Realizacja Programu Kulturalnego Polskiej Prezydencji w Radzie Unii Europejskiej

(1)

Adam Barabasz

Realizacja Programu Kulturalnego

Polskiej Prezydencji w Radzie Unii

Europejskiej

Rocznik Integracji Europejskiej nr 5, 325-334

2011

(2)

Nr

5

ROCZNIK INTEGRACJIEUROPEJSKIEJ

₂₀₁₁

ADAM

BARABASZ

Poznań

Realizacja

Programu

Kulturalnego Polskiej Prezydencji

w Radzie

Unii

Europejskiej

ProgramKulturalnyPolskiej Prezydencji jest wizytówkąpółrocznego sprawowa

nia przez Polskęprzewodnictwa w UE. Skierowany jest zarównodo odbiorców w kra ju, j ak i zagranicą.Wydarzenia kulturalne są częścią oficj alnych spotkań polityków lub stanowią ich tło. Zasadniczymcelemprogramu jest promocjakrajuw Europie i na

świecie. Z drugiej strony program kulturalny zakłada promocję ideiintegracji europej skiej wśród Polaków jako obywateli państwasprawującego półroczną prezydencję.

W Polsce, przygotowania do sprawowania prezydencji rozpoczęły się jeszcze

w 2009 roku. W tym czasieteżDepartamentWspółpracyz Zagranicą Ministerstwa Kultury iDziedzictwaNarodowegowewspółpracy zNarodowymInstytutem Audio wizualnym, po konsultacji z MiędzyresortowymZespołem Opiniodawczo-Doradczym ds. Promocji i Kultury opracował założenia konstruowania programukulturalnego. Należą do nich:

a) spójność - z długoterminową strategiąpromocji Polski;

b) współpraca-artystów z organizacjami kulturalnymipochodzącymi zinnychpaństw członkowskich Unii Europejskiej i spoza UE;

c) j akość proj ektów, a nie ilość - każdy projekt musi mieć jasnookreśloną grupę odbior ców docelowychi dodatkowo powinien być dostosowany do trendów artystycz

nychpanującychw danym państwie;

d) kompatybilność -program kulturalny powinien nawiązywać do:mottaprezydencji, wytycznych na poziomie europejskim (są to m.in. Partnerstwo Wschodnie oraz

EuropejskaPolityka Sąsiedztwa)1.

1 Departament Współpracy z ZagranicąMinisterstwa Kultury iDziedzictwa Narodowego:Strate

giczne założenia programu kulturalnego polskiej prezydencji, http://www.mrr.gov.pl/rozwoj_regional-ny (data wejścia nastronę 14września 2011).

Bezpośrednimkoordynatorem całego przedsięwzięcia zostałoMinisterstwoKultu ry i Dziedzictwa Narodowego, które wyznaczyłodwieinstytucjedo opracowania pro gramu kulturalnegopolskiejprezydencji. Odpowiadają one za opracowanie projektów wchodzących w składprogramuoraz za sposobyich realizacji.Jest toNarodowy Insty tut Audiowizualny, który odpowiada za realizacjęKrajowego Programu Kulturalnego

Polskiej Prezydencji oraz Instytutim. AdamaMickiewicza, który odpowiada z kolei za realizację Zagranicznego Programu Kulturalnego Polskiej Prezydencji2.

Tuż przed objęciemprzez Polskę przewodnictwa w Radzie UE Instytut Polski

im. AdamaMickiewicza stworzyłspecjalny portal internetowy nawiązującydo hasła

(3)

326 Adam Barabasz RIE5’11

polskiej prezydencji: Uwaga na kulturę. Jego głównym zadaniem jest promowanie

twórców polskiejkultury i dostarczanie wielu rzetelnych informacji na temat wydarzeń

kulturalnychmających miejsce wkraju i za granicą. Portal zawiera również biografie

artystów, eseje,opisy dzieł itp.3 Ponadto Instytutwspółpracując z polskimi placów kami dyplomatycznymi wBerlinie, Paryżu, Brukseli, Londynie, Madrycie, Moskwie,

Mińsku, Kijowie, Tokio, Pekinie promuje polską kulturę i jej dorobek na świecie.

3 www.culture.pl (data wejścia na stronę 15 sierpnia 2011).

4 http://www.iam.pl/pl/dzialalnosc/prezydencja.html (data wejścia na stronę 20 sierpnia 2011). 5 http://www.iam.pl/pl/dzialalnosc/prezydencja/i-culture-puzzle.html(data wejściana stronę 20 sierpnia2011).

6 http://www.iam.pl/pl/dzialalnosc/prezydencja/przewodnikdo polakow.html (data wejścia na stronę 20 sierpnia 2011).

