ISSN 2083-8611 Nr 215 · 2015
Katarzyna Rupik
Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach Wydział Zarządzania
Katedra Polityki Rynkowej i Zarządzania Marketingowego katarzyna.rupik@ue.katowice.pl
WYKORZYSTANIE WSKAŹNIKA TTCI W OCENIE KONKURENCYJNOŚCI
REGIONU TURYSTYCZNEGO
Streszczenie: Celem opracowania jest identyfikacja założeń metodologicznych konstruk- cji wskaźnika TTCI (Travel & Tourism Competitiveness Index) oraz wykorzystanie tego wskaźnika do określenia pozycji konkurencyjnej Polski jako regionu turystycznego wśród krajów sąsiednich. TTCI to jeden z najbardziej złożonych, syntetycznych indeksów wyko- rzystywanych w pomiarze konkurencyjności regionów turystycznych. W opracowaniu do- konano przeglądu wskaźników stosowanych w pomiarze pozycji konkurencyjnej regionu turystycznego, następnie zaprezentowano założenia metodologiczne wskaźnika TTCI oraz wyniki badań konkurencyjności Polski jako regionu turystycznego. W końcowej części opracowania przedstawiono syntetycznie zalety i ograniczenia wskaźnika TTCI.
Słowa kluczowe: region turystyczny, konkurencyjność, wskaźniki.
Wprowadzenie
Region turystyczny to obszar pełniący funkcję turystyczną dzięki jednorod- ności cech środowiska przyrodniczego i społeczno-kulturowego oraz wewnętrz- nych powiązań usługowych [Warszyńska i Jackowski, 1978, s. 31]. Charaktery- zuje się walorami turystycznymi oraz odpowiednim zagospodarowaniem, na którym koncentruje się ruch turystyczny [Liszewski, 2002, s. 92]. Konkurencyj- ność regionu oznacza jego zdolność do osiągania sukcesów we współzawodnic- twie gospodarczym. W szerokim ujęciu to jego atrakcyjność, wyrażająca się między innymi zdolnością do konkurowania z innymi regionami o korzyści ze- wnętrzne w postaci różnych form kapitału (finansowego, rzeczowego, intelektu-
alnego) oraz zdolnością adaptacji do zmieniających się warunków działania i osiągania pożądanego poziomu rozwoju [Zeman-Miszewska, 2005, s. 135-136].
Analiza i pomiar potencjału regionu turystycznego, pozwalające ocenić je- go konkurencyjność, są więc ważnym etapem zarządzania jego rozwojem. Ce- lem opracowania jest zatem identyfikacja założeń metodologicznych konstrukcji wskaźnika TTCI na tle innych indeksów stosowanych w pomiarze konkurencyj- ności regionu turystycznego oraz zastosowanie tego wskaźnika w badaniach po- zycji konkurencyjnej Polski na tle krajów sąsiednich.
1. Wskaźniki stosowane w ocenie potencjału regionu turystycznego W ocenie potencjału regionu turystycznego stosuje się rozmaite wskaźniki.
Do grupy prostych, tradycyjnych można zaliczyć wskaźnik Baretje’a i Defferta (określony na podstawie wielkości bazy noclegowej, mierzonej liczbą turystycz- nych miejsc noclegowych, przypadającą na 100 mieszkańców stałych) oraz wskaźnik Schneidera (określony na podstawie wielkości ruchu turystycznego, mierzonej liczbą turystów na 100 mieszkańców stałych) [Bąk, 2011, s. 10-11].
Wykorzystanie prostych wskaźników pozwala ocenić pewien fragment potencjału turystycznego regionu, natomiast nie odzwierciedla kompleksowości oferty regio- nu. Produkt turystyczny w ujęciu szerokim obejmuje bowiem zarówno dobra i urządzenia turystyczne (w tym walory naturalne i kulturowe oraz infrastrukturę, do której zalicza się nie tylko bazę noclegową i gastronomiczną, ale także infra- strukturę transportową), jak i usługi turystyczne. Te z kolei obejmują szeroką gamę usług bezpośredniej gospodarki turystycznej (np. hotelarskie, przewodnictwa tury- stycznego) oraz pozostałe usługi świadczone turystom, tzw. usługi paraturystyczne (np. usługi komunikacji lokalnej, bankowe) [Flejterski i in. (red.), 2012, s. 12-13].
W związku z powyższym, w ocenie potencjału turystycznego regionu sto- suje się także wskaźniki syntetyczne (tzw. indeksy), oparte na zespole (baterii) wskaźników cząstkowych. Indeksy są zazwyczaj bardziej trafne od pojedyn- czych wskaźników [Nowak, 2007, s. 182-183]. Przykładem wskaźnika synte- tycznego funkcjonującego w Polsce, jest wskaźnik VIKT (wielowskaźnikowy indeks stanu i zmian w polskiej gospodarce turystycznej Vistula Indeks Ko- niunktury Gospodarczej) opracowany w 2013 r. przez Instytut Turystyki na zle- cenie Ministerstwa Sportu i Turystyki. VIKT obejmuje cztery komponenty: sferę podaży hotelowej, sferę popytu hotelowego, zagraniczną turystykę przyjazdową oraz ruch pasażerski w portach lotniczych. Komponenty indeksu w module rocznym obejmują w sumie 14 wskaźników cząstkowych [Dziedzic i Bartosze- wicz, 2013, s. 10-18]. Na światowym rynku turystyki stosuje się z kolei synte-
tyczny wskaźnik pod nazwą Travel & Tourism Competitiveness Index (w skró- cie TTCI), co można tłumaczyć jako Wskaźnik Konkurencyjności Podróży i Tu- rystyki. Indeks ten, opracowany przez Światowe Forum Ekonomiczne w 2007 r.
