1. Kultura masowa jako oblicze cywilizacji

1. Kultura masowa jako oblicze cywilizacji

a. 1. Cele lekcji

i. a) Wiadomości

1. Uczeń zna pojęcia: cywilizacja, kultura masowa, kultura.

2. Uczeń wie, gdzie sprawdzić znaczenie słów: cywilizacja, kultura, kultura masowa.

ii. b) Umiejętności Uczeń potrafi:

• uważnie czytać i analizować tekst (potrafi odpowiadać na pytania sprawdzające jego wiedzę dotyczącą przeczytanego fragmentu),

• wyrażać swoje opinie,

• znaleźć wyjaśnienie takich pojęć, jak: cywilizacja, kultura masowa, kultura.

b. 2. Metoda i forma pracy

pogadanka, analiza tekstu

c. 3. Środki dydaktyczne

tablica, ksero z tekstem Dwighta Macdonalda pt. Teoria kultury masowej

d. 4. Przebieg lekcji

Nauczyciel pyta uczniów, co to jest cywilizacja? (np. poziom rozwoju społeczeństwa w danej epoce historycznej, która charakteryzuje się określonym poziomem kultury materialnej i stopniem opanowania środowiska naturalnego) Nauczyciel tłumaczy, że termin może mieć co najmniej dwa znaczenia:

a) określenie najwyższego w systemie ewolucji ludzkości rozwoju kultury po pierwotnym etapie dzikości i barbarzyństwa; nauczyciel pyta uczniów, odkąd mówi się o cywilizacji (np. od wynalezienia pisma);

b) współcześnie – to typ kultury zawansowanej społecznie, materialnie, charakterystyczny dla społeczeństw cywilizowanych (złożonych) wobec społeczeństw prostszych (przedpiśmiennych).

Nauczyciel pyta, czy rozwijająca się cywilizacja niesie tylko dobrodziejstwa czy występują również jakieś zagrożenia? (krótka dyskusja)

Nauczyciel prosi o wynotowanie na tablicy plusów i minusów cywilizacji.

Zalety:

postęp, rozwój ułatwia życie wygoda Wady:

maszyny zastępują ludzi, więc jest mniej miejsc pracy

rozwój internetu – zagrożenie osobistych relacji ludzkich, ponieważ można komunikować się wirtualnie, itd.

Nauczyciel pyta o przejawy cywilizacji. (pismo, rozwinięty handel, wielowiekowe zabytki itd.)

Nauczyciel prosi uczniów o wyjaśnienie pojęcia kultura. (Kultura – z łac. cultus, w starożytności oznaczało uprawę, pielęgnowanie albo sposób życia, wychowanie, wykształcenie) Można przytoczyć nieco inną w swoim zakresie definicję ze Słownika języka polskiego (kultura to całokształt materialnego i duchowego dorobku ludzkości gromadzony, utrwalany i wzbogacany w ciągu jej dziejów, przekazywany z pokolenia na pokolenie).

Nauczyciel pyta, co to jest kultura duchowa i kultura materialna?

kultura duchowa – ogół dzieł literackich, naukowych, dzieł sztuki

kultura materialna – ogół dóbr materialnych, środków i umiejętności produkcyjno-technicznych Nauczyciel rozdaje uczniom ksero z tekstem dotyczącym kultury masowej. Prosi o wnikliwa analizę, a następnie o udzielenie odpowiedzi na pytania przygotowane do tekstu:

1. Co to jest kultura masowa?

2. Czym różni się od kultury wysokiej?

3. Czym różni się od sztuki ludowej?

4. Dlaczego kultura masowa jest bardziej popularna niż kultura wysoka?

e. 5. Bibliografia

1. Macdonald Dwight, Teoria kultury masowej, [w:] G. Godlewski, L. Kolankiewicz, A. Mencwel, Antropologia kultury: zagadnienia i wybór tekstów, UW, Warszawa 1995.

2. Słownik języka polskiego, red. E. Sobol, PWN, Warszawa 2003.

f. 6. Załączniki

Dwight Macdonald, Teoria kultury masowej

Od mniej więcej stu lat kultura zachodnia jest już właściwie podwójna: obejmuje zarówno tradycyjny gatunek ─ nazwijmy to „wyższą kulturą” ─ utrwalany w podręcznikach, jak „kulturę masową”, hurtem rzucaną na rynek. Rzemieślnicy kultury masowej od dawna już rozwijają działalność, posługując się dawnymi formami sztuki. (…) Kultura masowa wypracowała również swoje własne środki, po które rzadko sięga poważny artysta: radio, filmy, komiksy, detektywistyczne opowiadania, science fiction, telewizję.

