Pięćdziesięciolecie Polskiego Towarzystwa Geologicznego 1921-1971

T om (V olum e) XLI — 1971 Z eszy t (F a scicu le) 1 K r a k ó w 1971

KAZIMIERZ MASLANKIEWICZ i

PIĘĆDZIESIĘCIOLECIE

POLSKIEGO TOWARZYSTWA GEOLOGICZNEGO

50-JIETHE nOJIbCKOrO rEOJIOrHHECKOrO OBIH.ECTBA

Fifty years of activity of the Geological Society of Poland

U tra ta niepodległości i podział ziem polskich na trz y zabory, k tó re przeszły pod p anow anie P ru s, A u strii i R osji carskiej z końcem X V III w ie­

ku, nie stw arzały pom yślnych w a ru n k ó w dla rozw oju n a u k i polskiej, a zwłaszcza n a u k p rzyrodniczych w X IX w ieku. Rozbicie organizacyjnego życia naukow ego w trzech zaborach i zależność od w rogiej p o lity k i zabor­

ców w latach niew oli politycznej oraz u tru d n io n e k o n ta k ty z n a u k ą w k ra ­ jach zachodnich, gdzie w X IX w ieku n a stą p ił potężny rozw ój n a u k p rzy ­ rodniczych, stanow iły isto tn ą przyczynę b ra k u ciągłości rozw ojow ej ty ch n a u k na obszarze daw nej Polski. Odnosiło się to w szczególności do geo­

logii, k tó ra dopiero w połow ie X V III w ieku zaczęła w y o d ręb n iać się w sa­

m odzielną dyscyplinę naukow ą. W różnych ośrodkach, ja k W ilno, K rze­

m ieniec, W arszaw a, K raków i Lw ów rozw ijały się n au k i geologiczne, n ie­

raz je d n a k tylko przez k ró tk i czas, co zw iązane było głów nie z w aru n k am i p o lity czn y m i. One też zm u szały n iejed n eg o z p rz y sz ły c h 'geologów do opuszczania ojczyzny i u d aw an ia się do innych, nieraz bardzo odległych, k ra jó w ; ich p race ogłaszane przew ażnie w językach obcych zaliczane są często n a d o b ro n a u k i obceij.

W drugiej połow ie X IX w ieku geologia na ziem iach polskich m ogła rozw ijać się głów nie w oparciu o szikoły w yższe z czynnym i k a te d ra m i n au k geologicznych oraz o istn iejące to w arzy stw a naukow e. O środki ta k ie z n a j­

dow ały się w K rakow ie, Lw ow ie i W arszaw ie. Na U n iw ersy tecie k ra k o w ­ skim nastąpiło w 1886 r. rozdzielenie k a te d r m ineralogii i geologii; p ie rw ­ szą sam odzielną na ziem iach polskich k a te d rę geologii objął prof. W łady­

sław S z a j n o c h a (1857— 1928), k ie ru ją c n ią przez 42 lata. Z naukow ych pracow ników tej k ated ry , nazyw anej „G abinetem G eologicznym ” dziesię­

ciu objęło w latach późniejszych k a te d ry n a różnych polskich w yższych uczelniach.

W K rakow ie czynne było T ow arzystw o N aukow e K rakow skie z pow o­

łan ą do życia w 1866 r. K om isją F izjograficzną, k tó ra położyła w ielkie zasługi na polu b ad ań geologicznych, oraz w ydzieloną osobno S ekcją Geo­

logiczną. O żyw ienie działalności K om isji F izjograficznej, ja k i S ekcji Geo-

1 Kraków, ul. Czysta 12 m. 7

teren o w y ch zam ieszczają S praw ozdania K om isji F izjograficznej Ak. Um.

oraz in n e w y d aw n ictw a A kadem ii U m iejętności.

We Lw ow ie założono w 1875 r. T o w arzy stw o P rz y ro d n ik ó w im . K o p e r­

nika, którego organem został w y d aw an y od 1876 r. Kosmos. N a łam ach tego czasopism a u k azu ją się liczne ro zp raw y treści geologicznej oraz sp ra ­ w ozdania z posiedzeń n aukow ych z dyskusjam i.

Do w yższych uczelni w K rakow ie i w e Lw ow ie n ap ły w ali i m łodzi z zaboru rosyjskiego, gdzie w yższe uczelnie b y ły zupełnie zrusyfikow ane.

R o zp raw y geologiczne zam ieszczał, w y d a w a n y w W arszaw ie (od 1881 r.) P a m iętn ik Fizjograficzny, liczne a rty k u ły treści geologicznej u kazyw ały się rów nież w w y d aw an y m w W arszaw ie (od 1882 r.) W szechśw iecie, ty ­ godniku p o p u larn y m pośw ięconym naukom przyrodniczym . P olską p la­

ców ką w zaborze ro sy jsk im b y ła P raco w n ia Geologiczna p rzy M uzeum P rzem y słu i R olnictw a w W arszaw ie, założona w 1901 r. przez J. L e w i ń ­ s k i e g o i kiero w an a przez niego przez 14 lat. W yraźne ożyw ienie ru c h u naukow ego n astąpiło po p o w stan iu T ow arzystw a N aukow ego W arszaw ­ skiego, w którego w y d aw n ictw ach ogłaszano (od 1908 r.) i p race geolo­

giczne.

Z chw ilą odzyskania niepodległości K raków , w k tó ry m zn ajd o w ała się siedziba Polskiej A kadem ii U m iejętności, stanow ił n iew ątp liw ie n ajp o ­ w ażniejszy ośrodek n au k o w y w dziedzinie geologii. N a U n iw ersy tecie J a ­ giellońskim czynne b y ły : G ab in et G eologiczny, k iero w an y przez prof. W ła­

dysław a S z a j n o c h ę , Z akład M ineralogii i P etro g rafii, k iero w an y przez prof. Józefa M o r o z e w i c z a , a n astęp n ie p ro f. S tefan a K r e u t z a , i Z ak ład P aleo n to lo g iczn y , k ie ro w a n y p rz e z p ro f. Jó zefa G r z y b o w ­

s k i e g o . N a utw orzonej w 1919 r. A kadem ii G órniczej uruchom iono Za­

kład Geologii, którego kierow nictw o objął prof. W alery G o e t e l , i Z a­

k ła d M ineralogii i P etro g rafii, k iero w an y początkow o przez prof. S tefan a K r e u t z a , a n astęp n ie d ra Z y g m u n ta R o z e n a, późniejszego p ro fe ­ sora A kadem ii G órniczej. P rz y P ań stw o w y m U rzędzie N afto w y m w K ra ­ kow ie utw orzony został W ydział Geologiczny, sk u p iający geologów p ra ­ cujących w K arp atach , k iero w an y przez doc. J a n a N o w a k a .

N ic też dziwnego, że in ic ja ty w a u tw o rzen ia Polskiego T ow arzystw a Geologicznego p ow stała w K rakow ie i że tu została ona p rzed pięćdzie­

sięciu la ty zrealizow ana. Ju ż na w iosnę 1920 r. (14 m arca) n a zaproszenie prof. W. S z a j n o c h y, w lokalu G ab in etu Geologicznego U n iw e rsy tetu Jagiellońskiego odbyło się pierw sze posiedzenie, n a k tó ry m zeb ran i geolo­

gow ie z udziałem p rzedstaw icieli gó rn ictw a postanow ili u tw o rzy ć Polskie T ow arzystw o Geologiczne n a w zór ju ż daw niej istn iejący ch w in n y ch k ra ­ jach. Po u ch w alen iu zasad przedstaw ionego s ta tu tu w y b ran o ściślejszy k o m itet w ykonaw czy, k tó ry m iał zająć się zestaw ieniem listy członków przyszłego to w arzy stw a i przygotow aniem pierw szego W alnego Z grom a­

dzenia. Postanow iono rów nież urządzić pierw szy Z jazd N aukow y w K iel­

cach dla zapoznania się z budow ą geologiczną te j części G ór Ś w ięto k rzy ­ skich. W skład tego w ykonaw czego k om itetu, obok prof. W. S z a j n o c h y , w eszli: prof. Józef G r z y b o w s k i , d r W iktor K u ź n i a r , doc. Ja n N o w a k i d r W ładysław Ż e l e c h o w s k i .

