Demokratyczny Przegląd Prawniczy : centralne czasopismo prawnicze poświęcone praktyce i wykładni prawa oraz służbie wymiaru sprawiedliwości, 1950.03 nr 3

EMOKRATYCZNY

R L ^ D R A W N I C Z Y

CENTRALNE CZASOPISM O PRAW NICZE POŚWIĘCONE PRAKTYCE I WYKŁADNI PRAWA ORAZ SŁUŻBIE WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI

numerze:

K o d e k s r o d z i n n y

Dr Sewer/n Szer, prof. U. Ł.

3 (og. zb. 53).

Numer zaw iera 64 strony druku.

M ARZEC 1950 r. ROK V I

C ena 100 zł

T R E Ś Ć Z E S Z Y T E :

S tr.

R a d y N aro d o w e — te re n o w y m i o rg anam i je d n o lite j w ła d z y

p a ń s t w o w e j ...1

D r S e w e ry n Szer, pro f. U . Ł . — K odeks R od zin n y . . . 3

Ig o r A n d re je w i J e rzy S a w ic k i — Społeczne niebezpieczeń­ stw o i bezprawność. D w a e le m e n ty przestępstw a w Polsce L u d o w e j . . . . . . . 16

K a z im ie rz C za jk o w s k i, sędzia S. A . — Z zagadnień orzecz­ n ic tw a k a r n e g o ...27

Doniosłe orzeczenie Sądu N a jw y ż s z e g o ... 37

Z N ad zo ru P r o k u r a t o r s k i e g o ...38

Z agad n ien ia sądow nictw a d la n ie l e t n ic h ... 40

C zyn P ie rw s zo m a jo w y w Sądach w Poznaniu . . . . 44

S praw o zd ania i recenzje W . W . — O d ia le k ty c zn ą m etodę badań w nauce p r a w a ... 45

Z b ió r P rzep isó w P ra w a P ra c y . . . . 46

K o m u n ik a t M iędzyn aro d o w eg o Zrzeszenia P ra w n ik ó w D e ­ m o k ra tó w ... 46

Sąd w Z S R R S. B u rle w i W . Ł u g o w o j — Sąd ra d zie c k i — sąd rdzennie lu d o w y . . . . . . . . . 47

Echa procesu 11 p rzyw ó d có w kom unistycznych . . . 48

O rzecznictw o Sądu N ajw yższeg o w spraw ach k a r n y c h ... 49

w spraw ach c y w i ln y c h ...53

D r Józef L itw in , prof. U . Ł . — Glosa . . . 58 T e z y z orzeczeń Iz b y C y w iln e j Sądu N ajw yższego 61 O rzecznictw o S ądów powszechnych (w spraw ach c yw iln ych ) . 62 K r o n i k a ... ...

O dp o w iedzi p ra w n e . . . . . . g..j

K O M I T E T R E D A K C Y J N Y

D r Tadeusz C y p rian ,

prokurator S.

zast. prof. Uniwersytetu Warszawskiego,

sędzia S.

sędzia S. N.,

sędzia S. N.,

prokurator S. N.,

profesor Uniwersytetu Warszawskiego,

profesor Uniwersy­

tetu Warszawskiego,

profesor Uniwersytetu Łódzkiego,

profesor Uniwersytetu Warszawskiego,

profesor Uniwersytetu

Łódzkiego.

profesor Uniwersytetu Warszawskiego.

R e d a k t o r : D r L. L ern eli.

D E M O K R A T Y C Z N Y PRZEGLĄD P R A W N I C Z Y

CENTRALNE CZASOPISMO PRAWNICZE

P O Ś W I Ę C O N E P R A K T Y C E I W Y K Ł A D N I P R A W A O R A Z S Ł U Ż B I E W Y M I A R U S P R A W I E D L I W O Ś C I Y d a j e - Ministerstwo Sprawiedliwości.

R e d a g u j e - Komitet Redakcyjny.

ROK V I

RADY NARODOWE te re n o w y m i o rg a n a m i

je d n o lite j w ła d z y państwowej

wodawczy u” ? W dniU 20 marca br- Przez Sejm Usta- władzy ’ ń ? aWa ° terem>wych organach jednolitej 'vaniu ustro' " ° U e]" Jest doniosłym etapem w budo- dalszym, don^ Vf Ch Zrębów soti alizmu w Polsce, jest h»okratyzac1i 0S‘Vm. krokiem naPrzód w procesie de- Ko, w u ’ plebcizacji naszego aparatu państwowe- ciiłganiu szerok^1!!*1 Władzy mas Pracujących, w przy­

d z ia łu w . *C mas 1 udowych do bezpośredniego rządzeniu państwem.

niaiąc na pos^ed M .'nistrów J- Cyrankiewicz uzasad- k reślii, iż jest , u Sejmu Projekt tej ustawy pod-

" tadz terenowvr°i, r ^ T ° 1UCyi" a reforma w organizacji tyczną. J **’ ht°ra posiada głęboką treść poli-

I/M ,

lż ra«iy narodowe ^ ,reforiny P«b'ga na tym, Jednolitej władzy ,ając terenowymi organami Pełniejszego niż 1/ * * S;two'yej, będą formą jeszcze flrZez masy pracui ir ny<i CZaS . wykonywania władzy nncjatywy, energii i t ’ b'"dą środkiem mobilizowania P rzyciągani/*.^' twórczej zdolności mas, będą for-

^ C U # ^ h mas ludzi pracy'do bez- Znaez • . rZądzeniu Państwem“.

kre/ l W swym CwyTtani'ej- ref° rm y Polega, ja k pod-

" a ty*«. że „sku pT en i“ " J‘ Cyyankiewicz, znacza zniesienie sn dZy W ręku rad narodowych

^ Podzia,ueT a T S S T 0administrację rządową i samorzą­ Z iSt° tą PańStwa

dową, stanowiącego pozostałość obalonego ustroju ka­

pitalistycznego“.

„Poprzez rady narodowe, jako organa jednolitej władzy państwowej, realizować się będzie demokra­

tyczna władza mas ludowych z klasą robotniczą na czele, stanowiąca cechę państwa demokracji ludowej“.

Znajduje to wyraz w znacznym rozszerzeniu kom­

petencji rad narodowych, które kierować będą dzia­

łalnością gospodarczą, społeczną i kulturalną. Kady narodowe obowiązane są czuwać nad ochroną porząd­

ku publicznego, nad przestrzeganiem praworządności ludowej, ochraniać własność socjalistyczną i prawa obywateli, współdziałać w umacnianiu obronności kraju.

Rady naredowe uchwalać będą terenowe piany gospodarcze i terenowe budżety w ramach państwo­

wych planów gospodarczych i państwowego budżetu.

Rady narodowe wykonywać będą kontrolę nad dzia­

łalnością urzędów, zakładów i instytucyj.

Reformy w dziedzinie struktury, charakteru i za­

kresu działania rad narodowych są doniosłym, rewo­

lucyjnym wydarzeniem w naszym życiu państwowym.

Zasady uchwalonej przez Sejm ustawy doczekają się obszerniejszego omówienia na lamach naszego pisma.

Tu chcielibyśmy tylko z punktu widzenia tej wielkiej reformy w dziedzinie organizacji struktury i zakresu działania rad narodowych wskazać, iż w związku

* zasadniczymi przeobrażeniami w organizacji i ste-

D E M O K R A T Y C Z N Y • N r 3 Str. 2

rsc kompetencji rad narodowych w ynikają dalsze za­

dania dla organów wym iaru sprawiedliwości.

Na gruncie tej wielkiej, rewolucyjnej reform y powstaje konieczność pogłębiania kontaktu organów w ym iaru sprawiedliwości z terenowymi radami naro­

dowymi, ściślejszego powiązania pracy sądownictwa z pracą terenowych organów jednolitej władzy ludo­

wej.

Rady narodowe obowiązane są czuwać nad prze­

strzeganiem praworządności demokratycznej, ochra­

niać własność socjalistyczną. Te zadania są zasadniczy­

m i obowiązkami organów wym iaru sprawiedliwości.

Stąd konieczność ściślejszego kontaktu tych organów z działalnością rad, konieczność składania radom na- narodowym sprawozdań przez sądy o wynikach osiąg­

niętych przez organa ścigania i karania na polu w a l­

ki z przestępczością i zabezpieczenia prawnej ochrony mienia socjalistycznego.

