Alojzy Bukowski
De recentissima controversia
soteriologica inter theologos
-metropolitas russos habita
Collectanea Theologica 19/1, 134-139
N O T A N D A .
De re c e n tis s im a c o n tro v e rsia so te rio lo g ic a in te r th e o lo g o s — m e tro p o lita s ru s s o s h a b ita .
C om m entatione n o stra c. t. „D e opere redem ptionis quid d oceant m oderni theologi ru ssi“ typis iam im p ressa t), prod iit Pa risiis liber „D e red em p tio n e“, quo m etropolita Eleutherius Bogo- jaw lenskij litteras su as ad m etropolitam A ntonium Chrapowickij de opusculis eius „D ogm a redem ptionis“ et „P rolixior Christianus orthodoxus C atechism us“ d atas publici iuris fe c it2). Cum hisce litteris fusius trac tetu r fam osa theoria Antonii de opere redem p tionis, de qua nos quoque e g im u s3), ac p ra etere a prim a vice p ro p ria Eleutherii sententia de redem ptione exponatur, quae haud parum differt ab opinionibus, quas in com m em orata commenta tione exam inavim us, haec recensione libri n up er editi complenda videtur.
In prooem io au cto r anim advertit iam tem pore pacis non nullos theologos ru sso s exstitisse, qui essentiam redem ptionis non in m orte sed in in carnatione C hristi reponerent, vario quidem sensu. Nunc vero p o st m agnum bellum in em igratione h au d raro p ro d ire dissertationes, tum in lingua russica quam aliis, in quibus C rux C hristi vel om nino reticeatur, su b stitu ta in eius locum In carnatione, vel eo m odo declaretur, ut fundam entali suo momento privetur. Q uod proh dolor! etiam m etropolita Antonius in opellis suis „D ogm a redem ptionis“ et „P rolixior Christianus orthodoxus C atechism us“ fecerit, in quibus totum opus redem ptionis ad vir tutem heroicam („podw ig“) C hristi in lucta cum peccatis totius
q Cfr. Collectanea Theologica, Lw ów 1937, 101 ss.
2) M itropolit E lew terij, Ob iskuplenij, Paris 1937, 198 p. Prooemium datum est Parisiis die 15 Februarii 1937. Scriptae autem fuerunt 8 litterae, quae hoc fasciculo continentur, ut in libro annotatur, Caunae, ubi Eleu therius com m uniter residet, utens titulo m etropolitae Lithuaniensis et Vil- nen sis, quia olim Vilnae residebat. Cum vero Sergio, m etropolitae Mosco- viensi oboedientiam p raestasset, nom inatus est ab eo „Administrator eccle siarum russicarum O ccidentalis E uropae“.
generis hum ani in horto G ethsem ani m anifestatam reducatur. P e riculum ne erro r hic diffunderetur, E leutherius non tam ex arg u m entis ab Antonio allatis oriri p u tab at, quam ex celebri illius nom ine atque auctoritate, q u a tam quam theologus et m etropolita fru eb atu r. Q uare ut periculo huic o ccu rreret et A ntonium ab opinione sua averteret, E leutherius cum illo diuturnum com m er cium litterarum habuit, quod nunc typis m andavit et publici iuris fecit, im pressis quidem propriis litteris integris, ex respo nsis vero ab Antonio acceptis iis, quae ei m aioris m om enti v id e b a n tu r4).
E leutherius utitur quidem u rb an a et rev eren dissim a allocu tione, sed sim ul m agna dicendi libertate. Statim enim ab initio prim ae epistolae, postquam m etropolitae Antonio pro libellis dono acceptis g ratias egit, illi principalem errorem dogm aticum obicit, eo com m issum qu o d „redem ptionem restrin xit unice ad com pas sionem C hristi cum peccatis hum anis, in horto G ethsem ani p e r actam , qua sibi om nes peccatrices anim as univit, quae a com pa- tiente R edem ptore quasi aliquod principium sanctitatis, sci. virtutem ad im pugn and a et vincenda p eccata h au riu n t“ . Q uo n eg a tu r C hri stum p eccata hom inum in se suscepisse ac sibi app ro p riasse, nam „com patiens caritas, quam A ntonius adm ittit, absolvitur vivida cognitione gravitatis nec non foeditatis peccatorum atque sim ul- tan ea cum hom inibus, qui peccatis o n eran tu r com passione, ut facilius illa oppugnare ac vincere p o ssin t“ 5).
