozowskim
5 AGZ VII nr 15 s. 27—31; W. A b r a h a m , Powstanie organizacji Kościoła łacińskiego na Rusi, L w ów 1(904 s. 31(8; J. R ą b , Kapituła kolegiacka, s. 29 n.
6 J. R ą b, Seminarium diecezjalne w Przemyślu pod kierownictwem Księży Misjonarzy (1687— 1783), NP t. 14: 1960 s. 255—360; T e n ż e , Historia Seminarium Duchownego w dziejach diecezji przemyskiej do 1946 r., Iwonicz Zdrój 1,976 (mps) s. 3—6.
7 J. R ą b , Kolegiata w Brzozowie i jej kapituła (1724—1788), Iwo
nicz Zdrój 11956 (mps) s. 1(2; J. A t a m a n, W. H. Sierakowski i jego rządy w diecezji przemyskiej, Warszawa 1936 s. 14)5 n.
8 ArMKir Historia Congregationis Missionis in Polonia, s. 649; J.
R ą b , Działalność Księży Misjonarzy w diecezji przemyskiej, Iwonicz Zdirój 1959 (mps) s. 1194—197.
9 ADP nr 76 Continuatio actorum curiae epitscopalis Premislicnsis ex a. 1757—1760 suh praesulatu W. H. Sierakowski, s. 351— 353, 360—
362i, 377^-318(9; J. R ą b , Kolegiata, s. 12; J. A t a m a n , dz. cyt., s. 146;
W. S a r n a , Biskupi przemyscy obrz. łac., Przem yśl 1910 t. l2 s. 450;
ASDP W. K o c h oi w s, k i, Kronika Seminarium Duchownego diecezji przemyskiej obrządku łacińskiego 1687—1895, s. 99.
t
13] D O M X X M IS J O N A R Z Y I S E M IN A R IU M W B R Z O Z O W IE 7 dom u Księży M isjonarzy m a zamieszkać sześciu kapłanów ze Z gro
m adzenia oraz dw u b raci lub św ieckich do posługi. Dla każdego m isjonarza biskup przeznaczał 500 złp rocznie na utrzym anie, a nadto 300 złp na konserw ację budynków . Zasadniczym jednak źród
łem u trzy m an ia m isjonarzy m iał być jakiś folw ark; 4. M isjonarze zobow iązyw ali się do prow adzenia m isji na teren ie diecezji; 5. Na polecenie biskupa lub konsystorza mieli przyjm ow ać do dom u d u chow nych przysłanych „na p o k u tę” lub dla popraw y życia; 6. Za
nim biskup w ybuduje dom i zapew ni dochody na utrzym anie, w i
zy tato r m iał w yznaczyć dwóch lub trzech m isjonarzy, k tórzy za
m ieszkają w stare j plebanii przy kolegiacie, będą prow adzić m isje i czuwać nad budow ą domu. Biskup zapew ni im w yżyw ienie ze swoich folw arków , a na odzież przeznaczy 200 złp rocznie i zw róci koszty podróży; 7. W sem inarium zam ieszka sześciu kleryków . Mi
sjonarze m ają im zapew nić pożyw ienie i d w uletnią naukę; 8. K iedy już będą gotow e w szystkie b u dynki i dochody będą zapew nione, n astąp i p ra w n y ak t erekcji.
W ym ienione obietnice biskupa i zobow iązania m isjonarzy, w im ieniu Zgrom adzenia p rz y ją ł w Brzozowie, w dniu 31 m aja 1745 r.
ks. P io tr Jacek Sliwicki, w izytator. Z atw ierdził je rów nież gene
ra ln y przełożony zgrom adzenia ks. J a n C outy w P ary żu dn. 12 sierpnia 1745 r .10 M isjonarze przybyli do Brzozowa w 1745 r. i osiedlili się w stare j plebanii, budow ę zaś dom u m urow anego roz
poczęto w 1746 r.11
Bp W. H. Sierakow ski pism em z 5 lutego 1747 r., w ydanym w Brzozowie, p rzedstaw ił brzozow skiej k ap itu le kolegiackiej swój p ro jek t erekcji dom u Księży M isjonarzy 12. K a p itu ła kolegiacka od
była 7 lutego 1747 r. nadzw yczajną sesję i w yraziła zgodę na p ro jek t biskupa, ale dodała cztery prośby: 1. Księża M isjonarze po
w in n i pom agać w ikariuszom kolegiaty w słuchaniu spowiedzi, zwłaszcza w głów ne św ięta i w czasie w ielkanocnym ; 2. M isjonarze pow inni brać udział w procesjach z Najśw. S akram entem , zw łasz
cza w oktaw ie Bożego Ciała. 3. Do kaplicy m isjonarzy przeznaczyć inny obraz zam iast obrazu M atki Boskiej O gnistej; u nich będzie on bowiem niedostępny dla w iernych, zaś w ikariusze z kolegiaty u tra c ą dochody; 4. Zegar, k tó ry biskup chciał umieścić na wieży z kaplicą dla m isjonarzy, pow inien znajdow ać się na w ieży sygna
tu rk i, poniew aż z niej będzie widoczny dla lu d u i kleru. O pieka n ad zegarem pow inna należeć do personelu zak ry stii kolegiaty 13.
Z kolei przem yska k ap itu ła k a te d ra ln a w yraziła swą zgodę na 10 ADP nor 76 Continuatio actorum, s. 351 n.
11 J. R ą b, Kapituła, s. 550.
12 ADP na: 497 Brzozów 3. Akta parafialne 1703—1749, s. 149; J.
R ą b , Kościelne dzieje Brzozowa, s. 301 n.
13 ADP nr 488 Kolegiata brzozowska, s. 72 n.
8 K S . J A N R Ą B
[4]
erekcję dom u Księży M isjonarzy w Brzozowie na sesji dn. 25 czerwca 1747 i 25 czerw ca 1749 r.14 O stateczna p ra w n a erekcja do
m u brzozowskiego nastąp iła w dniu 4 sierpnia 1760 r .15, chociaż m isjonarze faktycznie przybyli do Brzozowa w 1745 r. i pełnili obowiązki zgodnie z podpisaną um ow ą 16.
b U p o s a ż e n i e d o m u
Na uposażenie dom u Księży M isjonarzy w Brzozowie bp W. H.
S ierakow ski grom adził fundusze już od r. 1743. Pochodziły one z różnych źródeł. I tak — na prośbę bpa W. H. Sierakow skiego, prepozyt kańczudzki, ks. M aciej Flaszyński, ofiarow ał sum ę 10 000 z ł p 17. W ikariusz p arafii Rychcice, ks. J a n Dobrzański, w czasie w izytacji dn. 27 w rześnia 1743 r. odstąpił swe m aterialne p re te n sje do scholastyka jarosław skiego, ks. F ranciszka W ieniaw skiego, na rzecz fundacji Księży M isjonarzy w B rzozow ie18. Po śm ierci ks. A dam a Janickiego, proboszcza w Nowosielcach koło P rzew orska,v została sum a 16 855 złp. B iskup przeznaczył ją na fundację dom u Księży M isjonarzy w Brzozowie 19. Na ten cel prze
znaczył rów nież pieniądze i w artościow e przedm ioty, pozostałe po zm arłych kanonikach przem yskich: Zygm uncie D rohojow skim i F ranciszku Goźlińskim 20, oraz po zm arłym w 1759 r. ks Ja k u b ie Jaw orskim , proboszczu w L esku 21. Gotówkę pozostałą po zm arłych księżach a także ich książki przekazano na polecenie biskupa do m isjonarzy w Brzozowie 22. Ks. J a n Boniecki, proboszcz w N ozdrz- cu i W esołej, w r. 1756 zapisał na fundację 30 000 złp 23, a dn. 9
14 ADP n r 76 C o n tin u a tio a c to r u m , s. 357 n.
15 T a m ż e , s. 347, 377—392.
16 M. K a m o c k i , G. P e r b o y r e , M e m o ir e s d e la C o n g r é g a tio n d e la M is s io n , P a ris 18613 t. 1 s. 347; J. G a w o r z e w s k i , Z g r o m a d z e n ie K s i ę ż y M i s jo n a r z y w P o ls c e , o k r e s 1 1651—1864, w: K s ię g a P a m i ą tk o w a t r z e c h s e t le c i a Z g r o m a d z e n ia K s i ę ż y M is jo n a r z y , K ra k ó w 1(925 s. 1/07 n; A. S c h l e t z , J ó z e f J a k u b o w s k i, K ra k ó w 1945 s. 15; W.
K o c h a w s k i , d z . c y t., s. 99; A rM K r C a th a lo g u s D o m o r u m C o n g r e - g a tio n is M i s s i o n s a b a. 1625 e t P e r s o n a r u m P r o v in c ia e P o lo n a e a b a.
