W kwestii wymiaru i poboru opłaty skarbowej oraz podatku od spadków i darowizn

Andrzej Warfołomiejew

W kwestii wymiaru i poboru opłaty

skarbowej oraz podatku od spadków

i darowizn

Palestra 21/10(238), 48-58

1977

43 A n d r z e j W a r f o ł o m i e j e w N i 10 (238) p rac ę. Ci, k tó ry m udało się uzyskać dyplom , n a p o ty k a ją w iele b a rie r. P rzełożeni w y s z u k u ją p rete k sty , byleby ty lk o nie zaangażow ać ich do pracy. 4*

H om oseksualizm je st n ajczęściej sp o ty k a n y m n ie p ra w id ło w y m zachow aniem sek­ su a ln y m . S tosunek do tych ludzi p o w in ien być rzeczow y. W okół hom oseksualizm u ro zk w itło w iele przesądów i uprzedzeń. H om oseksualiści p o w inni m ieć praw o do to le r a n c ji pod ■warunkiem, że ich o dm ienne zachow anie będzie ich sp ra w ą czysto o so b istą , że nie będzie w ciąg an a w o rb itę ich zain te re so w ań i n ę k a n a h etero sek ­ s u a ln a część społeczeństw a. I nie tylk o to. M. K ozakiew icz 44 pisze, że „ istn ie ją róż­ n e p u n k ty zborne i »m iejsca spotkań«, n a k tó ry c h h o m oseksualizm zo staje spro­ w adzony do n a jtry w ia ln ie jsz y c h i n a jo rd y n a rn ie jsz y c h d ziała ń hom oseksualnych »z b y le kim « i »byle jak« (...). S toczenie się (...) p ro sty tu c ji h o m o se k su aln ej w y p a­ cza sam ego człow ieka, niw eczy jego w rażliw ość m o raln ą, czyni go n arzęd ziem czy­ n ów o d hum anizow anych, a n ie ra z i przed m io tem szan tażu ze stro n y polu jący ch na f ra je r ó w »zawodowców«. Człow iek, k tó ry odkrył, że je st hom o sek su alistą, czuł, że je s t inn y , odm ienny, ale nie m u siał jeszcze czuć się »gorszy* od pozostałych ludzi.”

F ilozof S eneka zw ykł być radzić sk arżący m się: „C hcecie być szanow ani? S za­ n u jc ie się sam i (...)”.

P o lsk i kodeks k a rn y nie p rz e w id u je k a ry za u p ra w ia n ie hom oseksualizm u, n ik t ich za te m nie pociąga do odpow iedzialności k a rn e j, że są tacy, ja c y są. A le o ich pozycji, przy d atn o ści dla społeczeństw a będ ą decydow ały: ich zachow anie, efek ty ic h p ra c y zaw odow ej i społecznej, ich ta le n t, ich sto su n ek do obow iązków . H om o­ s e k s u a lis tó w zatem należy oceniać indyw idualnie.

43 T a k w R F N , W ie lk ie j B r y ta n ii.

44 M. K o z a k i e w i c z : R o z m o w y in ty m n e , P Z W L , W a rsz a w a 1965, w y d . H.

ANDRZEJ WARFOŁOMIEJEW

W kwestii wymiaru i poboru opłaty skarbowej

oraz podatku od spadków i darowizn

Z d n ie m l s ty c z n ia 1976 r. w e s z ły w ż y c ie n o w e p r z e p is y o o p ła c ie s k a r b o w e j o ra z o p o d a tk u o d s p a d k ó w i d a r o w tz n . O p r a c o w a n ie i n f o r m u j e o r ó ż n ic a c h m ię d z y p o p r z e d n im a n o w y m s ta n e m p r a w n y m w p o w y ż s z y m z a k r e s ie o ra z s y g ­ n a liz u je n ie k tó r e z p r o b le m ó w , w y w o łu ją c e n i e k i e d y k o n tr o w e r s je w p r a k ty c e .

1. U W A G I OGÓLNE

U sta w y z d n ia 19 gru d n ia 1975 r. o opłacie sk a rb o w ej oraz o p o d a tk u od sp a d ­ k ó w i daro w izn w eszły w życie z d n ie m 1 stycznia 1976 r.1 W z a k resie o p o d at­ k o w a n ia nabycia p ra w m a jątk o w y c h obow iązyw ał p rze d tem d e k re t z d n ia 3 lu ­

Nb- 10 (238) O plata skarbow a oraz p o d a tek od sp a d kó w i darow izn 48

tego 1947 r. o p o d a tk u od n a b y c ia p ra w m ajątk o w y ch , * k tó ry p o d d aw a ł opo­ d atk o w a n iu d w a ro d z a je n ab y c ia p ra w m a jątk o w y c h , a w ięc zarów no pod ty tu łe m nieo d p łatn y m ja k i odpłatnym .

N abycie pod ty tu łe m n ie o d p łatn y m obejm ow ało sp a d k o b ra n ie, zapis, d a r o ­ w iznę i zasiedzenie. P o d atk o w i od odpłatnego nabycia p ra w m a jątk o w y c h p o d ­ legały tra n sa k c je k u p n a-sp rze d aż y nieruchom ości, tra n sa k c je k u p n a-sp rze d aż y in ­ nych rzeczy (jak np. sam ochodów ) d okonyw ane pom iędzy osobam i fizycznym i, um ow y dzierżaw y, urnowy n ajm u , um ow y pożyczki.

P rzepisy d e k re tu w o k resie jego obow iązyw ania i stosow ania nie uległy — f o r ­ m aln ie rzecz b io rąc — zm ianom . F ak ty c zn ie je d n a k zasięg d ziała n ia tych p r z e ­ pisów został znacznie ograniczony na sk u te k w p ro w a d ze n ia licznych zw olnień na p odstaw ie w ydanych zarządzeń M in istra Finansów* p rz y czym zw olnienia te p o dyktow ane były przyczynam i gospodarczym i lub społecznym i. W zakresie od ­ płatnego nabycia znaczna część zw olnień była n astęp stw e m sam ej k o n stru k c ji przepisów , k tó re za m ia st określić p rze d m io t o p o d atk o w an ia ograniczały się do ogólnej d efinicji tego przedm iotu. K o n stru k c ja ta k a pow odow ała konieczność s u k ­ cesywnego w p ro w ad zan ia w ielu zw olnień, gdyż b r a k było gospodarczego b ąd ź społecznego uzasad n ien ia dla o p odatkow ania pew nych typów nabycia p raw , co do k tó ry ch n a pod staw ie ogólnej definicji zachodził obow iązek podatkow y. Ja k o p rzykład m ożna tu przytoczyć nabycie p ra w do odszkodow ania za rzecz s k r a ­ dzioną lu b za u tr a tę zdrow ia. W k onsekw encji — w zakresie p o d a tk u od n ab y c ia p ra w m ajątk o w y c h obow iązyw ała poza d ek re tem i rozporządzeniem w y k o n aw ­ czym znaczna liczba zarządzeń, k tó re w zasadniczy sposób zm ieniły zasięg d zia­ ła n ia d e k re tu , p rz y czym życie w ciąż w ysuw ało p o trze b y w prow adzenia d alszy ch zm ian.