7 Andrzej Franaszek w2011rokuwydał biografię Czesława Miłosza.Zbierał materiały do tej biografii przez przeszłodziesięć lat- wPolscei na Litwie,we Francji iw USA. Dotarł dowszyst kich, którzy mogli o Miłoszu powiedzieć coś istotnego, spenetrował archiwaw Beinecke Library i Maisons-Laffitte, prześledził obfitą korespondencję poety. Napisana przezniegobiografia noblisty

Instytut Mickiewiczaprzygotowałtakże sześćfilarów programu kulturalnego,któ re zostały zatwierdzonedo realizacji przez RadęProgramową ds.Oprawy Kulturalnej

Polskiego Przewodnictwa RadziewUE w 2010roku4. Dofilarówtych należą: I Culture Puzzle, Guideto tothe Poles, Czesław Miłosz Audiobook, PlanetaLem, Karol Szyma

nowski, I Culture Orchestra.

I Culture Puzzle to Warsztat Nowoczesnego Rzemiosła, projekt któryskupia po

nad 200ochotników z Europy i Azji.Pod przewodnictwemprojektantki mody Moniki Jakubiak artyści mająrozważać (zarównowteorii,jak i w praktyce) rolę rzemiosła we

współczesnej kulturze5.

Przewodnik do Polaków to próba pokazania Europie i światu, jakie czynniki

kształtowały mentalność Polaków. Za pośrednictwem pięciu projekcji filmowych obej mujących takie wydarzenia jak:muzyka rockowa,moda, himalaizm, obyczaje seksual

ne oraz dziecięce zabawyi zabawki przedstawionopolską drogę dowolności6. Oglądaj ącfilmy widzowie mogą poznać wybitnego himalaistę- Jerzego Kukuczkę, wysłuchać fragmentów koncertów zespołówpunkowych i rockowych (Tilt, Dezerter),

a tymsamympoznać atmosferę jarocińskiego festiwalu. Przedstawianew projekcjach filmowych trendy przejawiające się zarówno w zachowaniu, jak i kreacji czy też

w ubiorze byłyszczególną formą buntuwobec władzy wlatach70-tych i 80-tych.

Czesław Miłosz Audiobook to prezentacja twórczości polskiego noblisty, który w tym roku skończyłby 100 lat (dlatego też rok 2011 ogłoszony został w Polsce rokiem

Miłosza). W ramach projektu przedstawiono dorobekpoety,tłumacząc jego wiersze w 10językach i prezentującje wkilkunastu krajach (Japonii, Francji, Belgii, Wielkiej

Brytanii, Ukrainie).Twórczość poetydotyka bieżących europejskich spraw,takich jak: polityka sąsiedztwa, Partnerstwo Wschodnie. Dlategoszczególniedziś, w dobie kryzy su społeczeństwamiędzykulturowego, jegomyśli przepełnione tolerancją, pochwałą dialogu, przenikaniem siękulturwydająsię być szczególnie istotne ipotrzebne.

Wielkipisarz XXwieku był ido dziś jest uznanym autorytetem nietylkow Polsce

i na Litwie, ale nacałym na świecie.Jegodzieła mająwartośćponadnarodową, nie tyl

(4)

RIE5’11 Realizacja Programu Kulturalnego Polskiej Prezydencji w Radzie... 327

sensie objęło prawie całe poprzedniestulecie, czego daje on wyraz wswej twórczości i dlatego zarówno sam Miłosz, jak ijegotwórczość przedstawiadlanas taką wartość8.

została wysokooceniona. Zob. http://tygodnik.onet.pl/33,0,68221,andrzejfranaszeklaureatemna- grodykoscielskich,artykul.html (data wejścia na stronę 18.09.2011).

8 1 października 2011 rokuw Chopin Theatre w Chicago odbyła siędebata poetów: „Może tylko podziwmnie uratuje”,na temattwórczościCzesława Miłosza. Wzięłow niejudział wielu znakomi tych gości, artystów, intelektualistów i poetów: Charles Simie, Philip Levine, StephenBart, Oren Izenberg, Clare Cavanagh, Patricia Barber,Adam Zagajewski. Obszernąrelację na ten tematopubli kowanow „Tygodniku Powszechnym”z 30 października 2011.

9 http://www.gazetaprawna.pl/wiadomosci/artykuly/533458,spektald planeta lem w madrycie.litml (data wejścia nastronę 30 sierpnia 2011).

10 http://rn.onet.pl/wiadomosci/4813520,detal.html (data wejścia nastronę20sierpnia 2011). 11 http://www.iam.pl/pl/dzialalnosc/prezydencja/karol-szymanowski.html (data wejścia na stro nę 20 sierpnia 2011).

12 http://azja.iam.pl/en/china/intemational-cultural-programm-of-the-polish-eu-presidency/ka-rol-szymanowski-music-in-beijing.html!?llng=pl(data wejścia na stronę 19września2011).