Prezydent Bierut na Kongresie Zjednoczeniowym powiedział:

„Ogromne możliwości dalszej demokratyzacji Polski Ludowej są założone w procesie rozwojo­

w ym rad narodowych, w rozszerzaniu zakresu działania związków zawodowych jako szkoły rzą­

dzenia, w dalszym rozwoju form kontroli społecz­

nej oraz w u d z i a l e c z y n n i k a s p o ł e c z ­ n e g o w państwowych organach kontroli pro­

dukcji, w w y m i a r z e s p r a w i e d l i w o - ś c i“ (podltr. nasze).

Prezydent Bierut wskazując na perspektywy dal­

szej demokratyzacji Polski Ludowej tkwiące w pro­

cesie rozwojowym rad narodowych, wymienia także udział czynnika Społecznego w wymiarze sprawiedli­

wości, jako jedno z założeń dalszej demokratyzacji Polski Ludowej.

Proces rozwojowy rad narodowych wszedł, na gruncie uchwalonej przez Sejm reformy, w nową fa ­ zę. Rady narodowe podniesione zostały na wyższy szczebel rozwojowy. Na gruncie tego staje się coraz bardziej pilne pogłębienie demokratyzacji naszego w ym iaru sprawiedliwości, zagadnienie wzmocnienia czynnika ludowego w sądownictwie. Zagadnienie to wiąże się bezpośrednio z funkcjam i rad narodowych, gdyż czynnik społeczny w wym iarze sprawiedliwo­

ści, ł a w n i c y , powoływani są przez terenowe rady narodowe. Rady narodowe poprzez udział ław ników realizują na swoim odcinku zasadę pleheizacji nasze­

go sądownictwa, mogą wpływać na właściwy k ie ­ runek p olityki sądowej.

W związku ze wzmocnieniem i rozbudową pozycyj rad narodowych i ich funkeyj, władze w ym iaru spra­

wiedliwości wysuwają pilny i nieodzowny postulat w sprawie zwiększonej aktywizacji czynnika społecz­

nego w wymiarze sprawiedliwości, w sprawie rozta­

czania przez rady narodowe coraz lepszej opieki nad doborem i pracą ławników.

Ten postulat wypływa z wielkiej, rewolucyjnej re­

formy, jaką wprowadziła ustawa z dnia 20 marca 1950 r. o terenowych organach jednolitej władzy pań­

stwowej.

PRZEGLĄD PRAWNICZY Str. 3 N r 3

K o d e k s r o d z i n n y

Dr Seweryn Szer, prof. U. Ł.

i.

lila d n iu 3 m a rc a r.b . R ada M in is tr ó w u c h w a - n is ' P r° je k t K o d e k s u ro d z in n e g o o ra z p r o je k t p rz e - .1 a kqW W:D row ad za j ących K o d e k s ro d z in n y , k tó re , Pr °Jek t y rz ą d o w e , w e jd ą w k ró tc e p o d o b ra - n ie i ° Jmu b O k o liczn o ść . ta u s p ra w ie d liw ia n i- 2asacf ^ a r* y k u ł, k tó re g o z a d a n ie m je s t w y k a z a n ie zu ia c niCZyCh ró ż n ic ’ i a k ie w p o ró w n a n iu z o b o w ią - d z in n y 11 S^anem P ra w n y m w p ro w a d z a K o d e k s r o - u , y n ^ t '.la n y te=) d o tyczą n ie t y lk o p ro b le m a ty k i y, , aH c e j ze s to s u n k ó w sp o łe cznych , w ch o d zące j d z in n rSS ]Za®a d n ie ń n o rm o w a n y c h K o d e k s e m r o - }u n r ^ m ' ^SCZ ró w n ie ż sam ej s y s te m a ty k i m a te ria - czas aWneg0> -laki tr a d y c y jn ie o b ję ty b y ł d o ty c h -

m ia n e m p ra w a c y w iln e g o .

tyczac02^ ^ 31113 nasze ro z p o c z n ie m y od z m ia n d o - yc w s p o m n ia n e j s y s te m a ty k i.

I I .

d e k r e t y ^ k t f ^ ° dekSU ro d z in n e g ° za stę p u je c z te ry z 2 5 I X i g ł ę lk a c y j n e ! s3 to m ia n o w ic ie d e k re ty : K r 48 nn on ° p ra w ie m a łż e ń s k im (Dz. U . R. P.

sk im m a ■ z 29.V 1946 r. o p ra w ie m a łż e ń - o r az o S i 0^ - & z . U . R. P. N r 31, poz. 196

E>z. U. R p ifenie M m - s P ra w ie d l. z 1 0 .III 1947 r .—

r ° d z in n v in m * r 4, p o z ' 95k z 2 2 d 1946 r - ° p ra w ie W e C S ? ' U ' R - P - N r 6' ! * » • 52> O p ra - W z . 135“ " “ y m 2 W 1 9 « r . (D z. U . R. P. N r 20.

W ten

ż u je k o n c e n D° SOk p rz y s z ky K o d e k s r o d z in n y r e a li- kóvy f a m iliin ’,ę’ v,W myŚ1 k tó r e j c a ło k s z ta łt s to s u n - o sobny d z ia ł „ a w ^ P b y f 1W yo d rQ b n io n y j a ko ko d e ks c y w iln a „ u •' P rZ y ta k lm u ję c iu p rz y s z ły n ia p ra w a m a ^a ti,6'11110™30 b ę d zie ^ k * 5 za g a d n ie - -—--- ow ego, t. j. zo b o w ią za n io w e g o ,

p rz e p is ó w o g ó ln y c h ^ n ro u c h w a liła ró w n ie ż p r o je k t Posw ięCony z t p w a c y w iln e g o ; p rz e p is o m t y m

„ 2) Ogólne ° SObny a r ty k u ł.

Zostały w a r ty k u le Vy id e o l?Słczne p r o je k tu po da -

« ¡ p K / s p Ń S .ŁiS S iś it

w pr» o " w i : Pr. m ałż. ® d m e n o ja k ic h m o w a w a rt. 37

rzeczow ego i sp a d ko w e g o . J e st to k o n c e p c ja z re a li­

z o w a n a w u s ta w o d a w s tw ie R e p u b lik R a d z ie c k ic h : ta k w ię c n p . s to s u n k i f a m ilijn e u n o rm o w a n e są w K o d e k s ie Z a k o n o w o B ra k ie , S ie m ie i O p ie k ie R S F R R (ko d e ks u s ta w o m a łż e ń s tw ie , ro d z in ie i opiece) z 1926 r., zaś s to s u n k i m a ją tk o w e w G ra ż - d a n s k o m K o d e k s ie (c y w iln y m k o d e ksie) R S F R R z 1922 r.

N ie m ożna n ie uznać słuszności s ta n o w is k a d o k tr y n y ra d z ie c k ie j, w y o d rę b n ia ją c e j p ra w o fa ­ m ilijn e w o d d z ie ln ą g a łą ź p ra w a . J a k p o w ia d a p ro f. D. M . G ie n k in : „ W społeczeństw ie, k a p ita li­

s ty c z n y m z a g a d n ie n ia m a łż e ń s tw a , ro d z in y , s to ­ s u n k i m ię d z y ro d z ic a m i i d z ie ć m i, to p rze d e w s z y s tk im za g a d n ie n ia s to s u n k ó w m a ją tk o w y c h , z a g a d n ie n ia p ra w a p ry w a tn e g o . N a to m ia s t w spo­

łe c z e ń s tw ie s o c ja lis ty c z n y m p ro b le m y te w ż a d n y m ra z ie n ie m ogą b y ć w s w y m z a ło ż e n iu s p ro w a d z o ­ ne do s to s u n k ó w m a ją tk o w y c h . C z ło n k o w ie r o ­ d z in y ra d z ie c k ie j s p e łn ia ją n a jro z m a its z e w z a je m ­ n e o b o w ią z k i o c h a ra k te rz e n ie m a ją tk o w y m , w ło ­ żone n a n ic h p rze z p a ń s tw o . P ra w n e u n o rm o w a n ie za g a d n ie ń m a łż e ń s tw a , ro d z in y i o p ie k i je s t do tego s to p n ia sw o iste , ró ż n o ro d n e , ta k dalece w y ­ k ra c z a poza za kre s z w y k ły c h n o rm p ra w a c y w il­

n ego i d o ty c z y ta k s a m o d z ie ln e j i w a ż n e j d z ie - d z ih y życia, iż zachodzą w s z e lk ie p o d s ta w y d la w y d z ie le n ia p ra w a fa m ilijn e g o w o d rę b n ą g a łą ź p ra w a ra d z ie c k ie g o . P o te j d ro d ze id z ie ró w n ie ż u s ta w o d a w s tw o re p u b lik z w ią z k o w y c h , k tó re n ie w łą c z a n o rm o w a n ia s to s u n k ó w fa m ilijn y c h w k o ­ d e k s y c y w iln e , a s tw o rz y ło o d rę b n e k o d e k s y o m a ł­

że ń s tw ie , ro d z in ie i opiece“ 3 4).