1686, s. 14 p o d aje ro k 1746.
17 ADP n r 73 A c ta c a u s a r u m c u r ia e e p is c o p a lis P r e m is lie n s is s u b p r e a s u la tu R .D .V .H . S ie r a k o w s k i e p is c o p i P r e m is lie n s is d e s c r ip ta e x a n n is 1742—1750, s. 86. Ks. M. F laszy ń sk i z m arł w 1748 r., T a m ż e , k.
462.
18 ADP n r 73 A c ta c a u s a r u m , k. 57.
19 T a m ż e , k. 160, 105—169.
20 T a m ż e , k . 155; A K P C o n c lu s io n e s C a p itu li P r e m is lie n s is 1744— 1750, t. 11 s. 499—519.
21 A K P C o n c lu s io n e s C a p itu li P r e m is lie n s is 1750— 1757, t. 13 s. 3(57;
A K P C o n c lu s io n e s C a p itu li P r e m is lie n s is 1757—1760 t. 14 s. 458.
22 AD P n r 73 A c ta c a u s a r u m , k. 127, 151, 333, 374, 23 ADP n r 76 C o n tin u a tio a c to r u m , k. 349.
[5] D O M X X M IS J O N A R Z Y I S E M IN A R IU M W B R Z O Z O W IE 9 lipca 1759 r. J a n i H elena Michowiczowie złożyli sumę 8 000 złp
„in suffragium anim arum su a ru m ”. Sum a została ulokow ana na dobrach wsi W ydrna, dziedziczonej własności bpa W. H. S ierakow skiego w Ziem i Sanockiej. Zapisu dokonano w aktach grodzkich sanockich 25 kw ietnia 1760 r.24 Doktor teologii, scholastyk zam oj
ski, pleban tarnogrodzki Maciej Pawłowicz, w dniu 3 czerw ca 1748 r. zapisał na fundację dom u w Brzozowie sumę 760 złp 25.
Zebraw szy te fundusze bp W. H. S ierakow ski nabył na w łasność dla siebie wsie Jabłonicę Ruską, Dydnię, K rzyw e, W ydrną i na tych dobrach zabezpieczył sum y przeznaczone dla m isjonarzy w Brzozowie. W urzędzie aktów grodzkich sanockich, 3 m aja 1752 r., zapisał m isjonarzom sumę 60 000 złp ulokow anych na swoich do
brach dziedzicznych D ydnia Dolna i K rzyw e 26. Dydnię oddał bp W. H. Sierakow ski m isjonarzom 13 m aja 1752 r. z racji owej sum y 60 000 złp zapisanej na rzecz m isjo n a rz y 27. Dyspozycje co do in nych sum przeznaczonych dla brzozowskiego dom u m isjonarzy wniósł bp W. H. S ierakow ski i ks. Józef N iew iarow ski, su perior brzozowski, do akt grodzkich sanockich 25 k w ietn ia 1760 r.28 Sum ę 30 000 złp zapisaną w testam encie ks. Ja n a Bonieckiego biskup um ieścił na swoich dobrach dziedzicznych — wsi Jabłonica R us
ka 29. Sumę zaś 10 000 złp z ofiary ks. M acieja Flaszyńskiego ulo
kow ał na synagodze w O p a to w ie 30. W ójt brzozowski, Ignacy Bo- czarski ofiarow ał m isjonarzom g ru n t B oczarów ka z cegielnią w Porków ce 31, co w pisano do ak t w ójtow skich brzozow skich 26 m a r
ca 1760 r.
W dniu 1 sierpnia 1775 r. do uposażenia brzozowskiego dom u m isjonarzy należały: 1. Sum a 30 000 złp, ulokow ana na w siach D y
dnia, W ydrna i Jabłonica, dziedzicznych dobrach K rzysztofa R yl
skiego na 5%, rocznie 1 500 złp czynszu; 2. Sum a 30 000 złp, ulo
kow ana na dziedzicznych dobrach Nowosieleckiego we wsi Hołucz- kowo na 7%, rocznie 2 100 złp czynszu; 3. Sum a 10 000 złp, ulo
kow ana na 5% na synagodze żydow skiej w O patow ie, rocznie 500 złp czynszu; 4. Sum a 8 000 złp, ulokow ana na 7% na dobrach K rzysztofa Rylskiego, rocznie 400 złp czynszu. Na uposażenie do
m u m isjonarzy bp W. H. Sierakow ski zgrom adził łącznie 78 000 złp 32.
24 T a m ż e , k. 349|, 362 n, 367.
25 W. D e p c z y ń s k i , P a r a f ia T a r n o g r ó d , NP t. 37: 1972 s. 189.
26 A D P n r 76 C o n tin u a tio a c to r u m , k. 348, 359—361.
27 J. A t tai m a n, d z . c y t., <s. 160 n.
28 ADP n r 76 C o n tin u a tio a c to r u m , k. 349, 359 n, 363.
29 T a m ż e , k. 349, 362.
80 T a m ż e , k. 349, 361, 366.
31 T a m ż e , k. 349, 368.
82 A rM K r H is to r ia C o n g r e g a tio n is M is s io n is in P o lo n ia . P o c z ą te k , r o z w ó j i o b e c n y s ta n d o m u b r z o z o w s k ie g o Z g r o m a d z e n ia K s i ę ż y M i-
1 0 K S . J A N R Ą B [6]
M isjonarze mieli obok dom u podw órze i obejście, ogród przy do
m u otoczony m urem , oraz drugi ogród za bram ą, przy drodze. Za ogrodem posiadali gru n t, na któ ry m dzierżaw cy m ieli m ałe dom ki i niew ielkie ogródki. D zierżaw cy byli zobow iązani do w ypłacania rocznie po 10 złp, a w okresie letn im do odrobienia u m isjonarzy po 10 dniów ek pieszych. Na przedm ieściu Brzozowa m isjonarze posiadali m ały folw ark z polam i i łąkam i oraz z odpow iednim i zabudow aniam i gospodarczym i i m ieszkalnym i. Na ty m folw arku pracow ało stale dwóch mężczyzn i trz y kobiety. Byli oni pracow nikam i folw arcznym i i otrzym yw ali w yżyw ienie oraz w y n ag ro dzenie w edług um ow y i zw yczaju przyjętego w tych o k o licac h * 33.
c B u d y n e k
M isjonarze przybyli do Brzozowa w 1745 r. i zam ieszkali w s ta re j drew n ian ej p le b a n ii34. Jeszcze w tym roku bp W. H. S ie ra
kow ski nabył place od m ieszczan za 1 260 złp pod budow ę m u ro w a n eg o v domu. Władzie m iejskie, tzn. urząd w ójtow ski, radziecki i cech m istrzow ski na polecenie biskupa w ym ierzyły i oceniły w dniu 9 października 1745 r. w artość tych g ru n tó w 35. W r. 1747 bp W. H. Sierakow ski kupił dalszy plac za 850 złp, a jeszcze inny plac w r. 1749 za 700 złp. P o sta rał się też o zw olnienie tych p la
ców i ogrodów od podatków m iejskich, dając m iastu za to odpo
w iedni ekw iw alent 36. W dniu 3 stycznia 1749 r. biskup kupił ogród z sadzaw ką, a 27 lutego 1749 r. nabył jeszcze inny ogród 37.
K am ień w ęgielny pod m urow any dom dla Księży M isjonarzy po
św ięcił bp W. H. S ierakow ski w dniu 15 m aja 1746 r. B udow a trw a ła kilkanaście lat. K iedy bow iem zauważono, że fu n d am en ty kolegiaty ry su ją się, przerw ano budow ę domu, by ratow ać kole
giatę przed r u i n ą 38 39. W relacji do Stolicy A postolskiej o stanie diecezji bp. W. H. S ierakow ski inform ow ał w 1749 r., że w B rzo
zowie jest dom m isyjny i rekolekcyjny pod kierow nictw em Księży M isjonarzy, a nowy, m urow any dom będzie w n et u k o ń cz o n y 30.
s j o n a r z y q u o a d te m p o r a l ia s p i s a n y p o d c z a s w i z y t a c j i te g o d o m u 1 ¡sierp n ia 1775, 5. 640 n.
33 A rM K r H is to r ia C o n g r e g a tio n is M is s io n is , s. 649 n.
34 A rM K r H is to r ia C o n g r e g a tio n is M is s io n is , s. 649; M. K a m o c k i, G. P e r b o y r ei, d z . c y t., t. 1 347.
