"Vox Patrum " 7 / 1 9 8 7 / z . 1 2 - 1 3
SPRZEDAWCA PEREŁ
W „DZIEJACH PIOTRA
I DWUNASTU APOSTOŁÓW"
Z VI KODEKSU Z NAG HAMMADI
W a p o k r y f ic z n y c h " D z ie ja c h P i o t r a i Dwunastu A p o sto łó w " z VI k odeksu z Nag Hammadi^ g łó w n ą p o s t a c i ą u tw o ru , mimo s u g e s t i i t y t u ł u , j e s t o so b a L i t a r g o e l a —J e z u s a . P o s t a ć t a u kazana z o s t a ł a w r ó ż n y c h o b ja w ie n ia c h i w sk a z u je tym samym na b o g a tą t r a d y c j ę l i t e r a c k ą utw oru. " D z ie j e P io t r a " — w ed łu g u s t a l e ń K ra u seg o — z a w ie r a j ą dwa podstawowe o p o w ia d a n ia z w ią z a n e z t ą p o s t a c i ą / p . i , 2 9 - 7 , 23 o ra z 8 , 1 3 - 1 2 , 1 9 / 2 .
W p ierw szym z n ic h P i o t r mówi o s p o t k a n iu t a je m n ic z e g o c z ł o w iek a. "W yszedł p e w ie n c z ł o w i e k , k t ó r y n o s i ł l n i a n ą s z a t ę , p r z e p a s a ną w b io d r a c h ; p rz e p a s a n y b y ł z ło ty m pasem , na p i e r s i a c h m ia ł p r z e w iązaną c h u s t ę , k t ó r a p r z y k r y w a ła mu r a m io n a . M iał p r z y k r y t ą g ło w ę 1 r ę c e " / p . 2 , 10—1 7 / . W le w e j r ę c e m ia ł s z k a t u ł k ę na w zór f u t e r a ł u na k s i ą ż k ę , a w p raw ej d rew n ia n ą l a s k ę / 2 , 2 6 - 2 7 / . W ch od ził do m ia s t a i u bramy w o ł a ł : " p e r ł y t , p e r ł y ! " / 2 , 3 1 - 3 2 / . Był w ię c sp rz ed a w cą p e r e ł . W d a lsz y m c i ą g u o p o w ia d a n ia ów sp rz ed a w c a p e r e ł p r z e d s t a w ia s i ę P io t r o w i: " J e ś l i p y t a s z m nie o m oje i m ię , t o L i t a r g o e l j e s t moim im ie n ie m , co tłu m a c z y s i ę "kam ień g a z e l i , k t ó r y b ły s z c z y " / p . 5 , 1 5 - 1 8 / . L i t a r g o e l w sk a z u je P io t r o w i d a l s z ą d r o g ę do m ia s t a / 7 , 2 3 / .
W drugim o p o w ia d a n iu n a to m ia s t L i t a r g o e l p o ja w ia s i ę j a k o l e karz / 8 , 1 4 1 5 / w t o w a r z y s t w ie u c z n ia n io s ą c e g o s z k a t u ł k ę z l e k a r
-1 P osiadam y dwa w yd an ia t e g o t e k s t u : s t a r s z e M. K rause - P . L ab ib G n o s t is c h e und h e r m e t is c h e S c h r i f t e n au s Codex I I und Codex VI ' G IM ckstadt 1 9 7 1 , 107—1 2 1 , i n o w sze: 0 . M. P a r r o t , Nag Hammadi C o d ic e s V, 2 - 5 and VI w it h P apyrus d e r o l i n e n s i s 8 5 0 2 , 1 and 4 , L e id e n 1 9 7 9 , 2 0 4 - 2 2 9 . Utwór w k o d e k s ie za jm u je m i e j s c e : NHC VI^ P* 1 ' 1 * 1 2 , 2 2 . D a le j p rzy c y to w a n iu p o d a ję s t r o n ę p . i w ie r s z e .
2 M. K r a u se , D ie P e t r u s a k t e n i n Codex VI von Hag Hammadi, w: Nag Hammadi S t u d i e s , I I I , L e id e n 1 9 7 2 , 4 6 - 4 7 .
