Pytania i odpowiedzi prawne

Stanisław Garlicki, Stefan Breyer

Pytania i odpowiedzi prawne

Palestra 10/3-4(99-100), 99-103

1966

R Y T A M I A « ODPOWIEDNI PR/IIViVE

1 .

P Y T A N I E :

1. Czy ad w o k a t zaw ieszony w czynnościach zaw odow ych n a zasadzie a rt. 99 p k t 1 u sta w y o u s tro ju a d w o k a tu ry (Dz. U. z 1963 r. N r 57, poz. 309) a w y k o n u jąc y czynności zlecone przez k ie ro w n ik a zespołu opłaca w okresie zaw ieszenia w szy stk ie św iad czen ia n a rzecz zespołu od sum w płaconych n a jego rzecz przez k lientów ?

2. Czy o p ła ca on ty lk o p o d atek od up o sażen ia?

3. Czy opłaca p o d a te k od u posażenia oraz s k ła d k i i św iadczenia ubezpieczeniow e? 4. Czy ogólne ze b ra n ie członków zespołu ad w okackiego może zw olnić a d w o k a ta

zaw ieszonego w czynnościach od ponoszenia św iadczeń n a rzecz zespołu z ty ­ tu łu zarobków za p rac e zlecone te m u ad w o k a to w i przez k ie ro w n ik a zespołu?

O D P O W I E D Ź :

1. Z godnie z § 29 rozp. M in. S praw iedl. z dn. 28.XII.1963 r. w s p ra w ie zespołów ad w o k a ck ic h (Dz. U. z 1964 r. N r 1, poz. 4) n a dochód zespołu s k ła d a się sum a o p ła t p o b ran a w dan y m m iesiącu za czynności (w p łaty do zespołu z ty tu łu p row ad zo n y ch sp raw ) i pom niejszona o k oszty a d m in istra c y jn e zespołu. Z godnie z § 38 tegoż ro zp o rzą d zen ia ad w o k a t zaw ieszony w w y k o n y w an iu czynności zaw odow ych n ie uczestniczy w podziale dochodu. W y n ik a stąd, że w okresie zaw ieszenia ad w o k a t n ie p a rty c y p u je w k w o tac h , k tó re w ty m ok resie w p ły n ęły do zespołu ze s p ra w p row adzonych przez n ie g o p rzed okresem zaw ieszenia.

Ś w iadczenia n a rzecz zespołu (koszty ad m in istra c y jn e ) p o k ry w a n e są z uzy­ sk a n y ch przez zespół o p łat za czynności (z w p ły w ó w zespołu). N ik t z członków nie opłaca b ezpośrednio żad n y ch św iadczeń n a rzecz zespołu.

2. A d w o k at w ok resie zaw ieszen ia m oże, zgodnie z pow ołanym w yżej § 38 ro zp o ­ rządzenia, iw ykonyw ać zlecone czynności n a p o d sta w ie um ow y z a w a rte j z nim przez k ie ro w n ik a zespołu. N ależne m u z te g o ty tu łu w ynag ro d zen ie w chodzi w sk ła d kosztów a d m in istra c y jn y c h zespołu (p atrz p k t 15 lit B § 1 re g u la m in u rach u n k o w o ści zespołów ). Od o trzym anego w ynag ro d zen ia za p ra c e zlecone a d ­ w o k a t zaw ieszony opłaca p o d a te k od w y n ag ro d ze ń , jeżeli k w ota w y n ag ro d ze n ia p rzekroczy m in im u m w olne od ipodatku, tj. jeżeli przek ro czy k w otę 1 000 zł w d a ­ n y m m iesiącu (rozp. M in. F in. z dn. 20.111.1963 r. dotyczące w y n ag ro d zen ia w olnego od p o d a tk u od w y n ag ro d ze ń — Dź. U. N r 13, poz. 68).

3. Od w y n ag ro d ze n ia z ty tu łu um ów zlecenia n ie p rz y p a d a sk ła d k a n a ubezpie­ czenie społeczne, gdyż sto su n ek zlecenia nie u za sa d n ia obow iązku ubezpiecze­ n ia fart. 2 i n a st. u sta w y o ubezp. społ. z dn. 28.111.1936 r. — Dz. U. N r 51, poz. 396).

4. O dpow iedź n a p y ta n ie czw arte m ieści się w p k t 2. P y ta n ie je st bezp rzed m io to ­ we, skoro ad w o k a t n ie ponosi św iadczeń n a rzecz zespołu, lecz są one p o k ry w a n e z w p ły w ó w zeispołu.