ZdaniemFranaszka byłon świadkiemi obserwatorem wielu istotnych wydarzeń,

które odmieniły losy Europy i świata: I i II wojny światowej, rewolucji bolszewickiej,

holocaustu, wyboru kardynała Wojtyły na papieża, rozwoju ruchu „Solidarność”, upadku komunizmu, wejścia Polski do NATO, negocjacji akcesyjnych z Unią Euro

pejską.Dlategoteżdlazjednoczonej Europy i jej problemów Miłosz - podróżnik, ba dacz, mieszkaniec pogranicza dobrze wpisuje sięw rolę „przewodnika” po Europie, natomiastdla Polaków jego osobai twórczość stała sięsposobem prezentacji Polski za granicą.

Planeta Lem to impresjaTeatru Biuro Podróży, która powstała w oparciu o twór

czość innego wybitnegoliterata polskiego -Stanisława Lema. Autorzy projektu anali zują rozwój cywilizacji i technologii oraz poszukują miejsca dla człowieka w tej przestrzeni. Zdaniem Pawła Szkotaka - reżysera spektaklu, pisząco wynalazkuautor

powinien przede wszystkim pokazać j ak nowe technologie mogą wpływać naczłowieka.

Dlategoteżartyści z poznańskiejgrupyteatralnej ukazują jak nowoczesnatechnologia zmieniaczłowieka: „nasz humanoidalny potomek będzie nietylko inaczejwyglądał, zmienią się też jego relacje rodzinne i społeczne.Przyspieszenie technologiczne umo

żliwiakreowanie i zaspokajaniepotrzeb, atakże stwarza praktyczne i nieograniczone

możliwości kontroli iperswazji. Tęsknota zasacrum, fantastycznedecorum,marzenie

o lepszymświecie powodują, że dzisiaj science-fiction stało się jedynym jużmożli

wym rezerwuarem idei romantycznych, powszechnie rozumianych”9. Spektakl zapre zentowany zostałm.in. w Londynie, Berlinie,Brukseli,Madrycie,Moskwie, Kijowie,

Mińsku, Pekiniei Tokio ispotkał się z pozytywnymi reakcjami światowych widowni10. Karol Szymanowskito kolejny flagowyprojektZagranicznego Programu Kultu ralnego PolskiejPrezydencji mający na celu utrwalenie obecności najwybitniejszego po Fryderyku Chopinie polskiego kompozytora wrepertuarach światowych orkiestr wielkich, teatrów i oper11. W połowie października2011 r.wPekinie odbyło się sym pozjum poświęcone twórczości Karola Szymanowskiego. W sympozjum, obok bada czychińskich wzięli udział wybitni eksperciz Polski:drAgnieszka Chwilekz Instytutu Muzykologii Uniwersytetu Warszawskiego oraz drMarcin Gmys, muzykolog i krytyk muzycznyz Uniwersytetu im. AdamaMickiewicza wPoznaniu12. Rozpoczął również

(5)

trasękoncertową zespół Szymanowski Quartet, który zawitał do Hongkongu, Tokio

iwspomnianego Pekinu13.

13 http://www.pwm.com.pl/Muzyka_Karola_Szymanowskiego_w_Chmach(data wejścia na stro nę 14 10.20110).

14 http://kultura.onet.pl/muzyka/owacja-na-stojaco-dla-iculture-orkiestra, 1,4900417,artykul.html (data wejścia nastronę 8 listopada2011).

15 http:www.mkidn.gov.pl/pages/posts/mazowiecko-warszawskich-2465.php(data wejścia na stro nę 13 listopada 2011).

16 www.tvp.gdansk.pl (data wejścia na stronę 5 października 2011).

I CultureOrchestra to inicjatywa międzynarodowa, młodych muzyków z Arme nii,Azerbejdżanu, Gruzji, Ukrainy, Białorusi,Mołdawii i Polski. Artyści,zapośrednic

twemmuzyki, chcąpromować porozumieniaponad podziałami kulturowymi. Zespół tworzy 110 muzyków.Instytut, współtworzącponadnarodowyzespółchciał podkreślić

wpływ nietylkozachodnich, ale również wschodnich elementów kulturowych na toż

samość Europy. Orchestra występowałam.in.,Berlinie, Brukseli,Kijowie, Londynie,

Madrycie, a jejkoncerty zostały przyjęte bardzo entuzjastycznie14. Jesienne tourne ze

spół zakończył koncertem w Warszawie, który odbyłsię 11 listopada15.

