Mikołaj Krikun
VI Wszechzwiązkowa Konferencja
Naukowa Historyków Slawistów
Rocznik Lubelski 18, 231-238
w ięzią lokalnego patrio ty zm u . W ojew ództw o lu b e lsk ie p ełniło tę rolę przez stulecia, sk u p ia ją c nie tylko rozproszone niegdyś ziem ie Lubelszczyzny, lecz p rzede w szyst kim fo rm u jąc św iadom ość je j m ieszkańców i m obilizując ich do w y siłk u n a rzecz sw ojej ziem i i k r a ju ”.
S esja n ie ograniczyła się jed y n ie do historycznej p ro b lem aty k i regionu. B ardzo dużo uw agi pośw ięcono zagadnieniom w spółczesnym i p erspektyw om rozw oju L u belszczyzny. O m iejscu w o jew ództw a lubelskiego w ekonom ice P olski L udow ej m ów ił prof, d r T adeusz P r z e c i s z e w s k i . O prócz an a liz y głów nych osiągnięć Lubelszczyzny w dziedzinie roln ictw a, przem ysłu, tr a n s p o rtu i łączności re fe re n t za ją ł się sy tu a c ją dem ograficzną w o jew ództw a i p roblem em racjo n aln eg o w ykorzy sta n ia kw alifik o w an y ch kad r. W referac ie sw oim pro feso r P r z e c i s z e w s k i w y su n ą ł p o stu la t in sty tu cjo n aliz ac ji w spółpracy naukow ców i p ra k ty k ó w w celu w y p rac o w a n ia k ie ru n k ó w rozw oju gospodarczego Lubelszczyzny.
P rzew odniczący W ojew ódzkiej K om isji P la n o w a n ia G ospodarczego — m gr Z dzi sław S ł o t w i ń s k i — om ów ił p ersp e k ty w y rozw oju w o jew ództw a lubelskiego w la tac h 1974— 1994. R e fe ren t za ją ł się k ilk o m a g ru p am i problem ów , a m ianow icie: dem o g rafią i za tru d n ien iem , p ro d u k c ją żyw ności, w y k o rzy stan iem surow ców m in e raln y ch o dkrytych n a Lubelszczyźnie, och ro n ą śro d o w isk a n atu ra ln e g o oraz efek tam i społecznym i przew idyw anego rozw oju.
W artościow ym uzu p ełn ien iem refe ra tó w by ła d yskusja, w k tó rej glos zabierali historycy, geografow ie, językoznaw cy, histo ry cy sztuki, etn o g rafo w ie i p rze d staw i ciele innych dyscyplin naukow ych. D yskusja k o n ce n tro w ała się głów nie w okół problem ów in te g racji regionu pod w zględem ludnościow ym , gospodarczym , k u ltu raln y m itp.
O ceniając ogólnie obchody 500-lecia w ojew ództw a lubelskiego, należy podkreślić różnorodność form oraz szeroki zasięg od d ziały w an ia p odjętych ak c ji odczytow ych, pop u lary zato rsk ich i w ydaw niczych. Było to m ożliw e dzięki doskonałej koordynacji poszczególnych poczynań. J e s t to n ie w ą tp liw a , osobista zasługa K om isji Obchodów 500-lecia W ojew ództw a Lubelskiego, a szczególnie prof. dr. K azim ierza M yślińskiego i dr. A dam a A n d rz eja W itu sik a — przew odniczącego i se k re ta rz a tejże K om isji.
Ludwik Zabielski
VI W SZECHZW IĄZKOW A K O N FER EN C JA NAUKOW A HISTORYKÖ W -SLAW ISTÖ W
W d niach od 1 do 4 p aźd ziern ik a 1973 r. n a U n iw ersytecie L w ow skim odbyła się VI W szechzw iązkow a K o n fe re n cja N aukow a historyków -slaw istów . K o n feren cja została zorganizow ana przez M in isterstw o S zkolnictw a W yższego i Ś redniego T ech nicznego ZSRR, M in isterstw o S zkolnictw a W yższego i Ś redniego Technicznego USSR, In sty tu t S łow ianoznaw stw a i B a łk a n isty k i AN ZSRR i U n iw ersy te t L w ow ski im. I. F ra n k i. W pracach k o n feren c ji uczestniczyło 210 histo ry k ó w -slaw istó w z 58 w yższych uczelni i naukow o-badaw czych ośrodków k ra ju .
K ieru n e k k o nferencji n ajp ełn iej w y rażały 2 głów ne re fe ra ty pracow ników In sty tu tu S łow ianoznaw stw a i B a łk a n isty k i AN ZSRR w ygłoszone n a pierw szym posie dzeniu p lenarnym .
W. W. M i r o s z n i k o w a i W. R. S a s z e n k ę był pośw ięcony w spółczesnej h istoriografii rad zieckiej i za granicznej w dziedzinie pro b lem aty k i budow y socjaliz m u w p ań stw ach słow iańskich. N ak reślił on rozw ój m ark sisto w sk iej h isto rio g rafii p roblem u i w ydzielił głów ne okresy w je j rozw oju. W iążąc pierw szy ta k i okres z opanow aniem i pogłębieniem m arksisto w sk o -len in o w sk iej m etodologii b ad ań , a także z opracow aniem oddzielnych stro n socjalistycznych zm ian w poszczególnych pań stw ach słow iańskich, au to rz y r e fe ra tu podk reślili fa k t p rze jścia n a u k h istorycz nych od końca la t pięćdziesiątych do now ego etapu, n a k tó ry m specjalnego znaczenia n a b ie ra ją b ad a n ia o c h a ra k te rz e porów naw czo-uogólniającym , p o zw alające pokazać we w szystkich tych p ań stw ac h d ziała n ie ogólnych praw idłow ości budow y socjalizm u.