P rzed staw io n y w yżej sta n w y m ag ał zatem p o djęcia p o rzą d k u jąc y ch k ro k ó w le ­ gislacyjnych. P oniew aż przy o p o datkow aniu nieodpłatnego nabycia p ra w o bow ią­ zują odm ienne zasady niż przy o podatkow aniu odpłatnego nabycia, przeto w y o d ­ rębniono przepisy dotyczące nieodpłatnego nabycia i u ję to je w oddzielnej u s ta ­ w ie o p o d a tk u od sp adków i darow izn. P oprzednie określen ie n az w y .podatku ja k o „podatku od nabycia p ra w m a jątk o w y c h ” było dla ogółu podatn ik ó w n ie zro zu ­ m iałe i m im o w ieloletniego obow iązyw ania d e k re tu nie zostało należycie p rz y ­ sw ojone. D latego w łaśnie użyto b ardziej k o m u n ik a ty w n ej nazw y: „podatek od spadków i d aro w iz n ” . N ato m iast ca łą te m a ty k ę dotyczącą opodatkow ania o d p ła t­ nego n ab y c ia prarw przeniesiono do przepisów ustaw y o opłacie sk a rb o w ej. U sta w a ta z a stą p iła o b o w iąz u ją cą poprzednio u sta w ę z dn ia 13 g ru d n ia 1957 ro k u o o p ła ­ cie sk a rb o w e j,2 3 4 k tó ra była d w u k ro tn ie n o w e liz o w a n a .1 W edług uchylonych ju ż w tej chw ili p rzepisów opłacie skarbow ej podlegały tylko niektóre, ta k sa ty w n ie w ym ien io n e d o k u m e n ty stw ie rd z ając e w y k o n y w an e zaw odow o czynności c y w iln o ­ p ra w n e , ja k ra c h u n k i, w eksle, d o k u m e n ty przewozow e. D latego też — o c e n ia ­ ją c rzecz z m erytorycznego p u n k tu w idzenia — uzasadnione było w łączenie do zak resu o p ła ty sk arb o w ej odpłatnego p rzen iesien ia p ra w m a jątk o w y ch rów n ież przez osoby n ie tru d n ią c e się tym zarobkow o .Tak w ięc jedynym k ry te riu m p o ­ działu pom iędzy o p ła tą sk a rb o w ą a po d atk iem sta ła się odpłatność lu b n ie o d ­ p łatn o ść n ab y c ia określonych p ra w m ajątkow ych. W spom niany d ek re t o p o d a tk u cd nabycia p ra w m a jątk o w y c h został uchylony w części nieodpłatnego nabycia — przez u sta w ę o p o d a tk u od spadków i darow izn, a w części odpłatnego n ab y c ia — przez u sta w ę o opłacie sk arb o w ej.

2 D z. U . z 1951 r . N r 9, p o z . 74 ze z m ia n ą : D z. V . z 1971 r. N r 7, p oz. 77. 9 Dz. U . z 1958 r. N r 1, p oz. 1.

4 Dz. U . z 1964 r. N/r 41, p o z. 271 i z 1972 r. N r 23, poz. 164. 4 — P a le s tr a

50 A n d r z e j W a r f o ł o m i e j e w N r 10 (238)

2. POD A TEK O D SPA D KÓ W I DAROW IZN

U sta w a poddaje o podatkow aniu nabycie m ienia w w ypadkach ściśle określo­ n y ch w a rt. 1 ust. I, tj. n ab y cie w dro d ze sp a d k o b ra n ia , daro w izn y lu b zasie­ dzenia m ienia położonego w k r a ju — bez w zględu n a to, czy n ab y w c ą je s t o b y ­ w a te l polski, czy też cudzoziemiec. N abycie m ien ia położonego za g ran icą zostało p o d d a n e o p o d atk o w a n iu w ograniczonym zakresie, a m ianow icie ty lk o w tedy, gdy n ab y w c a je st obyw atelem polskim lu b m a m iejsce zam ieszkania w Polsce (ar:. 2). Is to tn ą now ością je s t objęcie p rzep isam i u staw y w yp łaty w k ład ó w oszczędno­ ściow ych w yłączonych ze sp a d k u n a pod staw ie p ra w a bankow ego (tzw. la p is bankow y). T ak w ięc osoba n a b y w a jąc a p ra w a do w k ład u oszczędnościowego na p o d sta w ie dyspozycji w kładcy na w y p ad e k jego śm ierci (art. I ust. 2) d o tk n ię ta je st p o d a tk ie m tylko Wtedy, gdy w k ład y p rze k ro c zą k w otę w o ln ą od o p o d atk o w an ia albo gdy k w o tę tę przekroczy su m a w k ład ó w i innego m a ją tk u odziedziczonego po w k ład c y (k u m u la c ja z a rt. 9 ust. 1 i 2). U staw a u trz y m a ła jako m ak sim u m w olne od p o d a tk u w arto ść m a ją tk u w kw ocie 30 tys. zł, z ty m je d n a k w y ją tk ie m , że jeżeli n a ­ b y w cą je s t osoba zaliczona do I g ru p y po d atk o w ej (a w ięc m ałżonek, zstępni, p rz y ­ sposobieni, pasierbow ie, zięć, synow a — a rt. 13 ust. 3 p k t 1), to obecnie obow iązuje w a rto ść podw yższona do kw o ty 50 tys. zł.

P op rzed n io obow iązujące przepisy zw alniały od o p odatkow ania nabycie gospo­ d a r s tw roln y ch z w y ją tk ie m gosp o d arstw położonych w m ia sta ch w ojew ódzkich i b u d y n k ó w m ieszkalnych położonych w pozostałych m iastach . R eform a pań stw o ­ w ej a d m in istra c ji teren o w ej spow odow ała, że o bjęcie opod atk o w an iem n a b y c ia w ła s­ ności g o sp o d arstw rolnych w n ie k tó ry ch now ych m ia sta ch w ojew ódzkich byłoby n ieu zasad n io n e. D latego też u sta w a p rz e w id u je — ja k o k ry te riu m zw olnienia — liczbę m ieszkańców m ia st i p o d d aje o p o datkow aniu nabycie gosp o d arstw rolnych w m ia sta c h o liczbie m ieszkańców pow yżej 100 000 oraz nabycie wchodzących w sk ła d g o spodarstw a roln eg o b u d y n k ó w m ieszkalnych we w szystkich m iastach (art, 4 ust. 1 p k t 1 lit. a i b). U staw a objęła też opodatkow aniem nabycie n a d ­ w yżek ponad 400 tys. zł w artości budynków m ieszkalnych w gospodarstw ach ro ln y c h na te re n ie gm in (art. 4 ust. 1 p k t 1 lit. c). U staw odaw ca z a ją ł tu s ta ­ now isko, że b ra k je s t społecznego uzasadnienia, aby nabycie n ie o d p łatn e budyn­ k u m ieszkalnego o dużej w artości było całkow icie w olne od p o d atk u tylko d la ­ tego, że b u d y n ek ten je s t zw iązany z go sp o d arstw em ro ln y m , gdy tym czasem np. n ab y cie pracow niczego d om ku m ieszkalnego nie k o rzy sta ze zw olnienia od p o d atk u . U staw a w prow adziła w aru n k o w e zw olnienie od o p odatkow ania nabycia n ie k tó ry c h składników specjalistycznych gospodarstw roln y ch (art. 4 u st. 2). N a ­ bycie tych sk ład n ik ó w przez m ałżonka i zstępnych spadkodaw cy lu b darczyńcy je s t w olne od p o d atk u pod w aru n k ie m , że nabyw ca będzie przez okres co n a j­ m niej 5 la t prow adził to gospodarstw o.