skonstruowany jest na podstawie 79 wskaźników cząstkowych (wersja z roku 20131) [Blanke i Chiesa (red.), 2013, s. 28-29]. Przyjęta liczba wskaźników cząstkowych pozwala odzwierciedlić złożoność oferty turystycznej regionu i jej uwarunkowania, zgodnie z szerokim rozumieniem produktu turystycznego.
Światowe Forum Ekonomiczne analizuje wskaźnik TTCI dla 140 państw (w tym Polski). Jest to więc użyteczne narzędzie pomiaru konkurencyjności krajowych regionów turystycznych, umożliwiające dokonywanie porównań w skali mię- dzynarodowej, przy zastosowaniu jednolitego zestawu wskaźników.
2. Konstrukcja i dane źródłowe do obliczania wskaźnika TTCI Celem opracowania syntetycznego wskaźnika TTCI było dostarczenie takie- go narzędzia analizy strategicznej, które pozwoliłoby mierzyć czynniki konkuren- cyjności regionów turystycznych w sposób wszechstronny i wyczerpujący [Blanke i Chiesa (red.), 2013, s. xiii]. W pracach nad skonstruowaniem (a następnie rozwo- jem) tego wskaźnika prowadzonych pod egidą Światowego Forum Ekonomiczne- go w ramach projektów Aviation, Travel & Tourism Industry Partnership Pro- gramme oraz Council on New Models for Travel & Tourism uczestniczyli przedstawiciele firm doradczych (Booz & Company i Deloitte) oraz organizacji branżowych (International Air Transport Association – IATA), International Union for Conservation of Nature – IUCN, World Tourism Organization – UNWTO oraz World Travel & Tourism Counsil). Ponadto w pracach uczestniczy- li przedstawiciele czołowych firm działających na rynku turystycznym, w tym:
Airbus/EADS, BAE Systems, Bombardier, Delta, Deutsche Lufthansa/Swiss, Embraer, Etihad Airways, Hilton, Jet Airways, Lockheed Martin, Marriott, Safran, Starwood Hotels & Resorts, oraz VISA [Blanke i Chiesa (red.), 2013, s. xv].
Konstrukcja wskaźnika TTCI ma charakter wielopoziomowy (rys. 1). Pierwszy poziom tworzą trzy indeksy, określane jako subindeksy, tj.:
‒ subindeks A: Ramy regulacyjne,
‒ subindeks B: Otoczenie biznesu i infrastruktura,
‒ subindeks C: Zasoby ludzkie, kulturowe i naturalne2.
1 W pierwszej wersji z 2007 r. indeks zawierał 58 wskaźników cząstkowych [Blanke i Chiesa (red.), 2007, s. 24-25].
2 Prezentowane w tym i kolejnym podpunkcie treści pochodzą z cytowanego już raportu [Blanke i Chiesa (red.), 2013, s. 5 i n.].
Każdy subindeks obejmuje kilka baterii wskaźników (od czterech do pięciu).
Są to tzw. filary tworzące kolejny poziom konstrukcji wskaźnika TTCI. W wersji indeksu TTCI z 2013 r. wyodrębnia się łącznie 14 filarów. Z kolei na każdy filar, na kolejnym, najbardziej szczegółowym poziomie wskaźnika TTCI, wyodrębnia się kilka wskaźników cząstkowych (od trzech do dziesięciu) (tab. 1). Łącznie w indeksie TTCI wykorzystano 79 wskaźników cząstkowych.
Rys. 1. Struktura subindeksów wskaźnika TTCI Źródło: Na podstawie: Blanke i Chiesa (red.) [2013, s. 8].