P ow yższe p rz e s ła n k i p ra w a ra d z ie c k ie g o u s p r a w ie d liw ia ją ró w n ie ż zasadniczą z m ia n ę w d o ­ ty c h c z a s o w e j s y s te m a ty c e p o ls k ie g o p ra w a c y w il­

nego, k tó re s ta n o w i o d m ia n ę p ra w a s o c ja lis ty c z ­ nego').

P e w n ą s p e c y fik ą p o ls k ie g o p ra w a będzie is tn ie n ie o d rę b n y c h p rz e p is ó w o g ó ln y c h p ra w a c y ­ w iln e g o . W y o d rę b n ie n ie o g ó łu p rz e p is ó w o rg a n i­

z u ją c y c h s to s u n k i ro d z in n e w o so b n y k o d e k s r o ­ d z in n y po cią ga za sobą ko nieczność p e w n e j p rz e ­

3) G ra ż d a n s k o je . p ra w o , M o s k w a , 1944 (ros.), rozdz. 1 § 3, s tr. 12 — 13.

4) P or. co do tego m ó j a r t y k u ł „P o ję c ie i p rz e d ­ m io t p ra w a c y w iln e g o “ w D.P.P., N r 2, z r . 1950.

Str. 4 DEMOKRATYCZNY N r 3

b u d o w y d o ty c h c z a s o w y c h n o rm p ra w a c y w iln e ­ go, d o ty c z ą c y c h c zyn n o ści p ra w n y c h .

N o r m y te , z a w a rte ja k d o tą d w k o d e k s ie zo­

b o w ią z a ń , a w ię c w a k c ie u s ta w o d a w c z y m z d zie ­ d z in y p ra w a m a ją tk o w e g o , n o s iły z k o n ie czno ści p ię tn o te g o p ra w a i t y lk o z dużą tru d n o ś c ią w n a ­ szej rz e c z y w is to ś c i m o g ły i m o g ą b y ć sto so w a n e do s to s u n k ó w fa m ilijn y c h w n a js z e rs z y m te g o s ło w a znaczeniu.

W y d a ją c n o w y ko d e ks r o d z in n y n a le ż a ło w szczególności p rz e p is y o czyn n o ściach p ra w n y c h s fo rm u ło w a ć w o d rę b n y m a k c ie u s ta w o d a w c z y m w sposób, k t ó r y b y c z y n ił m o ż liw y m ic h stosow a­

n ie do w s z y s tk ic h d z ie d z in d o tych cza so w e g o p ra w a c y w iln e g o , a w ię c z a ró w n o do p ra w a fa m ilijn e g o , t j . K o d e k s u ro d z in n e g o , ja k i do p ra w a m a ją tk o ­ w ego. N a le ż a ło je n a d to zw ią z a ć w całość syste m a ­ ty c z n ą z p rz e p is a m i d o tych cza so w e g o p ra w a oso­

b o w e g o (d e k re t z d n ia 28.V I I I 1945 r . — D z.U .R .P . N r 40, poz. 223 — z a g a d n ie n ia : p o d m io tu p ra w a i z d o ln o ś c i p ra w n e j, z d o ln o ś c i do c z yn n o ści p r a w ­ n y c h ) i z p rz e p is a m i d e k re tu z d n ia 12.X I 1946 r.

p o d n a z w ą „P rz e p is y o g ó ln e p ra w a c y w iln e g o “ — (Dz. U . R. P. N r 67, poz. 369). D e k re t te n d o ty c z y , ja k w ia d o m o , p e w n y c h zasad n a jb a r d z ie j is to tn y c h d la c a ło k s z ta łtu p ra w a c y w iln e g o , m . in . zasad in ­ te r p r e ta c ji p rz e p is ó w te g o p ra w a i tz w . „n a d u ż y c ia p r a w p r y w a tn y c h “ , m o c y w s te c z n e j u s ta w y , cię ­ ż a ru d o w o d u itp .

P r o je k t u s ta w y u c h w a lo n e j ró w n ie ż w p o w y ż ­ szej dacie 3 m a rc a rb . p rze z R adę M in is t r ó w p o d t y t . „ P rz e p is y o g ó ln e p ra w a c y w iln e g o “ c zy­

n i zadość t y m p o s tu la to m . W y b ija o n te ż na czoło n o w e s fo r m u ło w a n ie a rt. 1 i 3 p r o je k ­ tu , u jm u ją c e w szczególności za g a d n ie n ia in t e r ­ p r e ta c ji o ra z s to s o w a n ia p ra w a i tz w . „n a d u ż y c ia p r a w p r y w a tn y c h “ z g o d n ie z zasadam i p ra w o rz ą d ­ n o ś c i P a ń s tw a L u d o w e g o . T e d o n io s łe s fo rm u ło w a ­ n ia m ie ć b ędą za te m za sto so w a n ie i do K o d e k s u ro d z in n e g o .

W e d łu g a r t. 1 p r o je k tu P rz e p is ó w o g ó ln y c h — p rz e p is y p ra w a w in n y b y ć tłu m a c z o n e i stosow ane z g o d n ie z za sa d a m i u s tr o ju i c e la m i P a ń s tw a L u ­

dow ego.

W e d łu g a r t. 3 ty c h ż e p rz e p is ó w — n i k t n ie m o że c z y n ić ze s w e g o p ra w a u ż y tk u , k t ó r y b y n a ­ ra ż a ł in te re s lu d u p ra c u ją c e g o lu b k t ó r y b y łb y s p rz e c z n y z w y m a g a n ia m i d o b re j w ia r y . D z ia ła n ia s p rze czn e z tą d y s p o z y c ją n ie k o rz y s ta ją z o c h ro ­ n y p ra w n e j.

I I I .

P rze ch o d zą c d o z m ia n w p ro w a d z o n y c h p rze z K o d e k s ro d z in n y d o p ra w a o b o w ią z u ją c e g o , k o le j­

n o o m ó w im y z m ia n y d o tyczą ce z a g a d n ie ń o b ję ty c h ' o b o w ią z u ją c y m jeszcze p ra w e m : a) m a łż e ń s k im

m a łż e ń s k im m a ją tk o w y m , b) ro d z in n y m , c) o p ie ­ k u ń c z y m .

A d a. 1) N a p la n p ie rw s z y w y s u w a ją się p rz e p is y ro z w o d o w e . P ro b le m a ty k a ro z w o d o w a w y m a g a p rz e d e w s z y s tk im u s ta le n ia s to s u n k u m ię ­ d z y d w ie m a te n d e n c ja m i, ja k ie p r z y k w e s tia c h

ro z w o d o w y c h w y s tę p u ją . P ie rw s z a z n ic h , w y c h o ­ dząc z trw a łe g o , zu p e łn e g o ro z k ła d u p o ż y c ia m a ł­

że ńskiego, a k c e n tu ją c sp o łe cznie n ie p ożą d a n e s k u t­

k i, do ja k ic h p ro w a d z i n ie w ą tp liw ie sztuczne u t r z y ­ m y w a n ie m a łż e ń s tw a m im o is tn ie n ia te g o ro z k ła ­ du, u w a ż a go za d e cy d u ją c ą p rz e s ła n k ę ro z w o d u , a b s tra h u ją c od o k o lic z n o ś c i p o s tro n ie k tó re g o z m a łż o n k ó w le ż y p rz y c z y n a ro z k ła d u w s p ó ln o ty m a łż e ń s k ie j. P rz y ta k im u ję c iu n a w e t m a łż o n e k w y łą c z n ie w in n y ro z k ła d u p o życia , m ó g łb y d o m a ­ gać się o rze cze n ia ro z w o d u i sąd o rz e k łb y ro z w ó d w ra z ie u s ta le n ia , iż z u p e łn y i t r w a ły ro z k ła d w s p ó ln o ty n a s tą p ił.