35 A D P n r 76 C o n tin u a tio a c to r u m , k. 353.
36 A D P n r 76 C o n tin u a tio a c to r u m , k. 354-357,, w łaściciele o d sp rze d a
n y ch p laców pod dom m isjo n arzy za św iad czają w la ta c h 1746 i 1749 w obec u rz ę d u m iejskiego, że o trz y m a li p ie n iąd z e za te parcele.
37 T a m ż e , k. 358 n.
38 J. A t a m a n , d z. c y t., s. 151 w o parciu o A c ta P o n tif ic a lia V . H. S ierak o w sk i k. 19.
39 R e la cja ta w p isa n a w pro to k o le sesji g e n e ra ln e j k a p itu ły p rz e m y s
k ie j z dnia '25 czerw ca 1751 r. Zob. AD P C o n c lu s io n ers C a p itu li, t. 13
[7] D O M X X M IS J O N A R Z Y I S E M IN A R IU M W B R Z O Z O W IE 11 N ow y dom został połączony z kaplicą w południow ej w ieży ko
legiaty za pomocą krytego krużganka, k tó ry istnieje do chw ili obecnej. W tej p ry w a tn ej kaplicy m isjonarzy był ołtarz św. W in
centego a P aulo oraz inne obrazy i rzeźby. K aplicę w yposażył biskup w odpow iednie p aram en ty liturgiczne 40.
S praw ę placu pod budow ę dom u m isjonarzy załatw ił bp W. H.
S ierakow ski rów nież z k ap itu łą przem yską, uzyskując jej zgodę na sesjach dn. 25 czerw ca 1747 i dn. 25 czerw ca 1749 r. W ładze zaś m iejskie w ydały swą ostateczną zgodę 29 m arca 1751 r.41 Po w izy
tacji w r. 1745 biskup polecił w ybudow ać naprzeciw dom u szpital dla ubogich ze S tarej W s i42. K iedy w ładze austriackie dokonały k asa ty sem inariów duchow nych pism em gubern iu m z dn. 25 listo
pada 1783 r., m ajątek m isjonarzy brzozow skich został przeznaczo
ny dla S em inarium G eneralnego we Lw ow ie 43. Bp W. A. B etań- ski w niósł prośbę, by pozostaw iono b u dynek m isjonarzy dla d u chow ieństw a diecezjalnego, ale g ubernium nie w yraziło zgody i n a kazało, by cyrkuł dukielski objął dom w posiadanie. U rzędnicy au striaccy zniszczyli budynek, a kiedy w ystaw iono go na licytację, n abył go bp A. Gołaszewski (1768—1824) i oddał na w łasność k a pitu le przem yskiej. Je d n a k w ładze au striackie nadal zajm ow ały ten dom na sąd pow iatow y i w ię z ie n ie 44. Obecnie, w bud y n k u tym mieszczą się in sty tu cje państw ow e.
2 Założenie i uposażenie seminarium
a E r e k c j a s e m i n a r i u m
Bp W. H. Sierakow ski w ydał a k t erek cy jn y Diecezjalnego Se
m inarium w Brzozowie 4 sierpnia 1760 r., tuż przed sw ym odejś
ciem na arcybiskupstw o do Lwowa 45. D okum ent ten rozpoczyna się s. '183; ADP n r 13 S ta t u s e t v is i t a t i o e c c le s ia e c a th e d r a lis P r e m is lie n s is 1744, k. 825.
40 A rM K r H is to r ia C o n g r e g a tio n is M is s io n is , s. 149.
41 AD P n r 76 C o n tin u a tio a c to r u m , k. 348.
42 A D P nr 401 K o le g ia ta b r z o z o w s k a . S ta n k o le g iu m w i k a r i u s z y 1757, s. 13.
43 ADP n r 90 L it te r a e g u b e r n ia le s 1783—1784, t. 5 s. HG3.
44 W. K o c h o w s k i, d z . c y t., s. 104; J. R ą b , D z ia ła ln o ś ć M is jo n a r z y , s. 203—205.
45 A D P nr 76 C o n tin u a tio a c to r u m , k. 347 im, 3'77—‘302; A K P C o n c lu s io n e s C a p itu li, t. 14 s. 38; A. S chletz, ja k o 'd a tę e re k c ji se m in a
riu m w Brzozow ie podał b łędnie ro k 1745, zob. A. S c h l e t z , D z ia ła ln o ś ć k u ltu r a ln a M is jo n a r z y p o ls k ic h w la ta c h 1651—1864, „P olonia S a c ra ” R. 9: H957 n r 2—3 s. 273. Tę b łę d n ą in fo rm ac ję po w tó rzy ł J.
D u k a ł a , S z k o ła K s i ę ż y M is jo n a r z y , w : D z ie je te o lo g ii k a to l ic k i e j w P o ls c e , L u b lin 11975 t. 2, cz. 2 s. 115.
12 K S . J A N R Ą B [81 tym i słowam i: „Die L unae m ensis A ugusti Brzozoviae. Erectio Do- m us Brzozoviensis C ongregationis Missionis et devotarum P u ella- ru m C h a rita tis” 46. A kt erekcji został w ydany w obecności scho
lasty k a przem yskiego ks. Jac k a Sojeckiego, kanoników kolegiaty brzozow skiej Sebastiana i W ojciecha Januszkiew iczów , o. A lbina Dworzańskiego, przeora paulinów ze S ta rej Wsi, o. U rbana S tro ń - skiego, paulina, o. Feliksa L ubartow ica, kapucyna z K rosna, ks.
W ojciecha Giżewskiego, kanonika brzozowskiego fundi Dom aradz, ks. J a n a P łaksinkiew icza notariusza, R afała Śliwow skiego m arszał
ka dw oru biskupiego, A ndrzeja Kleckiego p re fek ta „stabuli C uriae N ostrae” i w ielu innych świadków, któ rzy złożyli podpisy na o sta t
niej karcie dokum entu 46 47.
We w stępie do a k tu erekcyjnego bp W. H. Sierakow ski podnosi zasługi m isjonarzy dla S em inarium Przem yskiego. Trzeba pam iętać, że bp W. H. S ierakow ski był pasterzem gorliw ym , surow ym , w y
m agającym i i nie szafow ał zw ykle pochw ałam i. N astępnie biskup przedstaw ił m otyw y skłaniające go do założenia drugiego sem ina
rium diecezjalnego w Brzozowie. Chodziło o potrzebę większej liczby księży dla diecezji, uśw ietnienie kolegiaty brzozow skiej asy
stą klerycką, a zresztą Brzozów był stałą siedzibą biskupów prze
m yskich, jak b y drugą stolicą diecezji 48. B iskup omówił dalej obo
w iązki brzozowskiego dom u Księży M isjonarzy wobec tegoż se
m in ariu m 49. Mieli w nim utrzym yw ać sześciu alum nów , podobnie jak w S em inarium P rzem yskim i kształcić ich przez dw a lata aż do święceń. Pow inni uczyć ich teologii m oralnej, prow adzić ćw iczenia obrzędów kościelnych i śpiew u gregoriańskiego oraz w drażać w dobre obyczaje i pobożność. W niedziele i św ięta alum ni m ieli obo
w iązek odm awiać w kolegiacie razem z w ikariuszam i godziny k a noniczne 5°. Po św ięceniach kapłańskich każdy n eoprezbyter m iał otrzym ać w ystarczające odzienie duchow ne, tj. sutannę i płaszcz ze sukna tuzinkow ego 51. W szystkie te obowiązki m isjonarze pow inni w ypełniać po objęciu probostw a w Dydni, tzn. po ustąpieniu albo po śm ierci proboszcza Dydni ks. Franciszka Szaniaw skiego, k a n o nika p rz em y sk ie g o 52. Ks. F r. Szaniaw ski ustąpił z probostw a w
46 AD P n r 76 C o n tin u a tio a c to r u m , k. 347.
47 T a m ż e , s. 392.
48 W 'okolicach Brzozow a leżała p ra w ie połow a stołow ych d ó b r b is
kupich. Więc tu było ła tw ie j o w yżyw ienie dla d w oru biskupiego, z B rzozow a ta k ż e dogodnie j było zarządzać ty m i doibramli. W. K o oh o w - s k i , d z . c y t . , s. Ii215.
49 AD P n r 76 C o n tin u a tio a c to r u m , k. 389.
50 J. R ą b, K a p it u ła k o le g ia c k a , s. 427.
51 „...Ipsos de u n o p a ri veistum id est de su p e rio ri et interiora vulgo p ale o d ro n et su ta n n a de p an n o o rd in ario n ig ro vulgo tu z in e k bono tam en, pro v id eain tu r”, ADP n r 76, C o n tin u a tio a c to r u m , k. 389.