W referac ie A. J. M a n u s e w i c z a , W. W. M a r j i n e j i G. P. M u r a s z k o 0 w spółczesnej h isto rio g rafii rew o lu cji lu dow o-dem okratycznych i socjalistycznych w p ań stw ac h E uropy środkow ej i południow o-w schodniej została u system atyzow ana obszerna lite ra tu ra . W referac ie podkreślano, że w d ru g im ok resie ro zw oju m a rk si stow skiej h isto rio g rafii tych rew olucji, ch a rak te ry z u jąc y m się ilościow ym i jakościo w ym w zrostem badań, u ja w n iły się o kreślone b ra k i i sk rajn o ści (np. ignorow anie fa k tu p rze k szta łc an ia się rew o lu cji lu d o w o-dem okratycznych w so cjalistyczne w sze regu p ań stw i z d ru g iej stro n y — p rz e ja sk ra w ia n ie ich specyfiki, zaciem niające 1 zniek ształcające typologię tych rew olucji). A rg u m en tu jąc d alej sw ój p u n k t w i dzenia, au to rzy n a k re ślili ta k że c h a ra k te r zm ian ag ra rn y c h , sto su n ek w ładzy rew o lu cyjnej do poszczególnych w a rstw chłopstw a, rozw ój system u partyjn o -p o lity czn eg o i w iele innych problem ów h isto rii rew o lu cji w p ań stw ac h regionu.
W w ygłoszonych re fe ra ta c h o strej k ry ty ce zostały po d d an e szczególnie now e koncepcje antykom unizm u.
G łów ne p race k o n feren c ji były p row adzone w sekcjach. W w iększej części w y stąp ień ob jęto i oceniono n ajw a żn iejsz e źró d ła i lite ra tu rę przedm iotu, w w y stą p ie niach p rzedstaw iono now y m a te ria ł faktograficzny.
W iele referató w i k o m u n ik ató w dotycżyło ak tu a ln y c h problem ów h isto rii Polski. W dalszej części p rac y będziem y k o n cen tro w ać uw agę tylk o n a tych refe ra ta c h i k o m u n ik atach , rezygnując, z uw agi n a ograniczone ra m y przeglądu, z p rz e d sta w ienia sp raw Czechosłow acji, B u łg arii i Jugosław ii.
N ajb a rd zie j rep re z e n ta ty w n e były p race p ierw szej sekcji za jm u jąc ej się p ro b le m am i rew olucji socjalistycznej i budow y socjalizm u w p ań stw ac h słow iańskich. W posiedzeniach sekcji uczestniczyło pięćdziesięciu historyków .
W. M. A l e k s i e j e w (Leningrad) w sw oim referac ie u za sa d n iał je d y n e k ry te riu m pozw alające określić początkow y okres rew o lu c ji socjalistycznej w p ań stw ach E uropy c e n tra ln e j i południow o-w schodniej. U w ażając za ta k ie k ry te riu m 1 p rzejście w ładzy p aństw ow ej w ręce p ro le ta ria tu u sta n aw ia jąc eg o sw o ją k o n tro lę n ad a p a ra te m państw ow ym , odniósł on początki tego e ta p u rozw oju rew olucji w Jugosław ii, Polsce, B u łgarii i A lb an ii do końca ro k u 1944, w R um u n ii do początku 1945 r., n a W ęgrzech do ro k u 1947, w C zechosłow acji do lutego 1948 r. I. I. B r a t a n c z u k (Leningrad) podkreślał, że w la tac h 1944—1945 rew o lu c ja polsk a n ie b y ła a n i b u rż u a - zyjno-dem okratyczną, an i „specyficzną” rew o lu cją lu dow o-dem okratyczną, była n a to m ia st rew o lu cją socjalistyczną, chociaż p ra w n e zalegalizow anie p rze jścia całej w ła dzy w ręce klasy robotniczej było przep ro w ad zo n e dopiero w lu ty m 1947 r.
G. P. M u r a s z k o (M oskwa) om ów iła k w estię n a c jo n a liz acji głów nych śro d ków p ro d u k cji i lik w id a cji n a tej p o d sta w ie bogatej i śred n ie j b u rż u a z ji m iejskiej. P rzed staw io n e i ro zw iązane przez w spółczesną h isto rio g ra fię głów ne pro b lem y p rze m ian a g ra rn y c h p rzeprow adzonych w eu ro p e jsk ic h k ra ja c h socjalistycznych były przedm iotem rozw ażań W. W. M a r j i n y (M oskwa). K o m u n ik a t G. I. K o p a n i e
-w a (L eningrad) był poś-w ięcony społecznym i ekonom icznym aspektom sp ra-w y chłopskiej w ok resie przejścia od k ap italizm u do socjalizm u.