Wopinii dyrektora artystycznego I Culture Orchestra Pawła Kotlaka Polska może być dumnaz tegoprojektu. „Realizując go pokazujemy, że Polskajestpomostemmię

dzy wschodema zachodem.W sześciu krajach Partnerstwa Wschodniegoodnajdujemy talenty artystyczne, a następnie umożliwiamy imrozwój swoich umiejętnościi udo stępniamy kontakty z najlepszymi wykładowcamiz zachodnich krajów europejskich.

Na tym polega wyjątkowość tegoprojektu”16.

Wśród innychinicjatyw realizowanychwramach Zagranicznego Programu Pol skiej Prezydencjinaszczególną uwagę zasługuj e ekspozycj a przygotowanaprzez mu zeum berlińskie Martin Grotious-Bau oraz zamek Królewski w Warszawie: Obok.

Polska-Niemcy, 1000 lat historii wsztuce.Od 21 września2011 dopoczątkustycznia 2012 roku prezentowanych jest tam około 800 eksponatów, ahonorowypatronat nad imprezą objęliprezydent Polski BronisławKomorowskiorazprezydent RFNChristian Woolf. Już podczas otwarcia wystawyminister Kultury i Dziedzictwa Narodowego Bogdan Zdrojewski podkreślił, iż jest ona efektem współpracy ponad200 instytucji

z Polski i Niemiec, tymsamym podkreślił on rozmach tegoprzedsięwzięcia.

Ekspozycja przedstawia kluczowe postaci początkówsąsiedztwa Polskii Niemiec

(św. Wojciecha, Rychezy, Wita Stwosza, Mikołaja Kopernika). Podkreśla wspólnotę losów polsko-niemieckich na przykładzierozwoju miast polskich zakładanychnapra wie magdeburskim (Kraków, Gdańsk). Na wystawie ukazano także dzieje zakonu krzyżackiego, ana potrzebę wystawy wypożyczonoobrazy JanaMatejki -Bitwa pod

Grunwaldem i Hold pruski. Nawiązano także do okresu II wojny światowej, prezentując dziełafilmoweAndrzeja Wajdy oraz rzeźby Aliny Szapocznikow. Autorzywystawy przedstawiają także współczesną wizjęstosunkówpolsko-niemieckich. Zarysowali ją PiotrUklański, Mirosław Bałka oraz Wilhelm Sasnal.

Kolejnym ważnym, wydarzeniem kulturalnym wpisanym w Zagraniczny Program

Kulturalny Polskiej Prezydencji jest ekspozycja obrazów polskiego malarzai autora fil mów- WilhelmaSasnala,która miałamiej see16października bieżącegoroku w Whi- teChappell Gallery w Londynie. Laureat prestiżowej Europejskiej Nagrody Sztuki

(6)

Współczesnej im.Vincentavan Goghaprzedstawiłw londyńskiej galerii60obrazów m.in.,Tsunami(2011), Częstochowa (2010), Palestyńczyk (2010),Bez tytułu(2010)17.

17 PraceWilhelma Sasnala opisuje Piotr Kosiewski w „TygodnikuPowszechnym ” z6 listopada 2011 r.

18 http://kultura.gazeta.pl/kultura/l,l 14530,10499503, Sasnal_podbija_LondynBrytyjska_prasa_po-zytywniehtml(data wejścia nastronę 20.10.2011).Zob.także,www.polityka.pl/kultura/aktualnosci- kulturalne/1521236,2,sasnal-i-richter-w-londynie.read (data wejścia na stronę6.11.2011).

19 http://wroclaw.gazeta.pl/wroclaw/ (datawejścia na stronę 8.09.2011).

20 http://tam0w.naszemiasto.p1/artykul/galeria//1105219 (data wejścia na stronę 11 październik 2011). 21 http://www.e-teatr.pl/en/artykuly/124758.html (data wejściana stronę 12październik 2011).

Ekspozycja dzieł Sasnala została wysoko oceniona przez prasę brytyjską„The

Guardian” oraz „Independent”18.

Za realizację Krajowego Programu Kulturalnego Polskiej Prezydencji odpowiada

Narodowy Instytut Audiowizualny. Jest on pomysłodawcąhasła Uwaga nakulturę.

Praktyczna realizacjahasła polskiej prezydencjisprowadza się do potraktowania kultu ryjako narzędzia zmiany społecznej -Art. forSocialChange.

Wjednym z wywiadów prasowych dyrektor Narodowego Instytutu Audiowizual nego Michał Merczyński wnastępujący sposób tłumaczył intencjeanimatorów projek

tu:„poprzez kreatywnedziałanie, postrzeganie siebie i własnej aktywnościwszerszym kontekście, możnapotraktować kulturę i sztukę jako wartości sprawcze,zakorzenione wrealnym świecie i podejmujące z nimdyskusję [...] Sztukamoże być generatorem

zmiany [... ] kultura nie jestformą spędzania wolnego czasu czy teżbezrefleksyjną roz rywką, jest elementemżycia i integralną częściąprocesu społecznego”19.