52 W. K o c h oí w s k i , d z . c y t., s. TOO n.
19] DO M X X M IS J O N A R Z Y I S E M IN A R IU M W B R Z O Z O W IE 13 D ydni praw dopodobnie w r. 1763, wówczas objęli je m isjonarze i otw orzyli sem inarium w Brzozowie. A kta k ap itu ły przem yskiej pod dniem 9 sierpnia 1765 r. w ym ieniają jako proboszcza D ydni ks. J a kuba G ierkiew icza, m isjonarza, p re fek ta S em inarium B rzozow skie
go 53.
b F u n d u s z e n a u t r z y m a n i e a l u m n ó w
Na u trzym anie sześciu alum nów w Brzozowie bp W. H. S iera
kow ski przeznaczył dochody probostw a w Dydni, k tóre in k orporo- w ał do S em inarium Brzozowskiego. Dochody te m iały pochodzić z g ru n tu plebańskiego oraz dziesięciny i mesznego składanych p le
banow i w Dydni. Bp W. H. S ierakow ski jako właściciel Dydni (Dednia) Dolnej i G órnej, K rzyw ego i W ydrnej posiadał p atro n a t beneficjum w Dydni. P ra w a tego zrzekł się w 1760 r. na rzecz przełożonego m isjonarzy. P rzy zrzeczeniu się był obecny su perior dom u brzozowskiego ks. Józef N iew iarow ski 54. Dochód roczny b e
neficjum w Dydni w ynosił wówczas 2 000 złp, a dziesięciny i m esz- ne od sum daw ały około 2 300 złp rocznie. B eneficjum D ydnia po
siadało ośmiu poddanych, którzy pracow ali przez oznaczoną dość dni w m a ją tk u plebańskim a także składali św iadczenia w n atu rze i pieniądzach. P leban z D ydni posiadał nadto w olny w y rąb drzew a w lesie patrona, przem iał zboża i praw o w ypasania bydła na p a st
w iskach patrona. Zgodnie z ówczesnym zwyczajem, pleban w D yd
ni pobierał accidentalia czyli ofiary składane przy posługach k a płańskich od szlachty, a w ikariusz od ludu. Zgodnie z ak tem e re k cyjnym , plebanem tego beneficjum został su perior brzozowskiego dom u m isjonarzy, k tó ry m iał tam spraw ow ać „curam spiritu aliu m directivam , non vero ex ecu tiv am ”. Poniew aż superior brzozow skiego dom u m isjonarzy nie mógł rezydow ać w Dydni, w jego za
stępstw ie duszpasterstw o m ieli prow adzić dw aj w ikariusze diecez
jalni, któ ry m m isjonarze zobow iązali się płacić po 200 złp rocznie i oddaw ać dochody zw iązane z posługam i duszpasterskim i ze stuły.
Jed n y m z tych w ikariuszy mógł być k ap łan — em eryt, k tó ry w Dydni m iał dostać u trzym anie ,,per m odum eleem osinae”. Na w ięk sze uroczystości do Dydni przybyw ali Księża M isjonarze, by po
m agać w słuchaniu spowiedzi 55.
53 A K P C o n c lu s io n e s C a p itu li 1744—1765, t. 42 sub die 9 A ugusti 1765.
54 ADP n r 76 C o n tin u a tio a c to r u m , s. 349, 383'—366, 371 n.
65 A rM K r H is to r ia C o n g r e g a tio n is M is s io n is , s. 650; W. K o c h o w s k i , d z . c y t., s. 99 nn; P. D y l a , D z ia ła ln o ś ć o ś w ia t o w a K s i ę ż y M is jo n a r z y w P o ls c e , w : K s ię g a P a m i ą tk o w a tr z e c h s e t le c i a Z g r o m a d z e n ia K s i ę ż y M is jo n a r z y , K ra k ó w 1925 s. 206.
14 K S . J A N R Ą B [10]
3 Troska biskupów o seminarium
a B i s k u p i p r z e m y s c y a s e m i n a r i u m
Bp W. H. S ierakow ski (1742—1760) z w ielkim tru d em i pośw ię
ceniem zabiegał o erekcję sem inarium i jego uposażenie. B iskupi W alenty W ężyk (1765— 1766) i Józef Tadeusz K ierski (1768—1783) kontynuow ali troskę biskupa — fu n d a to ra i otaczali opieką zarów no sem inarium jak i jego kierow ników — Księży M isjonarzy.
Ksiądz bp W. W ężyk testam en tem z dn. 30 w rześnia 1766 r. zapisał m isjonarzom w łasną bibliotekę zaw ierającą 3 000 książek, a na jej pow iększenie ofiarow ał 3 000 z ł p 56. Bp J. T. K ierski, zm arły 6 stycznia 1783 r. w Brzozowie, rów nież zapisał sw oją bibliotekę m i
sjonarzom w Brzozowie 57 58. Po likw idacji sem inarium dn. 1 listopa
da 1783 r. z cy rk u łu dukielskiego pisano o tej bibliotece do g u b er- nium, któ re w dniu 25 g ru d n ia 1783 r. polecało biskupow i, aby wyznaczony przez niego ksiądz sporządził katalog książek, biskupa zaś czyniło odpow iedzialnym za to, aby nie p rzepadły 5S. Bp. A. W.
B etański (1783— 1786) prosił cesarza, aby bibliotekę pozostaw iono w Brzozowie. W odpowiedzi na prośbę g u bernium w yraziło zgodę, by pod opieką biskupa i k ap itu ły zostały w Brzozowie książki wcielone do biblioteki po bpie J. T. K ierskim , n atom iast książki po biskupie W. W ężyku przew ieziono do Lwowa, do B iblioteki Sem i
n ariu m G eneralnego. K iedy zaś zniesiono S em inarium G eneralne we Lwowie, gubern iu m lw ow skie w 1790 r. powiadom iło bpa A.
Gołaszewskiego, że może odebrać książki zabrane przed k ilku laty z sem inarium w Brzozowie. B iskup w ydelegow ał do Lw ow a ks.
Józefa Nowickiego, k tó ry przew iózł książki do P rzem yśla. K siążki pozostałe po biskupie J. T. K ierskim praw dopobodnie przew ieziono z Brzozowa do P rzem yśla i w łączono je do biblioteki kap itu ln ej.
Między innym i zn ajd u je się w śród nich pam iętnik bpa J. T. K ier- skiego z jego podróży po E uropie 59.
N adm ienić należy, że przem yska k ap itu ła k ated raln a popierała 56 „B ibliotekę c a łą m o ją D om ow i B rzozow skiem u C ongregationis M i- ssionis leg u ję cum hae obligatione, ab y ta b ib lio tek a była zaw sze ad u su m bisk u p ó w p rze m y sk ic h i tę o bligacją, a b y IMC. W izytator g e n e ra ln y C o n gregationis Misisdonis nie m ia ł m ocy te j b ib lio tek i p rz e nieść z D om u B rzozow skiego n a in n e m iejsce. U p ra sza m w ięc R ssum C a p itu lu m C a th e d ra le P re m isl. i B iskupów n astęp c ó w m oich, aby o te j bibliotece m ieli p iln ą p am ięć i żeby corocznie oneij rew iz ję czynili, że
by m ożna było p o m iark o w ać, jeżeli z n ie j co nie ubyło. In au ctio n em zaś te j b ib lio tek i 3 000 złp le g u ję ”. A K P C o n c lu s io n e s C a p it u li 1766—
1771, t. 16, sub a. 1767.
57 W. S a r n a , d z . c y t., t. 2 s. 492.
58 AD P n r 90 L it te r a e g u b e r n ia le s 1783—1784, s. '163 n.
59 W. K o c h o w s k i * d z . c y t., s. 104 n.
D O M X X M IS J O N A R Z Y I S E M IN A R IU M W B R Z O Z O W IE 15
w szystkie p ro je k ty i działalność biskupów na rzecz S em inarium Brzozowskiego oraz Księży M isjonarzy — jako kierow ników . b K a p i t u ł a k o l e g i a c k a a s e m i n a r i u m
K iedy bp W. H. S ierakow ski pism em z dn. 5 lutego 1747 r.
przedstaw ił kapitule brzozow skiej p ro je k t osiedlenia w Brzozowie Księży M isjonarzy i założenia sem inarium pod ich kierow nictw em , k ap itu ła zebrana 7 lutego 1747 r. na nadzw yczajnej sesji w y ra ziła zgodę na p ro jek t biskupa 60. N iektórzy prałaci i kanonicy brzo
zowscy poparli rów nież finansow o pow stającą fundację sem inarium , np. pierw szy prepozyt kolegiaty brzozow skiej, ks. F ranciszek Goź- liński, zm arły w r. 1747. Zapisał on w testam encie pew ne k ap itały o nieznanej w artości oraz drogocenne przedm ioty do dyspozycji biskupa z przeznaczeniem na fundację dom u m isjonarzy i sem i
narium . B iskup spełnił wolę testato ra oddając jego leg aty na fu n dację dom u m isjonarzy i se m in a riu m 61.