U sta w a ograniczyła dotychczasow e całkow ite zw olnienie nabycia w drodze spad­ k u m ie n ia położonego za g ran ic ą do w ypadków , gdy nabycie n astąp iło za p o ­ śred n ic tw em polskiego u rzę d u k o n su la rn e g o lub gdy — w razie b ra k u takiego u rz ę d u — należności spadkow e zostały przekazane na ra c h u n e k spadkobiercy w k r a ju (art. 4 ust. 1 p k t 4 lit. a i b). T ak w ięc pośrednictw o polskiego urzędu k o n su la rn e g o je st niezbędne ta m , gdzie ta k i urząd istn ieje, żeby sp ad ek otw arty za g ra n ic ą był całkow icie w olny od po d atk u . A nalogicznie u p rzyw ilejow ano n a ­ bycie w drodze darow izny za g ra n ic ą w artości dew izow ych, k tó re zwolnione są całkow icie od pod atk u , jeżeli w artości te p rzek azan e zostały n a ra c h u n e k obda­ ro w a n e g o w P olsce ju ż bez o bow iązku p o śre d n ic tw a polskiego u rzę d u konsularnego

N r 10 (238) O piata skarbow a oraz p o d a te k od spadkóto t darow izn ₅₁

Zw olniono rów nież od p o d a tk u nabycie w drodze darow izny w łasności rzeczy i p ra w m ajątk o w y c h od je d n o stk i gospodarki uspołecznionej. U trzym ano też do ­ tychczasow e w a ru n k o w e zw olnienie od p o d atk u spadków i darow izn n a rzecz osób p raw n y ch nie będących je d n o stk a m i gospodarki uspołecznionej, k tó ry ch ce­ lem je st działalność nau k o w a, ośw iatow a, k u ltu ra ln a , opieki społecznej i k u ltu religijnego (art. 4 ust. 4).

W zak resie obow iązku podatkow ego p oprzednie przepisy czyniły solidarnie o d ­ p ow iedzialnym i za cały p o d a te k w szy stk ich n ab y w có w -sp ad k o b iercó w bez w z g lę ­ du n a w arto ść nabytego przez nich m a ją tk u . T akie ujęcie obow iązku podatkow ego u ła tw iało w p raw d zie dochodzenie p o d a tk u , ale budziło zastrzeżen ia z p u n k tu w i­ dzenia zasad słuszności. I ta k n ab y w c a części m a ją tk u spadkow ego, m im o z a ­ p łacen ia p rzy p ad ająceg o od niego podatku, nie mógł uregulow ać ty tu łu w łasn o ­ ści i e w e n tu aln ie sprzedać n ab y tej części m a ją tk u , jeżeli nabyw cy pozostałych części m a ją tk u n ie zapłacili należnego od n ich p o d atk u . U trzym yw anie tej za­ sady nie byłoby słuszne. Od tych nabyw ców , którzy nie zapłacili podatku, p o w i­ nien on być ściągnięty w try b ie egzekucyjnym , a nabyw com , k tó rzy u reg u lo w ali sw oje zobow iązania po d atk o w e, n ie pow inno się czynić przeszkód w ro z p o rz ą ­ dzaniu n ab y ty m m a jątk iem . Z tych w łaśnie przyczyn u sta w a nie p rze w id u je so­ lidarnego obow iązku podatkow ego spadkow ego, n a to m ia st u trz y m a n a została so ­ lid a rn a odpow iedzialność darczyńców i o b d arow anych (art. 5).

Ustawa utrzymała dotychczasowe terminy powstania obowiązku podatkowego.

S tosow nie do zasady su perficies solo cedit, u ję te j w kodeksie cyw ilnym w a r t. 46, n ieruchom ościam i są g ru n ty , b u dynki zaś — jeżeli są częścią składow ą g ru n tó w — n ie m ogą być o drębnym przed m io tem w łasności, chyba że sta tu s ta k i u z y s k u ją z m ocy p rzepisów szczególnych. W p ra k ty c e zachodziły i n a d a l zachodzą dość często w ypadki, że posiadacz nieruchom ości, przed uzyskaniem ty tu łu w łasności w drodze zasiedzenia, w y budow ał b u d y n k i n a posiadanym gruncie. W w y p ad k a ch ta k ic h należałoby z przyczyn fo rm aln y ch p rzy jąć do po d staw y o p odatkow ania w a r ­ tość g ru n tu w raz z budynkam i. U w zględniając zasady słuszności u sta w a w yłącza (art. 7 ust. 4) z p o d sta w y opod atk o w an ia w artość n ak ład ó w dokonanych n a n ie ­ ruchom ości przez osobę, k tó ra n ab y ła j ą w drodze zasiedzenia. W p rzeciw nym bow iem w y p ad k u osoba ta opłacałaby p o d atek od w arto ści m a jątk o w y ch przez n ią sa m ą (wyłożonych n a tę sam ą nieruchom ość.

P rz y obliczaniu p o d sta w y o p o d atk o w an ia p rzy ję to zasady w yn ik ające z p o ­ p rze d n ich przepisów ; w p ro w ad zo n e zm iany dotyczą je d y n ie try b u u sta la n ia w a r ­ tości dom ów jedn o ro d zin n y ch (art. 8 ust. 4). P oprzednie przepisy p rze w id y w a ły u sta la n ie w arto śc i nieruchom ości na p odstaw ie opinii biegłych. Pow odow ało to p rze d łu ża n ie p o stę p o w an ia podatkow ego, obciążenie podatn ik ó w dodatkow ym i k o sz­ ta m i w postaci w ynagrodzenia biegłych, nieró w n o m iern y szacunek podobnych n ie ­ ruchom ości. D latego też celow e się stało w p ro w ad zen ie szacunku p raw nego, co zostało uczynione przez przyjęcie po d staw y opodatk o w an ia w arto śc i n ie ru c h o ­ m ości b u d y n k o w y ch w w ysokości szacu n k u tych nieruchom ości p rzy ję tej d la ce­ ló w obow iązkow ego ubezpieczenia od ognia w roku, w któ ry m d okonuje się w y ­ m ia ru p o d atk u .

Nie było n a to m ia st m ożliw e u sta le n ie szacu n k u p raw nego dla placów (działek), b ra k je s t bow iem obiektyw nych k u tem u k ry terió w . Na w artość placów w p ły w a w iele czynników , ja k popyt i podaż, położenie, w ielkość, k o n fig u ra cja, o d le g ­ łość od połączeń k o m u n ik a cy jn y ch itp.; w artość ta k sz ta łtu je się poza tym różnie w poszczególnych m iejscow ościach. Nie było też m ożliwe przyjęcie szacunku p r a ­ w nego d la b u d y n k ó w czynszow ych (m iejskich), poniew aż ich w arto ść sp rze d aż n a, w zależności od w ielkości i przy zajęciu w szystkich lokali przez lo k a to ró w n a

52 A n d r z e j W a r f o ł o m l e j e w N r 10 (238.

podstaw ie decyzji a d m in istra cy jn y c h , w ah a się w g ranicach od 5% do 20% w a r ­ tości p rzy jętej dla obow iązkow ego ubezpieczenia od ognia.

Dotychczas nie została w y k o n an a delegacja za w a rta w a rt. 8 ust. 5, u p o ­ w ażn iająca M in istra F in an só w do u sta le n ia n o rm szacunku nieruchom ości. W te j sy tu a c ji obow iązują n ad a l poprzed n ie zasady u sta la n ia w artości nieruchom ości n a podstaw ie opinii biegłych, k tó ry m organ finansow y i p o d atn ik u d o stę p n ia ją p o siadaną d o k u m en tację ipraiwną i tech n iczn ą danej nieruchom ości.