K o n sty tu u jące W alne Z eb ran ie Polskiego T ow arzystw a Geologicznego od b y ło się 24 k w ie tn ia 1921 r. w G abinecie G eologicznym U J z udziałem zarów no geologów krakow skich, ja k i p rzy b y ły ch spoza K rakow a, a przede w szystkim z P aństw ow ego In s ty tu tu Geologicznego w W arszaw ie, oraz

k tó rem u przew odniczył d elegat M in isterstw a P rzem y słu i H an d lu d r inż.

górn. A ntoni M e y e r , na okres dw óch la t w y b ra n y został Z arząd P ol­

skiego T ow arzystw a G eologicznego w składzie: p rezes — prof. W ładysław S z a j n o c h a , w iceprezes doc. J a n N o w a k , członkow ie Z arząd u : prof.

W ilhelm F r i e d b e r g z Poznania, prof. W alery G o e t e l z K rakow a, prof. J a n L e w i ń s k i z W arszaw y, prof. B ronisław R y d z e w s k i z W ilna, prof. W ładysław S z a f e r z K rakow a, prof. W aw rzyniec T e i s - s e y r e ze Lwow a, inż. górn. E d w ard W i n d a k i e w i c z z B ochni i dr W ładysław Ż e l e c h o w s k i z K rakow a.

Na pow yższym zeb ra n iu uchw alony został s ta tu t to w arzy stw a w o p ar­

ciu o p ro je k t p rzed staw io n y przez prof. W. S z a j n o c h ę . Celem P o lsk ie­

go T ow arzystw a Geologicznego je st „zjednoczenie polskich geologów do w spółpracy nad postępem geologii w Polsce, a w szczególności n ad pozna­

n iem n a jd o k ła d n ie jsz y m 'budow y geologicznej w szy stk ich ziem p o lsk ic h ” . Ś rodkam i do osiągnięcia tego celu m ają być: a) stałe zeb ran ia m iesięczne członków (w raz z w ycieczkam i) w m iejscu siedziby T ow arzystw a, b) do­

roczne w ędrow ne zeb ran ia (w raz z w ycieczkam i) w szystkich członków w m iejscow ościach różnych, m ających w iększe zn&czenie dla geologii ljab gó rn ictw a ziem polskich, c) publiczne w ęd ro w n e w y k ład y celem p o p u la ry ­ zow ania w Polsce geologii i n a u k pokrew nych, d) pomoc fachow a u d zie­

lan a czynnikom p ro w in cjo n aln y m przy zak ład an iu lo kalnych zbiorów i m u ­ zeów geologicznych i górniczych, e) ew en tu aln e w y d aw n ictw a nau k o w e T ow arzystw a z zak resu geologii polskiej (np. przew odniki wycieczkowe).

Po w ygłoszeniu przez prof. W. S z a j n o c h ę odczytu pt. „W apienie cieszyńskie w G oleszow ie n a Ś ląsku C ieszyńskim ” ponow iono u chw ałę z 1920 ro k u urządzenia pierw szego Z jazdu Pol. Tow. G eologicznego w K iel­

cach w sie rp n iu 1921 r., zw racając się z prośbą o jego zorganizow anie do obecnego na W alnym Z e b ra n iu badacza G ór Ś w iętokrzyskich J a n a C z a r ­ n o c k i e g o .

Zgodnie z pow ziętą u ch w ałą pierw szy n au k o w y Z jazd Pol. Tow. G eo­

logicznego, nazw an y w sta tu c ie to w arzy stw a „zeb ran iem w ęd ro w n y m ” , odbył się w K ielcach w dniach 21— 24 sierp n ia 1921 r. pod n au k o w y m k iero w n ictw em Ja n a C z a r n o c k i e g o , k tó ry osobiście prow adził w szystkie w ycieczki w okolice Kielc, zaznajam iając uczestników Z jazdu z u tw o ram i paleozoicznym i i ich budow ą geologiczną.

Na o dbytym posiedzeniu w K ielcach prof. J a n N o w a k w ygłosił od­

czyt pt. „G órotw órcze fazy K a rp a t i A lp” , po czym pow zięto szereg uchw ał, k tó ry ch realizacją m iał się zająć Z arząd T ow arzystw a, m. in. w sp raw ie u stalen ia n o m en k latu ry n aukow ej w geologii i opracow ania słow nika te r ­ m inów geologicznych, now ego p ro g ram u nauczania geologii w szkołach śred n ich oraz opracow ania podręczników do n au k i geologii dla szkół w yż­

szych. Na w niosek prof. W. S z a j n o c h y postanow iono n a stę p n y Z jazd odbyć w C ieszynie w czerw cu 1922 r.

P ierw szy Z jazd w K ielcach zapoczątkow ał n astęp n e zjazdy, k tó re od­

byw ać się m iały odtąd niem al reg u larn ie każdego roku. W m in io n y m o k re­

sie 50-lecia Pol. Tow. G eologicznego odbyło się ich 42 w różnych regionach k ra ju i o różnorodnej te m aty ce (por. tab. 3). Ju ż bow iem w pierw szych la ta c h istn ien ia to w arzy stw a zrozum iano ich doniosłą rolę, ró w n ie w ażną ja k organizow ane odczyty z dyskusjam i. G eologowie z całej Polski, k tó rzy nie p ra c u ją w danym te re n ie lub tylko częściowo są z nim zw iązani, m ają m ożność w czasie regionalnego zjazdu zapoznać się z budow ą geologiczną

n ięcia i profile geologiczne w te re n ie — i n a m iejscu przeprow adzać d y ­ sk u sje naukow e. W te n sposób dla geologów naukow e zjazdy Pol. To w.

Geologicznego sp ełn iają w ażną rolę kształcącą. Dla geologów p racu jący ch w danym te re n ie są one n iejed n o k ro tn ie bodźcem do p rzyspieszenia badań, p rzep ro w ad zan ia analizy u zy skanych w yników czy ich rew izji.

O in ten sy w n ej p racy pierw szego Z arząd u T ow arzystw a, do którego dokooptow ano prof. Jó zefa G r z y b o w s k i e g o , prof. Jerzego S m o ­ l e ń s k i e g o i inż. górn. K azim ierza J o s s e g o, św iadczy zestaw ienie odczytów w okresie 1921/1922. O bjęły one re fe ra ty : d ra B ohdana S w i ­ d e r s k i e g o „Z geologii P ie n in ” i ,,Z geologii K a rp a t W schodnich” , dra S tan isław a W e i g n e r a „B udow a K a rp a t m iędzy L im anow ą a N ow ym Sączem ” , d ra L udw ika K o w a l s k i e g o „G eochem iczne stre fy oksyda­

c y jn e sk ał o sad o w y ch ” , ptrof. Wł. S z a j n o c h y „E g zo ty k a w a rs tw is te b - neńskich w dolinie O lzy” , d ra W alerego Ł o z i ń s k i e g o „Z brzeżnych K a rp a t n ad Czeczwą i Ł om nicą” , d ra J a n a R y c h l i c k i e g o „T w orze­

nie się lessu n a step ach sy b e ry jsk ic h ” , prof. J. G r z y b o w s k i e g o

„Z geologii n afto w ej południow ego A p en in u ” , d ra L. K o w a l s k i e g o

„D olom ityzacja i red o lo m ity zacja” , prof. Wł. S z a f e r a „D zisiejszy stan naszych w iadom ości o florze d y luw ium polskiego” , doc. J. N o w a k a

„O n a tu rz e zw iązku K a rp a t z A lpam i” i prof. W ładysław a S e m k o w i ­ c z a „O śladach histo ry czn y ch złota w Polsce” .

D zięki o trzy m an em u zasiłkow i z W ydziału N auki M in isterstw a W yznań R eligijnych i O św iecenia Publicznego m ożna było p rzy stąp ić do w y d aw a­

n ia w łasnego organu, k tó ry m został „R ocznik Polskiego T ow arzystw a G eo­

logicznego” . P ierw szy tom , obejm ujący la ta 1921 i 1922, w y d an y w 1923, liczył niew iele ponad sto stro n dru k u . Z aw ierał on cztery ro zp raw y do­

tyczące geologii K a rp a t W. S z a j n o c h y , W. Ż e l e c h o w s k i e g o , B. Ś w i d e r s k i e g o i M. D y l ą ż a n k i oraz „Rys życia i p ra c n au k o ­ w y ch Jóizefa G rzy b o w sk ieg o ” , p rzed w cześn ie zm arłeg o w 1922 ro k u , o p ra ­ cow any przez W. S z a j n o c h ę . U zupełnienie tego tom u stan o w iły k ró t­

kie m a te ria ły sp raw o zd aw cze o ra z sp is członków Pol. Tow. G eologicznego, o b ejm u jący (w edług s ta n u z dnia 31. X II. 1922 r.) 73 osoby.