304
stw a m i. Wędruje razem z wychodzącym i z m ia s t a a p o s to ła m i p oczątk ow o p r z e z n ic h n ie ro zp o zn a n y / p . 8 , 2 0 / . N ie p o z n a je go r ó w n ie ż P i o t r , z w r a c a ją c s i ę do n ie g o z za p y ta n ie m o dom L i t a r g o e l a / 8 , 2 4 - 2 5 / . Wówczas t a j e m n ic z y p r z e c h o d z ie ń w yraża z d z i w i e n i e i mówi w p r o st do a p o s to łó w : "w j a k i sp o só b p o z n a l i ś c i e t e g o d o b r eg o c z ło w ie k a , j e ż e l i n ie ma on z w y c z a ju o b ja w ia ć s i ę lu d z io m , g d y ż sam j e s t synem k r ó l a . O d p o c z n ij c ie n i e c o , a j a p ó jd ę u z d r o w ić t e g o c z ło w ie k a i wró cę " / p . 8 . 2 8 - 3 5 / . W róciw szy z a w o ła ł P i o t r a po im ie n iu , a gdy "P iotr o d p o w ie d z ia ł zb aw cy: sk ąd mnie z n a s z , gd yż w e z w a łe ś m nie moim im ie n iem , Wówczas L i t a r g o e l r z e k ł : c h c ę c i ę z a p y t a ć , k t o n ad ał c i im ię P i o t r ? On z a ś o d r z e k ł: J e z u s C h r y s tu s , Syn J o g a Żywego. Ten n ato m ia s t o d p o w ia d a ją c r z e k ł : To j a j e s t e m , r o z p o z n a j m n ie, P io t r z e " / p . 9 , 6 - 1 5 / . Gdy u c z n io w ie o d d a li p o k ło n rozpoznanem u Z b a w ic ie lo w i, t e n p r z e k a z a ł im s z k a t u ł k ę z le k a r s tw a m i, n a k a z a ł i ś ć do m ia s t a , g ło s i ć e w a n g e li ę , u z d r a w ia ć l u d z i , aby m o g li a p o sto ło m u w ie r z y ć , a le p r z e d e w s z y s tk im n a k a z a ł im , aby l e c z y l i ch orob y d u sz y / p . 9 , 3 0 - i l , 2 6 / . Tak w ię c sp r z e d a w c a p e r e ł , L i t a r g o e l , o k a z a ł s i ę Jezusem Chry s t u s e m . W ś w i e t l e d o ty c h c z a so w y c h badań w y n ik a , ż e " D z ie je P io tr a " n i e s ą d z ie łe m l i t e r a c k o j e d n o li t y m . H. M. S c h e n k e ,w sk a z u ją c na iden t y f i k a c j ę sp r z ed a w c y p e r e ł , L i t a r g o e l a z J e z u s e m ,d o w o d z i, że w utwo- r z e p r z e k a z a n o co n a jm n ie j d w ie r ó ż n e t r a d y c j e . L i t a r g o e l wywodzi s i ę z t r a d y c j i ż y d o w s k ic h . J e s t a n io łe m - le k a r z e m , k tó r e g o zadaniem j e s t l e c z e n i e ch o ró b d u sz y i c i a ł a . Legenda t a s t a ł a s i ę z b iegiem c z a s u b a rd zo p o p u la r n a w śr o d o w isk u c h r z e ś c i j a ń s k i m . D ru gie opowia d a n ie n a w ią z u je do n ie g n o s t y c k ic h d z ie j ó w a p o s t o l s k i c h /s p o t k a n ie a p o s t o łó w , nakaz m i s y j n y / . Obydwa w ą tk i p o łą c z o n o s z t u c z n i e i bez s p e c j a ln y c h i n t e n c j i w y r a ż e n ia g n o s t y c k i e j n a u k i p r z e z o sob ę L it a r g o e l a - J e z u s a .
P o p u la r n o ś ć a n i o ł a - le k a r z a w k o p t y j s k i e j t r a d y c j i pośw iadcza r ó w n ie ż z a b y te k z w ią z a n y z P o ls k ą . Na j e d n e j z i n s k r y p c j i z Faras z n a j d u je s i ę n a p is u m ie sz c z o n y p raw dop odob nie pod p o s t a c i ę a n io ła :
3 H. M. S c h e n k e , H e P e t r u s a k t e n i n Codex VI von Nag dammadl,"The- o l o g i s c h e L it e r a t u r z e it .u n g " 9 8 /1 9 7 3 / 1 3 -1 9 ; T e n ż e , Zur F a k s im ile - A usgabe d e r N a g -H a m m a d i-S ch riftcn Nag-Hammadi-Codex V I, "O rien - t a l i s c h e L i t e r a t u r z e i t u n g " 6 9 / i 9 7 4 / 2 2 9 - 2 3 0 .