P oprzednie przepisy w prow adziły zasadę, że w razie k ilk a k ro tn eg o n ab y c ia p r a w m ajątk o w y ch pod ty tu łe m n ie o d p łatn y m (w drodze darow izn i s p a d k o ­ bran ia) przez jednego nabyw cę od tej sam ej osoby p o d staw ę opod atk o w an ia s ta ­ now iła w artość p ra w m ajątk o w y c h n ab y ty ch w ten sposób w okresie 6 la t, licząc w stecz od końca ro k u kalendarzow ego, w k tó ry m n astąp iło o sta tn ie nabycie. U staw a u trzy m ała tę zasadę k u m u la c ji (art. 9 ust. 2), gdyż je s t ona zgodna z t e r ­ m inem przedaw nienia p rzew idzianym w p rzepisach o postęp o w an iu podatkow ym . Zm ieniono jedynie re d a k c ję te rm in u tej k u m u lacji: okres 5 la t poprzedzających rok, w któ ry m n astąp iło o sta tn ie nabycie. U trzym ano rów nież zasadę, że przy d arow iznach otrzym yw anych z zagranicy (art. 9 ust. 3) sta su je się roczną k u m u ­ lację o b ejm u jącą darow izny o trzym ane przez w szystkich członków rodziny i bez w zględu n a liczbę darczyńców . M a to na celu zapobieżenie obejściu p rzepisów przez nadsyłanie paczek o w artości w olnej od o p odatkow ania dla poszczególnych członków rodziny bądź też dla jednego nabyw cy przez k ilk u darczyńców albo faktycznie przez jednego darczyńcę, ale przy pom ocy podstaw ionych osób jako nadaw ców paczek. Is to tn ą now ością je s t je d n a k w tym zakresie przepis (art. 14 ust. 2), że p rzy daro w izn ach z zag ran icy p o d atek oblicza się — bez w zględu n a stosunek osobisty nabyw ców do darczyńców — w w ysokości p rzew idzianej d la nabyw ców zaliczonych do:

1) III grupy podatk o w ej, jeżeli nabyw cą je st osoba fizyczna (a w ięc ta k ja k d la n ajdalszych krew nych),

2) IV grupy podatk o w ej, jeżeli n ab y w c ą je s t osoba p ra w n a .

W edług poprzednio obow iązujących przepisów w ysokość p o d atk u zależna była od w artości nabytego m ien ia i sto su n k u osobistego łączącego nabyw cę ze zbyw ­ cą. U staw a u trzy m ała pow yższą za sa d ę (art. 13) — jed y n ie z w y jątk iem dotyczącym w łaśnie p o d atk u od darow izn otrzy m y w an y ch z zagranicy. W ustaw ie zastosow a­ no skale p odatkow e obow iązujące w 1975 ro k u z m ocy rozporządzenia R ady M i­ n istró w z 20 g ru d n ia 1974 r., w ydanego na p odstaw ie a rt. 21 ustaw y budżetow ej na ro k 1975. O sobisty sto su n ek nabyw cy z darczyńcą lu b spad k o d aw cą u d o w ad ­ n iany je st d o k u m e n tam i s ta n u cyw ilnego, a w ich b ra k u — co się jeszcze cza­ sem zdarza — d o k u m e n tam i zastępczym i (w postaci ośw iadczeń złożonych przez św iadków i p o d atn ik ó w p rze d n o ta riu sze m lu b w urzędzie pod atk o w y m albo d o ­ k u m e n tó w jn n y c h urzędów zaw ierający ch in fo rm ac je o p o k rew ie ń stw ie lu b p o ­ w inow actw ie).

Z godnie z p oprzednim i p rzep isam i w zak resie n ieodpłatnego nabycia p ła tn i- kafmi p o d a tk u byli: n o ta riu sz — od n ab y c ia w drodze darow izny i se k re tarz sąd u — od nabycia w drodze daro w izn y i zasiedzenia. P o n iew aż je d n a k fa k ­ tycznie p ła tn ik a m i są w zasadzie tylk o notariusze, przeto przepisy a rt. 16 ustaw y o g raniczają się do u sta n o w ien ia p ła tn ik a m i w łaśnie tylko n o ta riu szy w zakresie nabycia m ienia w drodze darow izny.

W a rt. 15 ust. 1 sform ułow ano p rzyw ilej dla m ałżo n k a i zstępnych spadkodaw cy, n ab y w ający ch w drodze sp a d k u d om ek je d norodzinny, sam odzielny lo k a l m ieszkalny lub spółdzielcze p ra w o d o lo k a lu : otóż jeżeli ci nabyw cy do d n ia otw arcia sp a d k u zam ieszkiw ali w ty m dom u lu b lokalu, to p o d a te k obniża się im o 50%. W ust. 2

N r 10 (236) O plata tka rb o w a oraz p o d a tek od sp adków l darow izn 53 przed staw io n o sposób sto so w an ia tej u lg i w ra z ie dziedziczenia oprócz dom ku lu b m ie sz k an ia in n y c h jeszcze rzeczy: o bniżka p o d a tk u dotyczy w tedy nadw yżki w a rto ­

ści dom ku lu b m ieszk an ia p o n ad k w o tę w o ln ą od o podatkow ania.

W a rt. 17 ust. 2 zobow iązano jed n o stk ę gospodarki uspołecznionej, b ęd ą cą dłu ż­ n ikiem spadkodaw cy, do p o trąc en ia z d łu g u p o d a tk u należnego od spadkobierców . W a rt. 17 ust. 5 u w aru n k o w a n o d alsze zbycie rzeczy n ab y tej w drodze spadku lu b zasiedzenia od u sta le n ia , że p o d atek od n ab y c ia został uiszczony.

P rz ep isy u sta w y sto su je się — zgodnie z a rt. 19 ust. 12 — do ty c h w ypadków , w k tó ry c h p o stę p o w an ie pod atk o w e wszczęto po 1' sty czn ia 1975 roku. U staw a z a ­ w ie ra szereg delegacji, z k tó ry ch n ajw a ż n ie jsz ą (art. 11 ust. 2) zrealizow ano w y­ d an iem zarządzenia M in istra F in an só w z dnia '30 g ru d n ia 1975 r. w spraw ie w y­ k o n an ia u sta w y o p o d a tk u od sp a d k ó w i d a ro w iz n .5 R ozporządzenie to ok reśla sposób u sta le n ia w a rto śc i ry n k o w ej rzeczy i p ra w m a jątk o w y ch oraz recy p u je obo­ w iązu jące p rz e d te m zasady u s ta la n ia w arto śc i św iadczeń p o w tarzający ch się, okreś­ lone p rz e p isa m i cy t. w yżej d e k re tu z dnia 3 lutego 1947 r. o p o d a tk u od nabycia p ra w m a jątk o w y c h .