100 P yta n ia i o d pow iedzi p ra w n e _{N r 3— 4 (99— 100)}

2

.

P Y T A N I E :

W o kręgu S ąd u P ow iatow ego — W ydział Z am iejscow y w S topnicy zn a jd u je się szereg w si, w k tó ry c h posiadacze g o sp o d a rstw ro ln y c h u w aż an i są za w ła ś c i­ cieli ty c h g ospodarstw , ale w k sięg ach w ieczy sty ch d l a w i ę k s z e j w ł a s ­ n o ś c i w p isa n i są oni n a p o d sta w ie fo rm a ln y c h a k tó w n o ta ria ln y c h ja k o z a s ta - w n icy ró żn y c h sum określo n y ch w d aw jiych ru b la c h , do k tó ry c h odnosi się p raw o za sta w u ró żn y c h obszarów ziem i.

W pisy te dotyczą o k resu sp rzed I w o jn y św ia to w ej, ale n ie je d n o k ro tn ie póź­ n iejszy m i a k ta m i n o ta ria ln y m i su m y te w ra z z odpow iednim obszarem n a d a l podlegały podziałow i i p rz e n ie sie n iu ty c h p ra w n a in n e osoby.

S um y te (rublow e) z m ocy p rze p isó w w prow . p ra w o rzecz, i p ra w o o księgach w ieczy sty ch w ygasły, ch y b a że zo stały w sw oim czasie p rze ra ch o w an e n a o b ecn ą w a lu tę '(w ypadki rza d k ie).

N a sk u te k te g o pozostało obecnie ty lk o p o sia d an ie (użytkow anie) ziem i za sta w n ej i w łasn o ść za b u d o w ań .

N ie m a w ięc w łasn o ści ziem i, sk o ro zaś w y g asła w ierzytelność, to zachodzi p y ­ ta n ie, c z y w y g a s ł o r ó w n i e ż p r a w o z a s t a w u , a p r z e d e w s z y ­ s t k i m c z y i s t n i e j e p o d s t a w a p r a w n a d o W y s t ą p i e n i a o u z y s k a n i e p r a w a w ł a s n o ś c i n a z a s a d z i e z a s i e d z e n i a ?

O D P O W I E D Ź :

W p rzytoczonym w yżej w yw odzie sfo rm u ło w an e zo stały d w a p y ta n ia p ra w n e dotyczące in s ty tu c ji z a sta w u n ieru c h o m eg o u n o rm o w an e j w K od. N ap., k tó ry to z a sta w w ed łu g pow szechnej te rm in o lo g ii p raw n ic zej m a c h a ra k te r za sta w u a n - tychretycznego.

P ierw sze p y ta n ie, w stę p n e, w sy n tety czn y m u ję ciu je st n a s tę p u ją c e : Czy w obec w y g aśn ięcia w ierz y teln o ści zabezpieczonych w księgach w ieczystych w p isa m i w s u ­ m a c h ru b lo w y c h w y g asły ty m sam ym ró w n ież zab ezpieczające te w ierzy teln o ści za sta w y n ie ru c h o m e? D ru g ie zaś p y ta n ie, w dużej m ierze zależne od odpow iedzi n a p y ta n ie p ierw sze, dotyczy m ożności n ab y c ia p rz e z zasiedzenie w łasności ziem i u ż y tk o w a n e j z ty tu łu ta k ie g o z a sta w u przez z a sta w n ik a po w y g aśn ięciu za sta w u n ieru ch o m eg o .

Z d an iem m oim — p y ta n ie pierw sze, n a w ią z u ją c e w sposób w y ra ź n y do a rt. X LV § 1 przep. w p r. p r . rz. i ks. w . z 1946 r., n ie zostało sfo rm u ło w an e p ra w id ło ­ wo. S tosow nie bow iem do te g o p rz e p isu „h ip o tek i, długi g ru n to w e, długi ren to w e , ciężary re a ln e i in n e obciążenia w p isa n e w k się g ac h h ip o teczn y ch (gruntow ych, w ieczystych) w w a lu ta c h , k tó re w chw ili w e jśc ia w życie p ra w a rzeczow ego n ie s ą p ra w n y m śro d k iem p ła tn ic z y m w Polsce, w y g a sn ą z u pływ em ■ la t p ię ciu od te j chw ili i p o w in n y być w y k re ślo n e z u rzę d u jeżeli w ciągu pow yższego teirmi|nu n ie Izostaną złożone w n io sk i o ich p rz e ra c h o w a n ie n a w a lu tę h gdącą p ra w n y m śro d k iem p ła tn ic zy m w P o lsce”. W edług za te m tego p rz e p isu w y g asły z ko ń cem ro k u 1951 n ie p rz e ra c h o w a n e n a w a lu tę złotow ą w y m ien io n e w ty m p rz e p isie p ra w a rzeczow e, a ta k ż e z a sta w y n ie ru c h o m e m ieszczące się w pojęciu „in n y ch obciążeń”, b ęd ą ce ró w n ież p ra w a m i rzeczow ym i ograniczonym i w ed łu g a k tu a ln e j n o m e n k la tu ry .