Subindeks A:
Ramy regulacyjne
1. Zasady polityki i przepisy
2. Zrównoważony rozwój środowiska
3. Bezpieczeństwo i ochrona
4. Zdrowie i higiena
5. Znaczenie polityki turystycznej
Subindeks B:
Otoczenie biznesu i infrastruktura
6. Infrastruktura transportu lotniczego
7. Infrastruktura transportu lądowego
8. Infrastruktura turystyczna
9. Infrastruktura teleinformatyczna
10. Konkurencyjność cenowa sektora turystycznego
Subindeks C:
Zasoby ludzkie, kulturowe i naturalne
11. Zasoby ludzkie
12. Stosunek do turystyki
13. Zasoby naturalne
14. Zasoby kulturowe
Wskaźnik Konkurencyjności Podróży i Turystyki – TTCI
(Travel & Tourism Competitiveness Index)
Tabela 1. Konstrukcja wskaźnika TTCI – lista wskaźników cząstkowych i rodzaj danych wykorzystywanych do ich obliczenia Subindeks A: Ramy regulacyjne Subindeks B: Otoczenie biznesu i infrastruktura Subindeks C: Zasoby ludzkie, kulturowe i naturalne Wskaźnik cząstkowy Rodzaj danych Wskaźnik cząstkowy Rodzaj danych Wskaźnik cząstkowy Rodzaj danych 1 2 3 4 5 6 Filar 1 Zasady polityki i przepisy4/5 Filar 6 Infrastruktura transportu lotniczego 2/5 Filar 11 Zasoby ludzkie 6/4 1.1.Powszechność własności zagranicznejJ 6.1.Jakość infrastruktury lotniczej J Edukacja i szkolenia 1.2.Prawo własności J 6.2.Dostępność miejsc w lotach krajowych (l. miejsc x l. kilometrów) I 11.1. Wskaźnik skolaryzacji dla szkolnictwa podstawowego I 1.3.Wpływ polityki dot. FDI* na biznes J 6.3.Dostępność miejsc w lotach zagranicznych (l. miejsc x l. kilometrów) I 11.2. Wskaźnik skolaryzacji dla szkolnictwa średniego I 1.4.Wymagania wizowe I 6.4.Liczba wylotów na tys. mieszkańców I 11.3. Jakość systemu edukacji J 1.5.Otwartość bilateralnych umów ASA** I 6.5.Zagęszczenie lotnisk (l. czynnych lotnisk na milion mieszkańców) I 11.4. Lokalna dostępność specjalistycznych usług badawczych i szkoleniowych J 1.6.Transparentność polityki rządu J 6.6.Liczba działających linii lotniczych I 11.5. Poziom szkoleń i rozwoju pracowników J 1.7.Czas niezbędny na założenie biznesu I 6.7.Międzynarodowa sieć transportu lotniczego J Podaż wykwalifikowanej siły roboczej 1.8.Koszty uruchomienia biznesu I Filar 7 Infrastruktura transportu lądowego 4/1 11.6. Zasady polityki zatrudnieniaJ 1.9.Wskaźnik restrykcyjności porozumień GATS*** I 7.1.Jakość dróg J 11.7. Łatwość zatrudniania obcokrajowców J Filar 2 Zrównoważony rozwój środowiska3/4 7.2.Jakość infrastruktury kolejowej J 11.8. Zapadalność na HIV I 2.1.Surowość przepisów dot. środowiska J 7.3.Jakość dworców J 11.9. Wpływ HIV/AIDS na koszty prowadzenia biznesu J 2.2.Egzekwowanie przepisów dot. środowiska J 7.4.Jakość sieci transportu lądowego J 11.10. Oczekiwana dalsza długość trwania życia dla noworodka I 2.3.Zrównoważony rozwój w sektorze turystycznym J 7.5.Zagęszczenie dróg (l. kilometrów na 100 km2) I Filar 12 Stosunek do turystyki 3/1 2.4.Poziom emisji CO2 I Filar 8 Infrastruktura turystyczna 0/3 12.1. Otwartość na turystykę (według udziału turystyki w PKB) I 2.5.Stężenie pyłu zawieszonego (według normy PM10) I 8.1.Liczba pokoi hotelowych na tysiąc mieszkańców I 12.2. Nastawienie mieszkańców do turystów zagranicznych J 2.6.Zagrożone gatunkiI 8.2.Obecność 7 największych firm z branży wynajmu samochodów (np. Avis, Hertz) I 12.3. Rekomendowanie pobytu wypoczynkowego jako przedłużenie podróży służbowej J 2.7.Ratyfikowane porozumienia w/s środowiska I 8.3.Liczba bankomatów (akceptujących karty kredytowe VISA) na milion mieszkańców I 12.4. Poziom orientacji na klienta J
cd. tab. 1 1 2 3 4 5 6 Filar 3 Bezpieczeństwo i ochrona3/1 Filar 9 Infrastruktura teleinformatyczna (ICT) 2/5 Filar 13 Zasoby naturalne1/4 3.1.Koszty biznesu z tytułu zagrożenia przestępczością J 9.1.Stopień wykorzystania ICT w transakcjach B2B J 13.1. Liczba obiektów przyrodniczych z listy UNESCO I 3.2.Zaufanie do służb policyjnych J 9.2.Wykorzystanie internetu w transakcjach B2C J 13.2.Jakość środowiska naturalnego J 3.3.Koszty biznesu z tytułu zagrożenia terroryzmem J 9.3.Odsetek konsumentów korzystających z internetu I 13.3. Liczba występujących gatunków zwierząt I 3.4.Wypadki drogowe I 9.4.Aktywne linie telefonii stacjonarnej (na 100 mieszkańców) I 13.4.Chronione obszary krajobrazu I Filar 4 Zdrowie i higiena0/4 9.5.Abonenci szerokopasmowych sieci internetowych na 100 mieszkańców I 13.5.Chronione obszary morskie I 4.1.Liczba