D elegacja z a rt. 15 u st. 3 w y k o n an a została p rzez w ydanie rozporządzenia R ady M in istró w z d n ia '29 g ru d n ia 1975 r. w sp ra w ie zw olnienia nabycia w łasności n ie ­ k tó ry ch rzeczy i p ra w m ajątk o w y c h od p o d a tk u od sp adków i d a ro w iz n .6 Rozpo­ rząd zen ie to re c y p u je o b ow iązujące poprzednio zw olnienia od p o d atk u od nieod­ p łatn eg o n ab y c ia p ra w m ajątkow ych, przew idziane w zarządzeniu M in istra F in a n ­ sów z d n ia 7 sie rp n ia 1969 r. w sp raw ie całkow itego lub częściowego zw olnienia n ie k tó ry c h p ra w m a jątk o w y c h od p o d a tk u od n ab y c ia p ra w m a ją tk o w y c h .7 Z a u trz y m a n ie m ty c h 'zw olnień przem aw iały w zględy społeczno-gospodarcze.

W M onitorze P o lsk im N r 24 z 1976 r. ukazało się pod pozycją 106 zarządzenie M inistrów : F in an só w i S praw iedliw ości z dnia 31 m a ja 1976 r. w spraw ie poboru przez n o ta riu szy p o d a tk u od spadków i darow izn. J e s t to w ykonanie delegacji za­ w a rte j w a rt. 16 ust. 4 ustaw y. N otariusze m a ją obow iązek pouczenia darczyńców i o b d aro w a n y c h o sk u tk a c h k arn o -sk a rb o w y c h spow odow anych za ta jen iem lu b fałszow aniem in fo rm a c ji m ających w p ły w na u sta le n ie p o d atk u i jego w ysokość. N o tariu sze w zasadzie zaw sze p o b ie ra ją p o d a tk i od ak tó w darow izn lub dokum en­ tó w stw ie rd z ając y ch darow iznę. Z w olnieni od tego obow iązku są jed y n ie w tedy, gdy p rze d staw io n e im zaśw iadczenie stw ierd za uiszczenie p o d a tk u oraz gdy o rg an a d m in istra c ji p ań stw o w e j zezwoli n a sporządzenie a k tu bez p o b ie ra n ia p o d atk u .

3. O PŁA TA SKARBOW A

U sta w a o opłacie skarbow ej rec y p u je dotychczasow e zasady w zakresie podań, czynności urzędow ych, św iadectw , zezw oleń i pism dotychczas podlegających opłacie (rach u n k i, w eksle, dok u m en ty przew ozow e, um ow y m ałżeńskie m ajątkow e), n a to ­ m ia s t ja k o now e o b e jm u je ta k ie czynności cyw ilnopraw ne, ja k sprzedaż rzeczy lu b p ra w , dzierżaw a, n ajem , pożyczka, zaw arcie spółki, u sta n o w ien ie użytkow ania, zobow iązanie do p rze n iesien ia w łasności rzeczy albo za w arcia oznaczonej um ow y, obciążenie obdaro w an eg o spełnieniem oznaczonego św iadczenia. J e s t to w zasadzie p o d sta w o w a g ru p a ¡przedm iotów byłego p o d atk u od odpłatnego nabycia p ra w m a ­ ją tk o w y ch . U staw a u trz y m a ła także dotychczasow ą zasadę p o b ie ra n ia o p ła ty s k a r­ bow ej od określo n y ch g ru p rzem iosła w ykonyw anego n a p o d sta w ie p o tw ierd zen ia

6 I>Z. U . Z 1975 r. N r 46, p o z. 056. 8 O z. U. z 1976 r. N r 46, poz. 246.

54 A n d r z e j W a r f o l o m i e j e w _{N r 10 (238)}

zgłoszenia w ykon y w an ia rzem iosła (art. 2). Do chw ili w y k o n an ia za w artej tu d e le ­ gacji obow iązyw ały poprzednio w ydane w ty m zak resie p rzepisy (art. 1*3 ust. 2).73 O k reślając obow iązek podatkow y, u sta w a u trzy m ała (a rt. 3 u st. 2 i 4) d o tychcza­ sow ą zasadę solidarnego obciążenia o p ła tą sk a rb o w ą uczestników czynności cyw il­ n o p raw n y ch objętych t ą o p ła tą. O znacza to, że albo o p ła tę sk a rb o w ą od danej czynności uczestnicy jej ponoszą łącznie w ed łu g uzgodnienia, albo te ż całej opłaty d okonuje ty lk o je d e n z nich, zw aln iając pozostałych od tego obow iązku. S tosuje się w ięc tu ta j k o n stru k c ję solidarności dłużników p rze w id zia n ą w a rt. 366 k.c.

U staw a tylko ogólnie w ym ienia przed m io ty op łaty oraz u s ta la górne staw k i opłat. Szczegółowe n a to m ia st o k reślen ie poszczególnych p rzedm iotów i w ysokości sta w ek pozostaw ione zostało ro zp o rząd zen iu R ady M in istró w z dnia 29.XII.1975 r. (art. 7).* 8 Je d n ak ż e przepis a rt. 6 u sta w y podw yższył sta w k i o p ła t od n iek tó ry ch przed m io tó w opłaty. R ozszerzenie z a k re su działania p rzep isó w o opłacie skarbow ej n a sprzedaż rzeczy i p r a w m a jątk o w y c h spow odow ało konieczność u sta le n ia pod­ staw y w y m iaru o p ła ty (art. 9). W edług zasad określo n y ch w p o przednich p rze p i­ sach o p o d a tk u od nabycia p ra w m a jątk o w y c h (recypow anych przez ustaw ę o o p ła cie skarbow ej) p o d staw ę w y m ia ru o p ła ty stanow i w ty c h w y p ad k a ch w a r ­ tość p rze d m io tu tra n sa k c ji. N a stę p n ą k o n se k w e n cją pow yższej zm iany s tru k tu ra ln e j sta ła się konieczność ustan o w ien ia now ych p ła tn ik ó w opłaty skarbow ej, określenia sposobu p o b ie ra n ia przez nich tej op łaty i p ro w ad zen ia sto so w n y ch reje stró w , a ta k ż e o kreślenia sposobu uiszczania op łaty od czynności cy w ilnopraw nych doko­ nyw anych bez udziału p ła tn ik a (art. 10).

U staw a z a w ie ra przepis (art. 12) u p ra w n ia ją c y w ydziały finansow e do e w e n tu a l­ nego zw rotu p o b ran e j o p ła ty skarbow ej. W śród w ypadków takiego zw ro tu należy podkreślić zw rot opłaty p o b ran e j od czynności cy w iln o p ra w n ej, gdy b y ła ona za­ w a r ta pod w a ru n k ie m i uległa ro zw ią zan iu n a sk u te k spełn ien ia się w a ru n k u (np. sk o rz y sta n ia przez P ań stw o z p ra w a pierw okupu). J e s t to zasada p rze ję ta z b. p o d a tk u od n ab y cia p ra w m ajątkow ych.

O bjęcie przep isam i o o płacie skarb o w ej w ym ienionych ta k s a ty w n ie n ajb ard zie j pow szechnych p rzedm iotów b. p o d a tk u od o dpłatnego nabycia p ra w m a jątk o w y c h — z jednoczesnym u ch y len ie m obow iązujących p rz e d te m w ty m zak resie przepisów d e k re tu o p o d a tk u od n ab y c ia p r a w m a jątk o w y c h — w ym agało w prow adzenia przejściow ej n orm y p raw n ej reg u lu ją c e j obow iązki p o d atn ik ó w tego p o d a tk u co do p rzedm iotów p rze jęty c h przez u sta w ę o opłacie sk arb o w ej, jeżeli w e w łaściw ym czasie nie w ykonano daw nego obow iązku podatkow ego. P rzep isem za w ierający m ta k ą norm ę je s t art. 13 ust. 3.