D ru g a te n d e n c ja , w y c h o d z ą c ró w n ie ż z d e cy­

d u ją c e j p rz e s ła n k i ro z w o d o w e j, ja k ą je s t t r w a ły i z u p e łn y r o z k ła d p o życia , m im o je d n a k je g o is tn ie ­ n ia o d m a w ia m a łż o n k o w i, k t ó r y te n ro z k ła d spo­

w o d o w a ł, d o m a g a n ia się ro z w o d u . N a d a n ie m u . b o ­ w ie m ta k ie g o p ra w a s tw a rz a ło b y , p s y c h o lo g ic z n ie rzecz b io rą c , zachętę do ro z r y w a n ia m a łż e ń s tw a , co p o d w a ż a ło b y d o n io s łą społecznie zasadę je g o tr w a ło ś c i.

W o rz e c z n ic tw ie p o ls k im , ja k ie się w y k s z ta ł­

c iło na tle n ie dość w y ra ź n ie s fo rm u ło w a n e j d y - s p o z y c ji a r t. 24 o b o w ią z u ją c e g o p ra w a m a łż ., z w y ­ c ię ż y ła d ru g a te n d e n c ja . C h a ra k te ry s ty c z n y je s t p o d t y m w z g lę d e m za sa d n iczy w y r o k S ą d u N a j­

w yższe g o z 28.V.1948 r . (W a. C 126/48: Z b . O rz.

S. N ., N r 87 z 1948 r.): „N e g a ty w n a p rz e s ła n k a , w m y ś l k tó r e j ro z w o d u n ie m oże żądać ta s tro n a , p o k tó r e j 2achodzi w y łą c z n a p rz y c z y n a ro z k ła d u , n ie w ą tp liw ie u s p ra w ie d liw io n a je s t społeczną za­

sadą tr w a ło ś c i z w ią z k u m a łż e ń s k ie g o . W y k ła d n ia , k tó r a b y dopuszczała ro z w ó d ta k ż e na żą d a n ie tego z m a łż o n k ó w , k t ó r y w y łą c z n ie s p o w o d o w a ł ro z ­ k ła d p o ż y c ia m a łże ń skie g o , s ta n o w iła b y , p s y c h o ­ lo g ic z n ie rzecz b io rą c , zachętę do ro z r y w a n ia m a ł­

ż e ń s tw a (m ó g łb y n p . m a łż o n e k , k t ó r y p o rz u c ił r o ­ dzinę, p o w o łu ją c się n a w y w o ła n y t y m czyn e m n ie w ą t p liw y ro z k ła d w s p ó ln o ty m a łż e ń s k ie j, żądać

n a s tę p n ie ro z w o d u )“ .

W s p o m n ia n a d ru g a te n d e n c ja w y s tę p u je r ó w ­ n ie ż w y ra ź n ie w o rz e c z n ic tw ie ra d z ie c k im na tle R o z p o rz ą d z e n ia P re z y d iu m N a jw y ż s z e j R a d y Z S R R z 8 lip c a 1944 r., d o tyczą ce g o ro z w o d ó w . W s p o m ­ n ia n y a k t p ra w n y , ja k p o d k re ś la ją c y w iliś c i ra ­ dzie ccy, oznacza „w z m o ż e n ie k u ltu r a ln o - w y c h o - w a w c z e g o w p ły w u s o c ja lis ty c z n e g o p a ń s tw a na s to s u n k i b y tu w k ie r u n k u u m o c n ie n ia ro d z in y , w a lk i z le k k o m y ś ln y m s to s u n k ie m d o ro d z in y i o b o w ią z k ó w ro d z in n y c h , w z m o ż e n ie o c h ro n y p r a w je d n o s tk i i sp o łe c z e ń s tw a “ 5). J a k k o lw ie k w s p o m n ia n e ro z p o rz ą d z e n ie n ie p re c y z u je p rz e ­ s ła n e k ro z w o d u , a le p o z o s ta w ia s ą d o w i ocenę p r z y ' to c z o n y c h p rze z s tro n ę p o d s ta w ż ą d a n ia ro z w o d n (p o r. a rt. 19, 20 ko d . u s ta w , o b ra k ie , s ie m ie i o p ie ' k ie R S F R R ), d o tych cza so w e o rz e c z n ic tw o sądow e w s k a z u je na to , że sąd n ie o rz e k a ro z w o d u , g d y P ° s tro n ie p o z w a ne g o b r a k w in y w n a ru s z e n iu t r w a ­ ło ś c i m a łż e ń s tw a , zaś z a w in io n e p o s tę p o w a n ie P0' w o d a (np. n a ru s z e n ie w ie rn o ś c i m a łż e ń s k ie j) m L

5) G. M . S w ie rd ło w , B r a k i ro z w o d , M o s k w a L e n in g ra d , 1949 (ros.), s tr. 75.

PRZEGLĄD P R A W N IC Z Y Str. 5

n >oze s p o w o do w a ć u w z g lę d n ie n ia żąd a n ia o ro z ­ w ią z a n ie m a łż e ń s tw a 6). J a k p o w ia d a S w ie rd ło w :

w s p ra w a c h o ro z w ó d sąd s p e łn ia za d a n ie w y - c ow aw cze o g ro m n e j w a g i i z a p o m in a n ie o ty m P o w o d u je n ie u m o c n ie n ie w ś w ia d o m o ści lu d z i:

Uczucia o d p o w ie d z ia ln o ś c i p rz e d ro d z in ą , zasad - ycznych, zasad m o ra ln o ś c i s o c ja lis ty c z n e j, lecz na o d w ró t, o s ła b ie n ie ty c h zasad“ 7).

N a le ż y p rz y ty m za u w a żyć, w u z u p e łn ie n iu

"W spomnianych założeń id e o lo g ic z n y c h , że ta k ja k ' v o b o w ią z u ją c y m p ra w ie p o ls k im , p r a k ty k a r a - ziecka o d m a w ia z w y k le ro z w o d u w -p rz y p a d k a c h , s.uy m a łż o n k o w ie p o s ia d a ją n ie p e łn o le tn ie dzieci.

” '^H ie n ie d zie ci i w z g lą d na te u je m n e k o n s e k -

£ - j e , ja k ie w w y n ik u ro z w o d u m ogą p o w sta ć no* , lc |1 in te re s ó w , s ta n o w i w te n sposób o k o lic z - d o w :“ s ^ a z w ^ ksza a rg u m e n ty p rz e c iw k o ro z w o -

P ro je k t K o d e k s u ro d z in n e g o , id ą c p o l i n i i ro z - J °w e j o rz e c z n ic tw a p p ls k ie g o i ra d z ie c k ie g o , za- as d y s p o z y c ji a rt. 24 p r. m ałż., n ie ś c is łe j, r o -

? eJ w ą tp liw o ś c i, i p o n a d o b o w ią z e k u s ta w y sta ­ ją c e j się p rz y k ła d a m i podać i w y ja ś n ić m o ż liw e

ro z k ła d u — w a rt. 29 s ta n o w i: § 1 — j ? 11 ’^ i^ d z y m a łż o n k a m i n a s tą p ił z w a ż n y c h p o - w z u p e łn y i t r w a ły ro z k ła d pożycia, k a ż d y

) S w ierdłow , op, cit. str. 87.

8 °P -. « t., str. 89.

