Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.
Relację między osobą a otoczeniem oceniana jako wymagająca nadzwyczajnego wysiłku,
przekraczająca jej zasoby,
zagrażająca dobremu samopoczuciu.
Procesualny przebieg radzenia sobie ze stresem zależy od:
właściwości sytuacji,
struktury osobowości człowieka oraz interakcji osoby i sytuacji.
Styl radzenia sobie jest ważną właściwością indywidualną.
Radzenie sobie ze stresem:
jest konstelacją wielu działań i czynności poznawczych,
poszukiwaniem sposobów zrozumienia zachodzących zdarzeń
i podejmowaniem działań, które zapewniłyby
równocześnie konfrontację z rzeczywistością
i podtrzymywały nadzieję na rozwiązanie.
1. Dramatyczne wydarzenia o rozmiarach katastrofy, obejmujące całe grupy (stres traumatyczny,
ekstremalny); są stresorami uniwersalnymi,
ponieważ osoby nimi dotknięte nie mogą ich nie zauważyć, dokładniejsza charakterystyka
psychologiczna jest następująca:
- atakują najbardziej podstawowe wartości człowieka tj. życie, zdrowie, bezpieczeństwo,
- stawiają wysokie wymagania, którym nie można sprostać,
- często przychodzą bez ostrzeżenia,
- pozostawiają po sobie potężny ślad, który jest reaktywowany w sytuacjach podobnych.
2. Poważne wyzwania i zagrożenia, dotyczące jednostek lub kilku osób (śmierć małżonka, rozwód, kara więzienia ale też wyjazd na wakacje czy zawarcie małżeństwa –
związane z wyzwaniem, które także stawia wymagania).
3. Drobne, codzienne utrapienia – pozornie najsłabsze stresory (uciążliwości dnia
codziennego – ważne znaczenie za względu na częstość i powszechność ich
występowania
wydarzenia stresowe jednorazowe, np. niemiłe spotkanie, wypadek,
wydarzenia stresowe periodyczne lub cykliczne, np. powtarzające się wizyty u nie lubianych
krewnych,
stresory chroniczne, działające permanentnie, np. nieudany związek małżeński, przewlekła choroba,
sekwencja – jeden stresor pociąga za sobą następny, np. rozwód – podjęcie pracy przez kobietę – problemy z opieką nad dziećmi.
Stale zmieniające się poznawcze
i behawioralne wysiłki, mające na celu opanowanie określonych zewnętrznych
i wewnętrznych wymagań, ocenianych przez osobę jako
› zbyt obciążające
›
lub przekraczające jej zasoby.
instrumentalna – inaczej zadaniową,
polegającą na poprawie relacji podmiotu z otoczeniem,
regulacja emocji – polega na obniżaniu przykrego napięcia i łagodzeniu innych negatywnych stanów emocjonalnych.
1) aktywne zachowanie – czyli reakcje, które zmieniają sytuację,
2) poznawcze radzenie sobie – czyli
reakcje, które zmieniają znaczenie lub ocenę stresu;
3) unikanie – czyli reakcje, które zmierzają
do kontroli przykrych uczuć
.a) konfrontacyjna, która polega na obronie
własnego stanowiska i walce o to, co się chce osiągnąć,
b) planowe i systematyczne rozwiązanie problemu.
a) dystansowanie się (kiedy osoba stara się nie przejmować),
b) unikanie – ucieczka (wyczekiwanie, znieczulanie się alkoholem lub środkami psychoaktywnymi), c) samoobwinianie (samokrytyka, autosugestia), d) samokontrola (powstrzymywanie emocji,
opanowanie),
e) poszukiwanie wsparcia społecznego (opowiadanie innym o swej sytuacji, przyjmowanie wyrazów
sympatii i współczucia),
f) pozytywne przewartościowanie (dostrzeganie dobrych stron sytuacji).
1. Ocena i jej przeformułowanie, szczególnie w sytuacji zagrożenia i niebezpieczeństwa.
2. Poszukiwanie nowych informacji na temat specyfiki sytuacji lub zadania, próby ujęcia sytuacji z nowego punktu widzenia, poszukiwanie alternatywnych
rozwiązań, zbieranie informacji od innych i uczenie się od nich.
3. Poszukiwanie odpowiednich wzorców zachowań, które mogą być zastosowane lub dostosowane do danej sytuacji.
4. Odnoszenie się do analogicznych doświadczeń z przeszłości, czyli przypominanie sobie podobnych problemów lub
okoliczności, które zostały kiedyś opanowane, w celu
upewnienia się, że aktualny problem, jako podobny do tych dawnych, również może być rozwiązany lub przezwyciężony.
5. Poszukiwanie związku między stresującymi wydarzeniami
i aktualnym obrazem siebie a funkcjonowaniem w przeszłości i posiadanymi umiejętnościami społecznymi.