lekarzy na 10 tys. mieszkańców I 9.6.Abonenci telefonii komórkowej na 100 mieszkańców I Filar 14 Zasoby kulturowe0/4 4.2.Dostęp do warunków sanitarnych I 9.7.Abonenci mobilnego internetu na 100 mieszkańców I 14.1. Liczba obiektów kulturowych z listy UNESCO I 4.3.Dostęp do wody pitnej I Filar 10 Konkurencyjność cenowa sektora turystycznego 1/4 14.2.Stadiony sportowe I 4.4.Liczba łóżek szpitalnych na 10 tys. mieszkańców I 11.11.Opodatkowanie biletów i opłaty lotnicze I 14.3. Liczba targów i wystaw międzynarodowych I Filar 5 Znaczenie polityki turystycznej2/3 11.12.Parytet siły nabywczej I 14.4.Eksport przemysłów kreatywnych I 5.1.Polityka turystyczna w polityce rządu J 11.13.Wpływ poziomu opodatkowania na biznes (zatrudnienie, inwestycje) J 5.2.Wydatki rządowe na rozwój turystykiI 11.14.Poziom cen benzyny I 5.3.Skuteczność marketingu i brandingu w zdobywaniu klientów-turystów J 11.15.Przeciętny poziom cen w hotelach (na podstawie hoteli z listy first-class w danym roku)
I 5.4.Kompleksowość dorocznych danych dot. turystykiI 5.5.Punktualność w dostarczaniu danych miesięcznych i kwartalnych dot. turystyki I * Foreign Direct Investment. ** Air Service Agreement. *** General Agreement on Trade in Services. Źródło: Na podstawie: Blanke i Chiesa (red.) [2013, s. 28-29 oraz 471-477].
W ramach subindeksu A, ramy regulacyjne, wyróżniono pięć filarów.
Pierwszy z nich, zasady polityki i przepisy, opisuje stopień, w jakim uwarunko- wania prawne i polityczne w danym regionie (tj. kraju) sprzyjają rozwojowi sek- tora turystyki. Kolejny filar, zrównoważony rozwój środowiska, odzwierciedla surowość przepisów w danym kraju oraz skuteczność ich egzekwowania. Bez- pieczeństwo i ochrona, kolejny filar subindeksu A, jest kluczowym czynnikiem konkurencyjności danego kraju jako destynacji turystycznej i dotyczy takich kwestii jak koszty walki z przestępczością i terroryzmem, bezpieczeństwo na drogach oraz zaufanie do policji. Filar dotyczący zdrowia i higieny obejmuje kwestie warunków sanitarnych oraz dostępności do wody pitnej i usług medycz- nych w danym kraju. Ostatni filar w obrębie subindeksu A opisuje znaczenie po- lityki turystycznej w polityce danego kraju i uwzględnia wielkość budżetu danego regionu na rozwój turystyki, umiejętność gromadzenia i udostępniania aktual- nych danych i efektywność prowadzonych działań marketingowych.
Kolejne pięć filarów wyszczególniono w obrębie subindeksu B. Dwa z nich odnoszą się do infrastruktury transportowej: lotniczej oraz lądowej. W ocenie in- frastruktury lotniczej jest brana pod uwagę m.in. liczba dostępnych linii lotni- czych czy lotnisk. Infrastruktura transportu lądowego obejmuje szczegółowe kwestie infrastruktury drogowej i kolejowej. Natomiast filar infrastruktura tury- styczna dotyczy dostępności miejsc noclegowych, usług wynajmu samochodu i finansowych (w tym bankomatów). Filar dziewiąty, infrastruktura teleinforma- tyczna (ICT) odzwierciedla dostępność internetu i usług telekomunikacyjnych (stacjonarnych i mobilnych) oraz stopień wykorzystania internetu w działalności przedsiębiorstw. Ostatni filar w obrębie subindeksu C odnosi się do konkuren- cyjności cenowej danego regionu (kraju), mierzonej m.in. na podstawie poziomu cen biletów lotniczych, benzyny i miejsc hotelowych.
Subindeks C składa się z czterech filarów związanych z zasobami dostęp- nymi dla podmiotów sektora i rynku turystycznego w danym regionie. Filar za- sobów ludzkich jest oceniany w dwóch wymiarach: jakości i dostępności usług edukacyjnych i szkoleniowych oraz podaży wykwalifikowanej siły roboczej. Ko- lejny filar to stosunek do turystyki, będący wypadkową m.in. postaw mieszkań- ców danego regionu wobec turystów czy stopnia orientacji na klienta przyjmo- wanej przez przedsiębiorstwa danego kraju. W ocenie zasobów naturalnych bierze się z kolei pod uwagę liczbę obiektów przyrodniczych wpisanych na listę świa- towego dziedzictwa, zlokalizowanych w danym regionie, bogactwo fauny oraz wielkość obszarów chronionych. Ostatni filar, zasoby kulturowe, dotyczy obiek- tów dziedzictwa kulturowego w danym regionie czy sprzedaży eksportowej zreali- zowanej przez przemysły kreatywne w nim zlokalizowane. W tab. 1 znajduje się szczegółowa lista wszystkich 79 wskaźników cząstkowych wykorzystanych w kon- strukcji syntetycznego wskaźnika TTCI.