Spośród najważniejszych imprez realizowanych w ramach Krajowego Programu Kulturalnego Prezydencjina szczególną uwagę zasługuje koncert skrzypcowy, który

odbył się 1 października w Lusławicach -w budowanej siedzibieEuropejskiego Cen trum Muzyki im. Krzysztofa Pendereckiego. W tym roku impreza wpisana została

w obchody Międzynarodowego Dnia Muzyki. W trakcie tzw. Koncertu Przyszłości możnabyło usłyszeć nietylkomuzykę patrona Centrum- Krzysztofa Pendereckiego, alerównieżutalentowanychartystów z Polski: skrzypka Dariusza Przybylskiego oraz wiolonczelistki -WeronikiRatusińskiej, której towarzyszyłnajmłodszy profesor sztuk muzycznych wPolsce - Tomasz Strahl.

Zgodnie zintencjamiinicjatorów projektu, ideąbudowanego od 2005 roku Euro

pejskiego Centrum Muzyki jest poszukiwanie i inspirowanie młodych muzyków

z całego świata.W tym roku w Lusławicach zaprezentowali sięgłównieutalentowani polscy kompozytorzy. Już odkilkulatrealizowany jest projekt: „Młodzi kompozytorzy

w hołdzie Fryderykowi Chopinowi”. Wyłonił on 13 już uzdolnionychkompozytorów,

którzy przez 4 lata mieli możliwość nagrywaniaswoichutworów, które następnie pre

zentowane były na festiwalach krajowych i międzynarodowych.

Wopinii Krzysztofa Pendereckiego, dzięki Centrum utalentowani artyści z Polski

niebędąmusieli„tułać się po świecie, aby móc doskonalić swój warsztat”20. Przezna

czonegłówniedlamłodych talentów Centrum mabyć miejscem spotkań wykonawców i kompozytorów z mistrzami w tej dziedzinie21. Obiekt obejmuje ponad 10tysięcyme

trów kwadratowych powierzchni. Centrum jest dla mieszkańców okolicTamowa ol

(7)

Innymprzedsięwzięciemrealizowanymw ramach KrajowegoProgramu Kultu ralnego jestwystawa zorganizowana przezCentrum Kultury w Krakowie i Narodo wyInstytut Audiowizualny:Polowanie na awangardę. Zakazanasztukaw IIIRzeszy.

Ekspozycja ma na celupokazanie dzieł artystów prześladowanych przez nazistów

wlatach 1933-1945, m.in.,Маха Ernsta, Hansa Eislera, Emila Nolde, Otto Freundli-cha, Kurta Weilla, Bruno Schulza, Melchiora Wańkowicza, Jana Gotarda, Jonasza Sterna.

Podoj ściu AdolfaHitlerado władzy w 1933 roku narodowi socjaliściw Niemczech

kontrolowali wszelkie przejawyżycia, w tymartystycznegozarównoswoichobywate li,jak i ludów z krajów podbitych. Izba Kultury Rzeszy, na której czele stanąłJoseph

Goebbels krytykowała ówczesne trendy artystyczne: dadaizm, surrealizm, kubizm,

a gloryfikowała prosty realizm determinowany wyższością rasy aryjskiej. Wopinii orga nizatorów wystawy: „połączenie sztuki, literaturyi muzyki uzmysławiajakogromny nacisktotalitarna władza kładła na to by oczyścić ówczesną kulturę z wszelkichnie zgodnychz nazistowska doktrynąprzejawów”22.

22 http://esensja.pl/varia/galeria/tekst.html7idA3007 (data wejścia na stronę 2 listopada 2011). 23 http://benjaminmoore.pl/aktualnosci/wydarzenia/polowanie-na-awangarde.html (datawejścia nastronę 25października2011).

24 Sylwetki gości festiwalu przybliżyłczytelnikomm.in., „Tygodnik Powszechny”. Zob. Szerzej, „Tygodnik Powszechny”,z 10 lipca, 11 i30 września oraz 30 października 2011.

Większość eksponatów znajdujących się nawystawie Polowanie na awangardę. Zakazanasztuka w III Rzeszy pochodzi m.in., znadreńskich kolekcji LVR Landmuseum

w Bonn, MaxErnst Museum w Brühl, ze zbiorów prywatnych dr GerhardaSteinera

wOlpe, Fundacji na rzecz Sztuk Prześladowanych,zbiorówsztuki i literaturyKunst museumMülheiman der Ruhr, niemieckich archiwów ibibliotek orazz polskichkolek cjiMuzeum Sztuki w Łodzi, MuzeumOkręgowego w Tarnowie, MuzeumZagłębia

w Będzinie, Muzeum Żydowskiego Instytutu Historycznegow Warszawie23.