Nazywa się to niekiedy „kulturą popularną”, ale sądzę, że kultura masowa jest bardziej dokładnym terminem, bo wyróżnia ją to, iż jest ona wyłącznie i bezpośrednio artykułem masowego spożycia, jak guma do żucia. Ostatecznie wytwór wyższej kultury bywa niekiedy popularny, choć zdarza się to coraz rzadziej. Tak więc Dickens był nawet bardziej popularny niż współczesny mu G. A, Henty (angielski autor około 80 przygodowych opowieści dla chłopców, np. Lew świętego Marka.

Powieść dla młodzieży), z tą różnicą, że był artystą i przekazywał swoją indywidualną wizję innym jednostkom, podczas gdy Henty wyrabiał bezosobowy towar dla mas.

Charakter kultury masowej.

Historyczne przyczyny rozwoju kultury masowej po roku 1800 są ogólnie znane. Demokracja polityczna i powszechna oświata złamały monopol dawnej wyższej klasy w dziedzinie kultury.

Przedsiębiorcy znaleźli źródło dochodów w zaspokajaniu kulturalnych potrzeb świeżo przebudzonych mas, a postęp techniki umożliwił tanią produkcję książek, pism, obrazów, muzyki i mebli w ilościach dostatecznych, aby nasycać rynek. Nowoczesna technika stworzyła też takie nowe środki, jak film i telewizję, szczególnie dobrze dostosowane do masowego wyrobu i masowej dystrybucji.

Zjawisko jest więc właściwe epoce nowoczesnej i radykalnie różni się od tego, co uważano dotychczas za sztukę i kulturę. To prawda, że kultura masowa powstała – a w pewnej mierze jest tym do dzisiaj – jako pasożytnicza, rakowata narośl na wyższej kulturze. Jak zauważył Clement Greenberg w artykule Awangarda i kicz – „niezbędnym warunkiem istnienia kiczu (niemiecki termin oznaczający kulturę masową) jest dostęp do wyższej, w pełni dojrzałej kulturalnej tradycji, której odkrycia, osiągnięcia i samowiedzę kicz potrafi wykorzystać dla swoich celów” (Clement Greenberg, Awangarda i kicz, [w:] Kultura masowa, przeł. i oprac. Cz. Miłosz, Paryż 1959, s. 37 [Tom, z którego pochodzi niniejszy przedruk – przyp. red.]). Zachodzi tu jednak związek nie taki, jak pomiędzy liściem i gałęzią, a raczej tak, jak pomiędzy gąsienicą i liściem. Kicz podkopuje wyższą kulturę niby nieprzewidujący osadnicy, którzy wydobywają z ziemi bogactwa, niszcząc glebę i nic nie dając jej w zamian. Zarazem kicz, rozwijając się, zaczyna czerpać ze swojej przeszłości i niekiedy ewolucja jest tak swoista, że zdaje się on nie mieć nic wspólnego z wyższą kulturą.

Prawdą jest też, że kultura masowa jest w pewnej mierze kontynuacją dawnej sztuki ludowej, która do rewolucji w przemyśle była kulturą zwykłych śmiertelników, i tutaj jednak różnice są bardziej uderzające niż podobieństwa. Sztuka ludowa wyrastała samorzutnie, od dołu. Stanowiła spontaniczny, lokalny wyraz upodobań ludu, który ją kształtował dla swoich potrzeb, na ogół bez oglądania się na wyższą kulturę. Kultura masowa jest narzucana odgórnie. Fabrykują ją technicy wynajęci przez ludzi biznesu. Jej odbiorcy są biernymi spożywcami, udział ich ogranicza się do wyboru pomiędzy kupnem albo odmową kupna. Władcy kiczu, krótko mówiąc, eksploatują kulturalne potrzeby mas, aby zebrać zysk i (albo) utrzymać rządy swojej klasy – w krajach komunistycznych działa tylko ten drugi motyw.

(To nie to samo zaspokajać potrzeby, jak to robiła poezja Burnsa, i eksploatować je, tak jak to robi Hollywood.) Sztuka ludowa była własną instytucją ludu, prywatnym ogródkiem oddzielonym murami od wielkiego formalnego parku wyższej kultury panów. Natomiast kultura masowa rozwala mur, udostępniając masom skażoną formę wyższej kultury i staje się przez to narzędziem politycznej dominacji (…)

i. b) Zadanie domowe

Czy istnieje jeszcze kultura wysoka? Zastanów się i uzasadnij swoja odpowiedź.

g. 7. Czas trwania lekcji

45 minut

8. Uwagi do scenariusza

Lekcja dla II klasy gimnazjum.