O pracow anie w P R L obiektyw nych i subiek ty w n y ch czynników , w aru n k ó w w e w n ętrzn y ch i m iędzynarodow ych, c h a ra k te ru i głów nych etap ó w procesu rew o lu cyjnego w Polsce w la ta c h 1944— 1948 n a dużym m a te ria le h istoriograficznym p rze an alizo w ała I. S. J a ż b o r o w s k a j a (M oskwa). O dzw ierciedlenie w e w spółczesnej histo rio g rafii polskiej w alk i o u g ru n to w a n ie u stro ju ludow o-dem okratycznego w Polsce było te m atem w ystąp ień L. A. Z a s z k i l n i a k a (Lwów).
S p ra w ie budow y socjalizm u w P R L pośw ięcono 3 w ystąp ien ia. W. S. E j s y - m o n t (Ufa) ak cen to w ał w ro zw oju now ej P olski ta k ie specyficzne problem y spo łeczno-ekonom iczne i polityczne, ja k zagospodarow anie i in te g ra c ja Ziem Z achod nich, fo rm a p rzeo b rażen ia i rozw oju roln ictw a, m etody ogólnonarodow ej m obilizacji m as pracu jący ch do w ysoko w y d ajn e j pracy. A. K. K a w k o (M oskwa) przed staw ił p rac ę idepw o-polityczną pro w ad zo n ą przez P P R w la ta c h 1944— 1948 w celu um oc n ien ia w śród m as św iadom ości o konieczności w szechstronnego sojuszu p o lsk o -ra dzieckiego d la zw ycięstw a w ładzy ludow ej i rozw oju k ra ju . N ato m iast W. S. P o l a k (Użgorod) p rzeanalizow ał p rac e polskich h istoryków i socjologów za jm u jący ch się stru k tu rą , ilościow ym i i jakościow ym i zm ianam i polskiej k lasy robotniczej i jej rolą w społeczeństw ie w okresie budow y socjalizm u.
N iektóre a k tu a ln e i n aw e t k o n tro w e rsy jn e p roblem y nie zostały je d n a k uw zględ nione. N ie zn alazł np. w łaściw ego o św ietlen ia złożony proces przezw yciężania ro zła m u w ru ch u robotniczym i tw o rze n ia je d n o lity c h p a rtii robotniczych n a podłożu m ark sizm u -len in izm u , a ta k ż e cały proces rozw oju system u partyjn o -p o lity czn eg o k rajó w d em o k racji ludow ej, k tó ry doprow adził w różnych w a ru n k a c h do je d n o p a ry j- ności lu b do głębokiej odnow y p a rtii chłopskich i drobnom ieszczańskich w sp ó łp ra cujących z p a rtia m i robotniczym i w dziedzinie budow y socjalizm u. H isto ria p o w sta w an ia i ew olucji je d nolitych fro n tó w ludow o -rew o lu cy jn y ch w ym aga dalszych badań.
D ruga sek cja k o n feren cji w y słu c h ała 15 refe ra tó w i k o m u n ik a tó w z dziedziny h isto rii narodów słow iańskich w okresie II w o jn y św iatow ej. Z dużym zain tereso w an iem został p rzy ję ty r e fe ra t A. F. N o s k o w e j (M oskwa) tra k tu ją c y o b a d a niach h istoryków ZSRR, Polski, C zechosłow acji, B u łg arii i NRD n ad p la n am i ludo b ó jstw a n arodów słow iańskich i hitlerow skim i reżim em okupacyjnym . W referacie przed staw io n o ta k że d y feren c ję w śród za ch o dnioeuropejskich histo ry k ó w b u rżu a zy j- nych, w rez u ltac ie k tó rej w RFN jednocześnie z n u rte m faszystow skim p o ja w iła się g ru p a uczonych odrzucających hitlery zm , ale nie u ja w n ia ją c y c h po d staw klasow ych i historycznych źródeł faszystow skiej po lity k i ag re sji i ludobójstw a.
W 10 re fe ra ta c h i k o m u n ik a ta ch ro zp a try w a n o pro b lem y w o jn y w yzw oleńczej n aro d u polskiego i radziecko-polskiego sojuszu w ojskow ego w w alce z okupantem . I. I. M i e l n i k (Lwów) n a k re ślił rolę ta jn e j gazety Z w iązku W alki M łodych (1943) w m obilizacji m łodzieży polskiej do te j w alki. W ystąpienie J. I. M a k a r a (Czer- niow ce) było sk ie ro w a n e p rzeciw u jm o w a n iu przez b u rż u a z y jn ą h isto rio g rafię em i g rac y jn ą przyczyn klęski p o w sta n ia w arszaw skiego w 1944 r.
P rzegląd publikacji, dokum entów , p am iętn ik ó w i b ad a ń pośw ięconych w P R L w spółpracy bojow ej A rm ii R adzieckiej i arm ii W ojska Polskiego przygotow ał W. S. M a n i u к o w (Lwów), p ra c ę polityczno-w ychow aw czą w 1 arm ii n a k re ślił I. S. M i- r o s z n i c z e n k o (Tarnopol), a L. A. L u b i m s k i j (Lwów) om ów ił udział lo t n ic tw a w ojskow ego w b itw ie o B erlin.
W iele now ych danych fak tograficznych przytoczył S. S. P a l i w o d a (Lwów) w referacie o m iędzynarodow ej ta jn e j o rg an izacji w obozie k o n ce n trac y jn y m w B
u-chenw aldzie oraz I. S. S z a t i ł o (M oskwa) w ko m u n ik acie o szerokim udziale P olaków w ru c h u p arty z an c k im n a te ry to riu m W ołynia i P olesia w la ta c h w ojny.