K ap itu ła brzozow ska nie m iała u p raw n ień do urzędow ego w glądu w życie sem inarium , ta k jak to było np. w Zamościu, gdzie d y re k torem sem inarium był dziekan in fu ła t kolegiaty, a przełożonym jeden z jej kapłanów . K ap itu ła zam ojska decydow ała o przyjm o
w aniu k an dydatów do sem inarium , rów nież na egzam inach byli obecni dziekan kapituły, re k to r A kadem ii Zam ojskiej oraz kilku p ra ła tó w i kanoników . Od r. 1726 dw aj członkowie k ap itu ły de
legow ani przez nią w izytow ali co m iesiąc sem inarium i czuw ali nad przestrzeganiem jego regu lam in u 62. K a te d raln a k ap itu ła przem yska na mocy ustaw soboru trydenckiego i zleceń biskupa, posiadała upow ażnienie do urzędow ego w glądu w życie S em inarium P rz e myskiego, ale nie korzystała z tych u p ra w n ień w zakresie form acji um ysłow ej ani w dziedzinie w ychow ania alum nów . W glądała zaś w spraw y m aterialn e sem inarium , dzieląc z m isjonarzam i troskę i kłopoty zw iązane z u trzym aniem i rozw ojem se m in a riu m 63. Nie posiadała takich p re ro g aty w k ap itu ła kolegiacka w Brzozowie.
Bp W. H. S ierakow ski w akcie erek cy jn y m sem inarium w B rzo
zowie z dn. 4 sierpnia 1760 r. w yraził życzenie, aby m isjonarze brali udział w nabożeństw ach i procesjach urządzanych w kolegia
cie oraz pom agali w ikariuszom w słuchaniu spowiedzi. N atom iast alum nów sem inarium zobow iązał do asystow ania w niedziele i
60 AD P n r 497 B r z o z ó w 3. A k t a p a r a f ia ln e 1701— 1750, <s. 149; A D P n r 488 K o le g ia ta b r z o z o w s k a , ś. 72 n.
61 ADP n r 73 A c ta c a u s a r u m , s. 16.5; A D P n r 76 C o n tin u a tio a c to- r u m , s. 391; A K P n r 11 C o n c lu s io n e s C a p itu li, s. 499'—51(9.
62 F. S t o p n i a k , D z ie j e k a p i t u ł y z a m o j s k i e j , L u b lin 1962 s. 128—
131.
68 J. R ą b , S e m in a r iu m , s. 296—303.
16
K S . J A N R Ą B [12] św ięta w nabożeństw ach i procesjach w kolegiacie oraz do śpiew ania brew iarza w chórze razem z w ikariuszam i 64.
W zajem ne relacje k a p itu ły kolegiackiej i m isjonarzy brzozow skich były bardzo dobre. S tw ierdził to w izytator m isjonarzy w
1748 r. Zapisał w uw agach pow izytacyjnych w Brzozowie szczegół, k tó ry św iadczy o zaufan iu m isjonarzy do prepozyta k ap itu ły kole
giackiej. K iedy m isjonarze w yjeżdżali na m isje, zostaw iali klucze dom u u p re p o z y ta 65. I w zajem nie, m isjonarze rów nież cieszyli się zaufaniem i szacunkiem duchow ieństw a kolegiaty. Św iadczy o ty m m.in. fakt, że senior kolegium w ikariuszy kolegiaty, ks. Maciej G rochm alicki, w stąpił do Z grom adzenia Misji 10 m arca 1763 r.66 Oczywiście nie obeszło się w sąsiedzkim współżyciu k ap itu ły ko
legiackiej i m isjonarzy bez nieporozum ień czy pretensji. I tak w protokole g eneralnej sesji k ap itu ły z dnia 7 sierpnia 1756 r. zapi
sano: „Księża M isjonarze przyw łaszczyli sobie znaczną część placu M aziowskiego należącego do k ap itu ły kolegiackiej, wobec czego k ap itu ła zw róci się w tej spraw ie do bisk u p a” 67. Na sesji k ap itu ły 7 sierpnia 1769 r. polecono ks. W ojciechowi Januszkiew iczow i, by zgodnie z zarządzeniem bpa W. H. Sierakow skiego, zażądał od m i
sjonarzy opłat za św iece i wino m szalne. P rzypom nienie tej uchw ały z 1769 r. zaw iera rów nież protokół sesji generalnej z dn.
7 sierpnia 1774 r. Ks. A ntoni K ielarski m iał pobrać od m isjonarzy
64 AD P n r 73 C o n tin u a tio a c to r u m , s. 91 n; F. S t o p n i a k, d z . c y t., s. 128 — rów nież k le ry c y S em in a riu m w Z am ościu m ieli obow iązek u cz estniczenia w n ab o ż e ń stw a c h w kolegiacie.
65 W. K o c hi o w s< k i , d z . c y t., s. liOO.
66 ADP n r 491 S ta n k o le g i u m w i k a r i u s z y 1757, s. 6; ADP n r 4)94 B r z o z ó w , C o lle g ia ta 1757—1796, s„ 5, 15—18. O jego u stą p ie n iu z u rz ę du se n io ra w ik a riu sz y m ów i p ro to k ó ł sesji kolegium w ik ariu sz y z 1763 r. li z dn. 2)0 m a rc a 1764 r. A D P n r 488 K o le g i a ta b r z o z o w s k a , s. 142i—
145. K s. M aciej G ro c h m a lick i uro d ził się w diecezji p rze m y sk ie j 2,0 w rz eśn ia 1728 r. T o n su rę i św ięcenia niższe o trzy m ał 26 lutego 1752 r., subdiaikonat 8 czerw ca 11754 r., d ia k o n a t 30 czerw ca 1754 r., a p re z b ite - r a t 10 sie rp n ia 1754 r. z r ą k su fra g a n a A n d rz e ja P ru sk ieg o , przez którego z o stał in s ty tu o w a n y n a w ik ariu sz a k o leg iaty 6 czerw ca 1759 r.
W opisie s ta n u k o legium w ik a riu sz y k o le g iaty brzozow skiej z dn. 22 m a ja 1757 r. je st p rz e d sta w io n y jako trzeci w ik a riu sz kolegiaty. A p ro b a tę u z y sk a ł 26 lutego 1757 r, P ro to k ó ł k a p itu ły w ik ariu sz y z dn. 1 p a ź d ziern ik a 1757 r. notuje*, że za zgodą b isk u p a, 25 czerw ca 1757 r.
przeniósł się do diecezji sm oleńskiej z zastrzeżeniem , że w k a ż d e j chw ili m oże w rócić n a stanow isko w ik a riu sz a p rzy kolegiacie b rzo zow skiej. Po pow rocie do B rzozow a był seniorem ko leg iu m w ik ariu sz y kolegiaty, a 10 m a rc a 1763 r. w stą p ił do Z grom adzenia M isji. Ś luby u m isjo n arzy złożył 2 lu te g o 1766 r. J. R ą b , K o le g ia ta , s. 325, 348, A rM K r C a th a lo g u s D o m o r u m C o n g r e g a tio n is M is s io n is a b a. 1625 e t P e r s o n a r u m P r o v in c ia e P o lo n a e a b a. 1686, s. 53 m a dopisek: „R e- m a n sit in Galie ia ”.
67 ADP n r 488 K o le g i a ta b r z o z o w s k a , s. 100—104, p u n k t 3; J. R ą b , K o le g ia ta , s. 241.
113] D O M X X M IS J O N A R Z Y I S E M IN A R IU M W B R Z O Z O W IE 17 zw rot kosztów za świece i wino m szalne, k tó re — w edług za rzą
dzenia bpa W. H. Sierakow skiego — należą się kasie kościelnej 68.