C om passio quidem uti elem entum psychologicum redem ptionis adm ittenda e s t 6), anim advertit recte E., sed falsum e s t ea eaque sola constitui essentiam redem ptionis ac falso A ntonius infitiatur C hristum in se p eccata m undi p o rtasse et se pro illis in sacri ficium divinae iustitiae o b tu liss e 7).
Ne aperte textibus S cripturae S acrae de sacrificio C hristi contradicat, A ntonius et ipse concedit verbo tenus C hristum sac ri ficium iustitiae divinae obtulisse, sed hoc intelligit sensu a doc trina revelata alieno. D eclaran s enim m entem suam con tend it Christum solum p ro p terea dici se in sacrificium iustitiae divinae obtulisse, quia com passione su a hom inibus illud auxilium parav it, sine quo peccatores secundum constitutionem hu m anae n atu rae a C reatore factam non p o tera n t a lapsu surgere 8). C hristum autem sacrificio vitae suae culpam peccatorum n ostro rum delevisse nosque in morte R edem ptoris rem issionem peccatorum accepisse A ntonius constanter negat et consequenter secundum su a prin cip ia n eg are
4) H oc com m ercium litterarum habitum fuit, prouti notatur, ab 11 Martii 1925 a. usque ad 8 N ovem bris 1928 a. Quare autem nunc dem um , p o st quam metropolita Antonius m ense A ugusto 1936 a. e vivis d ecessit, in lucem editum sit, non indicatur.
5) Ob iskuplenij 1; 132. e) L. c. 19.
7) L. c. 2.
d e b e t9), cum nullam p eccato ris culpam coram D eo agnoscat neque culpam a p ro to p a re n te in p o stero s tra n sire c o n c e d a t10), om nibu s v ero sacrificiis tum V eteris tum Novi T estam enti atque ipsiu s R ed em ptoris sacrificio non nisi h o sp italis invitationis („ u g o śćen ia“) rationem a d s c r ib a tn ), et C hristum solum propterea m ortem su b isse d o ceat: a) ut n atu ra m corp o ralem sanctificaret; b ) ut suam com patientem caritatem erg a hom ines clare mani festa ret; c) ut p ro p h e tia s a d im p le re t12).
P ra e te re a E leutherius e x p ro b ra t A ntonio defectum distinc tio n is in ter redem ptionem obiective et subiective su m p tam sive ap plicationem fructuum illius, su p p o sitio n em fere om nim odae earum id en titatis 13), tran slatio n em redem ptionis ex ordine obiec- tivo in ordinem subiectivum 14) atq ue reductionem to tiu s operis redem p tio n is ad solam caritatem , d isso lu ta fere penitus iu s titia 15).
P sy ch o lo g icae th eo riae A ntonii suam p rop riam sententiam o p p o n en s E leutherius p raecip u e obiectivum m om entum redem p tio n is effert, inculcans C hristum re d em isse n os effusione san guinis et m orte su a, vel accu ratiu s p re tio sang uinis et vitae ac m orte tam q u am stip en d iis peccatorum , quae infinitam culpam coram D eo c o n s titu e b a n t16). Sim ul autem rationem h a b e t mo m enti p sycholo gici et subiectiv ae ap p ro p riatio n is fructuum re d em ptionis. V eritates vero p ra e c ip u a s „q u ae u tp ote in verbo divino et testim o n iis E cclesiae firm iter fundatae negari n equ eu nt“, hoc m odo co m p reh en d it: „F astigium actuum redem p tio n is in terra p eracto ru m erat resurrectio, quae im po ssib ilis erat sine morte, m o rs autem tam quam „stip en d ia p ec cati“ non erat p ro Christo p o ssib ilis nisi su sc e p tis ab Eo peccatis m undi eorum q ue culpa coram D eo, su scep tio n e vero peccato ru m tam q u am cu lp a coram D eo d a ta est satisfactio iustitiae divinae, quae v o leb at salvare pec cato re s et m anifestare divinam caritatem , quaeren tem salutem eorum necnon peragentem viam ad hoc, nem pe m ortem Dei- hom inis, quam hic libere et ex am o re sui m uneris su sce p it atque adim plevit. O m nia p ro c ed u n t a ca ritate divina eaque adim plentur in h arm o n ico eius occu rsu cum divina iustitia atq u e mutuo earum o sc u lo “ 17).