T rzecia se k cja k o n feren c ji za jm o w a ła się pro b lem am i ru c h u robotniczego i k o m unistycznego w k ra ja c h słow iańskich. Z różnicow anie i rozległość te j p ro b lem aty k i w ym agały u tw o rze n ia podsekcji. P ierw sza z nich ro z p a try w a ła okres do rew olucji p aździernikow ej, z tym że w iększa część (11 z 16) przygotow anych w ykładów i ko m un ik ató w pośw ięcona b y ła h isto rii w alk i klasow ej p ro le ta ria tu polskiego i rozw o jow i p a rtii socjalistycznych w K rólestw ie P olskim i w G alicji.
A nalizując p ra c e dotyczące u k ła d u zaw artego w 1884 r. m iędzy p a rtią „ P ro le ta r ia t” i o rg an iz ac ją „ N a ro d n a ja W ola”, K . W. D u s z e n k o (M oskwa) udow ad n ia ł opinię, zgodnie z k tó rą kiero w n ictw o p a rtii p olskiej u w aru n k o w a ło p rze k szta ł cenie sw ojego К С po p rzew rocie w sam odzielne c e n tru m w ładzy rew o lu c y jn ej, nie ro zstrzygając sp raw y p o w sta n ia niezależnego p ań stw a. Z w iązki „ P ro le ta ria tu ” z r u chem robotniczym G alicji W schodniej n a częściowo now ym m a te ria le p rze d staw ił N. M. W o l a n i u k (Lwów).
L. E. W a l k o w i c z (Lwów), o p ie ra jąc się n a dw óch odezw ach z 1889 r. n a św ietlił zw iązki „ P ro le ta ria tu ” z rad y k a ln o -d e m o k ra ty c z n ą g ru p ą oficerów rosyjskich w K ró lestw ie Polskim . O k reślen iu m ie jsc a te j p a rtii w polskim ru c h u so cjalistycz nym był pośw ięcony k o m u n ik a t A. M. O r e c h o w a (M oskwa).
O grom ne za in te re so w an ie w yw ołał r e f e r a t S. M. S t e c k i e w i c z a (Leningrad) 0 rad zieckiej i polskiej h isto rio g ra fii ru c h u robotniczego w K ró lestw ie P olskim w la tac h 90-tych X IX w.
W. J. T a b a c z n i k o w (W oroneż) p rzean alizo w ał poglądy Róży L u k sem b u rg n a pod staw ie p ra c polskich histo ry k ó w i ekonom istów . P o dkreślił, że w iążą one poglądy w ielk iej rew o lu cjo n istk i z p rzygotow aniem lenin o w sk iej teo rii im p e rializm u 1 tym sam ym o d rz u c a ją p ró b y h isto rio g ra fii o p o rtu n isty c zn e j u siłu jąc ej p rze ciw sta w ić d o robek Róży L u k sem b u rg leninizm ow i.
P rz ed sta w ien ie zw iązków W. I. L en in a z polskim ru ch e m robotniczym je st je d nym z n ajw ażn iejszy ch problem ów stojących przed rad zieck im i i polskim i h isto ry kam i. R. A. J e r m o ł a j e w a (M oskw a) n a św ie tliła w szystkie głów ne asp ek ty tego te m atu i drogi dalszego jego rozpracow ania. M ożliw ości rozszerzenia bazy d o k u m e n taln ej ta k ich b ad a ń zad em o n stro w ała S. M. F a l k o w i c z (M oskwa), k tó rej re fe ra t był pośw ięcony problem ow i polskiem u n a ła m ac h len in o w sk iej „P ra w d y ” w la tac h
1912
— 1914.І. І. В i e 1 а к i e w i c z (Lwów) p rze d staw ił h isto rio g ra fię polskich form acji w ojskow ych w R osji w la ta c h 1914— 1917.
D ruga podsekcja trze cie j sek cji w y słu c h ała 27 refe ra tó w i kom u n ik ató w o roz w oju ru ch u robotniczego i kom unistycznego w p ań stw ac h słow iańskich w okresie ogólnego kryzysu k ap italizm u . S zereg w y stą p ień sta w iało w ażne p roblem y rozw oju m ark sisto w sk iej m yśli społeczno-politycznej w tych k ra ja c h . L. S. B r a t o l u b o - w a - P u ł u k i d z e (M oskwa) u k az ała a k ty w n ą i tw órczą p racę teoretyków m a rk sizm u i w ybitnych p rzedstaw icieli postępow ej in telig en cji polskiej nad p rzysw oje niem i ro zp rzestrzen ien iem idei le n in iz m u w Polsce m iędzyw ojennej. M. N. C z e r n y c h (M oskwa) ukazała, że o p ie ra jąc się n a le ninow skich ideach dotyczących k w estii naro d o w ej J . M archlew ski u w ażał odrodzenie P olski niezależnej za logiczne n astęp stw o W ielkiej R ew olucji P aźd ziern ik o w ej, odpow iad ające in te reso m polskiego i św iatow ego p ro le ta ria tu . Idei len in o w sk iej w Polsce m iędzyw ojennej pośw ięcił sw ój re fe ra t A. S. K l e w c z e n i a (M ińsk).