4 Księża Misjonarze jako kierownicy seminarium
a D z i a ł a l n o ś ć z e s p o ł u K s i ę ż y M i s j o n a r z y Zgodnie z aktem erekcyjnym , m isjonarze prow adzili diecezjalne S em inarium Duchowne w Brzozowie, a p re fe k t tego sem inarium był rów nocześnie proboszczem w D y d n i69. Nadto, m isjonarze gło
sili m isje p arafialn e w całej diecezji, a w Brzozowie prow adzili dom rek olekcyjny dla duchow nych i św ieckich oraz dom p opraw y dla k s ię ż y 70. Bp W. H. S ierakow ski ordynacją z dn. 7 w rześnia 1748 r. zalecił, by proboszczowie w zyw ali do prow adzenia m isji Księży M isjonarzy z Brzozowa 71. W czasie drugiej w izytacji bpa W. H. Sierakow skiego w parafiach diecezji w latach 1753— 1757 tow arzyszyli m u m isjonarze brzozowscy i przy tej okazji prow adzi
li m isje w w iększych parafiach. Tak było np. w 1755 r. w J a rosław iu i Brzozowie, a podczas całej w izytacji głosili nauki 72. Z a
raz po osiedleniu się w Brzozowie, m isjonarze głosili m isje w p a rafiach całej d ie c e z ji73. M iędzy innym i, z w ielkim powodzeniem , przeprow adzili w 1862 r. m isje w Głogowie pod Rzeszowem. W zw iązku z tym i m isjam i pow stał w Głogowie dom Zgrom adzenia, a m isjonarzom powierzono prow adzenie p arafii głogowskiej. K ie
row nikiem m isji w Głogowie był superior brzozowski, ks. Ja k u b K o n stan ty Erykow ski, k tó ry później został superiorem nowo u tw o rzonego domu. We w spom nianych m isjach b ra li udział rów nież ks.
Józef N iew iarow ski, od r. 1748 profesor teologii m oralnej w P rz e myślu, i ks. Ja k u b Gierkiewicz, pierw szy p re fek t sem inarium w Brzozowie 74.
Zgodnie z ak tem erek cy jn y m m isjonarze brzozowscy prow adzili 68 AD P n r 488 K o le g i a ta b r z o z o w s k a , s. 160—1(62, 176— 182; J . R ą b , K o le g ia ta , s. 259, 269; O gólnie w iadom o, że sto su n k i k ie ro w n ic tw a se m in a riu m z k a p itu ła m i ty lk o b ardzo rzad k o u k ła d a ły się pom yślnie.
Zob. J. D u k a ł a , d z . c y t., s. 117.
69 P. D y 11 a, a r t. c y t., s. 20/8.
70 A rM K r C a th a lo g u s D o m o r u m C o n g r e g a tio n is M is s io n is a b a. 1625 e t P e r s o n a r u m P r o v in c ia e P o lo n a e a b a. 1686, s. 14.
71 A D P K u r e n d y II 1742—1760, o rd in atio n es 7 S ep te m b ris 17418..
72 ADP A c ta v is it a ti o n is c o lle g ia ta e J a r o s la v ie n s is 1755, k. L 73 W. K o c h o w s k i , d z . c y t., s. 100; J . R ą b , D z ia ła ln o ś ć K s i ę ż y M is jo n a r z y , s. 226.
74 J. G a w o r z e w s k i , a r t. c y t., s. 109 n. O 'ks. J. N iew iaro w sk im zob. J. R ą b , S e m in a r iu m , s. 319; M. K a m e o k t , G. P e r b o y r e , d z . c y t., t. 1 s. 421 p o d ają m y ln ie n az w isk a m isjo n arzy brzozow skich: za
m ia st Erykowskii — N iew iarow ski, zam iast N iew iaro w sk i — K ia w a -
2 — N a s z a P r z e s z ło ś ć t. 70/1988
18 K S . J A N R Ą B [14]
w Brzozowie dom rekolekcyjny O rdynacją z dn. 29 sierpnia 1747 r bp W H Sierakow ski polecał, by księża odpraw iali rekolekcje w Brzozowie u m isjonarzy 7# I rzeczywiście księża przyjeżdżali licznie n a rekolekcje i odpraw iali je z pożytkiem , poniew aż m isjo
narze m ieli w te j dziedzinie pracy bogate dośw iadczenie * 75 76 77 78. Dowo
dem frek w en cji na rekolekcjach w Brzozowie był projekt, jaki przedłożyli m isjonarze bpow i J. T. K ierskiem u (1768— 1782). P ro ponow ali biskupow i, aby podzielił księży diecezji przem yskiej na 3 grupy, z któ ry ch jedna o d praw iałaby rekolekcje pięciodniow e u m isjonarzy w sem inarium w Przem yślu, d ru g a w sem inarium w Brzozowie, a trzecia w dom u K sięży M isjonarzy w Sam borze, e w zględu na szczupłość m iejsca w tych dom ach radzili biskupow i, aby u rządzał co ro k u 4 serie rekolekcji: dw ie na w iosnę i dw ie w jesieni. W każdej serii może uczestniczyć 16—18 księży. Za u trz y m anie podczas rekolekcji każdy ksiądz m iał płacić m isjonarzom około 7 złp. W pierw szym dniu przed rozpoczęciem rekolekcji m iał się odbyć egzam in pod kieru n k iem delegata biskupa „in ordine ad approbationem pro excipiendis confessionibus” 7S. Po ty m egzam i
nie dwóch m isjonarzy m iało poprow adzić pięciodniow e rekolekcje.
W program ie było rozm yślanie, czytania duchow ne, brew iarz, ćw i
czenia cerem oni kościelnych i m szy św., codziennie przez go
dzinę w ykład tra k ta tu z teologii i rozw iązyw anie trudności. Pod koniec rekolekcji egzam inatorzy m ieli przedkładać biskupow i w y
niki egzam inu i św iadectw o o gorliw ości na rekolekcjach, a biskup m iał przem aw iać do uczestników rekolekcji i w ręczyć im ap ro b a
tę. P ro je k t te n jed n ak nie został zrealizow any. P rzeszkadzały te m u w ładze austriackie, choć z drugiej stro n y pow tarzały ośw iad
czenia o „chęci podniesienia poziom u m oralnego duchow ieństw a’ . W skutek ing eren cji rządu zaborczego rekolekcji dla księży w die
cezji nie było przez sto l a t 79.
Brzozow ski dom K sięży M isjonarzy zgodnie z ak tem erekcyjnym służył też jako dom popraw czy (domus correctionis) dla duchow nych upadłych i przestępców , k tó rzy m ieli tu odbyw ać karę. M i
now ski, za m ia st G ieridew icz — Gieiwniewstoi. Ks. J a k u b K o n sta n ty E ry k o w sk i jako su p e rio r w Brzozowie, a potem w Głogowie, ta m ż e , s. 423; J. R ą b , D z ia ła ln o ś ć K s i ę ż y M is jo n a r z y , s, 236 n.
75 W. K o c h o w s k i , d z . c y t., s. 102. . 76 ADP K u r e n d y II 1742—1760, ordinatiiones z 29 sie rp n ia 1747.
77 ADP n r 488 K o le g i a ta b r z o z o w s k a , s. 6i8i—70; R ą b , K o le g ia ta , s 26.
78 Na k o n g reg a cji dziekanów w 1,746 r. bp W. H. S ierak o w sk i p o stan o w ił, że oprócz arc h id ia k o n a i k a n o n ik a — teologa m oże egzam i
now ać księży do a p ro b a ty p re fe k t se m in a riu m lu b w yznaczony przez niego p ro fe so r teologii m o raln ej. Zob. W. K o c h o w s k i , d z . c y t., S' 50
‘ » T a m ż e , s. 89; J. R ą b , D z ia ła ln o ś ć K s i ę ż y M is jo n a r z y , s. 227 n.
[15] D O M X X M IS J O N A R Z Y I S E M IN A R IU M W B R Z O Z O W IE 19 sjonarze m ieli obowiązek pracow ać nad ich p o p ra w ą 80 * *. Z posia
danych źródeł w iem y tylko o jednym duchow nym , k tó ry p rz eb y w ał w brzozow skim dom u popraw czym od początku sierpnia do 27 gru d n ia 1782 r. Był nim ks. M arcin P arypiński, w ikariusz z Woli Z arczyckiej si.