P erfection em et sufficientiam sacrificii C hristi ad tollenda p ec cata m undi eo rum que seq u e la s E. ex eo d edu cit, qu o d Christus e st F ilius D ei, anim ad v erten d o , q u o d o p u s R edem ptoris, tamquam
») L. c. 19, 124, 173. i°) L. c. 36, 150. u ) L. c. 157 ss. 12) L. c. 3. « ) L. c. 18 s.; 162, 165. i«) L. c. 134. is) L. c. 89. i·) L. c. 62 s. i?) L. c. 29.
a ctu s c a ritatis, dici p o ssit m eritum („ z a s łu g a “) tam relate ad p eccato res quam relate ad caritatem D ei, q u ae in perfecta h a r m onia e s t cum d ivin a iu s titia 18). S u scep tio n e enim m o rtis ta m q uam stipendio p eccato ru m R edem ptor p ec cata delevit, exercitio autem v irtutum divitem se re d d id it san ctitate, ut eius in ex h au stu s fo ns pro hom inibus f ie r e t19). P ro in d e d octrinam trad itio n is de satisfactio ne et m erito R edem p to ris ab A ntonio in iu ste reici atq u e uti ex iure R om ano et ideis m edii aevi tran su m p tam tradu ci. N am etiam si term ini satisfactio et m eritum m utuati sin t ex iu re Ro m ano, n on agi in th eo lo g ia de v o cab u lis q u a talibus, se d utrum a p ta sin t ad doctrinam o rth o d o x am de red em p tio n e recte e x p ri m endam 20), q u o d sibi om nino certum esse et co n stare ex a p p ro b atio n e fa cta a p a tria rc h is o rien talib u s C atechism i P etri M ogilae, in quo illi term ini u s u r p a n tu r 21).
Etsi E. a sse rtio n e s s u a s fere om nes cum m ag n a confidentia p ro p o n a t, tam en in p ro o em io affirm at se litteris su is ty p is m an d a tis m inim e aucto ritatem E cclesiae vin d icare sed eam tantum , q u ae sib i tam q u am theologo et allatis argu m entis co nv en iat, si- b iq u e p ersu asu m esse, litteras h a s non p au c a n o v a con tin ere, forte q u aed am q u o q u e a u d a c te r d icta vel etiam e rro n e a au t m an ca et im p e rfe c ta 22).
A tque re ip sa E leutherius o m nes e rro re s effugisse dici ne quit. E ssen tiam quidem re d em p tio n is recte exponit, sed in acci- d en talib u s errat, v. g. R edem ptori p ro g ressiv am su scep tion em peccatorum m undi ad sc rib en s, cum d ic a t: „Q uo m agis m o rs a p p ro p in q u a b a t, eo m ag is d ila ta b a tu r et p ro fu n d io r re d d e b a tu r su sceptio peccato rum g eneris hum ani.... illa cresce b at secu nd um sp iritualem profectum „S ecundi A d am i“ 23).
Item e rra t asse re n d o m ortem C hristi poenalem fuisse uni cum ac p ro p te re a necessariu m m edium a d re p ara n d u m p e c c a tu m 24) et C hristum pu rissim um n o n p o tu isse m ori n on su sce p tis peccatis hom inum , cui arg u m en to in co n tro v e rsia cum A ntonio m ultum in sistit, sem el atq u e iterum ad illud re c u rre n s 25).
F a lsa su n t etiam , qu ia falsis s u p p o sitio n ib u s n itun tur, q u ae in tran situ d o ctrin a e catholicae obicit. Im prim is falso catho licis opinionem trib u it incu m bend um e ss e bo n is o p erib u s et p a tie n dum, cum satisfactio C hristi in se insufficiens s i t 2e), qu od , p ro u t iam C oncilium T rid en tin u m declarav it, „nem o u nq u am ca th o
-18) L. c. 15 s. w) L. c. 124. г») L. c. 30. 21) L. c. 89. 22) L. c. V1IJ. 23) L. c. 4. 2i) L. c. 12. 2s) L. c. 4, 14, 64 s. 2·) L. c. 18.
licus sen sit 27). Iniuste quoque th eo lo g o s latinos, ne unurn quidem nom inatim proferens, de extrem o et crasso concepto iustitiae d i vinae arguit, dum ipse m agis extrem um tuetur, qu ia absolu tam necessitatem ad a eq u atae satisfactio n is p ro p u g n a t28).