W celu wyznaczenia poziomu wskaźnika cząstkowego dla danego regionu są wykorzystywane zarówno dane o charakterze jakościowym (w tab. 1 zazna- czono je literą „J”), jak i ilościowym („I”). Wśród 79 wskaźników cząstkowych składających się na indeks TTCI, 31 jest obliczanych na podstawie danych jako- ściowych, a 48 na podstawie danych o charakterze ilościowym. Dane jakościo- we są pozyskiwane w badaniach opinii kadry kierowniczej (Executive Opinion Survey) prowadzonych corocznie przez Światowe Forum Ekonomiczne. Re- spondentami są prezesi największych przedsiębiorstw w krajach objętych bada- niem, którzy podejmują decyzje inwestycyjne. Liczebność próby w tych bada- niach wynosi 15 tys. respondentów. W 2012 r., na potrzeby obliczenia indeksu TTCI 2013, przeprowadzono 14 059 ważnych wywiadów w niemal 150 pań- stwach, co daje średnio 100 respondentów w każdym kraju [Browne, Geiger i Gutknecht, 2012, s. 69]. W pomiarze opinii na potrzeby obliczenia indeksu TTCI wykorzystuje się skalę 7-stopniową. Z kolei dane o charakterze ilościo- wym pozyskiwane są z różnorodnych źródeł, zarówno ogólnodostępnych, jak i udostępnianych przez organizacje branżowe, międzynarodowe czy organizacje i ekspertów z sektora turystycznego (np. IATA, IUCN, UNWTO, WTTC, UNCTAD, UNESCO). Dane o charakterze ilościowym są przekodowywane na skalę 7-stopniową. W obliczaniu wartości wskaźników na poszczególnych po- ziomach (filary, subindeksy, wskaźnik syntetyczny TTCI) stosuje się średnią arytmetyczną wartości wskaźników niższego poziomu.
3. Konkurencyjność Polski jako regionu turystycznego
Pomiar konkurencyjności regionów z wykorzystaniem wskaźnika TTCI dla roku 2013 przeprowadzono w 140 krajach, wytwarzających łącznie 98% świato- wego PKB. Wartość indeksu TTCI 2013 dla Polski wyniosła 4,5 (w skali 1-7), co daje 42 pozycję w rankingu wszystkich analizowanych państw. W ostatnich latach Polska poprawiła wskaźnik TTCI i awansowała w rankingu konkurencyjności po- dróży i turystyki (tworzonym co dwa lata). W 2011 r. wartość indeksu TTCI wy- niosła 4,4 i Polska zajęła 49 pozycję w rankingu. Natomiast w 2007 r. z wartością indeksu TTCI na poziomie 4,2 Polska uplasowała się na miejscu 63. Wśród subin- deksów, najwyższą wartość osiągnął subindeks A, obejmujący ramy regulacyjne (4,9), natomiast najniższą subindeks B, otoczenie biznesowe i infrastruktura (3,9).
Niekwestionowanym światowym liderem w zakresie konkurencyjności ob- szaru turystycznego jest Szwajcaria, która uzyskała wynik TTCI 2013 na pozio- mie 5,66 (tj. o 27% więcej niż Polska). Na kolejnych miejscach znalazły się
Niemcy i Austria. Te trzy kraje utrzymują swoją pozycję w pierwszej 10 po- cząwszy od pierwszej edycji rankingu opracowanego w 2007 r., w którym prze- analizowano 124 regiony. Wśród 10 najlepszych państw pod względem poziomu wskaźnika TTCI 2013 znalazło się siedem krajów europejskich, a spoza Europy, Stany Zjednoczone i Kanada oraz Singapur. Regionem świata, który najbardziej awansował w rankingu w okresie 2007-2013 była Hiszpania (z miejsca 15. na czwarte) – tab. 2.
Tabela 2. Polska na tle 10 krajów o najwyższym poziomie wskaźnika TTCI w 2013 r.
Państwo Wynik (1-7) w 2013
Pozycja w rankingu 2013 (140 krajów)
Pozycja w rankingu 2007 (124 kraje)
Szwajcaria 5,66 1 1
Niemcy 5,39 2 2
Austria 5,39 3 3
Hiszpania 5,38 4 15
Wielka Brytania 5,38 5 10
Stany Zjednoczone 5,32 6 5
Francja 5,31 7 12
Kanada 5,28 8 7
Szwecja 5,24 9 17
Singapur 5,23 10 8
Polska 4,47 42 63
Źródło: Na podstawie: Blanke i Chiesa (red.) [2013, s. 288; 2007, s. xvi].