N r 3— 4 (99— 100) P y ta n ia i o d p o im ed zi p r a w n e 10 1

W ty m u ję ciu przep is a rt. X L I § 1 przep. w p r. p r. rz. i ks. w. n ie m oże budzić żad n ej w ątp liw o ści co do tego, że m ów i on w ła ś n ie o w y g aśn ięciu sam y ch fpraw rzeczow ych ograniczonych, w tym rów nież z a sta w u nieruchom ego, i że n ie po ­ trz e b a uzależn iać te g o s k u tk u p ra w n e g o od w y g aśn ięc ia w ierzytelności, k tó re te p ra w a zabezpieczały. O m aw ian y przepis n ie z a jm u je s ię bow iem bezpośrednio w ierzy teln o ściam i, k tó re w zależności od sp o so b u ich zabezpieczenia z m ocy tego p rze p isu w je d n y c h w y p a d k a c h w ygasły, a w in n y c h n ie w ygasły. T am gdzie chodzi o p ra w a rzeczow e tzw . re a ln e , w k tó ry c h w ierzy teln o ść i je j zabezpieczenia sta n o w ią jedność (jak to m a m iejsce np. p rzy d łu g a ch g ru n to w y c h i re n to w y c h w edług k o d ek su cyw. niem . lu b p rzy ciężarach realn y ch ), n ie w ą tp liw ie w sk u te k w ygaśnięcia ty c h p ra w rzeczow ych ograniczonych w y g asły ty m sam ym ró w n ież zabezpieczone w te j fo rm ie w ierzytelności. N a t o m i a s t g d y c h o d z i 0 p r a w a z a s t a w n i c z e , i j a k h i p o t e k a i o m a w i a n y t u ( w ł a ­ ś n i e z a s t a w n i e r u c h o m y ( a n t y c h r e t y c z n y ) , t o s a m o w y ­ g a ś n i ę c i e t y c h p r a w n i e p o w o d u j e j e s z c z e w y g a ś n i ę c i a z a b e z p i e c z o n y c h w t e n ; s p o s ó b w i e r z y t e l n o ś c i , k t ó r e m o ­ g ł y n a d a l i i s t n i e ć j a k o w i e r z y t e l n o ś c i o s o b i s t e u l e g a ­ j ą c e n o r m a l n e m u p r z e d a w n i e n i u .

Pow yższe h ip o te k i i z a sta w y n ie ru c h o m e w y rażo n e w ru b la c h p odlegały w y ­ k re śle n iu z u rz ę d u w ro k u 1952, jed n ak że sto so w n ie do p o d y k to w an eg o w zględam i p rak ty c zn y m i za rząd z en ia M in istra S p raw ied liw o ści w sp ra w ie w y k re śla n ia w k sięg ach w ieczy sty ch w p isó w w w a lu ta c h , k tó re w d n iu 1.1.1947 r. n ie były p raw n y m śro d k iem p łatn iczy m (zarządzenie to zo stało zam ieszczone m . i. w u rz ę ­ dow ym Z biorze zarządzeń, okólników i p ism okólnych M in isterstw a S praw iedliw ości z 1961 r. pod poz. 120 i n a d a l jeszcze ono obow iązuje), dopuszczone zostało w y ­ k reśle n ie z u rz ę d u ta k ic h w pisów przy sposobności pierw szego w p isu po dniu 1.1.1952 r., odnoszącego się do d an e j księgi w ieczy stej, ch y b a że z a in te re so w an y złożył w cześniej w n io sek w ty m przedm iocie. W ty m sta n ie rzeczy fig u ru ją c e jeszcze n a d a l w p isy w w alucie ru b lo w e j należy u w ażać za n ie istn ie ją c e i p o zb a­ w ione w szelkich sk u tk ó w p raw n y ch czy to n a k orzyść w łaściciela g ru n tu , czy też

w ierz y cie la. , '

A b stra h u ją c je d n a k od a rt. X LV § 1 przep. w p r. p r. rz. i ks. w. — p y ta n ie , czy w ra z ie w y g aśn ięc ia w ierzy teln o ści zabezpieczonej w fo rm ie za sta w u n ie ­ ruchom ego pod rzą d em Kod. Nap. gaśnie tym sam ym te n zastaw , m a sw ój w alo r p ra w n y i w a rto m u pośw ięcić tro c h ę uw agi.