W zw iązku z działalnością zespołu m isjo n arzy z Brzozowa w a rto podjąć szczegółową k w erendę dotyczącą pow ołań do Z grom adze
nia Misji, z diecezji przem yskiej. O pracow anie tego zagadnienia nie wchodzi jed n ak w zakres in tere su ją cej nas problem atyki. N a
potykam y dw a nazw iska m isjonarzy, k tó rzy do Zgrom adzenia Mi
sji p rzybyli z Brzozowa. J a n Czeluszkiewicz ur. w Brzozowie 25 gru d n ia 1742 r. Został p rz y ję ty do S em inarium K sięży M isjonarzy w K rakow ie 28 października 1757 r., śluby złożył 29 października 1759 r., a zm arł w W arszaw ie w 1795 r.82 Działalność m isjonarzy brzozowskich pociągnęła do ich Zgrom adzenia rów nież seniora kolegium w ikariuszy kolegiaty, ks. M acieja Grochm alickiego, k tó ry 10 m arca 1763 r. w stąpił do Zgrom adzenia M is ji83. Dom K się
ży M isjonarzy w Brzozowie m imo tru d n y c h w aru n k ó w w Polsce przedrozbiorow ej, a potem w okresie ucisku zaborczych w ładz austriackich — spełnił te zadania, do jakich pow ołał go fu n d a to r bp W. H. Sierakow ski. Owocną działalność zespołu księży tego domu p rz erw a ł d ek ret k asacy jn y w 1782 r.
b P r e f e k c i i p r o f e s o r o w i e s e m i n a r i u m P refekci
Zgodnie z ak tem erek cy jn y m sem inarium w Brzozowie iego p refekt czyli re k to r był rów nocześnie proboszczem w D ydni ^ Na
S ! £ Z o £ \ ' T tUCii
” *° 1 »» P a rc i/
omożna zestaw ie w ykaz re k to ró w sem inarium A k t erek cii sem inarium w ydał bp W. H. Sierakow ski 4 sierpnTa ?760 r ale latach ZJ1’atach 1763—1769 był ks. Ja k u b G ierkiew icz 84. Po odw ołaniu ks.7 6 3^ ? ° p i®r ? W 1763 r ‘ P ierw szym p refek tem w
« J - A j ? “ a n > d z - cyi-. s. 145, 147, 1152.
lii a d y e c tu s’’U A n p C n » m ilitari, ad d o m u m S em in a rii B rzozoy’ 22 J u -
82 ArMKV V Ć D P ’ L i t t e r a e gubermales1781— 1782, t. 3 s 167
C o n g r m s s m z A z o f T ™ S e m i n a r i i I n t e ™ i d o m u s S t r a d o m i e m i s
M is s io n is a b n
j
«or7
^ a m z e , C a t D o m o r u m C o n g r e g a tio n iss. 163. ' e t P e r s o n a r u m P o lo n a e a b a. 1686
2019 m ° b‘ przyp;ls 111 66; J - R ą b , D z ia ła ln o ś ć K s i ę ż y M i s jo n a r z y , s .
Ptóa 1765. C o n c lu s io n e s Capituli1744 1765, t. 12 pod dniem 9 sie r-
20 K S . J A N R Ą B [16]
b o S z a w “ “ dni ks D anielow i B ogdanow iczom , <* to stanow isko przedstaw ił w izy tato r m isjonarzy, ks. Jac ek &
S T d Bogdanowicz był dotąd p refek tem w sem inarium w P rzem yślu, a rów nocześnie prepozytem szpitala lubaczow skiego.
Ks D Bogdanowicz był p refek tem w sem inarium w 1. 1769—
f 77 4?B‘ Ks A ntoni Staniszew ski 1 7 7 4 -? jako su p erio r dom u brzozowskiego był obecny 1 m arca 1775 r. ^ m niejszych św ięceń Antoniego K arasiew icza n a w * a r m a do T a rn o g ro d u 85 * 87 Ks. M ichał D om aradzki jest w ym ieniony w - b m J T K ierskiego z dn. 8 października 1777 r„ jako superior dom u w Brzozowie i p re fek t tam tejszego sem inarium , a zarazem
jako proboszcz w D y d n i88. Z ajm ow ał te stanow iska zape’
r. 1780. Jego następcą był ks. W aw rzyniec K rzem
178*3 W izytator m isjonarzy, ks. J. Sliw icki, przed staw iał g S S w T S t o » p S S a dom u brzozowskiego, p re fek ta sem inarium p r o b o s z c z a w? Dydni. In sty tu cję n a to probostw o o t r z y m a ł ^ m arca 1780 r 89 Był ostatnim p refek tem sem inarium
wie. Po jego likw idacji osiadł na probostw ie w Dydni, a w r.
1784 zm arł w B rzo zo w ie90.
Profesorow ie
K s. L u d w ik C le m e n t ( K le m e n t) b y ł p r o f e s o r e m S e m in a r iu m B rz o z o w s k ie g o w 1777 r. U ro d z ił się 24 s ie r p n i a 1744 r. w B u d z i sz o w ie w d ie c e z ji o ło m u n ie c k ie j. P r z y j ę t y d o s e m m a L a - h i - k o w ie d n . 10 s ie r p n i a 1760 r. p r z e z d y r e k t o r a t a J a k u b a J a c h i m o w s k ie g o . Ś lu b y z ło ż y ł w K r a k o w ie 25 s ie r p n i a 1762 r . W r. 1 7 7 6
b y ł p r o f e s o r e m w P r z e m y ś l u a 20 p a ź d z ie r n ik a 1777 r. ja k o p r o i e s o r t e o w f i w s e m in a r iu m w B rz o z o w ie s t a n ą ł w P r z e m y s ł u
w u r z ę d z ie 8 b p a J. T. K ie r s k ie g o a b y w im ie n iu s u p e r io r a d o m u w B rz o z o w ie o m ó w ić s p r a w y f in a n s o w e . N ie m a m y ż a d n y c h w i a
85 A D P n r BO Terminariumc to r u m , a tr a n „ a c tio n u m
i u d i c i o e t o f f ic io Curiaenimi Eclmiet D r a m d e
K\f™
dokum entachT l
a . S O sierpnia 'l770 r „ dn. 13 m a ja 1771 r.i dn 112 sierpnia 1770 r . wym ienia się ks. D. Bogdanowicza jako s periora d S brzozowskiego! A D P n r 80 T e r m i n a r i u m a c to r u m , s. 43, 52, 76, 88.
87 T a m ż e , s. 134.
88 ADP n r 811 T e r m in a r iu m c a u s a r u m , k. 7.
” A rM K r T f a l o g u e , s. 336; A rM K r C a th a lo g u s Domorum C ongre- g a tim iis M is s io n is a b a. 1625 e t P e r s o n a r u m P r o v m c i a e P o lo n a e a b a. 1 6 8 6, s. 47.
[17] DO M X X M IS J O N A R Z Y I S E M IN A R IU M W B R Z O Z O W IE 21 domości o tym ile la t pracow ał w Brzozowie. Z m arł dnia 29 lip - ca 1797 r. w S ie m ia ty c zac h 91 * 5 6 7.
Ks. Józef Leib 92 urodził się w diecezji ołom unieckiej 30 lipca 1747, w stąpił do sem inarium przy kościele Św iętego K rzyża w W ar
szawie 9 listopada 1766, śluby złożył 10 lutego 1768 r. w obecnoś
ci ks. Józefa Rembowskiego. W sem inarium w Brzozowie był profesorem teologii m oralnej. W dniu 23 lutego 1782 r. był obec
ny przy akcie prow izji alum na brzozowskiego W ojciecha S chind
lera 93. K iedy w ładze austriackie nasiliły w rogą politykę wobec zakonów i sem inariów ks. J. Leib chciał em igrow ać z G alicji do swej ojczyzny — „in Silesiam B orussiam tam q u am P a tria m ” 94.
Hr. J. B rigido 9 gru d n ia 1780 r. pisał do biskupa, że w izy tato r m isjonarzy ks. M ikołaj Siem ieński prosił o pozw olenie pow rotu ks. J. Leiba do ojczyzny. W piśm ie g u b e rn a to r nalegał na b isk u pa, by te n nakłonił ks. J. Leiba do pozostania w Galicji. F a k tycznie po rozmow ie z biskupem ks. J. Leib zgodził się pracow ać nadal jako profesor w sem inarium w B rzo zo w ie95. W ent jed n ak wszczął sta ra n ia o beneficjum w Golcowej i o kanonię kolegiaty brzozowskiej z fundacji ks. K azim ierza N aw rotow skiego. M isjona
rze przestrzegali jed n ak kapitu łę brzozow ską, że ks. J. Leib jest człowiekiem niespokojnym , w ybuchow ym , popędliw ym i tru d n y m we współżyciu. K ap itu ła kolegiacka radziła biskupow i, b y m u tej kanonii nie daw ał. Je d n a k na sesji dn. 8 sierpnia 1785 r. posta
nowiono skreślić tę uchw ałę z protokołów k ap itu ły jako przyno- czącą ujm ę honorow i ks. J. L e ib a 96. N atom iast g u b ern ato r hr.
J. Brigido gorąco popierał sta ra n ia ks. J. Leiba o w spom niane stanow iska. Dnia 3 m aja 1782 r. poinform ow ał biskupa, że prośbę ks. J. Leiba o beneficjum w Golcowej i o kanonię kolegiacką odesłał ,,A ugustissim ae M aiestati pro im p etran d o suprem o con- sensu sub hodierno dato cum favorabili intercessione,, 97. K iedy ks.