Kolejnym ważnym wydarzeniem realizowanym w ramach Krajowego Programu

Polskiej Prezydencji był 3festiwal im JosephaConrada,który odbyłsięw Krakowie

w dniach 2-6 listopada 2011.Festiwal, uznawany za j edną zważniejszych imprez lite

rackich wEuropie, w tym roku zatytułowany został: „W poszukiwaniuutraconych

światów”. Do Krakowa zjechało wielu znakomitych gości, m.in.,Michel Huelbeque, David Grossman, Steve Sem-Sandberg, Eva Hoffman, ManuelaGretkowska, Marek Bieńczyk, Janusz Głowacki. Roberto Calasso24.

Imprezę zainaugurowała operadla dzieci zatytułowanaItamar spotyka królika. Wy

reżyserowana przez izraelskiego kompozytora YoniegoRechtera,do tekstuizraelskiego pisarzaDawida Grossmanna była zręcznieprzedstawioną metaforą opisującą współcze

sne skomplikowane relacje izraelsko-palestyńskie. Spektakl doskonale wpisywał się w motto KongresuWposzukiwaniu utraconychświatów. Zdaniemuczestników, z j ednej

strony wyrażałtęsknotęza pokojem i równowagą,zdrugiej odwoływał się do osobi

stej tragediiliterata,który w IIwojnielibańskiej z 2006roku stracił dwudziestoletniego syna.

Przez 5dni odbyło się ponad 40 spotkań, którym przyświecałszczytny cel: „łączyć uznane z mniej znanym, popularne z elitarnym, aprzede wszystkim dbać o wysoką

(8)

jakośćliteratury, której należysięniepodzielnauwaga”25. Impreza spotkała się zdu

żym zainteresowaniem słuchaczy,którzy mieli jedną z niewielu okazji, abyporozma

wiać zpisarzami, otrzymać odnich autograf czy zrobić wspólne zdjęcie. W opinii

organizatorów, festiwal rozwija siębardzo dynamicznie.„Zaczynaliśmy 5 lat temu od

kilkudziesięciu pisarzy. Terazmamy 5 dni, 50 festiwalowychspotkań, dyskusji, poka zów filmowych, wystaw, spektakli, koncertów, przeszłostu gości zPolskii ze świata,

odUSAprzez Argentynę, Anglię, Francję, Włochy, Holandię, Szwecję, Szwajcarię,

Izrael, Białoruś, Indie)”26.

25 „Magazyn Literacki”i „Tygodnik Powszechny” (dodatek specjalny), W poszukiwaniu utraco

nychświatów,Kraków 2011,s. 4.

26 G. Jankowicz, M. Markowski, P. Mucharski, FestiwalConrada jest wasz!, „Tygodnik Po wszechny”z 13 listopada 2011, s. 34.

27 http://www.culturecongress.eu/whycongress/why_congress_president-dutkiewicz (data wejś cianastronę 11 września2011).

Punktem kulminacyjnym Krajowego Programu Kulturalnego polskiej prezydencji był Europejski Kongres Kultury, który odbył się w dniach 8-11 września we Wro cławiu. Zorganizowany on zostałprzez Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP we

współpracy z MinisterstwemKultury i DziedzictwaNarodowego oraz NarodowymIn stytutem Audiowizualnym. Imprezę współorganizowało miastoWrocław, a współfi

nansowała Komisja Europejska. Na czas imprezy powołano Komitet Honorowy i Radę

Kongresu.

Do stolicy Dolnego Śląska przyjechali artyści i intelektualiści z całego świata, m.in., GianniVattimo, Fatos Lubonja, SaraArrhenius,Jan Fabre,Brian Eno, Olivero

Toscani, JohnyGreenwood, Krzysztof Wodiczko,ZygmuntBauman, Andrzej Wajda, ZbigniewLibera.

Jeszcze przed rozpoczęciem Kongresu, zaproszonychgościpowitał prezydent Mia

staWrocławia Rafał Dutkiewicz. W mowie powitalnej nawiązał do koncepcji amery kańskiego ekonomistyRicharda Floridy zawartej w książce The riseof Creative Cass,

który przekonywał,że najszybciej będą rozwijać się miejsca, które zaoferują mieszkań

com wysoki standard życia, swobodę realizowania siebie oraz ciekawe rozrywki. Według Floridy miejscate skupiątym samym najbardziej kreatywne jednostki(nau kowców, liderów mody,pisarzy, redaktorów, inżynierów, informatyków),które staną się podstawą rozwojuregionów i miast.Zdaniem prezydenta Wrocławia takim mia stem jest właśnie Wrocław: „Wierzymy w otwartość. Ona buduje ipozawala tworzyć.