,,Sowietsł-^lerCii° W’ 0p' c it'’ s tr- 87’ rd w - tegoż aut or

\ 1i . sud w b o rb ie za u k re p le n ie s ie m ji' Na a, 1949 rr s tr- 23 — 27-

nogo | u w a 9<? zasługują m o ty w y Ogól dzieckipo.0m f ^ z e n ia s ? ó u N a jw y ż s z e g o Z w ią z k u Ka W ziernika0 19^49 6 d ł)Ug k o m u n ik a tu T A SS-a z 4 paź R adzieckie16 ^grom adzenie Sądu N ajw yższego Z w ią zki Wach o r 9° rP °ddído ocenie p ra k ty k ę sądową w spra sZego p ost° ZWOcl.' ° 9Ólne Z grom adzenie Sądu N a jw y ż Poznaw aniu11^ 110 2 w r° cić uw agę sądów, że p rz y roz wowego zai . aif ty c h w in n y one w ych od zić z podsta 5 . m ałżeństwa°Zf i la : wzm ocnien ie ra d zie ckie j rodziny n ie w n ik iiw ;¿ v> ,?aay sądowe w in n y przeto szczegół cos r o z w o d m i m M , m o ty w y , które s p o w o d o w a ły p ro w a niezg oda ~ ^ a e z y m ie ć na uwadze, że chwilo k o w e i p rZ em ^ ^ 0dzln,ie t . w y w.o ła n a prze? p rz y p a d P ow ażn ych r¡,,,.J a j?ce1 okoliczności, lu b n ie o p a rta n;

k o n ty n u o w a n ia ° daf k 0<*m o w a je d n e g o z m ałżonków Za do stateczna 'n a iz c n s tw a , nie m o g ą b y ć uw ażam Radku, g d y si L P° Wod do ro z w o d u . Jedynie w przy Ważnych i u»*«.?.? ? r02wód wniesiona została z po branie małżeństwa monycb pobudek, a dalsze utrzy komunistycznei i sprzeciwia się zasadom moralność bych Warunków ,íe w stanie stworzyć normal J td może w y d a ć ,,f,PO izycła wychowania dzieci o d s ta w o w y m nhn™ y r ®k rozwiązujący małżeństwo p0Zpa .try w an iu f c 1“ ® lu d o w y c h p r z j c z y w is ty c h p o b u d e k ™ , r ° zw .od i est u s ta le n ie rz e

y p o go dze nia m a łż 0 ° .d u 1 P rz e p ro w a d z e n ie p ró t prauw , d o ty c z ą c y c h rt^ n k ° W- P r z y r o z p a tr y w a n a

^ jc h o d z ić przede w « , . w 1 m a ło le tn ic h sąd w in ie n resów ty c h dzieci h/ Stklnl z zaJ°ż e n ia o ch ro n y in te -

W;ic7 a m n k i ż y c ia ’ każdeCn oP° d J I ag. ^ Ż,ycz,enia. ro d z i"

nich, w ie k dzieci cow, w a ru n k i * 7 . * b lo r^c Pod

osobiste p r z y L f J “ 3- ka,zde9 ° z

W ycho sprawach o ^ o z w ó d ^ n n -Urf “ a tk k W y r o k i są w y c h o w a w c z e , p o w i n ą 7 P adają w ie lk i® znaczę

^ “ rozum ieniaznaczenia r«rtCZyni?c si? do Prawić dzm radzieclsim i S ro d ź m y , m a łż e ń s tw a w p

zasad I . maJżeństwa Udnośi szacunku do

zaO dach m oralności i 0 p ' e ra N się na Szczytn, P z Praw o ra d z ie c k ie " . IStyCZ“ ei 1 c h ro id ° n e '

z m a łż o n k ó w m oże żądać, a że b y sąd ro z w ią z a ł m a łż e ń s tw o p rze z ro z w ó d .

§ 2. R o zw ó d n ie m oże b y ć orzeczony, je ż e li żąda go m a łż o n e k w y łą c z n ie w in n y ro z k ła d u po­

życia, chyba, że d r u g i m a łż o n e k w y ra ż a zgodę na ro z w ó d .

§ 3. J e ż e li m a łż o n k o w ie m a ją m a ło le tn ie d zie ci, ro z w ó d n ie je s t d o puszczalny, g d y b y sprze­

c iw ia ł się d o b ru d z ie c i“ .

W y k ła d n ia p o w y ż s z y c h p rz e p is ó w (p o m ija m y na ra z ie z a g a d n ie n ie ro z w o d ó w za w z a je m n ą zgodą, 0 cz y m n iż e j) p o z w a la w y s n u ć dalsze w n io s k i cha­

ra k te ry z u ją c e p rz y s z łe p rz e p is y ro zw o d o w e . T a k w ię c , s k o ro ro z w ó d n ie m oże b y ć orzeczo­

n y , je ż e li z p o w ó d z tw e m w y s tę p u je m a łż o n e k w y łą c z n ie w in n y ro z k ła d u , to sąd m oże ro z w ią z a ć m a łż e ń s tw o , g d y w in a ro z k ła d u za ch o d zi p o o b u s tro n a c h , n ie z a le ż n ie od s to p n ia te j w in y k a ż d e j ze s tro n . I to s ta n o w is k o p o ls k ie g o p r o je k tu zgod­

ne je s t z p r a k ty k ą naszego Sądu N a jw yższe g o . J a k w y ja ś n ił S. N . w p o w o ła n y m w y ż e j orzecze­

n iu : „S ta n o w is k o , k tó r e b y n ie dopuszczało ro z ­ w o d u w ów czas, g d y p rz y c z y n a ro z k ła d u p o życia le ż y po obu p ro c e s u ją c y c h się s tro n a ch , p o n ie w a ż d o ty c z y ona ta k ż e m a łż o n k a żądającego ro z w o ­ du, b y ło b y ró w n ie ż społecznie nie w ska za n e . P ro w a d z iło b y b o w ie m do sztucznego u tr z y m y w a ­ n ia w ę z ła m a łże ń skie g o , m im o że s ta ły ro z k ła d , w y w o ła n y z a c h o w a n ie m lu b stanem o b o jga m a ł­

żo n k ó w , w y łą c z a n a d z ie ję p o w ro tu do w s p ó ln o ty m a łż e ń s k ie j. U trz y m a n ie w ę z ła p ra w n e g o , g d y za­

n ik ła ju ż w s p ó ln o ta m a łże ń ska , je s t n ie w ą tp liw ie złem , k tó re może b y ć u s p ra w ie d liw io n e w y łą c z n ie 1 je d y n ie d o n io s ły m i c e la m i s p o łe c z n y m i. T a k im celem sp o łe czn ym je s t nied op u szcze n ie do s y tu a c ji, w k tó r e j m a łż o n e k w y łą c z n ie p rz y c z y n ia ją c y się do ro z b ic ia z w ią z k u m a łż e ń s k ie g o m ó g łb y w te n sposób s tw o rz y ć d la s ie b ie p o d s ta w ę d o żądania ro z w o d u “ .

W y k ła d n ia p o w o ła n e j d y s p o z y c ji a rt. 24 p ro ­ je k tu p ro w a d z i ró w n ie ż do w n io s k u , że n ie z a w i­

n io n a p rz y c z y n a ro z k ła d u , zachodząca p o s tro n ie m a łż o n k a , k t ó r y żąda ro z w o d u (np. n ie m o c p łc io ­ w a ) n ie s ta n o w i p rz e s z k o d y orzeczenia ro z w o d u .

N astę p n e d o n iosłe za g a d n ie n ie , ja k ie w y s u w a p ro b le m a ty k a ro z w o d u , to z a g a d n ie n ie ro z w o d ó w za w z a je m n ą zgodą s tro n .

W p ra k ty c e ra d z ie c k ie j, ja k p o d a je S w ie rd ło w , ro z w o d y za w z a je m n ą zgodą s ta n o w ią 2/3 s p ra w ro z w o d o w y c h . C h o d zi t u z a ró w n o o p rz y p a d k i, g d y o ro z w ó d w noszą zg o d n ie o b ie s tro n y , ja k i o p rz y p a d k i, g d y je d n a s tro n a w y s tę p u je o ro z ­ w ód, zaś -druga w y ra ż a s w ą zgodę lu b n ie sprze­

c iw ia się 9).

P o ru szo n e za g a d n ie n ie w ią ż e się z p ro b le m e m s w o b o d y ro z w o d ó w . W c y w ilis ty c e ra d z ie c k ie j * 24

9) S w ie rd ło w , op. cit., str. 76 - - 83; po r. ró w n ie ż w y ż e j p o w o ła n y m ó j a r t y k u ł „W s p ó łp ra c a p o ls k o - czechosłow acka w d z ie d z in ie p ra w a c y w iln e g o “ , s tr.