In ep isto la sexta refert E. de stu d io suo investigandi, q uo m odo factum sit, ut m etro p o lita A ntonius, qui erat Ecclesiae russicae decus et glo ria, in gravissim um errorem fidei in cideret, idque inde evenisse putat, quod explicationem essentiae red em p tio n is non ex divina revelatione et d octrina P atrum sed ex o b ser v atio n e et co n sid eration e realis v itae hum anae petivisset. Im prim is autem ap p a re re in eo m axim um influxum sc rip to ris D o sto jew ski]', qui com p assion i m agnam vim efficiendi regenerationem m oralem tribu it — cuius lib ris legendis, an teq u am ad studium theolog iae accederet, op eram dedit, indequ e ideis praecon ceptis im b u tu s rectam intelligentiam do ctrin ae revelatae de redem ptione obiectiv a sibi p ra e c lu s it29).
Cum A ntonius pro re sp o n so m isisset dissertatio n em sui olim au d ito ris m onachi T a ra sii K urhanski c. t. „Im m utatio an tiq u ae th eo lo g iae ru ssic a e “ 30), E leutherius re scrip sit hanc opellam laudem ei in p rooem io ab A ntonio trib u tam no n m ereri, sed om ni v alo re scientifico d e s titu i31), cum secundum praeconceptum consilium co n sc rip ta sjt et asse rtio n ib u s n o n fu n d a tis atque etiam co n tra d ictio n ib u s scateat. P ra e te r alio s erro res T arasiu m p en itu s falsum conceptum e sse n tiae d o g m atis trad e re et falso essentiam re d em p tio n is explicare, cum co n ten d at C hristum nos redim isse tantum p ra eb en d o se exem plum ad im itandum , quom odo am or sui ipsiu s v in cen d u s sit, m inim e vero m orte su a et sacrificio iustitiae d i vinae in cruce o b la to 32). Q uod vero T a ra s iu s affirm at S. P aulum solum p ro p te re a C hristum Sum m um S acerdotem secundum o rd i nem M elchisedech v ocasse, ut lectoribu s p e rsu a d e re t Christianam religionem etiam celebritatem externam q u o d attinet cum cultu iudaico aeq u ip a rari p o sse, im m o illum su p erare — „id nem inem dicere po sse, nisi qui lib ro s sa c ro s vel saltem ep isto lam ad H eb raeo s num q uam legerit vel m ala fide ch ristian ism um calum n iare vo lu erit“ 33). T an d e m ce n su rae illius tan to p ere ab A ntonio com m endatae d issertatio n is finem im ponit E. d e c la ran s se non intelligere, q u o m od o illa a C onsilio A cadem iae adm itti et d u ra n te
2T) S. XIV, cap. 8; D enzinger-B annwart, Enchiridion S ym boloru m 15 Friburgi Br. 1922, η.'ΘΟδ.
г») L. c. 68; 12. 29) L. c. 165 s.
30) Cfr. Collect." Theol. 1937, 103 s.
3ij Ob iskuplenij, 178. Prolixiorem recensionem dissertationis Tarasii a Th. Spaćil conscriptam cfr. Orientalia Christiana XIII (1928) nr. 19, 289 ss.
32) L. c. 181 s. 33) L. c. 191.
ad h u c pace typis m an d ari p o tu e rit34), q u in statim a th eo lo g is o rth o d o x is refutata fuerit, et cu r ille no n o rth o d o x u s lib ellu s nunc iterum ed itu s fuerit in sp iritualem m ortem p u sillo ru m , qui quid in re b u s d o g m aticis verum et quid falsum sit d iscern ere n e s c iu n t35).
In b rev issim o epilogo die 18 A prilis d ato 1929 36), E leuth erius te sta tu r m etrop olitam A ntonium ad recensionem d issertatio n is T a ra sii vel ad defendendam suam p ro p riam sententiam p o ste a iain nihil re scrip sisse eorum que com m ercium litteraru m exinde om nino ab ru p tu m e sse ; neque ullam m entionem facit re tractatio n is, quam A ntonium iam 1927 a. p ra e sta sse alibi no tatu m in v e n im u s 37).
W arszaw a A lo isiu s B u k o w sk i S . J .
s«) L. c. 193.
35) L. c. 195. зв) L. c. 196.