W rankingu konkurencyjności regionów turystycznych opracowanego przez Światowe Forum Ekonomiczne w 2013 r. znalazły się 42 kraje z Europy. W tej grupie Polska uplasowała się na pozycji 27. Spośród krajów CEE, na wyższych pozycjach niż Polska znalazły się Estonia, Czechy i Węgry. Natomiast Łotwa, Litwa, Bułgaria, Słowacja i Rumunia zajęły miejsca dalsze niż Polska. Konku- rencyjność Polski jako regionu turystycznego na tle państw sąsiednich, z który- mi graniczy nasz kraj, wypada relatywnie dobrze. Wśród krajów sąsiadujących z Polską najlepsze pod względem poziomu wskaźnika TTCI 2013 są wspomnia- ne już Niemcy (zajmują drugie miejsce w rankingu światowym). Na miejscu drugim wśród krajów sąsiednich uplasowały się Czechy (zajmujące 31 pozycję w rankingu światowym). Polska zajmuje miejsce trzecie, przed Litwą (49 miejsce w rankingu światowym), Słowacją (miejsce 54), Rosją (miejsce 63) i Ukrainą (miejsce 76) (rys. 2). W analizie konkurencyjności podróży i turystyki w krajach sąsiadujących z Polską zabrakło Białorusi, ponieważ nie została ona uwzględ- niona w badaniach Światowego Forum Ekonomicznego.
Rys. 2. Porównanie wskaźnika TTCI oraz jego subindeksów dla Polski i krajów sąsiednich Źródło: Na podstawie: Blanke i Chiesa (red.) [2013, s. 174-347].
Zarówno Niemcy, jak i Czechy przewyższają Polskę w zakresie wskaźnika syntetycznego TTCI, jak i jego poszczególnych subindeksów. Natomiast wśród państw sąsiadujących z Polską, które w rankingu konkurencyjności podróży i tury- styki znalazły się na dalszych pozycjach niż Polska, są takie, które w przypadku wy- branych subindeksów są bardziej konkurencyjne od naszego kraju (tj. Litwa, Słowacja oraz Rosja). Litwa posiada wyższy niż Polska poziom subindeksów A oraz B.
Wszystkie filary subindeksu A: Ramy regulacyjne na Litwie, z wyjątkiem filaru 3 (bezpieczeństwo i ochrona), mają wartości wyższe niż uzyskane przez Polskę. Nato- miast w zakresie subindeksu B: Otoczenie biznesu i infrastruktura Litwa przewyższa Polskę w filarze 7 (infrastruktura transportu lądowego) i filarze 9 (infrastruktura telein- formatyczna). Z kolei Słowacja jest bardziej konkurencyjna od Polski w zakresie za-
3,59 4,02
4,06 3,98
4,56 4,61
5,31
3,62 4,22 3,92
4,19 3,94
4,49 5,29
4,73 4,24
4,96 4,99 4,92
5,24 5,57
3,98 4,16
4,32 4,39
4,47 4,78
5,39
1 2 3 4 5 6 7
Ukraina (76) Rosja (63) Słowacja (54) Litwa (49) Polska (42) Czechy (31) Niemcy (2)
TTCI
Subindeks A: Ramy regulacyjne
Subindeks B: Otoczenie biznesu i infrastruktura
Subindeks C: Zasoby ludzkie, kulturowe i naturalne
sad polityki i regulacji (filar 1) oraz zdrowia i higieny (filar 4), co sprawia, że posiada wyższy niż Polska subindeks A: Ramy regulacyjne. Subindeks B dla Rosji wskazuje, że jest ona jako region turystyczny bardziej konkurencyjna od Polski w zakresie infra- struktury transportu lotniczego (filar 6), infrastruktury turystycznej (filar 8) oraz telein- formatycznej (filar 9). Wyższa konkurencyjność Rosji w przypadku filaru 8 wynika z tego, że jeden wskaźnik cząstkowy tego indeksu (liczba bankomatów akceptujących karty kredytowe VISA przypadających na milion mieszkańców) jest znacznie wyższy niż w Polsce (w Rosji 812,6, a w Polsce 466,5). Podobnie w przypadku infrastruktury teleinformatycznej (filar 9) Rosja przewyższa Polskę tylko w zakresie jednego wskaź- nika cząstkowego, tj. abonenci telefonii komórkowej na 100 mieszkańców (odpo- wiednio 179,3 i 131).
Ostatni pod względem konkurencyjności podróży i turystyki sąsiad Polski, Ukraina, we wszystkich obszarach ustępuje Polsce. Dodatkowo, należy się spo- dziewać, że w kolejnym rankingu kraj ten spadnie na dalszą pozycję z uwagi na zmniejszone bezpieczeństwo i ochronę spowodowane kryzysem z roku 2014.
Pogłębiona analiza wartości indeksów (filarów) pozwala wskazać obszary, któ- re stanowią przewagę konkurencyjną Polski jako regionu turystycznego. Metodolo- gia przyjęta przez Światowe Forum Ekonomiczne zakłada, że dla regionów które w 2013 r. zajmują miejsca od 11 do 50, wskaźniki szczegółowe, znajdujące się na pozycji wyższej niż wskaźnik syntetyczny TTCI dla danego regionu, stanowią przewagę konkurencyjną tego kraju. Biorąc pod uwagę indeksy w obrębie subindek- sów wskaźnika TTCI, Polska posiada cztery filary, które zajmują miejsca wyższe niż wskaźnik najwyższego poziomu (TTCI) (zaznaczono je w tab. 3).