W ydane w w yko n an iu delegacji z a w a rte j w a rt. 7 ust. 1 i a rt. 8 u st. 7 u sta w y rozporządzenie R ady M in istró w z dn ia 29 g ru d n ia 1975 r. w sp raw ie o p ła ty s k a r­ bow ej szczegółowo u sta la p rzed m io ty i w ysokość sta w e k op łaty skarbow ej w g ra ­ nicach określonych u sta w ą o o płacie skarbow ej. S taw k i powyższe u trzy m an o w g ra ­ nicach zakreślonych przez art. 21 u sta w y budżetow ej n a ro k 1975 i ro zp o ­ rządzenie R ady M in istró w z dnia 2 m a ja 1976 r. O bow iązyw ały one ty lk o w tym w łaśnie ro k u i ich u trz y m a n ie w ym agało w p ro w a d ze n ia n a sta łe do przepisów o opłacie skarbow ej. U w zg lęd n iając pow yższe staw ki, rozporządzenie o opłacie skarbow ej rec y p u je w zasadzie p rze p isy analogicznego rozporządzenia z 23 m a rc a 1970 r. O m aw iane rozporządzenie w p ro w ad za jako now y przed m io t op łaty czyn­

i ą O d d n ia 25.11.1977 r . o b o w ią z u ją w ty m z a k r e s ie p rz e p is y ro z p . M in . F in a n s ó w z d n ia 31.1.1977 r. (Dz. U. N r 6, p o z. 23).

8 Dz. U. z 1975 r. N r 46, poz. 241 i z 1976 r. N r 13, p o z. 76 o ra z Dz. U . z 1977 r. N r 26, poz. 111,

N r 10 (238) Opłata sk arb o w a oraz p o d a te k od spadkóto i darow izn 55

ności związane z ustaleniem lub zmianą cen na artykuły produkowane przez za­

kłady rzemieślnicze i świadczone przez te zakłady usługi

(§ 10).

Poprzednio za te

czynności pobierane były opłaty administracyjne na podstawie dekretu z dnia

20

maja

1055

roku o niektórych podatkach i opłatach terenowych.9 Wysokość tych

opłat zależała od uchwał właściwych wojewódzkich rad narodowych. Reforma tere­

nowa administracji państwowej i utworzenie okręgowych oddziałów Państwowej

Komisji Cen (dla terenu kilku niekiedy województw) spowodowały, że realizacja

opłat za ich czynności w poprzedniej formie nie byłaby celowa i możliwa. Dlatego też

włączono ten temat do opłaty skarbowej i ustalono jednakowe zasady dla całego

kraju. Ponadto rozporządzenie podwyższyło o 100% stawki opłaty obowiązującej

za przedłużenie ważności zezwolenia na prowadzenie na obszarze Polski oddziału

handlowego, oddziału banku, przesiębiorstwa lub biura informacji technicznej przez

osoby prawne mające siedzibę za granicą (§ 33 ust. 9). Poprzednio przedłużenia ta­

kie wydawane były na okresy roczne, obecnie — na

¡2

lata. Podwyższenie stawek

było więc niezbędne dla utrzymania wpływów z tego tytułu na tym samym po­

ziomie.

W zw iązku z objęciem u sta w ą o opłacie skarb o w ej te m a ty k i za w a rte j poprzednio w p rze p isac h o p o d a tk u o d nabycia p r a w m a ją tk o w y c h w zakresie dotyczącym odpłatnego nabycia, ro zporządzenie p rze jęło p o p rze d n ie zasady obow iązujące w tym zakresie. I ta k w § 44 i n a stęp n y c h określono przed m io ty op łaty p o d legające do­ tychczas pod atk o w i od odpłatn eg o nabycia p r a w m ajątk o w y ch z zachow aniem obow iązujących p rz e d te m sta w ek . P rz e ję to ró w n ież obow iązujące poprzednio zw ol­ nienia. P rz ed e w szystkim u trzy m an o zw olnienia obow iązujące przy odpłatn y m n a ­ byciu p r a w do gospodarstw a rolnego lu b jego części. P oprzednie przepisy p rze w i­ dyw ały o p odatkow anie nabycia p r a w do g o sp o d a rstw roln y ch w m ia sta c h w oje­ w ódzkich. W zw iązku z d okonaną re fo rm ą a d m in istra c ji te re n o w ej pow tórzenie tej sam ej reg u ły byłoby nieuzasad n io n e w sto su n k u do gosp o d arstw położonych n a te re n a c h w ielu now o pow stały ch m ia s t w ojew ódzkich. D latego w łaśnie — po ­ dobnie ja k w p rzep isach o p o d atk u spadkow ym — p rzy ję to ja k o k ry te riu m zw ol­ n ien ia od o p ła ty skarb o w ej liczbę m ieszkańców m ia sta (100 000 — § 45 u st. 3 p k t 1). R ozporządzenie w prow adziło now e zw olnienia od op łaty skarbow ej, z k tó r e ­ go k o rz y sta ją roln icy -n ab y w cy b u d y n k ó w zw iązanych z gospodarstw em rolnym . Chodzi tu o nabycie od osób, k tó re p rzek azały gospodarstw o w zam ian za re n tę lu b sp ła ty p ieniężne (§ 45 ust. 3 p k t 2). W łaściw e w y k o rzy stan ie ta k ic h b u d y n k ó w je s t sp ra w ą p o d sta w o w ą dla p ro d u k c ji ro ln e j, a o p ła ta m ogłaby w tych w yp ad k ach stanow ić n iepożądany czynnik ham ujący. P o żąd an e n a to m ia st było — zapew ne w edług oceny r e s o r tu zdrow ia — zaham ow anie dopuszczania n a ry n e k k rajo w y leków zagranicznych, skoro za zezw olenie n a ta k ie dopuszczenie ustalono w ysoką o p łatę sk a rb o w ą (20 000 >zł — § 33 ust. 12).

W pozostałych sprawach rozporządzenie utrzymało w zasadzie poprzednie stawki

i reguły ze względu na konieczność utrzymania wpływów budżetowych co naj­

mniej na dotychczasowym poziomie.

R ozporządzenie o o p ła cie sk arb o w ej uległo niew ielk im i m ało znaczącym n o w eli­ zacjom. 10 * W ażniejszym n a to m ia st zm ianom uległy zasady zw olnień od p odatków i op łaty skarb o w ej p o d atn ik ó w osiągających przychody z n ie k tó ry c h now o zało­ żonych zakładów rzem ieślniczych i g a s tro n o m ic z n y c h .11 P rz ep isy tego rozporządze­

9 Dz. U. z 1963 r. Nir 16, p oz. 87.

10 R o z p o rz ą d z e n ie R M z d n ia TA.III. 1976 r . (Dz. U. N r 13, poz. 76) i ro z p o rz ą d z e n ie RM z d n ia 12.VHI.1977 r. <Dz. U . N r 26, p o z . d li).

u R o z p o rz ą d z e n ie M in is tra F in a n s ó w z d n ia 27.IV.1976 r. — Dz. U . N r 17, p o z. 107 — p o ­ w o łu ją c e s ię m .ln . n a a r t. 2 u s t. 2 u s ta w y o o p ła c ie s k a rb o w e j.

56 A n d r z e j W a r f o ł o m l e j e w _{N r 10 (238)}

n ia spełniać m a ją ro lę czynnika stym ulującego — w in te resie społecznym — roz­ w ój rzem iosł i gastronom ii.