24, ods. 2.

t

S tr. 6 D E M O K R A T Y C Z N Y N r 3

ro z w a ż a n o 10 11), czy p o w o ła n e w y ż e j R o zp o rzą d ze n ie z 8 lip c a 1944 r., z a stę p u ją ce d o ty c h c z a s o w y sta n p r a w n y , w e d łu g k tó re g o re je s tra c ja ro z w o d ó w od­

b y w a ła się n a zasadzie w n io s k u n a w e t je d n e g o z m a łż o n k ó w — u c h y liło sw obodę ro z w o d ó w , w s p ra w ie k tó r e j w y p o w ia d a li się k la s y c y m a r k ­ s iz m u 1 x) oraz L e n in 12). U c z e n i ra d z ie c c y w y p o ­ w ia d a ją się z d e c y d o w a n ie , że n o w y a k t p r a w n y n ie u c h y lił w s p o m n ia n e j s w o b o d y. P ro f. G ie n k in zaznacza: „M a łż e ń s tw o ... i k o n ty n u o w a n ie m a łż e ń ­ s tw a je s t s p ra w ą m a łż o n k ó w . I d la te g o , je ż e li w s p ra w ie s tw ie rd z o n o , że m a łż o n k o w ie rz e c z y ­ w iś c ie p r z e r w a li z w ią z e k m a łż e ń s k i, to m a łż e ń s tw o ju ż n ie is tn ie je . Sąd o rze ka ro z w ó d . W te n sposób sw o b o d a ro z w o d u n ie została u c h y lo n a . R óżnica w o b e c n y m s ta n ie p ra w n y m co do ro z w ią z a n ia m a łż e ń s tw a w p o ró w n a n iu ze s ta n e m is tn ie ją c y m p rz e d w y d a n ie m ro z p o rz ą d z e n ia z 8 lip c a 1944 r.

p o le ga na ty m , że f a k t p rz e rw a n ia s to s u n k ó w m a łż e ń s k ic h s tw ie rd z a się n ie w e d le s u b ie k ty w n e j o ce n y je d n e g o z m a łż o n k ó w , a u s ta le n ie m przez sąd fa k tu , że m a łż e ń s tw o je s t m a rtw e ...“ 13).

S w ie rd ło w s ta w ia p y ta n ie : „C o c h a ra k te ry z u ­ je m a te ria ln ą tre ś ć ra d z ie c k ic h n o rm o m a łż e ń s t­

w ie p o w y d a n iu ro z p o rz ą d z e n ia z 8 lip ca ? C zy ro z ­ p o rz ą d z e n ie to z a c h w ia ło w ja k im k o lw ie k s to p n iu zasadam i naszego p ra w a m ałżeńskiego? N ie w ą tp li­

w ie n ie ....“ .

„J e d n ą z p o d s ta w o w y c h zasad ra d z ie c k ie g o p ra w a fa m ilijn e g o je s t sw oboda m a łż e ń s tw a . O p ie ­ ra się ona na zasadzie sw o b o d n e j i d o b ro w o ln e j zgody. Nasze p ra w o ró w n ie ż i obecnie zd e cyd o ­

10) D y s k u s ja w e W s z e c h z w ią z k o w y m In s ty tu c ie N a u k P ra w n y c h : S e k to r p ra w a c y w iln e g o , r. 1948 nad re fe ra te m A b ra m o w a p t. „P o d s ta w y ro z w o d u w p r a k ­ ty c e S ądu N a jw yższe go Z S R R “ — p rz e d s ta w io n a w czasopiśm ie S o w ie ts k o je g o sud arstw o i p ra w o N r 2 z 1949 r., Str. 59 — 60.

11) N p . Engels w p ra c y „P och od zen ie ro d z in y , w ła s n o ś c i p r y w a tn e j i p a ń s tw a “ (W arszaw a, „ K s ią ż ­ k a “ , r. 1948, s tr. .93 — 94) p o w ia d a : „...z całą pew nością od padną od m o n o g a m ii te w s z y s tk ie cechy c h a ra k te ­ ry s ty c z n e , k tó re z o s ta ły na n ie j w y r y te n a s k u te k je j pochodzenia ze s to s u n k ó w w ła s n o ś c i: po pierw sze, p a n o w a n ie m ężczyzny, po w tó re , n ie ro z e rw a ln o ś ć m a łże ń stw a . P a n o w a n ie m ężczyzny w m a łż e ń s tw ie je s t p ro s ty m bezpo średn im s k u tk ie m je go p a n o w a n ia eko no m iczne go i z n ik n ie samo prze z się w ra z ze znie­

sie nie m tego p a n o w a n ia . N ie ro z e rw a ln o ś ć m a łż e ń s tw a je s t po części s k u tk ie m s y tu a c ji eko n o m iczn e j, w k tó ­ r e j p o w s ta ła m on og am ia , po części — tr a d y c ji cza­

sów, g d y z w ią z e k m ię d z y tą s y tu a c ją ekonom iczną a m o n og am ia nie b y ł jeszcze ja sno ro z u m ia n y i przez r e lig ię s k a r y k a tu r o w a n y . J u ż o b e cn ie w id z im y w n ie j ty s ią c k ro tn e w y ło m y . J e ś li m o ra ln e je s t t y lk o m a łż e ń ­ s tw o o p a rte na m iło ś c i, to , je s t n im t y lk o ta k ie , w k tó ­ r y m tr w a m iłość. Czas tr w a n ia in d y w id u a ln e j m iło ś c i p łc io w e j je s t ró ż n y u ró ż n y c h je d n o ste k, szczególnie u m ężczyzn, i w ra z ie zupełnego w y g a ś n ię c ia m iło ś c i lu b w y p a rc ia je j przez n o w ą m iło ś ć n a m ię tn ą , ro z w ó d je s t d o b ro d z ie js tw e m z a ró w n o d la o b u s tro n ja k dla społeczeństw a. Zaoszczędzi się t y lk o lu d z io m zbyte cz­

nego b a b ra n ia się w b ru d a c h procesu ro z w o d o w e g o “ . 12) N a w y p o w ie d z i L e n in a p o w o łu je się A b r a ­ m ó w w czasie w s p o m n ia n e j d y s k u s ji (p . o d s y ł. 10).

P o r. r ó w n ie ż p rz e m ó w ie n ie L e n in a n a I V M o sk.

B e z p a rt. K o n fe r . R o b o tn ic z 1919 r., D z ie ła , t. X X I V s tr . 467— 472, 3 w y d . (ro s .).

13) P or. odsyłacz 9.

w a n ie o d rz u c a m ożność p o w s ta n ia z w ią z k u m a ł­

ż e ń skie go o p a rte g o na p o d p o rz ą d k o w a n iu w o li je d ­ n ego z m a łż o n k ó w w o li d ru g ie g o . Z te j zasady w y łą c z a ją c e j m a łż e ń s tw o z p rz y m u s u w y n ik a r ó w ­ n ie ż zasada s w o b o d y ro z w o d u , z n a jd u ją c a s w ó j w y ra z w ty m , że m a łż e ń s tw o z a w ie ra się z m o c y d o b ro w o ln e g o p o ro z u m ie n ia i t y lk o na te j p o d s ta ­ w ie m oże b y ć ro z w ią z a n e . P a ń s tw o w in n o m ie ć je d y n ie g w a ra n c ję co do is tn ie n ia w rz e c z y w is to ś c i d o b ro w o ln e g o p o ro z u m ie n ia o ra z co do tego, że lu d z ie z w r ó c ili się do n ie g o z n a le ż y tą p ow agą, n ie le k k o m y ś ln ie . T e m u c e lo w i s łu ż y n o w y t r y b sądow ego ro z w ią z a n ia m a łż e ń s tw a “ 14). W s p o m ­ n ia n y a u to r c y tu je , m ię d z y in n y m i, n a s tę p u ją c e m o ty w y S ądu N a jw y ż s z e g o Z S R R (K o le g iu m d la s p ra w c y w iln y c h ) 15): „ W s p ra w ie u s ta lo n o , że na s k u te k w y tw o rz o n y c h m ię d z y m a łż o n k a m i n ie ­ p rz y ja z n y c h s to s u n k ó w z p o w o d u ro zb ie ż n o ś c i w z a p a try w a n ia c h , b r a k w s p ó ln y c h in te re s ó w r o ­ d z in n y c h i w z a je m n e g o z ro z u m ie n ia — ic h dalsze w s p ó łż y c ie m a łż e ń s k ie s ta ło się do te g o s to p n ia n ie ­ m o ż liw e , że o b ie s tr o n y na ro z p ra w ie są d o w e j p r o s iły sąd o ro z w ią z a n ie - m a łże ń stw a .... P rz y is tn ie n iu w s p o m n ia n y c h o k o lic z n o ś c i i g d y o b ie s tr o n y proszą sąd o ro z w ią z a n ie m a łż e ń s tw a , b ra k p o d s ta w , a b y p rzyp u szcza ć, iż m ię d z y n im i m o g ą b y ć p rz y w ró c o n e s to s u n k i ro d z in n e . U k a z P re z y ­ d iu m R a d y N a jw y ż s z e j Z S R R z 8 lip c a 1944 r., k ie ro w a n y na u m o c n ie n ie ro d z in y , n ie w y łą c z a m ożności ro z w ią z a n ia m a łż e ń s tw a , je ż e li is tn ie ją k u te m u p o w o d y “ .