K o lejn y (II) Z jazd Polskiego T ow arzystw a G eologicznego odbył się w czerw cu (25. VI.— 28. VI) 1922 r. w C ieszynie pod p rzew odnictw em prof.

W. S z a j n o c h y . O dczyt zjazdow y pt. „Śląskie Z agłębie W ęglow e” w y ­ głosił d r W alery Ł o z i ń s k i . Celem Z jazdu było zapoznanie uczestników 'z b u d o w ą geologiczną zach o d n ich K a rp a t fliszow ych, a częściow o i z G ó r­

n o śląsk im Z agłębiem W ęglow ym . O d b itk a z I itomu R o c zn ik a Pol. Tow.

Geologicznego p rą c y W. S z a j n o c h y „ P rz e k ró j w a rs tw k a rp a c k ic h m ięd zy U stro n ie m a źródło'wislkami W isły p o d M ag ó rk ą i B a ra n ią ” ro z d a ­ n a u czestn ik o m Z jazdu, isłużyła jak o p rz e w o d n ik w ycieczki d o lin ą W isły.

W o s ta tn im d n iu Z jazd u zw iedzono k o p a ln ie w ęg la „S ilesia” w D zie­

dzicach.

W w y n ik u obrad uchw alono w prow adzić zm ianę do sta tu tu , dotyczącą siedziby T ow arzystw a. W m iejsce pierw otnego po stan o w ien ia o zm ien­

ności siedziby postanow iono uznać K rak ó w jako stałą siedzibę T o w arzy st­

wa. Pozostaje n ią do chw ili obchodzenia 50-lecia T ow arzystw a. Po p rz y ­ ję c iu spraw ozdania z d w u letn iej działalności dokonano w y b o ru now ych

w ładz. P rezesem to w arzy stw a został p o w tó rn ie prof. W ładysław S z a j ­ n o c h a , w iceprezesem prof. K aro l B o h d a n o w i c z , członkam i Z a­

rz ą d u w y b ra n i zostali: p ro f. W. F r i e d b e r g, p ro f. W. G o e it e 1, p ro f.

J. L e w i ń s k i , prof. Ja ro sła w Ł o m n i c k i (ze Lwowa), prof. J. N o- w a k, prof. W. R y d z e w s k i , prof. J. S m o l e ń s k i , inż. górn. E.

W i n d a k i e w i c z i dr W. Ż e l e c h o w s k i .

Na w iosnę 1923 r. u tw o rzo n e zostały dw a oddziały Pol. Tow. G eolo­

gicznego: w e Lw ow ie (12. III. 1923) i w W arszaw ie (12. IV. 1923). P rzew o d ­ niczącym O ddziału Lwow skiego został prof. W aw rzyniec T e i s s e y r e , W arszaw skiego — prof. J a n L e w i ń s k i . Oba now e oddziały nie ogra­

n iczyły się ido o rg a n iz o w a n ia 'działalności •odczytowej. O ddział w W arsza­

w ie zo rg an izo w ał Z jazd b o g a ty w re fe r a ty , pośw ięcony p ro b le m a ty c e p le jsto c e n u , p o łączo n y z w ycieczką s ta tk ie m w dół W isły (21— 15.IV .1923).

W ty m .samyim ro k u (10— 13.IX .1923) o d b y ł się IV Z jazd T o w a rz y stw a w P o zn an iu , zo rg an izo w an y p rzez p ro feso ró w W. F r i e d b e r g a i K a ­ zim ierza W ó j c i k a d la zap o zn an ia u czestn ik ó w z geologią W ielkopolski i K u jaw . W O ddziale L w ow skim p rz y stą p io n o do p rzy g o to w aw czy ch p ra c o rg a n iz a c y jn y c h n astęp n eg o zjazdu, k tó r y jak o p ią ty odbył isię w e L w ow ie (1928 r.) w raz z w ycieczkam i po Opolu, Podolu i w K a rp a ta c h W schodnich.

N a ty m zjeździe n astąp iła zm iana w Z arządzie T ow arzystw a. Prezesem został w iceprezes prof. K aro l B o h d a n o w i c z , a stanow isko w icep re­

zesa objął dotychczasow y prezes prof. W ładysław S z a j n o c h a . N a s ta ­ now isku se k reta rz a pozostał d r Wł. Ż e l e c h o w s k i .

W czasie p rezesu ry prof. K. B o h d a n o w i c z a Polskie T ow arzystw o Geologiczne zorganizow ało dw a zjazdy: w K atow icach (w 1925 r.) i w W il­

n ie (1926 r.). P ierw szy z nich, urządzony z in icjaty w y prezesa T o w arzy st­

wa, m iał c h a ra k te r geologiczno-surow cow y. W czasie zjazdu zapoznano się z budow ą geologiczną G órnośląskiego Z agłębia W ęglowego oraz zagad­

n ieniam i surow ców m in eraln y ch tego regionu. G łów ny re fe ra t w ygłosił w y b itn y znaw ca zagadnień w ęgla kam iennego w ic e d y re k to r Państw ow ego In s ty tu tu Geologicznego inż. S tefan C z a r n o c k i , w ycieczki prow adzili d r A rnold M a k o w s k i i inż. S tan isław D o k t o r o w i c z - H r e b n i - c k i. Prócz zw iedzenia teren ó w w ęglow ych, m. in. kopalni „Jow isz” i n ie ­ dostępnej już dzisiaj od k ry w k i z pokładem w ęgla „R ed en ” 14-m etrow ej m iąższości, u czestnicy zjazd u zw iedzili k o p a ln ię c y n k u i o ło w iu „ S z a rle j”

o ra z 'teren y d a w n y c h k o p a lń o ło w ian o -cy ń k o w y ch i żelazn y ch w okolicy T a rn o w sk ic h Góir.

W ro k u n astęp n y m utw o rzo n y został oddział Pol. Tow. Geologicznego w W ilnie z prof. B ronisław em R y d z e w s k i m jako przew odniczącym . S taran iem tego nowego oddziału, a w szczególności jego przew odniczącego i prof. M ieczysław a L i m a n o w s k i e g o było zorganizow anie zjazdu w ileńskiego, k tó ry objął czw artorzędow e, trzeciorzędow e i kredow e u tw o ­ ry okolic W ilna i G rodna.

Na zjeździe w W ilnie dokonano now ych w yborów . P rzew odniczącym Z arządu G łów nego został prof. J a n N o w a k , zastępca przew odniczącego prof. K arol B o h d a n o w i c z , stanow isko sek retarza objął d r F ranciszek B i e d a . C złonkam i now ego Z arząd u w y brano prof. W. G o e t l a , dr L. K o w a l s k i e g o , prof. S. K r e u t z a , prof. Z y g m u n ta R o z e n a i prof. J. S m o l e ń s k i e g o ; w ciągu ro k u dokooptow ani zostali W.

S z a j n o c h a i Czesław K u ź n i a r .

W ybór now ego przew odniczącego n iezm iernie ożyw ił działalność to w a ­ rzystw a. Prof. J a n N o w a k b y ł pow ażnym uczonym , zasłużonym zw łasz­

cza sw ym i pionierskim i p racam i z zak resu tek to n ik i K a rp a t, i cieszył się w ielkim a u to ry te te m w śród ogółu polskich geologów. D zięki jego dużem u talen to w i o rg an izacy jn em u działalność Polskiego T ow arzystw a Geologicz­

nego w czasie jego n iep rzerw an ej 13-letniej kadencji, trw a ją c e j do w y ­

b u ch u w o jn y św iatow ej, rozw ijała się coraz to pom yślniej. P rof. J. N o- w a k b y ł duszą k rak o w sk ich zeb rań naukow ych, k tó ry m przew odniczył, b io rąc zaw sze u d ział w d y s k u s ji z w ro d zo n y m sobie te m p e ra m e n te m p o le ­ m icznym , co odnosiło się rów nież do ogólnopolskich zjazdów naukow ych, k tó ry ch za jego kad en cji odbyło się 11. Je d y n ie Zjazd, k tó ry m iał się odbyć w K ielcach w 1939 r. nie m ógł dojść do sk u tk u przez w y b u ch w ojny i h itlero w sk i n ajazd n a Polskę.

Czasowo, w pierw szy ch trzech latach, siedziba T o w arzy stw a p rzen ie­

siona została do lokalu P aleontologii U J, k tó rej k iero w n ik iem b y ł prof.