Szereg k om unikatów , w któ ry ch w yko rzy stan o now y m a te ria ł arch iw aln y , d o tyczyło udziału in te rn a c jo n a listó w z p ań stw słow iańskich w obro n ie w ładzy rad z iec
kiej i w budow ie socjalizm u w ZSRR. K. I. P o z n i a k o w (D niepropietrow sk) p rze d staw ił ich działalność p a rty jn o -p a ń stw o w ą i polityczno-ośw iatow ą; G. S. K r u c z k i e w i c z (Tarnopol) rozszerzył i uściślił w iadom ości o polskich o ddzia łach w składzie A rm ii C zerw onej n a U k ra in ie ; N. B. K o s t i u k (D niepropietrow sk) za p reze n to w ała p erso n a lia in te rn a c jo n a listó w polskich — uczestników w alki o w ła dzę Rad.
P ro b le m in te rn acjo n alizm u proletariack ieg o , k tó ry m ożna uznać za w iodący d la tej podsekcji, został opracow any w kom unikacie P. P. C z e ł a k a (Lwów) o soli d arności ro b o tn ik ó w polskich i u k raiń sk ich w czasie p o w sta n ia krakow skiego w 1923 r.
C z w arta sek cja k o n feren c ji zajm o w ała się sp raw am i h isto rii społeczno-ekono m icznej i politycznej oraz p o w sta ń narodow ow yzw oleńczych w k ra ja c h słow iańskich w epoce k apitalizm u. Z ostały tu p o d jęte pro b lem y now e bąd ź też tra d y c y jn e p rzed sta w io n e w now ym św ietle.
D w a re fe ra ty były pośw ięcone sp raw o m rozw oju społeczno-ekonom icznego P ol ski. I. I. K o s t i u s z k o (M oskw a), o p ie ra jąc się n a m a te ria le d okum entalnym i statystycznym z n a jd u ją cy m się w arc h iw ach m ag d eb u rsk ich i innych, p rzed staw ił sto su n k i a g ra rn e n a Ś ląsk u w p ierw szej połow ie X IX w. W. G. S а г у c z e w (Le ningrad) i J. S. C h o n i g s m a n (Drohobycz) podkreślili, że n au k o w e b ad a n ia gospodarczej h isto rii P o lsk i w czasach najn o w szy ch b ard z o rozw inęły się w P R L i są o p a rte n a ideologii m ark sisto w sk iej.
H isto rii m yśli społeczno-politycznej i pow stań w Polsce X IX —początku X X w. pośw ięcono k ilk a referató w . I. A. W o r o n k o w (M oskw a), an a liz u ją c zw iązek kw estii n arodow ej ze s tr u k tu r ą so c jaln ą i te n d en c jam i rozw oju społeczeństw a pol skiego, ok reślił jej rolę i m iejsce w polskim ru c h u w yzw oleńczym 1815—1831 r. K o resp o n d en cja rządów — au striack ieg o i rosyjskiego — odnaleziona przez W. A. B o r i s a (Lwów) w a rc h iw ach lw ow skich pozw oliła m u n a odkrycie now ych asp ek tó w działalności Sz. K onarskiego i I. K ulczyckiego. W. M. F o m i e n k o w a (K ijów ), oddzielając fa k ty przytoczone w św iad ectw ach i w spom nieniach O. A w ejde od tendencyjnego p o tra k to w a n ia ich przez a u to ra p am iętn ik a, w y k o rz y sta ła je do u k az an ia działalności w ojskow ej C en traln eg o K o m itetu N arodow ego w przeddzień i w pierw szym okresie p o w sta n ia 1863 r.
Μ. I. L e ń s z y n a (M oskwa) w sw oim kom unikacie po d d ała an a liz ie problem y szczególnie sp o rn e najnow szej h isto rio g rafii polskiej, ak ty w n ie ópracow ującej k ry tyczny okres 1887—1914 r. w ro zw oju polskiej endecji, kiedy p rzek ształcała się ona w w iodącą p a rtię b u rż u a z ji polskiej i sw o ją ideologię i ta k ty k ę polityczną określała n a podstaw ach nacjonalistycznych.
Ch. Ch. C h a j r e t d i n o w (M oskwa) sc h arak te ry z o w ał pozycję gazety „S iew '’ w la ta c h 1906—1908 i znaczenie je j m a teria łó w do o p raco w an ia ru ch u chłopskiego w K ró lestw ie Polskim . Ogólny przegląd pow ojennych p ra c slaw istów USRR pośw ię conych h isto rii Polski o k resu k ap italizm u p rze d staw ili S. M. A n t o n i u к i P. M. K a l e n i c z e n k o (Kijów).
Żyw e zain tereso w an ie w yw ołał w spólny re f e r a t I. I. L e s z c z y ł o w s k i e j i W. I. F r e j d z o n a (M oskwa) o w pływ ie rew olucji 1848 r. n a losy h istorycz nych n arodów słow iańskich A ustro-W ęgier.
P ią ta sek cja k o n feren c ji: „Zw iązki m iędzy S łow ianam i i m iejsce S łow ian w system ie stosunków m iędzynarodow ych”, by ła ro zb ita n a d w ie podsekcje. P ierw sza z nich w y słu ch ała i om ów iła 7 w y stą p ień dotyczących rozw oju zw iązków m iędzy n aro d a m i słow iańskim i. P od sek cja d ru g a w ysłuchała 16 referató w i kom unikatów ,
w w iększej części o c h a ra k te rz e historiograficznym , pośw ięconych m iejscu k rajó w słow iańskich w system ie stosunków m iędzynarodow ych i ich polityce zew nętrznej.