W M onitorze P olskim N r ¡22 z 1976 ro k u opublikow ano pod pozycją 101 za rzą­ dzenie M in istra F inansów , w y d an e n a p o d staw ie a rt. 7 ust. 2 u sta w y , w sp raw ie zw olnienia od op łaty skarbow ej n iek tó ry ch przedm iotów t e j o p ła ty (in fo rm acje adresow e, ra c h u n k i za przew óz m leka). N ato m iast w M P N r '24 z 1976 ro k u pod pozycją 107 ukazało się zarządzenie M in istra F in an só w w sp raw ie sposobu pobie­ ran ia , uiszczania i zw rotu o p ła ty skarb o w ej oraz sposobu pro w ad zen ia re je stró w tej opłaty. S tan o w i ono rea liza cję delegacji za w artej w a rt. 10 ust. 4 u sta w y o o p ła­ cie skarbow ej. ¡Zarządzenie to szczegółowo n o rm u je p ro ce d u rę zw iązaną z in sty tu c ją opłaty skarbow ej.

4. UW AG I KOŃCOW E

O pracow anie nin iejsze m a w zasadzie c h a ra k te r inform acyjny, zm ierzający do uw y p u k len ia różnic pom iędzy p o przednim a now ym sta n em p raw n y m w zakresie om aw ianych zobow iązań podatkow ych. Je d n ak ż e należało przykładow o w skazać n a k ilk a takich problem ów , k tó re z ra c ji szerokiego zain tereso w an ia społecznego n a tle codziennej p ra k ty k i n a b ra ły szczególnego znaczenia i w y m ag a ją nieco szerszej p o p u lary zacji zarów no w środow isku p raw niczym ja k i poza nim.

Jed n y m z takich w łaśn ie w ażnych społecznie problem ów był i je st p ry w a tn y obrót sam ochodam i osobowymi. W edług poprzedniego s ta n u p raw nego, przy sp rz e ­ daży sam ochodu pobierano 5% p o d atk u , gdyż z reg u ły sprzedaż ta k a była (i jest) stw ie rd z an a pism em . K o n tro w e rsje m iędzy pod atn ik iem a fiskusem rod ziły się i rodzą na tle pod staw y o p o d atk o w a n ia (obecnie — w y m ia ru opłaty skarbow ej), od k tó rej liczone m a być owo 5%. W edług a rt. 9 u sta w y o o płacie skarb o w ej podstaw ę tę stanow i w arto ść ry n k o w a p rze d m io tu czynności cy w iln o p raw n ej w d niu dokonania tej czynności. P oczątkow o co do sprzedaży k rajo w y c h sam ocho­ dów p rz y ję ta była zasada, że w arto śc ią ry n k o w ą je st cena d etaliczna o fero w a n a za now y sam ochód przez „P ołm ozbyt” z u w zględnieniem daty p ro d u k cji i stopnia zużycia. P oniew aż je d n a k p opyt n a sam ochody w ielo k ro tn ie przew yższa ich podaż, rzeczyw iste ceny płacone przez nabyw ców na tzw. giełdach sam ochodow ych lu b w łaścicielom a u t ogłaszających się w p ra sie p rze k ra c z a ją znacznie, bo b lisk o o li00% ceny detaliczne. Okoliczność ta bard zo u ła tw ia ła w ysoce n eg a ty w n ą społecznie sp e ­ k u la cję sam ochodam i, na p rzy k ła d przez pracow ników je d n o ste k gospodarki u sp o ­ łecznionej, nag rad zan y ch lu b w yróżnianych przydziałam i now ych sam ochodów albo uzyskujących te przydziały w celu rzekom ego u sp ra w n ia n ia pracy zaw odow ej przez używ anie w niej sam ochodów p ry w a tn y c h . D odatkow ym i nieb ag ateln y m u ła tw ie ­ niem tej spek u lacji byłoby w ięc p o b ie ra n ie o p ła ty skarb o w ej w edług p ań stw o w ej ceny detalicznej, choć z d rugiej stro n y byłoby to n ajłatw iejsz e z te chnicznopodatko- wego p u n k tu w idzenia. S łusznie w ięc przy jęto , że zarów no pow yższe w zględy a n ty - sp ekulacyjne ja k i uzasadniony in te re s fisk aln y n a k a z u ją pod pojęcie ceny (w a r­ tości) ry n k o w e j „podkładać” rzeczyw iste ceny stosow ane w danym m iejscu i czasie w w olnym obrocie sam ochodów . Ceny te są b ad an e i odnotow yw ane p rzez fu n k c jo ­ n ariuszy fiskalnych, a n astęp n ie s ta ją się one p o d sta w ą w y m ia ru o p ła ty skarbow ej. J e s t to try b znacznie tru d n ie jszy od p rzy jm o w a n ia za p odstaw ę w y m ia ru p a ń stw o ­ w ych cen detalicznych, ale niezbędny chyba w obecnym sta n ie p raw n y m . W ten sposób obrót krajo w y m i sam ochodam i osobow ym i zrów nano z obrotem sam

ocho-N r 10 <238) O płata skarbow a oraz p o d a tek od sp a d kó w t darow izn ₅₇

darni zagranicznymi, w stosunku do których zawsze działał system ustalania i sto­

sowania rzeczywistych cen rynkowych.

W

problematyce tu omawianej nie wolno

zresztą pomijać zasady określonej w art. 9 ust. 3 ustawy o opłacie skarbowej

stwierdzającej, że jeżeli zgłoszona wartość znacznie odbiega od wartości rynkowej,

to terenowy OTgan administracji państwowej ustali tę wartość według zasad okreś­

lonych przepisami o podatku od spadków i darowizn. Tak więc jeżeli okazana

wydziałowi finansowemu umowa kupna-sprzedaży samochodu określa cenę wyraź­

nie poniżej aktualnego poziomu cen stosowanych na rynku samochodowym, to

cena ta zostanie zweryfikowana przez wydział finansowy i dopiero tak ustalona

cena staje się podstawą wymiaru opłaty skarbowej.

O sta tn io weszło w życie w poruszonej wyżej sp raw ie rozporządzenie R ady M i­ n istró w z dn ia 11 czerw ca 1977 r., reg u lu jące k w estie o p ła t sk arbow ych przy sp rze­ daży sam ochodu. W m yśl p rzepisów tego ro zporządzenia o p ła ta skarbow a od sp rze­ daży sam ochodu osobowego nabytego na p o d sta w ie p rzydziału (talonu) lu b w try b ie p rz e d p ła t albo w in n ej fo rm ie jako now y od je d n o ste k gospodarki uspołecznionej — w sto su n k u do po d staw y jej obliczenia — w ynosi: 1) przy sprzedaży w okresie pierw szego ro k u do d a ty nabycia — 20 proc., 2) p rzy sprzedaży w okresie drugiego ro k u do daty n ab y c ia — 12 proc. P o d staw ę obliczenia o p ła ty skarbow ej od sprze­ daży sam ochodu stanow i cena d etaliczna now ego sam ochodu obow iązująca w dniu sprzedaży, chyba że w artość ry n k o w a sam ochodu je s t niższa. N atom iast zw olniona je s t od o p ła ty skarb o w ej odprzedaż c e n tra li techniczno-handlow ej m otoryzacji ,,P olm ozbyt” sam ochodów w ylosow anych ja k o p rem ie lu b w yg ran y ch w grach loso­ w y ch albo w k o n k u r s a c h .12