N o w a k . Po śm ierci prof. W. S z a j n o c h y (1928 r.) i objęciu przez prof. J. N o w a k a Z ak ład u Geologii siedziba T o w arzy stw a w róciła do daw nego lo k alu p rz y ul. św . A n n y 6.

P rzed staw iciele Pol. Tow. G eologicznego ju ż w okresie m ięd zy w o jen ­ n ym b ra li udział w m iędzynarodow ych kongresach i zjazdach geologicz­

nych, n aw iązując bezpośrednie k o n ta k ty z uczonym i zagranicznym i.

N a szczególną uw agę zasługuje udział delegacji T o w arzy stw a w M ię­

dzynarodow ym Zjeździe G eologicznym w 1928 r. w K openhadze, pośw ię­

conym zagadnieniom czw artorzędu. P rezes Pol. Tow. G eologicznego prof.

J. N o w a k i przew odniczący O ddziału W arszaw skiego prof. J a n L e w i ń ­ s k i zgłosili im ieniem delegacji polskiej w niosek dotyczący pow ołania m iędzynarodow ego zrzeszenia dla skoordynow ania b ad ań n ad czw arto rzę­

dem w E uropie. R egulam in pow ołanego zrzeszenia L ’Association pour Vétude du Quaternaire Européen opracow ał prezes T ow arzystw a prof. Ja n N o w a k . Zrzeszenie to, k tó re później p rzyjęło nazw ę M iędzynarodow ej Asocjacji C zw artorzędu (International Quaternaire Association — sk ró t INQUA) stało się pow ażnym organem M iędzynarodow ych K ongresów G eo­

logicznych. Zjazdow i INQUA, k tó ry odbył się w L eningradzie w 1932 r., Pol. Tow. G eologiczne pośw ięciło sp ecjaln y zeszyt to m u V III Rocznika.

Pow ażne s tra ty poniosło to w arzy stw o w okresie o kupacji h itlero w sk iej.

Z m arło lu b zginęło w w alkach z najeźdźcą i w obozach k o n cen tracy jn y ch w ielu członków T ow arzystw a. W szczególności niep o w eto w an ą s tra tą by ła śm ierć prof. J a n a N o w a k a , k tó ry zm arł (18. II. 1940 r.) w k ilk a dni po pow rocie z h itlerow skiego obozu koncentracyjnego, do którego został w yw ieziony w raz z in n y m i profesoram i i pracow nikam i n au k o w y m i U n i­

w e rsy te tu Jagiellońskiego i A kadem ii G órniczej w K rakow ie. Z nacznem u zdew astow aniu uległa b ib lio tek a i arch iw u m to w arzy stw a. W ty m okresie, poza kilkom a ta jn y m i posiedzeniam i z n aukow ym i referatam i, organizow a­

n y m i w p ry w a tn y m m ieszkaniu jednego z członków 1, działalność to w a ­ rzy stw a m usiała całkow icie ustać.

Ju ż je d n a k w p arę m iesięcy po u w o ln ien iu k ra ju od o k u p a n ta h itle ro w ­ skiego (1945) w znow iono w K rakow ie działalność T ow arzystw a, pow ołując now y Z arząd, z przew odniczącym prof. S tefan em C z a r n o c k i m ; obo­

w iązki se k reta rz a objął K azim ierz M a ś l a n k i e w i c z . W ro k u n a stę p ­ nym (1946) w znow ił działalność O ddział W arszaw ski, którego p rzew o d n i­

czącym został prof. J a n S a m s o n o w i c z . W ykaz przew odniczących Za­

rząd u G łów nego Pol. Tow. Geologicznego i sek retarzy g en eraln y ch podaje tab ela 1.

D ziałalność Polskiego T ow arzystw a G eologicznego szła od sam ego po­

czątku w trzech k ieru n k a c h : regularnego u rząd zan ia posiedzeń n au k o -

1 F. B i e d a , C zterdziestolecie Polskiego T ow arzystw a G eologicznego, 1921— 1961.

Rocz. Pol. Tow. Geol., 32, K raków 1962.

T a b e l a 1

Przew odniczący i sekretarze Zanządu G łównego Polskiego T ow arzystw a G eologicznego

Przew odniczący Okres prezesury Sekretarze

t W ładysław Szajnocha 24.IV.1921—2.VII.1924 W ładysław Ż elechow ski

t K arol Bohdanow icz 2.VII.1924—4.VII.1926 ₉₉

t Jan Nowak 4. VII.1926—18.11.1940 Franciszek B ieda (do 1929) K am ila Skoczylas-

-C iszew ska (1929—1931)

Marian K siążkiew icz (1931—1939)

t Stefan Czarnocki 4.VI.1945—6.1.1947 K azim ierz M aślankiew icz t W ojciech Rogala 6.1.1947—4.V.1947

Marian K siążkiew icz 4.V.1947—23.VIII.1951 y >

Franciszek Bieda 23.VIII.1951— 19.V.1957 Krzysztof B irkenm ajer t Henryk Sw idziński 19.V.1957—23.VI.1969 Stanisław C zarniecki

(do 1961)

R afał Unrug (1961—1969) K azim ierz M aślankiew icz 21.VIII.1969 R afał Unrug

w ych z odczytam i i dyskusją, organizow ania ogólnopolskich dorocznych zjazdów n aukow ych i działalności w ydaw niczej.

P osiedzenia naukow e, k tó re w pierw szym okresie odbyw ały się tylko w K rakow ie, w m iarę rozw oju T ow arzystw a organizow ane b y ły i w u tw o ­ rzonych oddziałach w in n y ch m iejscow ościach. Ju ż w okresie p rzed w o jen ­ ny m pow stały oddziały w e Lw ow ie (1923), w W arszaw ie (1923), w W ilnie (1926) i w B orysław iu (1928). Z w ym ienionych oddziałów szczególnie czyn­

ny był w okresie p rzed w o jen n y m oddział w e Lwowie.

Z każdym rokiem w zrastała liczba członków T ow arzystw a. W 1923 r.

w ynosiła ona 73 osoby, w 1939 r. w zrosła do blisko 200 osób. Szczególnie w okresie pow ojennym , w k tó ry m n a stą p ił w ielki rozw ój geologii w P o l­

sce, liczba członków Polskiego T ow arzystw a Geologicznego szybko się po­

w iększała. W 1951 r., k ied y prócz oddziałów w K rakow ie i w W arszaw ie pow stał now y w e W rocław iu, liczba członków T ow arzystw a przekroczyła 300 osób. W n astęp n y ch la ta c h p o w stają now e oddziały, a tak że pozostające pod ich opieką m niejsze p la c ó w k i (koła) 2. W ro k u ju b ileu szo w y m (1971) czy n n e s ą oddziały: 1. G d ań sk i (z sied zib ą w Sopocie), 2. G ó rn o śląsk i (z (sie­

dzibą w Sosnowcu), 3. K rak o w sk i (Kraków), 4. Ś w iętokrzyski (z siedzibą w K ielcach), 5. W arszaw ski (W arszawa), 6. W rocław ski (W rocław), 7. Ziem i Rzeszow skiej (z siedzibą w Jaśle). P onadto czynne są koła: w L ublinie, O lsztynie, w Pile, w Szczecinie oraz koło Ziem i L ubuskiej w Z ielonej Górze. Siedzibą Z arządu G łów nego jest od sam ego początku istn ien ia to ­ w arzy stw a K raków , stanow iący n iezm iennie jed en z n aj czynniej szych ośrodków .

2 W. G o e t e l , Polskie Tow arzystw o G eologiczne w 10-leciu P olski Ludowej.

Rocz. Pol. Tow. Geol., 24, K raków 1954. H. S w i d z i ń s k i, D ziałalność i rola P o l­

skiego T ow arzystw a G eologicznego. Nauka Polska, R. XI, W arszaw a 1963. H. S w i - d z i ń s k i, P olskie Tow arzystw o G eologiczne w X X -leciu Polski Ludowej. Rocz. Pol.

Tow. Geol., 34, Kraków 1964.

Od 1963 r. utw orzono ponadto sekcje specjalistyczne, k tó ry ch członka­

m i są igeologowie z c ałej P olski. W o s ta tn ic h sześciu la ta c h p o w o łan o 7 sek ­ cji: 1. sedym entologiczną (K raków 1964) — przew odniczący doc. d r habil.