Z naczne zain tereso w an ie w yw ołał w ieloplanow y r e fe ra t N. D. R a t n e r (Mos kwa) p rz e d staw ia ją cej w y k o rzy stan ie przez N iem cy różnych czynników ekonom icz nych i ideologicznych w celu p rzek ształcen ia A ustro-W ęgier w sw ojego m łodszego p a rtn e ra w polityce św iato w ej (ostatnie trzydziestolecie X IX w.). W referac ie u k a zano zarów no an ty sło w ia ń sk ie u k ie ru n k o w a n ie p an g e rm an iz m u p o p ie ra n e przez podstaw ow ą część au stro -n ie m ie ck ic h k las rządzących, ja k i b ra k p erspektyw y austroslaw izm u, k tó ry zn alazł najszerszy oddźw ięk w śród klas p o siadających n a ro dow ości słow iańskich im p e riu m habsburskiego.
W. J. G o r d i j e n k o (Lwów), w y k o rzy stu jąc m a te ria ły arc h iw aln e , p rz e a n a lizow ał rolę sp raw y polskiej w sto su n k ach ro syjsko-niem ieckich przy zaostrzeniu ich w pierw szej połow ie la t 90-tych ubiegłego w ieku. S tw ierdził, że obydw a p ań stw a dążyły do w y k o rz y sta n ia te j sp raw y d la osłab ien ia w zajem nych pozycji, prow adząc jednocześnie, a częściowo i w spólnie, p o litykę stłu m ie n ia ru ch u narodow ow yzw oleń czego i rew olucyjnego n a ziem iach polskich.
I. M. T e d o r o w i c z (Czerniow ce) u k az ał sposób, w ja k i polska w spółczesna h isto rio g ra fia stosunków radziecko-polskich p rze d staw ia treść klasow ą podstaw o w ych d o k try n („federalizm ”, „in k o rp o raty w izm ”, „pro m eteizm ”) i k ie ru n k ó w m o- ca rstw ow o-ekspansyw nej i an ty ra d zie ck iej „polityki w sch o d n iej” P olski dw u d zie stolecia m iędzyw ojennego.
W. S. T o ł s t o j (M ińsk) w kom unikacie o p olityce a n e k sy jn e j piłsudczyków w sto su n k u do B iałorusi w la tac h 1918—1920 podkreślił, że była ona w roga in te re som ro botników polskich i p o d ry w a ła po d staw y fu n k cjo n o w a n ia niezależnego p a ń stw a polskiego.
G. F. M a t w i e j e w pośw ięcił sw ój w ykład przew ro to w i m ajow em u P ił sudskiego w ośw ietleniu p rasy radzieckiej.
K o m u n ik a t W. N. К u t i к a (Lwów) dotyczył sp raw y o p raco w an ia w P R L podstaw ekonom icznych i ideologicznych o raz p o lity k i R ep u b lik i W eim arsk iej i h itle row skiej III Rzeszy w sto su n k u do P olski, a ta k ż e „zachodniej” p o lityki san acji polskiej w zw iązku z rozw ojem stosunków w E uropie m iędzyw ojennej. W. P. G a z i n (Czerniowce) p rze d staw ił sp ra w ę zd em ask o w an ia przez h istoryków im p e rialisty c z nego c h a ra k te ru polityki „w schodniej” S tre sse m an n a (lata 1923—1929) i ich w alk ę przeciw ko apologii te j polityki w h isto rio g ra fii zachodnioniem ieckiej.
Szósta sek cja k o n feren cji za jm o w a ła się sp raw am i społeczno-ekonom icznej i politycznej h isto rii p ań stw sło w iań sk ich w epoce feudalizm u. S ek cja w y słu ch ała 6 re ferató w i 15 kom unikatów .
J. M. G r o s s m a n (Lwów) w referac ie o tzw. d ru g im w y d an iu pańszczyzny w R zeczypospolitej w ysunął tezy, w okół któ ry ch rozw inęła się in te re su ją c a dyskusja. W kom pleksie przyczyn w a ru n k u ją c y c h p o ja w ien ie się i rozw ój system u folw arczno- -pańszczyźnianego re fe re n t po d k reślił specjaln e znaczenie h a n d lu zew nętrznego, przede w szystkim h an d lu zbożem (niektórzy uczestnicy d y sk u sji głów ną albo ta k ą sam ą rolę w ty m kom pleksie n a d a li czynnikom rozw oju w ew nętrznego P olski śred n io w iecznej: w zro st ry n k u w ew nętrznego, m iast, zasied len ia i inne). Z p u n k tu w idzenia G rossm ana system ten je s t analogiczny w sw ych isto tn y ch cechach z „d ru g im w y d a n iem ” pańszczyzny w N iem czech XV—X VI w., k tó ry k o rzy sta ją c z czasowego zw iększenia p ro d u k cji zboża i n iek tó ry ch innych p ro duktów , doprow adził do zgub nych następ stw , w yniszczając społeczeństw o i b lo k u jąc jego rozw ój w k ie ru n k u kapitalizm u. W. A. J a k u b s k i (L eningrad) w y stą p ił przeciw „fo lw arczn ej” teorii jednoznacznie w iążącej z fo lw ark iem kryzys (od końca X VI lu b p oczątku X V II w.)