Z astaw n ie ru c h o m y , un o rm o w an y w p rze p isac h a r t. 2085—2091 K od. Nap., nie b ył ju ż dopuszczalny pod rzą d em p ra w a rzeczow ego. N ie je st on te ż ispany K o­ deksow i cyw ilnem u, w obec czego rów n ież do te j in s ty tu c ji odnosił się a rt. X X X I przep. w pr. pr. rz. i ks. w. T reść zatem za sta w u nieruchom ego, jego p rze n iesie­ nie, obciążenie, zm ian y treśc i lu b p ie rw sz eń stw a oraz jego zniesienie p o d le g ają przepisom „dotychczasow ym ”, ożyli Kod. N ap. P o d o b n ie p rze d staw ia isię s p r a ­ w a pcid rząjdem a r t. X L przep. w p r. k.c. Ż ad n e p ra w o zaistaiwnicze |nie moae istn ieć bez w ierzy teln o ści, k tó rą zabezpiecza. S tosow nie do iart. ill9 p r. o przyw . 1 hip. z 1818 r., przez zaspokojenie w ierzy teln o ści h ip otecznie zabezpieczonej u m arza się p ra w o rzeczow e w ierzyciela. O dnosi się to rów n ież do w ierzy teln o ści zabezpieczonej przez z a sta w nieruchom y, zw łaszcza że z reg u ły — obok w pisu ta k ieg o zastawki w D ziale III k się g i hipotecznej — w ierzy teln o ść b y ła zabezpieczo­ n a rów n ież przez w pis h ip o te k i w D ziale IV.

M ożna z całą p ew nością założyć, że w ierz y teln o ści zabezpieczane przez za sta w n ie ru c h o m y w su m a ch ru b lo w y ch (a zatem p rz y w p isach co n a jm n ie j sprzed

102 P y t a n i a i o d p o w i e d z i p r a w n e N r 3— 4 (99— 100)

50 laty ) zostały całkow icie zaspokojone i że tym sam y m p ra w o z a sta w u n ie r u ­ chom ego już daw n o w ygasło. S tosow nie bow iem do a rt. 2085 Kod. Nap. w ierzycial z r a c ji tego sto s u n k u p raw n eg o n ab y w a ł ty lk o m ożność p o b ie ra n ia przychodów z nieru ch o m o ści z obow iązkiem za rach o w y w an ia ic h corocznie n a odsetki, jeżeli m u się n ależ ą, a n a s tę p n ie n a k a p ita ł sw o jej w ierzy teln o ści. G dyby w ięc ocenić te p rzychody ty lk o w w ysokości n o rm aln eg o czynszu dzierżaw nego, to n ie w ą tp liw ie n ie ty lk o w ierz y teln o ść zo sta ła p o k ry ta, ale n a w e t w a rto ść całej nieruchom ości zapłacona. W ierzy teln o ść ta , a w ięc rów n ież zabezpieczające ją p raw o za sta w u n ieru ch o m eg o n ie is tn ia ły ju ż w d n iu 1.1.1947 r.

D a ta t a m a .duże znaczenie d la u d zielen ia odpow iedzi n a p y ta n ie d rugie, czy b y ły (zastaw nik m ógł n a b y ć p rzez zasiedzenie w łasn o ść nieruchom ości, k tó rą p o ­ p rze d n io u ży tk o w a ł ty tu łe m z a sta w u nieruchom ego.