A ndrzej Ś 1 ą c z k a, 2. tektoniczną (W rocław 1965) — doc. d r habil. W oj­

ciech G r o c h o l s k i ; sekcja ta przeniesiona została w 1967 r. do K ra ­ kow a (przew odniczący prof. A dam T o k a r s k i ) , a n astęp n ie (1970) do P iły (przew odniczący m g r inż. L u dgierd C i m a s z e w s k i ) , 3. sekcję ge­

nezy złóż ru d (K raków 1966) — przew odniczący doc. dr habil. inż. Czesław H a r a ń c z y k , 4. sekcję geofizyki (K raków 1966) — przew odniczący m gr K rzysztof S o j k a , 5. hydrogeologiczną (W arszaw a 1968) — p rzew o d n i­

czący dr T adeusz M a c i o s z c z y k , 6. straty g raficzn ą (W arszaw a 1970)

— przew odniczący prof. H en ry k M a k o w s k i , 7. sekcję geologii m a te ­ m atycznej (K raków 1970) — przew odniczący doc. d r habil. inż. R afał U n r u g. Spośród w ym ienionych sekcji specjalistycznych najżyw szą dzia­

łalność w ykazały sekcje sedym entologiczną, tektoniczna, sekcja genezy złóż ru d oraz sekcja geofizyki.

Z adaniem Sekcji Sedym entologicznej je st w y m ian a poglądów i do­

św iadczeń dotyczących osiągnięć sedym entologii, k ieru n k ó w jej rozw oju i m etod zarów no w odniesieniu do osadów w spółczesnych, jak i kopalnych oraz zw iązanym z nim i w ystępow aniem surow ców m in eraln y ch . G łów nym środkiem do realizow ania pow yższych zadań Sekcji są organizow ane d y ­ skusje terenow e.

P ie rw sz a w ycieczka te re n o w a sek cji se d y m e n to logicznej o d b y ła się ju ż w czerw cu 1965 r., w czasie k tó r e j d e m o n s tro w a n y b y ł flisz k u lm u okolic G łubczyc. W ty m sam ym ro k u odbyła się dru g a w ycieczka d o ty ­ cząca p ro b lem aty k i sed y m en tacy jn ej i p e tro g ra fii u tw o ró w tra n sg re sy w - nych to rto n u oraz skał w ęglanow ych górnej ju ry n a obrzeżeniu G ór Ś w ię­

tokrzyskich. W r. 1966 odbyły się dw ie w ycieczki — n a k red ę rejo n u M iechowa i w apienie cieszyńskie okolic G oleszow a oraz n a k re d ę i kulm niecki p rzed su d eck iej. P onadto odbyło się pierw sze sym pozjum naukow e w G dańsku pośw ięcone w spółczesnym procesom sed y m en tacy jn y m w s tre ­ fie lito raln ej południow ego B ałtyku. W r. 1967 odbyły się trz y w ycieczki z n a stęp u jącą p ro b lem aty k ą: m ioceńska sed y m en tacja sa lin a rn a w W ie­

liczce, sed y m en tacja osadów dotyczących k am b ru , pstrego piaskow ca i Sar­

m a tu igórneigo G ór św ię to k rz y sk ic h , o ra z se d y m e n ta c ja osadów k la sty c z - n y ch w e rfe n u -re ty k u i liasu . W r . 1968 te m a ta m i w y cieczek b y ły : se d y ­ m e n ta c ja , s tr u k tu r y i p>aleogeografia osadów fliszo w y ch p o lsk ic h K a rp a t, se d y m e n ta c ja osadów górnego k a rb o n u G órnośląskiego Z agłębia W ęglo­

w ego oraz se d y m e n ta c ja osad ó w ew aporyitow ych p e rm u w re jo n ie K u jaw . W r. 1969 zo rg an izo w an o tr z y w ycieczki, o b e jm u ją c e te m a ty k ę : se d y m e n ­ ta c ja c z w a rto rz ę d o w y c h żw irów m o laso w y ch n a p rz e d p o lu Kartpat, se d y ­ m e n ta c ja osadów d e try ty c z n y c h i trzecio rzęd o w y ch w ęgli b ru n a tn y c h D olnego Ś ląska, o raz se d y m e n ta c ja fliszo w a w p ie n iń sk im p asie sk a łk o ­ w ym . W r. 1970 p ie rw sz a m ięd zy n aro d o w a w ycieczka zo rg an izo w an a w ra m a c h Sekcji, d o ty c z y ła tra n s g re s ji eocenu w K a rp a ta c h w e w n ę trz ­ n y ch n a te re n ie P o lsk i i C zechosłow acji.

D yskusje teren o w e organizow ane przez Sekcję S edym entologiczną spo­

ty k a ją się z dużym zain tereso w an iem n ie tylko sedym entologów , ale i geo­

logów złożowych. N a w ielu bow iem w ycieczkach poza zagadnieniam i sedy- m entologicznym i p rzed staw ia się rów nież w y n ik i kom pleksow ych o p ra­

cow ań skał osadow ych u w zględniających i ich znaczenie użytkow e. Poza w ycieczkam i teren o w y m i Sekcja urząd za posiedzenia n au k o w e z re fe ra ­ tam i z dziedziny sedym entologii.

Z adaniem S ekcji T ektonicznej, po w stałej z in ic ja ty w y O ddziału W ro­

cław skiego, je st w y m ian a poglądów i dośw iadczeń w zak resie tek to n ik i ze szczególnym uw zględnieniem b ad ań stru k tu ra ln y c h , stosow anych w S u ­ d etach (m ezostruktury), zainicjow anych przez prof. H. T e i s s e y r e’a.

W czasie tr w a n ia 'k adencji pierw szeg o Zarządiu S ekcji (1965— 1967) pod p rzew odnictw em doc. d r W. G r o c h o l s k i e g o członkow ie S ekcji w y ­ głosili kilkanaście p relek cji na te m a ty tektoniczne. W 1967 r. zorganizo­

w ano na P rzełęczy Ju gow skiej w G órach Sow ich trzy d n io w ą k o n feren cję z w ycieczkam i terenow ym i, pośw ięconą w y n ik o m now ych b ad ań w G órach Sow ich i północnej części m etam o rfik u kłodzkiego. W ram ach p racy S ekcji opracow ano p ro je k t dziesiętnej k lasy fik acji polskich term in ó w do słow nika tektonicznego oraz kon sp ek t podręcznika tek to n ik i.

W w y n ik u n aw iązan ia w spółpracy z W ydaw nictw am i G eologicznym i w ydane zostały: P rzekroje geologiczne przez S u d e ty Zachodnie i Śro d ko w e (w op raco w an iu W. G r o c h o l s k i e g o ) i P rzew o d n ik Geologiczny po Sudetach (praca zbiorow a pod red ak cją W. G r o c h o l s k i e g o ) .

W czasie trw a n ia d rugiej k adencji S ekcji (1967— 1970) pod przew o d ­ n ictw em prof. A. T o k a r s k i e g o członkow ie S ekcji w ygłosili ponad dw adzieścia re fe ra tó w . W 1968 r . odlbyła się w B ieszczadach trz y d n io w a k o n feren cja pośw ięcona zagadnieniom „specyfiki tek to n iczn ie zaangażo­

w anej stre fy p rzeddukielskiej w ram ach budow y B ieszczadów ” . W czasie w ycieczek terenow ych, uczestnicy zapoznali się z p ro b lem aty k ą fa łd u Iw o­

nicza i jego przedpola oraz z zagadnieniam i naftow o^poszukiw aw czym i s tr u k tu r y U strz y k D olnych.

W 1970 r. odbyła się w P ile trzy d n io w a k onferencja, n a k tó rej w ygło­

szono szereg referató w zw iązanych z te k to n ik ą Ziem Z achodnich i P ó ł­

nocnych i z głębokim i w ierceniam i. U czestnicy zapoznali się n a m iejscu z m ateriałam i najgłębszego w iercen ia w Polsce (ponad 5000 m) w stre fie Chojnic. O pozytyw nej działalności S ekcji św iadczy w zrost jej członków z d w udziestu osób do pięćdziesięciu.

Z adaniem S ekcji G enezy Złóż Rud, utw orzonej w K rakow ie w 1966 r., je s t w y m ian a poglądów i dośw iadczeń dotyczących poznania i pogłębiania znajom ości procesów prow adzących do u tw o rzen ia złóż ru d o raz rozsze­

rzan ia w iedzy o złożach.