Sposób ro z s trz y g n ię c ia o m a w ia n e g o p ro b le m u p rze z p r o je k t K o d e k s u ro d z in n e g o ś w ia d c z y n ie ­ w ą tp liw ie o ty m , iż a n a lo g ic z n ie do założeń, ja ­ k ie s p o ty k a m y w p ra k ty c e i d o k tr y n ie ra d z ie c k ie j, o p a rł się on na d w ó c h p rz e s ła n k a c h 16). P o p ie r w ­ sze, ta k ja k z a w a rc ie z w ią z k u m a łż e ń s k ie g o je s t w y ra z e m s w o b o d n e j w o li i d o b ro w o ln e j z g o d y o b u m a łż o n k ó w , ta k i z d ru g ie j s tro n y sprzeczne z tą zasadą b y ło b y p rz e jś c ie do p o rz ą d k u n a d zgod­

n ą w o lą s tro n , n ie chcących po zo sta w a ć d łu ż e j w e w s p ó ln o c ie m a łż e ń s k ie j. P o d ru g ie , sp o łe c z n y c h a ra k te r in s ty tu c ji m a łż e ń s tw a s p ra w ia je d n a k , że zgodna w o la s tro n w ty m w z g lę d z ie sama przez się n ie m oże i n ie p o w in n a w y s ta rc z y ć d la o rz e ­ czenia ro z w o d u p rze z sąd. Z g o d n a w o la m a łż o n k ó w t y lk o w ó w cza s m oże b y ć p o d s ta w ą ro z w o d u sądo­

w ego, g d y u s p ra w ie d liw io n a je s t zasadniczą p rz e ­ s ła n k ą , m ia n o w ic ie s p o w o d o w a n y m w a ż n y m i p rz y c z y n a m i, z u p e łn y m i tr w a ły m ro z k ła d e m p o ­ życia . O k o lic z n o ś c i te u le g a ją s p ra w d z e n iu p rze z sąd.

Z tre ś c i p o w o ła n e g o a rt. 29 § 2 p r o je k tu w y ­ n ik a , iż ro z w ó d t y lk o w ó w cza s n ie m oże b y ć o rze ­ czony, g d y żąda go m a łż o n e k w y łą c z n ie w in n y ro z k ła d u p o życia , c h yb a że d ru g i m a łż o n e k w y r a z i zgodę na ro z w ó d . W y k ła d n ia tego p rz e p is u p r o ­ w a d z i do w n io s k u , że zgoda p o zw a ne g o m a łż o n k a

14) Op. c it., s tr. 74 — 80.

15) Op. c it., s tr. 77 — 78 (orzeczenie w zbiorze

„ P r a k ty k a sądowa Sądu N a jw yższe go ZS R R , 1947, 16) P o r. w y ż e j p o w o ła n y m ó j a r ty k u ł, s tr. 24 i 25.

N r 3 PRZEG LĄD P R A W N IC Z Y Str. 7

na ro z w ó d z a ró w n o w ów czas, g d y p o s tro n ie p o -'

^ o d a zachodzi p rz y c z y n a ro z k ła d u (z a w in io n a j ak 1 n ie z a w in io n a ), ja k i w te d y , g d y p o je g o s tro n ie P rz y c z y n y te j b ra k , n a to m ia s t s p o w o d o w a ł ją p o ­ zw a n y, u p ra w n ia sąd do orzeczenia ro z w o d u . Ze­

s ta w ie n ie je d n a k d y s p o z y c ji § 2 a rt. 29 z § 1 1 § 3 tegoż a r t y k u łu św ia d czy, iż sąd w p o w y ż - szy c h p rz y p a d k a c h m oże orzec ro z w ó d t y lk o w te - d y. g d y s tw ie rd z i, iż z w a ż n y c h p o w o d ó w n a s tą - P d z u p e łn y i t r w a ły ro z k ła d p o ż y c ia o ra z g d y d o jd z ie do w n io s k u , że ro z w ó d n ie s p rz e c iw i się

° k r u m a ło le tn ic h d zie ci.

P rz y te j o k a z ji w y p a d a zauw ażyć, że ja k k o l­

w ie k Zgodnie z o b o w ią z u ją c y m p ra w e m (a rt. 27 S 1) w m y ś l a rt. 30 § 1 p ro je k to w a n e g o K o d e k s u

» o rze ka ją c ro z w ó d sąd orze ka ta k ż e , c zy i k t ó r y m a łż o n k ó w p onosi w in ę ro z w o d u “ — § 2 tegoż fir t. 30 s ta n o w i: „J e d n a k ż e na zgodne żą d a n ie

a łz o n k ó w sąd za niecha o rz e k a n ia o w in ie “ . N a le ż y w z w ią z k u z o m a w ia n y m z a g a d n ie - m e m m ie ć ró w n ie ż , n a u w a d ze n o rm ę p ro c e d u ra l- dzi W Prz e P*sacP w p ro w a d z a ją c y c h K o d e k s ro -

n y» k tó r a s ta n o w i: „ J e ż e li w s p ra w ie o ro z - Ocr P °z w a n y u z n a je żąd a n ie p o zw u , sąd może n ia P o stę p o w a n ie d o w o d o w e do p rz e s łu c h a - p rz ^ 02:w a z a ją c in n e z m ia n y , w p ro w a d z o n e przez d ż in '3 ro z w o d o w e p r o je k tu K o d e k s u ro - z ko]16^ 0’ n a le żY p o d k re ś lić z m ia n y dotyczące r o , .e i‘ s k u tk ó w ro z w o d u w sto s u n k a c h m ię d z y kach a m i J' d z ie ć m i o ra z w e w z a je m n y c h s to s u n -

o so b istych i m a ją tk o w y c h m a łż o n k ó w . a r t O koliczność, że b r a k w p ro je k c ie d y s p o z y c ji się , 1 26 o b o w ią z u ją c e g o p ra w a m a łż . tłu m a c z y ch a ra k tó Z& a n a lo §ic z n y p rz e p is z u w a g i na je g o s t0S0w Sr znai ^ u i e s i? w n o rm a c h p ro ce so w ych , c y ch d ° Pro io k tu p rz e p is ó w w p ro w a d z a ją - P otrzeba ^ s r ° d z m n y 17), z ty m ty lk o , że o d p a d ła sP ra w y " i .n a c a w a n ia m a łż o n k o w i po w y to c z e n iu n ia . g j ^ o d o w e j , p ra w a osobnego z a m ie szka - p is ó w OHT ie ^ o w ie m do a r t. 15 p r o je k tu p rz e ­ de d ysp 07v Pycdl P ra w a c y w iln e g o , a n a log iczn e g o m a łż o n k o w i a r t 9 k ° d ' u s ta w - R S F R Rz 1926 r . ls), k a n ia . W le rno®^ m ie ć osobne m ie js c e zam iesz-

d zie ci r o z w n ^ WeStU s y tu a c i i p ra w n e j m a ło le tn ic h pośw ięca ie d Zą?y c h S1<? ro d z ic ó w p r o je k t k o d e k s u

»Je że li m a łż rf1] y l k ° Prz e Pis a r t. 31, k t ó r y b rz m i:

W ód n i e rnQn ° w ie m a ją m a ło le tn ie dziecko, ro z - 0 P ra w a ch u f ^ orzeczony bez ro z s trz y g a n ia osoby i m a ją tk u m a łż o n k ó w w z g lę d e m

17) w

o r7 n i r °zw ód uniew ażnienie małżeństwa

ka»hka Posm now :eniem ą aamCl ' 1Cdnego 2 m ałżonków n v naSrzyczym am a su r, ° lch w zajem nych obow iąz- 2 P?dczas procesu o w zaspokojenia potrzeb rodzi­

c u Pl6Czy nad roztoczenia w ty m cza-

p o t Z i nałz°n kó w , Pk tó fv nndZleCmi ° raz ° w ydanie te - 7? n Osht f u Pm &dmiotów“ Za WSpÓlne m icszkanie, przez^ jednego l br2>m i: ” ? m iana m iejsca R SpR R ,gle? ° , obow iązku n a iia ^ lałz0nk ów nie stwarza żeństnr- W a ś n ił- w r lą ą i Ji „ la za nj m<- Sąd N a jw . Wsnób?e 1)16 stwarza dl» »P°z°sta w a n ie w m a ł- eS° zamieszkania“ m a łż o n k ó w obow iązku