Tabela 3. Wartość wskaźnika TTCI 2013 i jego składowych dla Polski
Wskaźniki Wynik (1-7) Pozycja w rankingu
TTCI 4,5 42
Subindeks A: Ramy regulacyjne 4,9 49
Filar 1. Zasady polityki i przepisy 4,3 84 Filar 2. Zrównoważony rozwój środowiska 5,0 37 Filar 3. Bezpieczeństwo i ochrona 5,2 48
Filar 4. Zdrowie i higiena 6,0 35
Filar 5. Znaczenie polityki turystycznej 4,0 96 Subindeks B: Otoczenie biznesu i infrastruktura 3,9 58 Filar 6. Infrastruktura transportu lotniczego 2,7 86
Filar 7. Infrastruktura transportu lądowego 3,7 66 Filar 8. Infrastruktura turystyczna 4,7 46
Filar 9. Infrastruktura teleinformatyczna (ICT) 4,0 41
Filar 10. Konkurencyjność cenowa sektora turystycznego 4,6 61 Subindeks C: Zasoby ludzkie, kulturowe i naturalne 4,6 32
Filar 11. Zasoby ludzkie 5,1 45
Filar 12. Stosunek do turystyki 4,1 125
Filar 13. Zasoby naturalne 3,7 66
Filar 14. Zasoby kulturowe 5,4 18
Źródło: Na podstawie: Blanke i Chies (red.) [2013, s. 84, 288].
Wśród przewag konkurencyjnych Polski jako regionu turystycznego należy więc wskazać przede wszystkim zasoby kulturowe (filar 14), które uplasowały się na miejscu 18 w rankingu światowym. Kolejna przewaga konkurencyjna Polski to obszar zdrowia i higieny (filar 4), który zajmuje miejsce 35 wśród 140 analizowanych państw oraz zrównoważony rozwój środowiska (filar 2), zajmujący pozycję 37. Ostatni obszar prze- wagi konkurencyjnej to infrastruktura teleinformatyczna (filar 9) zajmująca miejsce 41.
Konkurencyjność regionu, jak podano we wstępie, to jego atrakcyjność, wyra- żająca się m.in. zdolnością do konkurowania z innymi regionami o korzyści ze- wnętrzne w postaci różnych form kapitału. W związku z tym, konkurencyjność po- dróży i turystyki mierzona przy wykorzystaniu wskaźnika TTCI powinna przekładać się na korzyści regionu w postaci m.in. przychodów z turystyki i miejsc pracy wykreowanych przez ten sektor.
Analiza korzyści osiąganych przez Polskę i kraje sąsiadujące wskazuje, że rela- tywnie największe korzyści z turystyki osiągają Czechy: w 2012 r. przychody z tu- rystyki stanowiły 8,4% PKB tego kraju, a sektor turystyki zapewnił 10,2% wszyst- kich miejsc pracy (tab. 4). Należy podkreślić, że w analizie wkładu sektora w gospodarkę danego kraju brane są pod uwagę zarówno podmioty oferujące usługi turystycznej, jak i ich dostawcy. Na drugim miejscu, jeśli chodzi o procentowy wkład sektora turystycznego w PKB i miejsca pracy, znalazła się Ukraina (odpo- wiednio 7,4% i 6,5%), przy czym dane dotyczą okresu przed rosyjską aneksją Krymu.
Na miejscu trzecim znalazła się Słowacja z kontrybucją sektora turystycznego na poziomie 5,9% w PKB i 5,7% w liczbę łącznych miejsc pracy w regionie. Z kolei turystyka w Polsce wygenerowała w 2012 r. 4,8% PKB (nominalnie 24,9 mld USD) oraz zapewniła 4,6% miejsc pracy (749 tys.).
Tabela 4. Korzyści generowane przez region turystyczny Kraj
Przychody z turystyki w 2012 r.
Miejsca pracy
w turystyce w 2012 r. Przyjazdy turystów zagranicznych*
w tys. w 2011 r.
Wpływy z turystyki zagranicznej**
w mln USD w 2011 r.
w mln
USD % PKB w tys. % wszyst- kich
Niemcy 160 797 4,5% 1 944 4,7% 28 352 38 842 Czechy 18 093 8,4% 500 10,2% 8 775 7 628 Polska 24 936 4,8% 749 4,6% 13 350 10 687 Litwa 1 743 4,0% 54 3,8% 1 775 1 352 Słowacja 5 681 5,9% 133 5,7% 1 460 2 429 Rosja 110 623 5,9% 3 933 5,5% 22 686 11 398 Ukraina 11 858 7,4% 1 332 6,5% 21 415 4 294
* Obejmują przyjazdy z co najmniej jednym noclegiem. Przyjazdy jednodniowe nie są uwzględnione.
** Obejmują wydatki turystów zagranicznych, w tym przyjeżdżających na jeden dzień, bez noclegu.
Źródło: Na podstawie: Blanke i Chies (red.) [2013, s. 83-84 oraz 174-347].