3 0 5 " P a n ie J e z u C h r y s t e , * L i t a k s k u e l u , s t r z e ż , b ł o g o s ł a w , o s ł a n i a j i w s p o - m agaj s ł u g ę s w e g o M a r t e r e , c ó r k ę I s u s i u l a , n i e c h s i ę t a k s t a n i e , am en, / " s ł u g ę sw eg o " n a l e ż y c z y t a ć : " s ł u ż e b n i c ę s w o j ą " / . W in n y c h a p o k r y f i c z n y c h p is m a c h k o p t y j s k i c h f u n k c j ę a n i o ł a —l e k a r z a p r z e j m u j e G a b r i e l * . S k ąd j e d n a k w y w o d zi s i ę p o ł ą c z e n i e f u n k c j i s p r z e d a w c y p e r e ł z f u n k c j ą l e k a r z a , a p r z e d e w s z y s t k i m z o s o b ą J e z u s a ? Wydawcy w sk a z u j ą n a t r a d y c j ę b i b l i j n ą P r z 8 , 1 - 4 i Mt 1 3 , 4 5 - 4 6 . M y ś l ę , ż e w a r to t a k ż e z w r ó c i ć uw agę na P r z 8 , l i . W y j a ś n i e n i e i m i e n i a Ł i t a r g o e l , we d łu g K r a u s e g o : "Bóg j a s n o ś w i e c ą c e g o k a m i e n ia " / e l , a r g o s , l i t h o s / 5 , j e s z c z e b a r d z i e j o d d a la n a s od t r a d y c j i " p e r ł y " . T r a d y c j a " p e r ł y " , o d p o w ie d n io t a k ż e " s p r z e d a w c y p e r e ł " , j e s t o g r o m n ie b o g a t a i r ó ż n o r o d n a . Sam C h r y s t u s m oże b y ć n a zw a n y p e r ł ą ^ . Ze w z g lę d u n a o g ó l n ą t e n d e n c j ę t e g o u t w o r u , a m i a n o w i c i e z a c h ę t ę d o a s c e z y i w y r z e c z e n i a s i ę ś w i a t a , l i t e r a c k i e w z o r y " s p r z e d a w c y p e r e ł " m ożna w y w o d z ić , T z k ręg ó w e n k r a t y c z n y c h . W ów czas J e z u s , j a k o s p r z e d a w c a p e r e ł , z a c h ę c a łb y d o w y r z e c z e n i a s i ę ś w i a t a i z d o b y c i a p e r ł y j a k o s y m b o lu a s c e t y c z n e g o , p o w ś c i ą g l i w e g o ż y c i a . K s . W in c e n t y M y sz o r — P i a s t ó w
DER PERLENVERKAUFER IN DER PETRUSAKTEN IN CODEX VI VON NAG HAMMADI /Z u s a m m e n f a s s u n g /
Im M i t t e l p u n k t d e r P e t r u s a k t e n i n C od ex V I , 1 v o n Nag Hammadi s t e h t d i e E r s c h e in u n g e i n e s M a n n es, d e r s i c h z u e r s t a i s P e r l e n v e r — k H u fer v o r s t e l l t . N ach dem G esprH ch m i t d e n A p o s t e l s t e l l t s i c h d e r Fremde a i s L i t h a r g o e l v o r . D i e s e n Namen k a n n man i n V e r g l e i c h m i t dem L i t a k s k u e l v o n F a r a s , dem E n g e l a i s A r z t , n eh m en . L i t h a r g o e l , a i s P e r le n v e r k H u f e r s t e l l t s i c h a u c h d e n A p o s t e l a i s A r z t d e r S e e l e n v o r . D ie P e t r u s a k t e n h a b e n a l s o a u c h e i n i g e M o t i v e , d i e a i s n i c h t - g n o s t i s c h e i n d i e a l t e E n g e l - C h r i s t o l o g i e z u r H c k g e h e n k B n n e n .
4 P o r . J . K u b iń s k a , L Ange L i t a k s k u e l e n N u b ie , "Le M useon" 8 9 / i 9 7 6 / 4 5 1 - 4 5 5 . 5 K r a u s e , a r t . c y t . , 5 1 . 6 P o r . C lem en s A l e x . , S t r o m a t a I 1 1 9 , 4 4 . 7 Y. H a a s , L E x ig e n c e du r e n o n c e m e n t au m onde dan^ l e s A c t e s d e P i e r r e e t d e s D ou ze A p o t r c s , L e s A p o p h teg m es d e s p e r e s du d e s e r t e t l a P i s t i s S o p h i a , w: C o l l o q u e I n t e r n a t i o n a l s u r l e s t e x t e s d e Nag H am m adi. i^uebec 2 2 - 2 5 a o u t 1 9 7 8 , e d . B . B a r ć , B i b l i o t h e g u e c o p t e d e Nag Ham madi, S e c t i o n " E tu d e s " I , Q uebec i 9 8 1 , 2 9 5 - 3 0 3 .