R zeczypospolitej i je j u p ad e k w X V III w. D ając w sw oim referac ie przegląd treścio w ej lite ra tu ry radzieckiej la t 50—70-tych, pośw ięconej sp raw o m rozw oju społeczno- -ekonom icznego późnofeudalnej Polski, podnosił jego śm iałe ujęcie n iezbędne dla w y o d ręb n ien ia długoletniej te n d en c ji w h isto rii P olski w ieków X V I—X V II.
Z ain tereso w a n ie w yw ołał ta k że k o m u n ik a t T. P. B r i a n c e w e j (Kijów) 0 opraco w an iu w P R L społeczno-ekonom icznej h isto rii m ia st Rzeczypospolitej w X V III w. i ich roli w ekonom icznym i politycznym życiu k ra ju . S. J. M i e l n i c z u k (Iw an o -F ran k o w sk ) p rze d staw ił b a d a n ia Iw a n a F ra n k i n ad stosunkam i a g ra r nym i i p raw n y m położeniem chłopów Rzeczypospolitej.
D ruga d u ża g ru p a w y stą p ień w se k cji była zw iązan a z m iędzynarodow ym i sto su n k a m i R zeczypospolitej i sto su n k am i w zajem n y m i m iędzy słow iańskim i n aro d o w ościam i tego p ań stw a w okresie późnego średniow iecza. Z ew n ętrzn e asp ek ty poli tyczne i n a stę p stw a u k ła d u an d rusow skiego z 1667 r. p rze d sta w ił I. W. G a l a k t i o - n o w (Saratow ).
R e fe ra t W. I. M i e l e s z k o (M ińsk) u k az ał rozw ój zw iązków handlow ych m iędzy m iastam i polskim i i b ia ło ru sk im i n a p rze strzen i X V I—X V II w. I. G. S z u 1 g a (W innica) sch arak te ry z o w ał p o lsk o -u k raiń sk ie sto su n k i han d lo w e w d ru g iej poło w ie X V III w.
R e fe raty przeglądow e pośw ięcone były h isto rii zw iązków k u ltu ra ln y c h i n au k o w o-pedagogicznych m iędzy Słow ianam i. A. I. R o g o w (M oskwa) ze b rał i p rze an alizo w ał d an e i w ra że n ia o Polsce w ro syjskich u tw o rac h historycznych X V II w. W pływ te o rii h eliocentrycznej K o p ern ik a n a rozw ój m yśli społecznej n a B iałorusi 1 L itw ie w X V III w. był te m atem re fe ra tu A. A. B i r a ł o (M ińsk).
S iódm a se k cja w y słu c h ała 9 w y stą p ień o p ro b lem ach h isto rii k u ltu ry duchow ej i zw iązków k u ltu ra ln y c h m iędzy S łow ianam i. J. I. I s a j e w i c z (Lwów) om ów ił p olską h isto rio g rafię k o n ta k tó w rosyjsko-polskich w dziedzinie d ru k a rs tw a w w ie kach X V I—X V III. N. W. I z o p o l s k a j a (M oskwa) p rzekonyw ająco p rze d staw iła p rze jaw y k o n ta k tó w rosyjsko-polskich w dziedzinie ikon o g rafii w sty lu ikony Bogu rodzicy
Błogosławione niebo
z krem low skiego S oboru A rchangielskiego. O dzw ier ciedlenie idei rew olucji fra n cu sk iej w publicystyce F. S. Jezierskiego — działacza rad y k aln eg o sk rzy d ła ośw iaty polskiej, p rze an alizo w a ła Z. P. I s a j e w a (Smoleńsk). B ad an iam i slaw istycznym i w dziedzinie historycznych dyscyplin pom ocniczych za jm o w a ła się ósm a sek cja konferencji. 6 z w ygłoszonych n a n iej re ferató w i k o m u n ik a tó w należy odnieść do n a u k źródłow ych. D ane z k ro n ik arm e ń sk ic h K rzem ieńca w pro w ad ził do k o m u n ik a tu o w alce P olski i U k ra in y z tu re c k o -ta ta rs k im uciskiem w początkach X V II w. N. S. R a s z b a (C harków ). G. P. P i n t e r i a n (Erew ań), o p ie ra jąc się n a rękopisach arm eń sk ich , u k az ała udział kolonistów arm eńskich R zeczypospolitej i K ry m u w w alce o osw obodzenie S łow ian spod p an o w a n ia tu re c kiego. M ateriały k ro n ik arm eń sk ich o sto su n k ach polsko-m ołdaw skich w X V II w. p rze d staw iła J. W. J e r o c h i n a (C harków ).J. I. S z t a k i e l b e r g (L eningrad) ukazał, w ja k i sposób, u żyw ając m etod sfra g isty k i do zb a d an ia 600 pieczęci, m ożna spraw d zić i rozszerzyć w iadom ości o p o w stan iu 1863—1864 r. w Polsce, n a L itw ie i P ra w o b rze żn e j U krainie, częściowo u ja w n ić istn ien ie n iektórych m iejscow ych o rganów pow stańczych i ich pow iązań, a także w y jaśn ić ich ideologię z a w a rtą w sym bolice pieczęci.
N. G. K r i к u n (Lwów) przean alizo w ał głów ne p rac e h istoryków polskich z la t 1960—1973 o m aw iając dynam ikę, s tr u k tu r ę i z a lu d n ie n ie P olski w X V I—X V III w. P o dkreślił, że re z u lta ty b ad a ń historyczno-dem ograficznych, z uw zględnieniem znacz nego m a te ria łu źródeł pierw otnych, należy w pełni w ykorzystać przy bad an iach społeczno-ekonom icznej h isto rii Rzeczypospolitej i procesu historycznego w ogóle.