J. Leib w niósł 16 m arca 1782 r. prośbę o em igrację z Galicji, de
kret cesarski załatw ił ją odm ow nie 98. Wobec takiego obrotu s p ra wy ks. J. Leib natu ralizo w ał się i objął beneficjum w Golcow ej jako kom endarz, a potem w r. 1783 jako proboszcz. A kta w izy
91 A rM K r L ib e r V o ti s ta r u m S e m . I n t e r n i D o m u s S tr a d o m . C o n g r . M iss,, pod r. 17'6I1¡; ADP T e r m i n a r i u m c a u s a r u m n r 81 k. 4; C a ta lo g u e , s. 130.
92 Catalogue, s. 386 p o d a je b rz m ie n ie — L eyb, a W. K o c h o w s k i , c Ut-> s. 101 — L eibe. N ależy odróżnić od ks. Jó zefa L eiba — Jó z efa Leiibesa, b r a ta w Z gro m ad zen iu M isji; T a m ż e , s. 371.
88 ADP n r 81 T e r m in a r iu m c a u s a r u m , k. 106.
94 ADP n r 88 L it te r a e g u b e r n ia le s 1781—1782, t. 3 s. 66.
5 AD P n r 87 L i t t e r a e g u b e r n ia le s 1776—1781, t. 2 s. 192.
6 ADP n r 488 K o le g i a ta b r z o z o w s k a , s. 23*3—23(9, 245)—249.
7 A D P n r 88 L it te r a e g u b e r n ia le s 1782— 1783, t. 3 s. 134.
Tamże, s. 21(5.
22 K S . J A N R Ą B [18]
tacji dziekana brzozowskiego z 1802 r . " oraz Schem atyzm die
cezji przem yskiej z 1805 r. w ym ieniają ks. J. Leiba, byłego p ro fesora zniesionego S em inarium Brzozowskiego, jako proboszcza w D om aradzu. N otatka dziekańska zaznacza, że m a aprobatę na 3 lata.
Ks. Maciej M azurkiew icz ur. 4 lutego 1740 r. w diecezji łuc
kiej, p rz y ję ty do sem inarium Św iętego K rzyża w W arszaw ie 11 w rześnia 1763 r., śluby złożył 12 w rześnia 1765 r., zm arł w Gło
gowie M ałopolskim w 1785 r.99 100 Jak o profesor teologii m oralnej w Brzozowie — „sanctae theologiae p rim ariu s pro feso r” — był obec
ny 14 m aja 1779 r. przy akcie prow izji alum na W alentego Dębic
kiego na w ikariusza do P ruchnika, a 20 m arca 1780 r. p rz y p ro w izji alum na ze św ięceniam i niższym i J a n a Stępkow skiego na w i
kariusza do G o lco w ej101. U rzędow y w ykaz eksm isjonarzy domu n r 3 w Brzozowie, dn. 27 m aja 1784 r. przedstaw ia go jako w i
kariusza przy kolegiacie brzozow skiej. Jak o w ikariusz otrzym yw ał 100 złp pensji rocznie. Nadto, należy m u się 82 złp „ais S u p p le
m ent zu r E xjesuitenpension” 102. w protokołach sesji kolegium w i
k ariuszy kolegiaty brzozow skiej zanotow ano, że ks. Maciej M azur
kiewicz przybył na w ikarów kę 1 lutego 1783 r., a odszedł 28 paź
d ziernika 1784 r.
5 F orm acja alum nów a N a u k a i w y c h o w a n i e
Nie dysponujem y niestety żadnym i m ateriałam i archiw alnym i, dotyczącym i n au k i i w ychow ania alum nów w sem inarium w B rzo
zowie. N ajpraw dopodobniej jed n ak w a ru n k i przyjęcia k an d y d a
tów, czas ich pobytu w sem inarium , w ykładane przedm ioty i pod
ręczniki były zapew ne takie, jak im i posługiw ano się w D iecezjal
nym S em inarium w Przem yślu, co szczegółowo przed staw ił au to r w innej p r a c y 103. Podobnie w ychow anie alum nów , tzn. porządek dnia i zajęć, w yżyw ienie, regulam in, p ra k ty k i religijne, przepisy k a rn e — były rów nież w edług wszelkiego praw dopodobieństw a identyczne z tym i, jakim i kierow ano się w sem inarium w P rz e m yślu 104. Działalność pedagogiczną i m etodę p ra cy m isjonarzy n ad w ychow aniem duchow ieństw a parafialnego w Polsce om aw ia
99 A D P nr 298 D e c a n a tu s B r z o z o u ie n s is , s. 21—29.
100 C a ta lo g u e d u p e r s o n e l, s. 424.
101 AD P n r 81 T e r m in a r iu m 1777—1783, k. 41, 50.
102 AD P n r 229 P r z e m y ś l. S e m in a r iu m 1. 1771— 1783, s. 88—90.
103 J. R ą b , S e m in a r iu m , s. 3i32i—338.
104 T a m ż e , s. 3i3'9—345.
[19] D O M X X M IS J O N A R Z Y I S E M IN A R IU M W B R Z O Z O W IE 23 li szczegółowo A. Schletz i J. D u k a ła 105. N auka i w ychow anie alum nów w S em inarium Brzozowskim odbyw ały się w edług w y próbow anej m etody obow iązującej w szkole Księży M isjonarzy.
b Ś w i ę c e n i a k a p ł a ń s k i e
W okresie istnienia S em inarium Duchownego w Brzozowie obo
w iązyw ały w diecezji przem yskiej przepisy w ydane przez bpa A.
F red rę 10 w rześnia 1725 r. w R adym nie, określające w a ru n k i otrzym ania św ięceń kapłańskich. P rzepisy te przypom niał bp W.
H. S ierakow ski na kongregacji dziekanów w Brzozowie 9 czerw ca 1746 r. Zgodnie z tym i przepisam i k an d y d a t do św ięceń k a płańskich m usiał przedłożyć biskupow i n astępujące dokum enty:
I. Św iadectw o p re fek ta sem inarium o pom yślnie odbytych d w u letnich studiach w sem inarium ; 2. Św iadectw o egzam inu złożone
go przed archidiakonem k ated ry , stw ierdzające w ystarczającą w ie
dzę; 3. Św iadectw o p re fe k ta sem inarium o dobrych obyczajach;
4. Św iadectw o p re fek ta o odbytych rekolekcjach w sem inarium ; 5. D okum ent prow izji; 6. M etrykę chrztu; 7. Św iadectw o o p rz y ję ciu niższych ś w ię c e ń 106. Bp W. H. S ierakow ski w sw ym d ek re
cie reform acyjnym z dn. 3 m aja 1744 r. zarządził, że alum n po
w inien uczyć się w sem inarium przez okres dwóch lat, a w n a d zw yczajnym p rzypadku i tylko za zgodą biskupa można go do
puścić do św ięceń przed upływ em tego okresu 107.
W diecezji przem yskiej nie było wówczas stałego term in u i m iejsca święceń. Biskup w yśw ięcał ordynandów wówczas, gdy za
chodziła potrzeba duszpasterska i kiedy k a n d y d a t spełniał w szyst
kie w a ru n k i do święceń. Św ięcenia odbyw ały się w różnych m iejscach: w katedrze, w sem inarium , a najczęściej w Brzozowie, w kaplicy pałacu biskupiego lub w kolegiacie. Św ięcenia k a p ła ń skie alum nów sem inarium w Brzozowie w latach 1768— 1778 od
byw ały się w kaplicy brzozowskiego pałacu biskupiego 108. P rzed św ięceniam i k an d y d a t do k apłaństw a m usiał się postarać o sta nowisko w duszpasterstw ie np. o w ik ariat, kapelanię lub proste beneficjum , gdzie jako k ap łan m ógłby pracow ać i mieć zapew nio-
105 A. S c h l e t z , D z ia ła ln o ś ć k u ltu r a ln a M is jo n a r z y , s. 1271—281; J.
D u k a ł a , d z . c y t., s. 108—161.
106 ADP n r 70 A cta E p p i F r e d r o 1725— 1734, sub dde 10 Septem brds 1725; ADP L e g e s D io e c e s is P r e m is lie n s iis 1723—1782, rp s beiz syg., t. 1 — O rdinationes, declaratiiiones et reisolutiones Eppd S ierak o w sk i dm con- greg atio n e decan o ru m 9 Juniii 1746 in B rzozow a.
107 A D P n r 163 S ta t u s e t u is ita tio e c c le s ia e c a th e d r a lis P r e m i s l i e m i s 1744, k. 652—658, d e k re t re fo rm a e y jn y pod n u m e re m d ru g im .
108 AD P n r 196 M u n u s P r a e s u le u m a b a. 1768 a d 1785, s. 48—53.