W ■większości w y p ad k ó w n ic n ie sto i te m u n a przeszkodzie. Od chw ili w y g aś­ n ię c ia z a sta w u n ie ru c h o m eg o b y ły za sta w n ik u trz y m u je n ieruchom ość w swoim w ła d a n iu ja k o posiadacz bez ty tu łu . P on iew aż pod rz ą d e m p ra w a ó przyw . i hip. z 1818 r. zasiedzenie przeciw księgow e n ie było — sto so w n ie do a rt. 123 — dopusz- czalne {zasiedzenie ta k ie w pro w ad ziło dopiero p ra w o rzeczow e z 1946 r.), przeto m a t u t a j zasto so w an ie artf. X X X III przep . w p r. p r. rz. i ks. w . (ak tu a ln y m od­ p o w ied n ik iem jego je st a rt. L III przep. w pr. k.c.). P o czątek za te m bieg u 20-letniego z a sied zen ia liczył s ię od d n ia 1.1.1947 r., z ty m je d n a k zastrzeżeniem , że okres tego za sied zen ia uległ sk ró c e n iu o połow ę ze w zględu n a istn ie ją c y n a długo przed w ejściem w życie p ra w a rzeczow ego sta n p o siad an ia, k tó ry pod rz ą d e m te g o p raw a rzeczow ego p ro w a d ziłb y d o zasiedzenia. D ata 1 sty c zn ia 1947 r. je st — gdy chodzi o zasiedzenie — p rz y d a tn ie jsz a n iż dzień 1.1.1952 r., w k tó ry m w ygasły wrszystkie p ra w a rzeczow e zabezpieczone w su m a ch rublo w y ch . L icząc bow iem od d n ia 1.1. 1947 r., sk ró co n y o połow ę okres za sied zen ia u p ły n ą ł w dniu 1.1.1957 r., a w w y ­ p a d k u gdyby k w estio n o w an o d o b rą w ia rę posiadacza, za rz u ty m ogły być podnoszo­ ne ty lk o d o d n ia >1.1.1962 r .

Mogą się je d n a k n a s u n ą ć w ątp liw o ści, czy i z ja k ą chw ilą były za sta w n ik m a b y ć u w a ż a n y za p o sia d ac za g ru n tu , tzn. za osobę w ła d a ją c ą tym g ru n tem ja k w łaściciel, p rz e ja w ia ją c ą a n im u s re m sibi habendi. O dpow iedź n a to może oczyw iście zależeć od k o n k re tn y c h okoliczności sp raw y , je d n ak ż e należy przyjąć, że z reg u ły w d n iu 1 sty czn ia 1947 r. b y ły za sta w n ik je st ju ż posiadaczem n ie ­ ruchom ości.

P rz ed e w szy stk im w ięc n a jego k o rzy ść p rze m aw ia d o m n iem an ie z a rt. 298 pr. rz., w ed łu g k tó reg o osobę, k tó ra rzeczą fak ty c zn ie w ła d a (dzierżyciela), uw aża się za p osiadacza. W u ję c iu obow iązującego a rt. 339 k.c. dom niem yw a się, że je s t on posiadaczem sam o istn y m . N iełatw o ta k ie dom n iem an i» obalić, zw łaszcza gdy za in te re so w a n y w łaścic iel z ty m się nie kw api.

P oza ty m d o m n ie m a n ie fa k ty c z n e w y n ik ając e z b ie rn e g o zach o w an ia się w ła ­ ściciela w ciągu k ilk u d z ie sięc iu la t w sk a z u je n a to, że z a sta w n ik za trzy m a ł p rz e d ­ m io t z a sta w u a n ty ch rety c zn e g o ja k o sw o ją w łasność za w olą i w iedzą w łaściciela. B ardzo często zre sztą dochodziło w ty c h w y p a d k a c h do n ie fo rm a ln y ch um ów o c h a ra k te rz e n o w acji, p rze k sz ta łc a ją c y c h za sta w an ty c h re ty c z n y w n ie fo rm a ln ą sprzedaż. W k ażdym ra z ie m ożna przy jąć, że po ta k d ługim okresie w ła d a n ia nie ty lk o były z a sta w n ik u w aż ał się z w łaściciela g ru n tu , ale że za ta k ieg o był on u w aż an y ró w n ież przez sąsiad ó w i w urzędach.

W ty m sta n ie rzeczy o grom na w iększość sta n ó w fak ty c zn y c h p ow stałych n a tle w y g aśn ięcia za sta w ó w n ie ru c h o m y ch z o stała zd. m . zalegalizow ana. T ylko w y ­ ją tk o w o — w raz ie śm ierci w łaściciela, a zw łaszcza jego m ało letn o ści — p rz e d łu ­