T e i in n e w y stą p ien ia potw ierd ziły ro sn ące znaczenie specjalistycznych dyscy plin historycznych i tych n auk, k tó re w zbogacają m a te ria ł fak to g rafic zn y i m etodykę n a u k historycznych. D latego też sek cja w y p o w iad a ła się za w łączeniem do je j te m a tyki n a przyszłych k o n feren c jac h w y stą p ień z archeologii słow iańskiej, paleografii, num izm atyki, h era ld y k i, geografii h istorycznej, a ta k ż e re fe ra tó w lingw istów , h isto ryków sztuki i innych sp ecjalistó w — slaw istów .
N a p le n a rn y m posiedzeniu końcow ym k o n feren c ji zostały podsum ow ane w nioski z p rac sekcji. Z asad a pro b lem o w a ich o rg an izacji o trzy m ała ogólną akceptację. P rzew odniczący sek cji p o d k reślili n aukow y i tw órczy c h a ra k te r w iększości w ygło szonych refe ra tó w i k om unikatów . P ro b le m a ty k a sekcji w ra z z osiągnięciam i sla w i styki radzieckiej o b iek ty w n ie o d zw ierciedliła istn iejące w n iej dy sp ro p o rcje w o p ra cow aniu poszczególnych rejonów , p ań stw i epok, a ta k że określonych aspektów rozw oju społecznego.
N a tym ogólnym posiedzeniu rozpatrzono sp raw y zw iązane z rozw ojem in fo r m acji bibliograficznej w dziedzinie h isto rii słow iańskiej. N. M. P a s z a j e w a (M oskwa) p o inform ow ała o now ych zagranicznych bib lio g rafiach z h isto rii Słow ian. I. A. K a ł o j e w a (M oskwa) p rze d sta w iła sta n i z a d a n ia bib lio g rafii historycznej w zw iązku z ogólnym i za d an iam i o p rac o w a n ia h isto rii S łow ian południow ych i za chodnich i udow odniła niezbędność p la n o w a n ia perspektyw icznego i połączenia tej pracy. Z ap roponow ała częściow e zestaw ien ie p la n u zbiorczego p ra c bibliograficznych z h isto rii S łow ian i p rzy stą p ie n ie do w y d an ia b ib lio g ra fii lite ra tu ry histo ry czn o -sla- w istycznej.
L. W. W a 1 e w (M oskwa) p o inform ow ał uczestników k o n feren c ji o p rac y VI M iędzynarodow ego K ongresu S law istów w W arszaw ie i o ud ziale w n im h istoryków radzieckich. I. S. M i l l e r sc h arak te ry z o w ał z a d a n ia n au k o w e i p ro b lem aty k ę sym pozjum , k tó re p rzygotow uje In s ty tu t S łow ian o zn aw stw a i B a łk a n isty k i w celu kom pleksow ego o p rac o w a n ia procesu fo rm o w a n ia naro d ó w i św iadom ości narodow ej w rejo n ie środk o w o eu ro p ejsk im i bałkańskim .
Z naczną uw agę przy w iązała k o n feren c ja do w y kładów h isto rii naro d ó w sło w iańskich n a w yższych uczelniach k ra ju . Do osądzenia tych problem ów i w ym iany dośw iadczeń posłużył głów nie r e f e r a t E. I. L e g u r o w a , S. M. S t e c k i e w i c z a i W. A. J a k u b s k i e g o o m etodologicznych i m etodycznych zasad ach budowy, k u rsu h isto rii słow iańskich i b ałk ań sk ich p a ń stw socjalistycznych n a U niw ersytecie L eningradzkim . N ajw iększe za in te re so w an ie w yw ołały p rz y ty m pro b lem y dotyczące u ja w n ien ia w spółzależności historycznych i p raw idłow ości w rozw oju tych p ań stw , a także sy n ch ro n izacji tego k u rsu n auczającego z k u rsam i ogólnych epok h isto rii pow szechnej.
U czestnicy k o n feren c ji lw ow skiej zaproponow ali, aby V II W szechzw iązkow a K on feren c ja N aukow a H istoryków S law istów odbyła się w k w ie tn iu —m a ju 1975 r. w C zer-
niow cach n a ta m te jszy m u niw ersytecie. P o stu lo w an o też ro zp a trz en ie n a niej zag ad nień zw iązanych z w a lk ą w yzw oleńczą naro d ó w w la ta c h II w o jn y św iatow ej, rew olucją lu d o w o -d em o k raty czn ą i socjalistyczną, fo rm o w an iem i rozw ojem w spół pracy socjalistycznej narodów . N a V II k o n feren c ji p o w in n a być szeroko naśw ietlo n a a k tu a ln a p ro b lem aty k a ru ch u kom unistycznego, robotniczego i narodow ego (częścio wo rów nież ru c h u w yzw oleńczego S łow ian południow ych w czasie k ryzysu w schod niego), społeczno-ekonom icznego i politycznego rozw oju p a ń stw słow iańskich w epo ce feudalizm u i k ap italizm u , zw iązków m iędzy S łow ianam i i stosunków m iędzy narodow ych w E u ro p ie c e n tra ln e j i p o łudniow o-w schodniej, a ta k że sp raw y h isto rio grafii i h isto rii słow ianoznaw stw a.