Otwartość jest sprzężona z tolerancją, rozumiana jako wyrozumiałość wobec cudzych

wierzeń,poglądów, kultury choćby różniłysię od naszych. Ale tolerancja jest pusta,je

śli niema oparcia wtożsamości. Tożsamość jest dopełnieniem dlatolerancji. To dwa słowa klucze, którymi usiłujemy wypełnić Wrocław,a do sukcesu przedsięwzięciajak powietrza potrzebujemy Kultury”27.

Kongres gościł ponad250 intelektualistówi artystów zcałego świata. W trakcie

3 dniodbyło się 13 debat, zrealizowano ponad 100 interdyscyplinarnych projektów. Łącznie, we wszystkich kongresowychwydarzeniach wzięłoudziałponad200 tysięcy uczestników, w tym 550 wolontariuszyoraz dwudziestu siedmiu ministrów kultury

(9)

Unii Europejskiej. Ponadtodowspółpracy zorganizatorami zaangażowało się blisko 100 organizacjipozarządowych.

Motto przewodnie Kongresu sformułował polski socjolog ZygmuntBauman, czer piącz poglądów idorobku literatów iznanych na świecie filozofów: Georga Steinera oraz Hansa Georga Gadamera. W licznych rozmowach odbywających się podczas

Kongresu przekonywał, że zadanie Europy, a nawet jej misja sprowadza się do przeka

zaniawszystkim sztuki uczeniasię wszystkich od wszystkich. Podczas Kongresu wie

lokrotnie podkreślałwyjątkowość różnorodnej etnicznie językowo i społecznie Europy.

Przestrzegał - idąc śladem Steinera- „że Europazginie, jeżeli nie podejmie walki

o swoje języki, lokalne tradycje i autonomię społeczną. Jeżeli zapomni,że Bóg tkwi w szczegółach”28.

28 Cyt.za Z. Bauman, zob.G. Steiner, The ideaofEuropę, Tilburg 2004, s.32-34. 29 Cyt.za Z. Bauman, H. G. Gadamer, Das Erbe Europa,Frankfurt 1998.

30 littp://www.ciilturecongress.eii/eiiropa/bauman idea cliaptei'5 (data wejścia na stronę 22 wrześ nia2011).

31 Ibidem. 32 Ibidem.

Równocześnie Bauman, w swychrozważaniachnawiązywał do innego apologety

zjednoczonej Europy - Gadamerasugerując, że stąd byćmożebierzesięta szczególna

przewaga Europy,która mogła i musiała nauczyć się sztuki życia zinnymi29.„Inny”,

przekonywałdalejBauman w Europie mieszkałw zasięgu wzrokui na wyciągnięcie

ręki. Inny jest tu najbliższym sąsiadem, a więc Europejczycy muszą negocjowaćwa

runki tegosąsiedztwa pomimo dzielących ich odmienności i różnic.

Bauman sugerował także, że warunkiemdecydującymo rozwiązaniu problemów współczesnego świata jest „pogodna solidarność”30. Dlatego teżpowinniśmy szukać natchnienia wewspólnymdziedzictwie europejskim, które odnajdujemy u starożyt

nych Greków. W dyskusjach toczonych podczas wrocławskiego spotkania Bauman nawiązywałm.in., do Wojnypeloponeskiej ateńskiego polityka Tukidydesa.

Często powoływał się teżnaGadamera, który definiował przyjaźń jako„zdol

ność do życzliwego względem siebie odnoszenia się niezależnie od dzielących różnic i do pomagania sobie nawzajemz powodu tych różnic [...] Abyśmy byli zdolni i skłonni do życzliwości i uczynności bez wyrzekania się wyjątkowości - a jednocześnie niedopuszczania by tawyjątkowość oddaliła ich od siebie lub

zwróciła przeciw sobie”31.

„Dlatego też współżycie z «Innymi», kontynuował socjolog, powinno polegaćna lepszym poznaniu się i zrozumieniu,tłumaczeniu i czytaniu o «Innych». Ileż to wszy scy zyskalibyśmy mądrości, a nasze współżycie uroku, na przeznaczeniu części unijnych

funduszy na finansowanie przekładów członkowskiegopisarstwa. [...] Przekonany je stem osobiście, że byłaby to najlepszabodaj inwestycja w przyszłośćEuropy i powo

dzenia jej misji”32- podsumował socjolog.