W tab. 4 podano także wpływy z turystyki zagranicznej w Polsce i krajach są- siednich w 2011 r. Pod względem wpływów z tytułu wydatków turystów zagranicz- nych w danym regionie Polska znajduje się na miejscu trzecim (10,7 mld USD).
Największe wpływy odnotowały Niemcy (38,8 mld USD) i Rosja (11,4 mld USD).
Podsumowanie
Przedstawiony w opracowaniu wskaźnik konkurencyjności podróży i tury- styki TTCI pozwala na wszechstronną ocenę potencjału turystycznego regionu.
Jego wykorzystanie w badaniach atrakcyjności regionów przez Światowego Fo- rum Ekonomicznego dostarcza wiedzy użytecznej do prowadzenia polityki w zakresie rozwoju turystyki w poszczególnych krajach, ponieważ pozwala identyfikować siły i słabości regionu i jego oferty na tle państw konkurencyj- nych. Dla przykładu, zasoby kulturowe (filar 14 wśród wskaźników składają- cych się na wynikowy indeks TTCI w 2013 r.) stanowiły największą przewagę konkurencyjną Polski w sferze turystyki. Znajduje to odzwierciedlenie w strate- gii rozwoju turystyki opracowanej dla Polski na lata 2012-2020, która zakłada, że turystyka w miastach i turystyka kulturowa stanowią najważniejszy markowy produkt turystyczny Polski [Polska Organizacja Turystyczna, 2012, s. 52].
Zastosowanie wskaźnika TTCI w analizie konkurencyjności umożliwia tak- że monitorowanie zmian (postępu) w rozwoju poszczególnych obszarów konku- rencyjności turystyki w danym kraju na tle konkurentów, ponieważ analizy pod egidą Światowego Forum Ekonomicznego są prowadzone cyklicznie (co dwa lata).
Pewnym ograniczeniem tych analiz, na które warto zwrócić uwagę, jest stosun- kowo skromna próba w badaniach jakościowych. Dane o charakterze jakościowym wykorzystywane do obliczania wskaźnika TTCI 2013 pochodziły z ok. 14 tys.
wywiadów zrealizowanych w ok. 150 państwach. Średnio w jednym kraju zba- dano więc ok. 100 respondentów (prezesi największych przedsiębiorstw podej- mujący decyzje inwestycyjne). Biorąc pod uwagę fakt, iż dane jakościowe wy- korzystywane są w ocenie ok. 40% wskaźników cząstkowych indeksu TTCI, powyższa liczebność może stanowić pewne ograniczenie dla reprezentatywności uzyskanych wyników.
Literatura
Bąk I. (2011), Ocena stopnia atrakcyjności turystycznej podregionów w Polsce, Folia Pomeranae Universitatis Technologiae Stetinensis, Oeconomica, nr 285 (62), Zachod- niopomorski Uniwersytet Technologiczny, Szczecin, s. 7-17.
Blanke J., Chiesa T. red. (2007), The Travel & Tourism Competitiveness Report 2007.
Furthering the process of economic development, World Economic Forum, Geneva.
Blanke J., Chiesa T. red. (2013), The Travel & Tourism Competitiveness Report 2013. Redu- cing barriers to economic growth and job creation, World Economic Forum, Geneva.
Browne C., Geiger T., Gutknecht T. (2012), The Executive Opinion Survey: The voice of the business community [w:] K. Schwab (red.), The Global Competitiveness Report 2012-2013 Full Data Edition, World Economic Forum, Geneva.
Dziedzic T. i Bartoszewicz W. (2013), Indeks koniunktury turystycznej. Wielowskaźni- kowy Indeks stanu i zmian w polskiej gospodarce turystycznej Vistula Indeks Ko- niunktury Turystycznej (VIKT), Instytut Turystyki, Szkoła Główna Turystyki i Re- kreacji, Warszawa.
Flejterski S., Panasiuk A., Perenc J., Rosa G. red. (2012), Współczesna ekonomika usług, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Liszewski S. (2002), Region turystyczny [w:] G. Gołembski (red.), Kompendium wiedzy o turystyce, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa-Poznań.
Nowak S. (2007), Metodologia badań społecznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Polska Organizacja Turystyczna (2012), Marketingowa Strategia Polski w Sektorze Tu- rystyki na lata 2012-2020, Warszawa.
Warszyńska J., Jackowski A. (1978), Podstawy geografii turyzmu, PWN, Warszawa.
Zeman-Miszewska E. (2005), Kreowanie konkurencyjności regionów przez samorządy terytorialne [w:] H. Szulce, M. Florek (red.), Marketing terytorialny. Możliwości aplikacji, kierunki rozwoju, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Poznań.
APPLICATION OF TTCI IN THE EVALUATION OF TOURIST REGION COMPETITIVENESS
Summary: The paper refers to one of the most complex, synthetic index of the competi- tiveness of tourist regions, i.e. TTCI (Travel & Tourism Competitiveness Index). It con- tains methodological assumptions and findings of research in which TTCI has been ap- plied, focusing on the Polish competitiveness comparing with the rivals (including neighbouring countries).
Keywords: tourist region, competitiveness, index.