D uże społeczne zain tereso w an ie rodzi też inny k o n tro w ersy jn y problem , a m ia ­ now icie zam ian a m ieszkań spółdzielczych. P rz ep isy spółdzielczości m ieszkaniow ej oraz p r a k ty k a ro z ró ż n ia ją dw a ro d zaje zam iany: a) zam ianę sen su stricto, tzn. dokonaną pom iędzy posiadaczam i dw óch spółdzielczych p r a w do lokalu, przenoszącym i na

siebie wzajemnie te p ra w a , oraz b) tzw. zam ianę spółdzielczą, zachodzącą w sy tu a ­ cji, gdy posiadacz spółdzielczego p ra w a do lokalu pozostaw ia ten lokal do dyspo­ zycji spółdzielni, a w zam ian o trzy m u je od tej (lub n a w e t innej) spółdzielni p rzy ­ d ział now ego m ieszkania. Tylko p ierw szy rodzaj zam iany objęty je s t o p ła tą s k a r­ bow ą, k tó ra p o b ie ra n a je s t od różnicy pom iędzy w arto ściam i zam ienianych m iesz­ kań . W dru g im n a to m ia st w y padku n ie dochodzi w rzeczyw istości do zam iany w sensie p ra w n y m , skoro praw o spółdzielcze p ozw ala n a zw rot lo k a lu spółdzielni i u zy sk an ie now ego przydziału, zaw sze w olnego od op łaty skarbow ej. Z rozum iała je st w tej sy tu a c ji te n d e n c ja do w ykorzystyw ania tego trybu, zw łaszcza przez tych, k tó ry ch nie stać n a dopłacanie znacznych różnic pom iędzy w arto ściam i m ieszkań w w y p ad k u z a m ia n y w łaściw ej. T endencja ta z n a jd u je ograniczenie tylk o we w ciąż nie w y starcz ający c h ro zm iarac h bud o w n ictw a m ieszkaniow ego.

Z dziedziny p o d a tk u spadkow ego isto tn e znaczenie m a problem sk u tk ó w sądo­ w ego lu b pozasądow ego (um ow nego) działu spadku. O tóż gdy w w yniku takiego działu n a s tę p u je o d p ła tn e p rzeniesienie w łasności, w ów czas stosuje się o p ła tę s k a r­ bow ą (5% — p rz y ruchom ościach, 10% — p rzy nieruchom ościach). Jeżeli zaś e fe k ­ tem d ziału sp a d k u je s t przew łaszczenie n ieo d p łatn e, to p o b ie ra się p o d atek ta k ja k od darow izny, p rz y jm u ją c za p o d staw ę różnicę pom iędzy częścią p rz y p a d a ją c ą ze sp a d k u a częścią przysporzenia. N ie m ożna tu bow iem stosow ać k u m u la cji z art.

58 P y ta n ia t o dpow iedzi praw ne N r 10 (238) 9 ustaw y o p o d a tk u od spadków , gdyż część spadkow a pochodzi od spadkodaw cy, n ato m ia st w ym ieniona w yżej różnica — od in n ej osoby (w spółspadkobiercy).

W ątpliw ości p rak ty c zn e ro d zą się ró w n ież n a tle p rzep isó w § 1 ust. 1 p o w o ła­ nego wyżej rozporządzenia w sp ra w ie zw olnienia nabycia w łasności od podatków od spadków i darow izn. S porne bow iem s ta ją się czasem k r y te r ia k w alifik o w an ia rzeczy do antyków , dzieł sztuki, zaby tk ó w i kolekcji. K o n stru k c ja tych przepisów n ak a zu je p rak ty k o m poszukiw ania pow yższych k ry te rió w — p rzy stosow aniu w y­ k ła d n i logicznej i celow ościow ej — w p rzep isach szczególnych dotyczących pow yż­ szych rzeczy oraz w ek sp erty zach biegłych-rzeczoznaw ców , gdy podatnicy k w estio ­ n u ją k w alifik ację do k o n an ą przez o rg an finansow y.

P rM IW /ł f

O D P O W I E D Z I P R Ą W I M E

P Y T A N I E :

J a k ą w a r t o ś ć b u d y n k ó w o r a z l o k a l i w d o m a c h w i e l o - m i e s z k a n i o w y c h , n a b y t y c h o d P a ń s t w a , n a l e ż y p r z y j m o ­ w a ć p r z y w y m i a r z e p o d a t k u o d s p a d k ó w i d a r o w i z n ?

O D P O W I E D Z :

Stosow nie do przepisów u sta w y z d n ia 1® g ru d n ia 1975 r. o p o d atk u od spadków i darow izn (Dz.U. N r 45, poz. 2128) nabycie w łasności rzeczy zn ajd u jący ch się w k r a ­ ju i p ra w m a jątk o w y ch w ykonyw anych w k r a ju w drodze sp a d k u lu b darow izny przez osoby fizyczne i osoby p ra w n e nie będ ące jed n o stk a m i gospodarki uspołecz­ nionej podlega — od dnia 1 stycznia 1976 r. — pod atk o w i od sp adków i darow izn (poprzednio pod atk o w i od nabycia p ra w m ajątkow ych). P rz y u sta la n iu obow iązku podatkow ego i podstaw y opod atk o w an ia w tym zakresie przepis a r t. 8 ust. 1 w spom nianej u sta w y stanow i, że w a rto ść n ab y ty ch rzeczy i p ra w m a jątk o w y ch p rzy jm u je się w w ysokości po d an ej przez nab y w cę (spadkobiercę, obdarow anego), chyba że szczególne przep isy sta n o w ią inaczej. Je śli chodzi o b u d y n k i m ieszkalne bądź lokale stan o w iące o d rę b n ą nieruchom ość, przepis a rt. 8 u st. 4 u sta w y u sta ­ la zasadę, że w a rto ść b u d y n k ó w m ieszkalnych i in n y c h zabudow ań ubocznych — z w yłączeniem b u d y n k ó w w ielom ieszkaniow ych, w k tó ry c h n a je m lo k a lu n a stę p u je n a p o d sta w ie decyzji a d m in istra c y jn e j o przydziale — p rz y jm u je się w w ysokości nie niższej od szacunku ty c h dom ów d la celów obow iązkow ego ubezpieczenia od ognia w roku, w k tó ry m d o k o n u je się w y m ia ru po d atk u . G en e ra ln ie biorąc, pod­ staw ę o p odatkow ania stan o w i w arto ść n abytych rzeczy i p ra w m a ją tk o w y c h po p o trąc en iu długów i ciężarów (czysta w artość) u sta lo n a w ed łu g sta n u rzeczy i p ra w w d niu nabycia i cen ryn k o w y ch <z dn ia dokonania w y m ia ru po d atk u .

W p rak ty c e stosow ania przepisów w spom nianej u sta w y w yłoniły się w ą tp li­ wości co do praw idłow ego u sta le n ia p o d sta w y opod atk o w an ia przy nab y ciu w d ro ­ dze spadku (lub zapisu) b ąd ź w drodze darow izny n a b y ty c h przez spadkodaw ców lub darczyńców od P a ń stw a b u d y n k ó w oraz lokali w dom ach w ielom ieszkanio­ wych, a to z tego w zględu, że ceny nabycia ta k ich p rze d m io tó w (nieruchom ości) w m ia sta ch zostały o k reślo n e w drodze przepisów szczególnych, a m ianow icie