D otychczasow a p ra c a te j sefecji p o lq g ała p rz e d e w iszystkim n a organizow aniu całodziennych specjalistycznych sesji n aukow ych dla p rz e ­ d y sk u to w an ia w y b ra n y c h zagadnień złożow ych w oparciu o now e w y n ik i b ad ań . Z organizow ano d o ty ch czas 9 se s ji n au k o w y ch , w ty m c z te ry d w u ­

dniow e w B ytom iu, K ielcach, O lkuszu i Sobótce. D w ie spośród sesji k ra ­ kow skich b y ły pośw ięcone om ów ieniu w y n ik ó w p ra c polskich geologów złożow ych za granicą, w dw óch pozostałych refero w an o w y n ik i p rac do­

tyczących złóż polskich. S esje w B ytom iu i O lkuszu pośw ięcone b y ły p ro b ­ lem atyce b ad an ia złóż ru d cynku i ołowiu. Połączone b yły one ze zjazdem do kopalni im . L. W aryńskiego i kopalni B olesław i zapoznaniem się ze złożam i cynku i ołowiu. S esja kielecka pośw ięcona b y ła geologii, genezie i m etodyce poszukiw ań złóż p o lim etali oraz p iry tu i sy d e ry tu ty p u R udek w G órach Ś w iętokrzyskich. Sesja w Sobótce sku p iała się w okół p ro b le­

m aty k i m in eralizacji endogenicznej w m asyw ach skał u ltrazasad o w y ch D olnego Śląska. U czestnicy sesji zw iedzili kopalnię m ag n ezy tu w W irach, ło m y w Sobótce, N asław icach, Jo rd a n o w ie i G rochow ie. S esja w 1970 r.

(w K rakow ie) objęła obok zagadnień zw iązanych z obszarem śląsk o -k ra- kow skim także te m a ty k ę o ch arak terze ogólnym , zw iązaną z genezą złóż.

N a w ym ienionych sesjach wygłoszono 37 referató w , pośw ięcając w iele

czasu n a p rzed y sk u to w an ie ro zp atry w an y ch zagadnień. W iększość re fe ra ­ tów została n astęp n ie opublikow ana w p rasie fachow ej.

Z okazji M iędzynarodow ego K ongresu Geologicznego (1968 r.) zorga­

nizow ano w raz z geologam i z kopalni B olesław i P rzed sięb io rstw a Geolo­

gicznego w K rakow ie ekspozycję pośw ięconą złożom ru d cynku i ołow iu obszaru śląsko-krakow skiego, k tó rą zw iedziło w ram ach w ycieczek k o n ­ gresow ych 60 geologów złożow ych z całego św iata.

M iarą z a in te re so w a n ia i u d ziału w p ra c a c h sek cji m oże być w zrastająca liczba uczestników (93 osób w IV sesji w K rakow ie). Sekcja u trz y m u je stały zw iązek z International Association on Genesis of Ore Deposits (IAGÓD), p rz y czym przew odniczący sesji je s t re p re z e n ta n te m P o lsk i w te j m ięd zy n aro d o w ej o rganizacji.

S ek cja G eofizyki, k tó re j p o w sta n ie p rzy czy n iło się zn acznie do w z ro s­

tu liczby członków , zo rg an izo w ała sw o je d e le g a tu ry w K ato w icach i To­

ru n iu . P lo n em p ra c y se k c ji było zo rg an izo w an ie c z te re c h k ilk u d n io w y c h sym pozjów , a p o n a d to n a licznych p o sied zen iach n a u k o w y ch 'były p rz e d ­ sta w ia n e bieżące w y n ik i b adań.

S ek cja H y d ro g eo lo g iczn a bierzd ży w y u d z ia ł w p ra c a c h O ddziałów p o p rzez re fe r a ty n a u k o w e je j członków z d zied zin y h y d ro g e o lo g ii; o rg a ­ nizo w an e są ró w n ież w ła sn e sy m p o zja n au k o w e. S y m p o zja ta k ie o d b y w a ją się m. in. podczas Z jazdów N au k o w y ch T o w a rz y stw a w zbogacając p ro b le ­ m a ty k ę n a u k o w ą o zag ad n ien ia hydrogeologiczne.

W 1969 r., jeszcze p rzed fo rm aln y m u tw o rzen iem S ekcji Geologii M a­

tem atycznej, sta ra n ie m O ddziału K rakow skiego odbyła się sesja naukow a p ośw ięcona „ n ie k tó ry m zasto so w an io m m etod m a te m a ty c z n y c h w geolo­

gii” , n a k tó rej w ygłoszono 15 referató w .

S tały rozw ój T ow arzystw a w okresie p ow ojennym d a tu je się od ob ję­

cia k iero w n ictw a T ow arzystw a przez prof. d r M arian a K s i ą ż k i e w i - c z a (w 1947 r.), po k tó ry m (od 1951 r.) T ow arzystw em k iero w ał prof.

d r F ran ciszek B i e d a , późniejszy długoletni re d a k to r Rocznika. N a j­

w iększy jed n a k okres rozw oju Polskiego T ow arzystw a p rzy p ad a n a k a ­ dencję prof. d ra H en ry k a S w i d z i ń s k i e g o , k tó ry stanow isko prezesa T ow arzystw a zajm ow ał n iep rzerw an ie przez 12 la t (1957— 1969). K res Jego owocnej p racy dla Polskiego T ow arzystw a położyła n iespodziew ana śm ierć, k tó ra głęboką żałobą o k ry ła T ow arzystw o i ogół polskich geologów.

P ierw szy p o w ojenny O gólnopolski Z jazd odbył się w 1946 r. n a O dzy­

skanych Ziem iach Z achodnich w Solicach (obecnie Szczaw no-Zdrój). Cho­

dziło o zapoznanie polskich geologów z ty m now ym regionem , dokonaniem p rzeglądu dotychczasow ych w yników p rac geologów niem ieckich i w y ty ­ czeniem k ie ru n k u dalszych p rac dla geologów polskich, k tó ry c h ju ż w stęp ­ ne p race na ty m te re n ie w ykazały, że w iele jeszcze pozostało do zrobienia na ty m polu. S pecjalnie n a Z jazd przygotow ane zostały m ap k i w podziałce 1 : 500 000, M. K s i ą ż k i e w i c z a M apa Geologiczna S u d e tó w i R. K r a- j e w s k i e g o Mapa rozm ieszczenia złóż ru d n y c h na D o ln y m Śląsku. D al­

sze zjazdy w okresie pow ojennym , podobnie ja k p rzed w ojną, organizo­

w an e b y ły w k a ż d y m ro k u w in n y m reg io n ie k r a ju (tab. 3 ) 3. N iek tó re z nich m iały c h a ra k te r problem ow y, ja k Z jazd w 1952 r. pośw ięcony za­

gadnieniom plejstocenu. Szczególnie w o statn ich la ta c h te m a ty k a zjazdów obejm ow ała obok geologii danego regionu tak że p ro b lem aty k ę surow ców m in e ra ln y c h , ja k np. X X X V II Z jazd w K ato w icach (1964) P r o b le m y geo­

3 St. K r a j e w s k i , Zjazdy Polskiego T ow arzystw a G eologicznego (1921—1952).

Prz. geol., W arszawa 1953, z. 5.

logiczne i surowcow e Górnośląskiego O kręgu P rzem ysłow ego, X X X V III Z jazd w T arn o b rzeg u (1965), X L Z jazd w Z gorzelcu (1967) Geologia i s u ­ row ce m ineralne S u d e tó w Zachodnich, X LI Z jazd w K oninie (1969) B u ­ dow a geologiczna i surowce m ineralne K u ja w i w schodniej W ielko p o lski oraz o statn i X L II Z jazd w L ublinie (1970) B u dow a geologiczna i surowce

m in e ra ln e L u b e ls z c z y z n y .

Prócz zjazdów ogólnopolskich n iek tó re z oddziałów zorganizow ały m niejsze zjazdy regionalne w ostatn ich latach, przeznaczone głów nie dla członków O ddziału, z udziałem jed n a k i członków in n y ch oddziałów, in te ­ resu jący ch się dan ą tem aty k ą.

W zw iązku ze w z ra sta ją c ą liczb ą członków T o w a rz y stw a zw iększe­

n iu ulega i liczba uczestników zjazdów ogólnopolskich, w ynosząca w o sta t­

n ic h ¡kilkunastu la ta c h śre d n io od 200— 300. L iczba u czestn ik ó w lo k a ln y c h zjazdów organizow anych przez n iek tó re oddziały, ja k i sek cje sp ecjali­

styczne, je st p aro k ro tn ie m niejsza.