6. Odbieranie rzetelnych informacji zwrotnych dotyczących własnego zachowania, planów i celów.
7. Modyfikowanie poziomu aspiracji oraz nabywanie umiejętności przyczyniających się do rozwoju.
1. Cechy wrodzone układu nerwowego - silny układ nerwowy w zakresie pobudzenia wykazuje wyższą odporność na stres. Osoby zrównoważone
osiągają lepsze wyniki w warunkach stresu.
2. Typ emocjonalności jednostki: jeśli obok
nieuniknionego niepokoju pojawiają się emocje pozytywne, odporność będzie większa. Ma to być może związek z pozytywnym wpływem
doświadczeń, odnoszeniem sukcesów, poczuciem kompetencji i wiarą we własne możliwości.
Natomiast występowanie wyłącznie lęku może wskazywać na istnienie oczekiwań porażki,
przewidywanie niepowodzenia.
3. Rodzaj motywacji - dominacja potrzeby osiągnięć, której towarzyszy postawa zadaniowa sprzyja
podejmowaniu się zadania trudnego, którego
wykonanie jest samo w sobie źródłem satysfakcji.
Ogromnie ważne jest przekonanie
o „rozwiązywalności” problemu tu i teraz.
4. Znaczenie samooceny. Osoby nieodporne na stres odznaczają się poczuciem niższości
i brakiem wiary w swoje możliwości. Ludzie
odporni są przekonani o swoich zdolnościach i umiejętnościach pokonania trudności. Uważają także, że oceny innych są zgodne z ich wysoką samooceną.
5. Stosunek do rzeczywistości - ocena realistyczna jest powiązana ze zrównoważeniem emocjonalnym
i odpornością na stres. Natomiast osoby, które spostrzegają świat społeczny jako źródło zagrożeń i frustracji są skłonne do silnego reagowania emocjonalnego, wywierającego
dezorganizujący wpływ na ich działanie i umiejętności
interpersonalne wyzwalające przychylność innych osób oraz ich wsparcie.
6. Ogólny poziom inteligencji i zdolności wyznacza raczej pozytywne doświadczenia w sytuacjach stresowych,
wpływając na podwyższenie zaufania do siebie i wzrost wiary we własne możliwości, a to niewątpliwie sprzyja odporności na stres; pozwala dokonać właściwej analizy sytuacji oraz dokonać wyboru sposobu rozwiązania przy zastosowaniu adekwatnych narzędzi.
podwyższenie ogólnego poziomu aktywacji organizmu:
wzrost aktywacji centralnego układu nerwowego oraz zmiany typu obwodowego (wzrost napięcia mięśniowego,
przyspieszenie oddechu, wzrost tętna) - syndrom mobilizacji energetycznej całego organizmu,
pojawienie się silnych emocji zwykle o zabarwieniu
negatywnym (lęk, niepokój, panika, przerażenie, irytacja, gniew, złość, depresja, przygnębienie, poczucie winy,
poczucie wstydu), zwykle jest to mieszanka emocjonalna, a czasami występują także emocje pozytywne (oczekiwanie sukcesu lub nagrody),
pojawienie się motywacji do przezwyciężenia stresu:
czynności przygotowawcze, zabezpieczające, obrona przed możliwymi konsekwencjami.
odtwarzanie traumy - ponowne jej doświadczanie (częste myśli, wspomnienia, obrazy dotyczące zdarzenia
pojawiające się niezależnie od woli; koszmary senne albo flashback - nagłe poczucie, jakby zdarzenie miało miejsce na nowo),
trwałe unikanie sytuacji, miejsc, ludzi, które kojarzą się z traumą albo też poczucie oderwania od emocji
związanych z tym, co przypomina uraz (niezdolność do płaczu lub przeżywania uczuć),
objawy psychofizjologicznego pobudzenia (problemy ze snem, rozdrażnienie, wybuchy gniewu i agresji, trudności z pamięcią i koncentracją uwagi).
trafna ocena własnych możliwości oraz aktualnych wymagań,
poczucie sprawowania kontroli nad własnym życiem - osoby te nie czują się bezradne, wierzą w możliwość kształtowania własnego losu
i wpływu na innych ludzi,
zdolność tworzenia stabilnych związków
społeczno-emocjonalnych, podejmowanie się zadań, które są dla nich ważne, istnienie spraw, którym się poświęcają,
gotowość spostrzegania nowych
i nieprzewidzianych wydarzeń jako wyzwań i szans, a nie jako zagrożeń,
poczucie humoru i postawa optymistyczna dają szansę lepszego widzenia sytuacji, zajmowania
dystansu i widzenia niezwykłości sytuacji, co stwarza możliwości skutecznej obrony,
w sytuacjach przeżywania zdarzeń koniecznych, nieuniknionych (choroba, śmierć bliskiej osoby) poszukiwanie wsparcia u bliskich lub
koncentracja na sprawach, które można i warto jeszcze realizować bez podejmowania prób zmiany tego, co zmienić się nie da.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.