Do najciekawszych, spektakularnychprzedsięwzięć artystycznychoraz performan ce zrealizowanych podczas wrocławskiego Kongresu należy zaliczyć:m.in.,multime dialny projektFuturę Perfect prezentowany na wrocławskiej Fontannie przez Briana Eno,Projekt„Emergency Room, którego kuratorem był Thierry Geoffrey,Instalację

(10)

MirosławaBałki - „Wege zur Behandlkung von Schmerzen orazwspółpracę Krzyszto

fa Pendereckiego z Johnym Greenwoodem i AphexemTwinem,którazaowocowała wykonaniem kompozycji: Aphex Twin „Threnody for theVictims of HiroshimaRe mix,„Polymorphia Reloed, „Johny Greenwood- 48 Responses to to Polymorphia”33. Ponadtouczestnicy Kongresu bardzo entuzjastycznie przyjęli panel na temat wolności

autorstwa Rubena Maesa- „Wikianarchia” oraz dyskusjęmoderowaną przez Jacka

Żakowskiego na tematfinansowania kultury: „Niebezpieczne związki. Władzaa kultu

ra”34. Ponadto, w stolicyDolnegoŚląska szczególnym uznaniemcieszyły się m.in., po

mysły rzeźbiarskie Mirosława Bałki, który zachęcał widzów do polemiki natemat pamięci zbiorowej Europejczyków. Artysta zbudował tzw. Pawilon CzterechKopuł,

uwzględniając m.in.jego nazistowską i komunistyczną przeszłość.

33 littp://www.nina.gov.pl/prezydenąja/biiiro-prasowe/artyl<iil/2011/09/22/europejski-kongres-kul-tury-podsumowanie(data wejścia na stronę 30 września2011). Zob. także, Lubię miećkontrolę, Roz mowa z Aphexem Twinem, „Polityka” z7.09-13.09.2011.

34 A.Wolny-Hamkało,Szklanka do połowy pełna, „Tygodnik Powszechny”,18 września 2011,s. 44. 35 http://www.polityka.pl/authoFAnetaKyzioEpublishDate (data wejścia nastronę 20sierpnia 2011).

36 Ibidem. 37 Ibidem.

38 Sformułowanie ZygmuntaBaumana.

39 R. Ziemkiewicz, Europejski Kongres Chałtury, „Rzeczpospolita11 września2011; Ujazdow ski krytykujeEuropejski Kongres Kultury, www.gazetaprawna.pl (datawej ścia na stronę 13 września 2011).

40 A. Wolny-Hamkało, op. cit.,s. 44.

Wopinii publicystkipolityki Anety Kyzioł, specjalistki w zakresie wiedzy o teatrze

stolica kongresu- Wrocław pasował do tego miejsca bardzodobrze: „z jego cmenta

rzami pełnymigrobów, z napisamipo polsku i hebrajsku”35.

Zarówno Zygmunt Bauman, jak iorganizatorzyspotkania, podczas licznych dysku

sji iperformanceczęsto nawiązywali dohasłaUwagana kulturę. Zgodni byli w opinii,

że kulturamożebyć czynnikiemzmiany społecznej,a tym samym może być odpowie dzią na problemy nurtujące zjednoczoną Europę (ksenofobia, nietolerancja, narodowe egoizmy). Podkreślali,że w dobie ery cyfrowejzmienia się definicja pojęcia kultura. „Jest ważna, bouczy kreatywnego myślenia,dlatego istotnajestedukacja,kulturalna

i kształtowaniekompetencjikulturalnych”36 -zaznaczył minister kulturyidziedzictwa narodowego - Bogdan Zdrojewski. „Jest skuteczną strategią rozwoju UE i naszymjej głównym kapitałem”37, dodał dyrektor generalny ds. Kultury Edukacji i Młodzieży w UE JanTruszczyński.

EuropejskiKongres Kulturybył metaforą współczesnejkultury38.1 choć w mediach różniebył oceniany39, trudnonie zgodzićsię ze stwierdzeniemAgnieszki

Wolny-Ham-kało,iżtowłaśnie kultura,jako istotny element nietylko integracji europejskiej, ale wogóle życiaspołecznego we wszystkich jego przejawach może byćpoczątkiemno

wegorozdziałuw historii integracji europejskiej40.

Program Kulturalny Polskiej Prezydencji jest gigantycznym przedsięwzięciem. Polski Instytut im.Adama Mickiewicza oraz Narodowy Instytut Audiowizualny od lip-ca2011 do stycznia 2012 roku zorganizują łącznie ponad 1400 imprez artystycznych,

(11)

z którychskorzystają nietylkomiłośnicy kultury, ale również miasta polskie. Organi

zowane imprezy kulturalne sprzyjają i sprzyjać będą integracji i promocji miast pol skich w Europie ina świecie.

Summary

The implementationofthecultural program of the Polishpresidency in the Council ofthe European Union

Themain purpose ofthe paper isto analyze the Cultural Programme of the Polishpresidency. TheNational Audiovisual Institute is in chargeof the implementationof the Programme. The Adam Mickiewicz Institute was vested with the task of developing and implementing the For eignCultural Programme of the Polish Presidency.The paper analyzes andassesses selectedcul tural projects launched bothdomestically and abroad fromJuly through November2011.