W okresie p ow ojennym szereg zjazdów zorganizow ano n a O dzyskanych Z iem iach Z achodnich, a m ianow icie w różnych częściach S u detów (1946, 1951, 1957, 1967) i w Szczecinie (1955). W ogólnopolskich zjazdach n au k o ­ w ych Polskiego T ow arzystw a Geologicznego b io rą udział rów nież i goście zagraniczni, niek ied y w znacznej liczbie, ja k np. w Zjeździe w Z akopanem (1959) — 84 osób, w D u szn ik ach (1957) — 36, w K ielcach (19-62) — 27, w Z aw oi (1966) — 40.

Liczba członków T o w arzy stw a (w edług sta n u z d n ia 31 g ru d n ia 1970 r.) o siąg n ęła 1387 osób, co sta n o w i k ilk a k ro tn e p ow iększenie staniu członków okresu przedw ojennego. W okresie 50-lecia godność członka honorow ego nadano 20 osobom (tab. 2). W o statn im czasie liczba odczytów zorganizo­

w an y ch przez Polskie T ow arzystw o G eologiczne p rzekroczyła sto rocznie.

Prócz posiedzeń n au k o w y ch z odczytam i w n ie k tó ry c h oddziałach, zw łasz­

cza w krakow skim , w rocław skim i w arszaw skim zorganizow ano w o sta t­

nich k ilk u n a stu latach cykle odczytów p o p u larn o n au k o w y ch dla szerszego ogółu np. Geologia Polski, S u row ce m ineralne itp.

O rganem oficjalnym T ow arzystw a je st R o czn ik Polskiego T o w a rzy stw a Geologicznego (A nnales de la Société G éologique de Pologne), u k azu jący się aż do pierw szych la t pow ojennych w postaci poszczególnych tom ów, a n astęp n ie w 4 zeszytach rocznie. W R o c zn ik u ogłaszane są zasadniczo p race au to ró w polskich, dotyczące te m a ty k i zw iązanej z geologią Polski, w języ k u polskim ze streszczeniam i w językach kongresow ych. N iekiedy prace o ch arak terze ogólnym p u blikow ane są w języ k u obcym ze stre sz ­ czeniem polskim . W R o c zn ik u Pol. Tow. Geologicznego zam ieszczane są tak że nieraz prace a u to ró w obcych; szczególnie w iele zaw iera ich tom X X X IX (1969), pośw ięcony pam ięci w y b itn eg o polskiego paleontologa Jó ze­

fa G r z y b o w s k i e g o i w y d an y w 100 rocznicę jego urodzin.

Ponadto Pol. Tow. G eologiczne w ydało dw a to m y dużej m onografii W. F r i e d b e r g a M ięczaki m ioceńskie z ie m polskich oraz 3 tom y R e ­ gionalnej Geologii Polski, o b ejm ujące K a rpaty, Region L ubelski i S u d e ty pod naczelną red ak cją M. K s i ą ż k i e w i c z a .

W zw iązku ze zjazdam i Pol. Tow. Geologicznego zaczęto w okresie po­

w o jen n y m opracow yw ać k ró tk ie przew odniki zjazdow e, zaznajam iające uczestników zjazdu z jego tem aty k ą, tra sa m i w ycieczek i objaśnieniam i najw ażn iejszy ch odsłonięć. B yły one po zjeździe p rzed ru k o w y w an e w R ocz­

niku . Od k ilk u la t — dzięki w spółpracy i życzliw em u stan o w isk u C e n tra l­

nego U rzędu G eologii i In s ty tu tu Geologicznego o raz W yd aw n ictw G eolo­

gicznych — w y d aw an e są obszerne przew odniki zjazdow e, o bejm ujące

T a b e l a 2 CZŁONKOW IE HONOROW I

KRAJOWI

Im ię i nazw isko M iejsce zam ieszkania Rok p ow ołania

t Karol B ohdanow icz W arszawa, Kraków 1946

t S tanisław J. Thugutt W arszawa, Kraków 1946

Roman K ozłow ski W arszawa 1950

t W ładysław Szafer K raków 1950

t Jan Czarnocki W arszaw a 1951

t Jan Sam sonow icz W arszaw a 1951

Marian Książikiewicz Kraków 1956

f K onstanty T ołw iński Zakopane 1957

W alery G oetel Kraków 1959

Franciszek Bieda Kraków 1961

t Stanisław K rajew ski W arszawa 1963

Ludw ik Saw icki W arszawa 1964

H enryk T eisseyre W rocław 1964

Edward Passendorfer W arszawa 1965

, ZAGRANICZNI

t Maurice Lugeon Lozanna 1937

t H elge G. Baoklund Uipsala 1946

A a m e Laitakari H elsinki 1946

t Paul N iggli Zurych 1946

Ragnar Sandegren Sztokholm 1946

Eric H. O. Stensió Sztokholm 1946

t Radim K ettner Praga 1958

Oleg S. W iałow L w ów 1961

M iltiade FilŁpescu Bukareszt 1962

Ekim B oncev Sofia 1963

Georghe M urgeanu Bukareszt 1964

Dim itrij Andrusov Bratysław a 1967

M ichel D urand-D elga Paryż 1967

Dim itrij W. N aliw kin Leningrad 1967

E. K. W alton Edinburgh. St. A ndrew s 1967

N ikołaj B. W assojew icz Leningrad 1967

t Jean O uvillier Paryż 1969

Josef Svoboda Praga 1970

obok szczegółowych opisów tra s i odsłonięć, ilu stro w an y ch m apkam i, szki­

cami i profilam i geologicznym i, a n ieraz i zdjęciam i fotograficznym i, tak że głów ne re fe ra ty w prow adzające w te m a ty k ę zjazdu.

D rogą w y m ian y z zagranicznym i to w arzy stw am i geologicznym i, roz­

poczętej w 1923 r., P olskie T ow arzystw o G eologiczne o trzy m u je czasopis­

m a zagraniczne, k tó ry c h liczba p rzekroczyła ju ż 400. Pozw oliło to n a stw o ­ rzenie p rzy T ow arzystw ie biblioteki, k tó ra — po n ajw ięk szej w Polsce

T a b e l a 3 Zjazdy N aukow e Polskiego Tow arzystw a G eologicznego

Nr Rok

M iejsce Tem atyka naukow a

Zjazdu

1921 K ielce

II 1922 Cieszyn

III 1923 W arszawa

IV 1923 Poznań

V 1924 L w ów

VI 1925 K atow ice

VII 1926 W ilno

VIII 1928 L w ów

IX 1929 Szczaw nica

X 1930 Zakopane

XI 1931 N ow ogródek

XII 1932 K raków —

—Jaworzno XIII 1933 Sandom ierz —

—Spała

XIV 1934 W orochta—

—Jarem cze

XV 1935 G dynia—

—Grudziądz

XVI 1936 L w ów

XVII 1937 Zaleszczyki

XVIII 1938 Cieszyn

X IX 1946 Solice—

—W ałbrzych

X X 1947 K ielce—

—C hęciny

X X I 1948 Toruń—

—W łocław ek X X II 1949 K raków —

—K rościenko—

—K atow ice X X III 1950 Iw onicz X X IV 1951 W ałbrzych

X X V 1952 W arszaw a—

—Kazim ierz D olny

Paleozoik zachodniej części Gór Ś w ię­

tokrzyskich

K arpaty zachodnie, G órnośląskie Zagłę­

bie W ęglow e

Problem y geologii czwartorzędu

G eologia W ielkopolski i K ujaw ; czw ar­

torzęd, jura i perm skie egzem aty solne Trzeciorzęd, m ezozoik i paleozoik P o­

dola, Kanpaty fliszow e

G órnośląskie Zagłębie W ęglow e

Czwartorzęd, trzeciorzęd i kreda okolic W ilna i GrodTia

Podole i W ołyń, trzeciorzęd i skały kry­

staliczne

P ien iń sk i pas skałkow y Tatry

Czwartorzęd, trzeciorzęd i kreda

Paleozoik, m ezozoik i trzeciorzęd oraz flisz okolic Krakowa

Paleozoik i m ezozoik północno-w schod- niej i północno-zachodniej części Gór Św iętokrzyskich

Karpaty w schodnie, Czarnohora, Pokucie G eologia pobrzeża B ałtyku

Miocen okolic Lw owa, Karpaty fliszow e w okolicy Sambora

Paleozoik i m ezozoik p łyty Podola Beskidy Śląskie (Karpaty fliszow e) Kreda Opola, Sudety Środkow e

Centralna i południow o zachodnia część Gór Św iętokrzyskich (paleozoik, m ezozoik, miocen)