Ń r 3— 4 (99— 100) R e c e n z jo 103

żony okres zasiedzenia może się nie kończyć p rzed dniem 6 lip c a 1965 r., z k tó rą to ch w ilą — stosow nie do a rt. X LIV przep. w p r. k.c. — zaczęły obow iązyw ać p rzep isy o n o rm ac h obszarow ych p rzy podziale g o sp o d a rstw rolnych. N ie sądzę jednak, aby te p rzepisy m ogły odegrać w ty c h w y p ad k a ch ja k ą ś w ięk szą rolę. T ak d łu goletnie sta n y fak ty czn eg o w ład a n ia , ja k ie w y stę p u ją p rz y o m aw ianym za g ad n ie­ niu, są w zasadzie nieo d w racaln e. G o sp o d arstw o b. w łaścic iela byłoby b ardzo tru d n e do u sta le n ia. E konom icznie i życiow o biorąc, zw ro t p rze d m io tu z a sta w u nieruchom ego b yłby podziałem rac zej g o sp o d a rstw a posiadacza.

N a zakończenie ch ciałb y m jeszcze dodać, że podobne sy tu a c je n a tle w y g a ­ słych zastaw ów a n ty ch rety c zn y c h n ie są z jaw isk iem częstym p rz e d e w szy stk im dlatego, że dotyczą ty lk o g ru n tó w chłopskich n a obszarze b. m o c y p ra w n e j Kod. Nap., n a ty m zaś obszarze g ru n ty te przew ażn ie n ie m ia ły u rządzonych k siąg hipotecznych. D aleko częstszym zjaw isk iem b y ły n ie fo rm a ln e um ow y a n ty c h re ty - cznego zastaw u , z m ocy k tó ry c h z a sta w ia n o g ru n ty n a zabezpieczenie zo b o w ią­ zań — n ajcz ęśc iej sp ła t spadkow ych — poza k a n c e la ria m i n o ta ria ln y m i i bez zab ezpieczenia hipotecznego.

S te fa n B rey er

r t E C E W Z J E

Jan J o ń c z y k : S p o ry ze sto su n ku procy, W arszaw a 1965, PW N .

I n s ty tu c ja sporów ze sto su n k u p r a ­ cy, m im o sw ej doniosłości, nie docze­ k ała się dotychczas m onograficznego opraco w an ia w p olskiej lite ra tu rz e p r a ­ w a pracy. P ro b le m a ty k a ta ze w zględu n a m ogość i o d m ie n n y c h a ra k te r spo­ rów w y stę p u jąc y ch m iędzy podm iotam i s to su n k u p rac y oraz ze w zględu n a po­ w szechność p rac y podpo rząd k o w an ej — w y m ag ała pogłębionej analizy p ra w ­ n ej, a w szczególności w sk az an ia p rz y ­ czyn ich po w sta w a n ia , o k reśle n ia ich c h a ra k te ru i m ożliw ości ich ro zw iązy ­

w ania. i

R ecenzow ana p ra c a w znacznym sto ­ p n iu w y p ełn iła t ę lu k ę w nauce. P o ­ ru sz a ona p rzede w szystkim isto tn e problem y o c h a ra k te rz e teoretycznym . P rz ed m io t analizy z o stał ograniczony do p ro b lem aty k i s p o r ó w p r a w ­ n y c h z e s t o s u n k u p r a c y , po ­

z o staw ia jąc poza b a rd z ie j w n ik liw ą an a liz ą sp o ry w y stę p u jąc e w ra m a c h sto su n k ó w p ra w n y c h odręb n y ch od sto su n k u pracy , a m ianow icie w r a ­ m ach innych zobow iązaniow ych s to ­ su n k ó w p ra w a p rac y (poprzedzających n aw ią za n ie sto su n k u pracy, w y n ik a ją ­ cych z pracow niczej w ynalazczości), sto su n k ó w p ra w n y c h o c h a ra k te rz e k o le k ty w n y m oraz sto su n k ó w cy w iln o ­ p ra w n y c h p o zostających w zw ią zk u ze sto su n k iem pracy.

T ak ie za k reśle n ie g ra n ic p rac y nie je st je d n a k jednoznaczne ze zw ężeniem te m a tu i ograniczeniem ro zw ażań je- je d y n ie do analizy p ra w n e j. A u to r b o ­ w iem w sk a z a ł n a d e te rm in u ją c ą ro lę sto su n k ó w społecznych i ekonom icz­ n y ch n a p o w sta w a n ie sporów , k s z ta ł­ to w an ie ich c h a ra k te ru oraz m ożliw o­ ści ich bezkolizyjnego rozw iązyw ania, w y k o rz y stu ją c p rzy ty m b o g atą lite ­ r a t u r ę w ty m za k resie . J e s t to w ięc n ie w ą tp liw ie isto tn y w alo r o m aw ianej pracy.