Czwartorzęd Pom orza i M azowsza, jura i perm (sól) na K ujaw ach

N eogen Podhala, m ezozoik i karbon rejo­

nu krakow sko-śląskiego

Karpaty K rośnieńskie i D ukielskie Środkowa i zachodnia część Sudetów Stratygrafia polskiego czwartorzędu, p lej­

stocen okolic W arszaw y i okolic K azim ie­

rza nad Wisłą, jura w Łukow ie

2 R o czn ik G e o lo g ic z n y T om X L I

o d . t a b . 3

Nr Rok

Zjazdu M iejsce Tem atyka naukow a

X X V I * 1953 W arszawa—

—Ostrow iec

M ezozoik p ółnocno-w schodniego zbocza Gór Św iętokrzyskich

X X V II 1954 Kraków Paleozoik i m ezozoik okolic K rakowa, Karpaty fliszow e koło W adowic

X X V III 1955 Szczecin Czwartorzęd i jura Pom orza Zachodniego X X IX 1956 Lublin Kreda, trzeciorzęd i czw artorzęd W yżyny

Lubelskiej

X X X 1957 D uszniki Sudety W schodnie

X X X I 1958 Gdańsk G eologia pobrzeża B ałtyku X X X II 1959 Zakopane Geologia Tatr i Podhala

X X X III 1960 Częstochowa M ezozoik pasm a Jury K rakow sko-C zęsto­

chow skiej

X X X IV 1961 Sanok K arpaty Sanockie, B ieszczady (flisz) X X X V 1962 K ielce P aleozoik Gór Św iętokrzyskich X X X V I 1963 Szczaw nica—

— Zakopane

Pien iń sk i pas skałkow y

X X X V II 1964 K atow ice Zagadnienia geologii karbonu i złóż w ęg ­ la kam iennego, geologii triasu i złóż cyn - kow o-ołow ian ych oraz problem atyka geo­

logiczna i surow cow a regionu górnoślą­

skiego

X X X V III 1965 Tarnobrzeg Problem atyka geologiczna m iocenu połud­

niow ego obrzeżenia Gór Św iętokrzyskich ze szczegónym uw zględnieniem złóż siarki X X X IX 1966 Zawoja G eologia regionu babiogórskiego (Karpaty

fliszow e)

XL 1967 Zgorzelec G eologia i surow ce m ineralne Sudetów Zachodnich

XLI 1969 K onin Budow a geologiczna i surow ce m ineralne Ziem i K ujaw skiej

XLII 1970 Lublin Budow a geologiczna i surow ce m ineralne Lubelszczyzny

* X X V I Zjazd. (1953) b y ł 'zorg a n izo w a n y p r z e z C en tr a ln y U rząd G e o lo g ii p rzy u d z ia le P o l­

s k ie g o T o w a r z y stw a G e o lo g ic z n e g o

B ibliotece In s ty tu tu Geologicznego — je st dru g ą w dziedzinie n a u k geolo­

gicznych w zakresie w y d aw n ictw periodycznych. N a koniec 1970 r. b iblio­

te k a p o sia d a 17 988 je d n o ste k , w ty m czasopism 11 102 a w y d a w n ictw z w a rty c h 4958 tom ów .

Prócz opisanej w y żej działalności, op ierającej się na statucie, którego n iek tó re postanow ienia w ciągu 50 la t ulegały p ew n y m zm ianom i u zu p eł­

nieniom , Polskie T ow arzystw o Geologiczne brało czynny udział w różnych akcjach na te re n ie Polski, zab ierając głos np. w spraw ie n au czan ia geologii czy o ch ro n y zabytków p rzy ro d y nieożyw ionej.

U tw o rzo n ą w 1964 r. n a g ro d ę im. L u d w ik a Z e j s z n e r a d la m ło d ­ szych pracow ników n aukow ych za n ajlep sze prace z zak resu n a u k geolo­

gicznych ogłoszone w R o czn iku przyznano: w 1962 r. — R yszardow i G r a -

d z i ń s k i e m u , w 1963 r. — H enrykow i T o m c z y k o w i i R afało w i U n r u g o w i , w 1964 r. — Je rze m u K ł a p c i ń s k i e m u , w 1965 r. — Jack o w i R u t k o w s k i e m u , w 1966 r. — T eresie Ś m i g i e l s k i e j r w 1967 r. — K arolow i B o j k o w s k i e m u , w 1968 r. — W iesław ow i N o w a k o w i .

U fu n d o w an ą w 1970 r. przez p an ią m g r L ucynę S w i d z i ń s k ą n a ­ grodę im. prof. H en ry k a Św idzińskiego za p race geologiczne z o b szaru K a rp a t i P ien in przyznano S tanisław ow i W ę c ł a w i k o w i .

N ag ro d ę n a u k o w ą im ie n ia K o n stan teg o T o ł w i ń s k i e g o za p r a c ę z d zied zin y geologii n a fto w e j o trz y m a ł w r o k u 1970 P io tr K a r n k o w - s k i.

P rzed staw iciele Polskiego T ow arzystw a Geologicznego b io rą u d z ia ł w m iędzynarodow ych kongresach geologicznych oraz w zjazdach i k o n ­ fe re n c ja c h to w arzy stw geologicznych in n y ch krajów , zw łaszcza z obozu socjalistycznego. W iąże się z ty m udział gości zagranicznych w zjazdach w Polsce, a tak że pow oływ anie w poczet członków honorow ych T ow a­

rz y stw a i w y b itn y ch geologów zagranicznych (tab. 2).

P olskie T o w arzy stw o G eologiczne b yło g o sp o d arzem IV K o n fe re n c ji p rz e d sta w ic ie li T o w arzy stw G eologicznych k ra jó w so cjalisty czn y ch , k tó r a o d b y ła się w Sosnow cu 10 w rz e śn ia 1964 r. U dział w n ie j w zięli d eleg aci to w a rz y stw geologicznych B u łg arii, C zechosłow acji, N iem ieckiej R e p u b lik i D em o k raty czn ej, W ęgier i P olski. T e m a te m o b ra d b y ł d alszy ro zw ó j w sp ó łp ra cy b ra tn ic h T o w arzy stw .

P olskie T o w arzy stw o G eologiczne p o zo staje pod o p iek ą P o lsk iej A k a ­ dem ii N auk, k tó ra rokrocznie p rzy zn aje T ow arzystw u subw encje, p rz e ­ znaczone głów nie n a działalność w ydaw niczą.

D otychczasow a działalność Polskiego T ow arzystw a G eologicznego i jego sta ły rozw ój w m inionym okresie 50-lecia pozw ala z optym izm em p a trz e ć n a jego dalszą przyszłość i losy.

PE3IO M E

A b to p npeflCTasjineT HCTopnio ocHOBaroia n o jitcK o ro recjiornH ecK oro OSmecTBa m ero p a3BMTMH b nepnofle 50-jierHH ero fleaTejitHocTM. 0 6 - mecTBO Sfcijio 0CH0BaH0 1921 ro^a, HHimiiaTHBy STOMy .zjaji npoc|). B jia - flbicjiaB III a ił ^h o x a, 3aBe,n;yioiii;Hii 3aBe,n;eHneM reojiorMM HrejuioHCKoro yHMBepcHTeTa; npocjp. III a ił h o x a 3aBeflbiBaji 06^in;ecTB0M b npoflOjnKe- hmm nepBbix HeTŁipex JieT 1921— 1924. Cjie^yiomMMM npeflceflaTejiHMH TjiaBHoro ynpaBJieHHH 6łijim: npo(J). K apjib B o r ^ a H o s i i H (1924—

— 1926) n npoc|). Hh H o b a k, KOTopbiił HenpepwBHo 3aBe,a;ŁiBaji paSoTa- mm oSmecTBa b npo,n;ojisceHMii 13 JieT, to 3HaHMT ,n;o Hanajia 2-oił MMpoBoił BOMHbl.

Bo BpeMH rHTJiepoBCKoił OKKynau;iiM 06in;ecTB0 noHecjio THscejiŁie no- TepM. MHorwe HJieHbi oSmecTBa CKOHHajiHCb mjim nornSjiii b 6opb6e c arpec- copoM h b KOHn;eHTpari;MOHHbix jiarepnx. HeB03MecTHB0ił noTepofł b oco- GeHHOCTM 6biJia KOHHMHa o^Horo M3 caMbix BbiflaK»in;pixca reojioroB u mho- rojieraero npe^ceflaTejin

nojibCKoro

2^*