L a k o n ic z n o ś ć w s p o m n ia n e j d y s p o z y c ji w po­

ró w n a n iu z o b o w ią z u ją c y m a rt. 31 p r. m a łż ., w szczególności b r a k w n im w y ra ź n y c h ro z s trz y g ­ n ię ć, a m ia n o w ic ie : k tó r e z ro d z ic ó w b ę d zie w y k o ­ n y w a ło w ła d z ę ro d z ic ie ls k ą , ja k ie są u p ra w n ie n ia w o b e c dz ie c k a te g o z ro d z ic ó w , k t ó r y n ie będzie s p ra ­ w o w a ł te j w ła d z y , w ja k ie j w y s o k o ś c i każde z ro d z i­

c ó w o b o w ią za n e je s t do ponoszenia k o s z tó w u tr z y ­ m a n ia i w y c h o w a n ia d zie cka — tłu m a c z y się n a ­ s tę p u ją c y m i w z g lę d a m i. N ie m a p o trz e b y szczegó­

ło w o n o rm o w a ć w z w ią z k u z ro z w o d e m w s p o m ­ n ia n y c h zagadnień, p o n ie w a ż sposób, w j a k i sąd w in ie n ro z s trz y g a ć o o b o w ią z k a c h ro z w ie d z io n y c h ro d z ic ó w w o b e c ic h m a ło le tn ic h d zie ci, d a je się w y s n u ć z in n y c h p rz e p is ó w k o d e k s u 19). N a le ż y p rz y ty m m ie ć na u w a d ze p rz e p is ró w n ie ż u c h w a ­ lo n e g o p rze z R adę M in is tr ó w w p o w y ż s z e j dacie p ro je k tu , d otyczącego p o s tę p o w a n ia w s p ra w a c h m a łż e ń s k ic h , w s p ra w a c h ze s to s u n k ó w m ię d z y ro d z ic a m i i d z ie ć m i o ra z w s p ra w a c h o p ie k i i k u ­ ra te li. k t ó r y b rz m i: „S ą d ro z s trz y g a o p ra w a c h i o b o w ią z k a c h ro d z ic ó w ro z w ie d z io n y c h w z g lę d e m osoby 4 m a ją tk u d zie cka m a ło le tn ie g o , je ś li n ie ro z s trz y g n ię to o ty m w o rze cze n iu o ro z w o d z ie , a lb o je ż e li z m ia n a ro z s trz y g n ię c ia s ta ła się k o ­ n ie czn a w s k u te k z m ia n y s to s u n k ó w . P o s ta n o w ie ­ n ie sądu zapada po p rz e p ro w a d z e n iu ro z p r a w y “ .

W a żn ie jsze z m ia n y w sto s u n k a c h m a ją tk o ­ w y c h ro z w ie d z io n y c h m a łż o n k ó w są n a s tę p u ją c e : P r o je k t opuszcza a rt. 28 p r. m a łż .; z b ę d n y je s t b o w ie m p rze p is, s ta n o w ią c y , że z c h w ilą u p ra w o ­ m o c n ie n ia się w y r o k u o rz e k a ją c e g o ro z w ó d , osoba ro z w ie d z io n a m oże w s tą p ić w n o w y z w ią z e k m a ł­

że ń ski, o ra z że z tą c h w ilą u s ta ją d o tych cza so w e w z a je m n e p ra w a i o b o w ią z k i m a łż o n k ó w (a rt. 28

§ 1 zd. 1 i 2), p o n ie w a ż je s t o c z y w is ty m , że z u p ra w o m o c n ie n ie m się w y r o k u o rze ka ją ce g o ro z ­ w ó d , m a łż e ń s tw o u s ta je . N a stę p n ie , s k o ro e x d e fi-

1S) N ależą t u w szczególności: a rt. 38 § 1, „O b o je ro d z ic e ponoszą w ró w n e j m ie rz e c ię ż a ry zw iązane z u trz y m a n ie m i w y c h o w a n ie m d’ziecka. Z adośćuczy­

n ie n ie te m u o b o w ią z k o w i może polegać ta k ż e w cało­

ści lu b w części na o so bistych s ta ra n ia c h o w y c h o w a ­ n ie dziecka.

§ 2. „O b o w ią z e k u trz y m y w a n ia dziecka c ią ży na r o ­ dzicach, d o p ó k i dziecko n ie będzie w sta n ie u tr z y m y ­ w a ć się s a m o d z ie ln ie “ .

A r t . 40, „W s z e lk ie u k ła d y i orzeczenia dotyczące u trz y m a n ia i w y c h o w a n ia d z ie c i m ogą b yć zm ie n ia n e w ra z ie z m ia n y s to s u n k ó w “ .

A r t . 51, „D z ie c k o pozostaje aż do p e łn o łe tn o ś c i p o d w ła d z ą ro d z ic ie ls k ą “ .

A r t . 59, „J e ż e li rod zice n ie s p ra w u ją n a le ż y c ie w ła d z y ro d z ic ie ls k ie j, w ła d z a o p ie kuńcza w y d a od­

p o w ie d n ie zarządzenia. W szczególności w ła d z a opie­

k u ń c z a m oże p o dd ać je d n o lu b d w o je ro d z ic ó w o g ra ­ n ic z e n io m , ja k im po dlega o p ie k u n ; może ró w n ie ż po­

w ie rz y ć zarząd m a ją tk u d ziecka k u r a to r o w i“ .

A r t . 60, § 1. „ W ra z ie p rz e m ija ją c e j p rze szko d y w w y k o n y w a n iu w ła d z y ro d z ic ie ls k ie j w ła d z a op ie­

k u ń c z a m oże orze c je j z a w ie s z e n ie “ .

§ 2. „ G d y rod zice n ie m ogą s p ra w o w a ć w ła d z y ro d z ic ie ls k ie j z p o w o d u t r w a łe j prze szko d y a lb o g d y n a d u ż y w a ją s w e j w ła d z y lu b w sposób ra ż ą c y zan ie d­

b u ją swe o b o w ią z k i, w ła d z a o p ie kuńcza o rz e k n ie poz­

b a w ie n ie w ła d z y r o d z ic ie ls k ie j“ .

A r t . 61. „J e ż e li w y m a g a tego d o b ro dziecka, w ła ­ dza o p ie ku ń cza zakaże ro d z ic o m p o z b a w io n y m w ła d z y ro d z ic ie ls k ie j osobistej styczno ści z d z ie c k ie m “ .

Str. 8 D E M O K R A T Y C Z N Y Nr 3

n itio n e w y n ik a , żs d zie d zicze n ie u s ta w o w e m a łż o n ­ k a (a rt. 22— 26 p r. 'spad.) d o ty c z y ć m oże je d y n ie osoby, k tó r a p o z o s ta w a ła w z w ią z k u m a łż e ń s k im do c h w ili je g o u s ta n ia n a s k u te k ś m ie rc i d ru g ie g o m a łż o n k a , p rz e to n ie p o trz e b n y je s t ró w n ie ż p rz e ­ p is , głoszący, że u s ta je u s ta w o w e p ra w o s p a d k o ­ b ra n ia m a łż o n k a , pozostałego p rz y ż y c iu .

J e ż e li n a to m ia s t id z ie o p ro b le m k o rz y ś c i, w y ­ n ik a ją c y c h z ro z p o rz ą d z e ń n a w y p a d e k ś m ie rc i, n a le ż y on do d z ie d z in y p ra w a spadkow ego. P ro ­ j e k t d la te g o ró w n ie ż p o m ija m ilc z e n ie m k w e s tię u t r a t y k o rz y ś c i w y n ik a ją c y c h z m a ją tk o w e j u m o ­ w y m a łż e ń s k ie j, p o n ie w a ż z a g a d n ie n ie ty c h u m ó w z o s ta ło zasadniczo o d m ie n n ie u re g u lo w a n e w p ro ­ je k c ie K o d e k s u (o czym n iż e j).

N a s tę p n ie K o d e k s ro d z in n y c a łk o w ic ie w y łą ­ cza p ra w o n ie w in n e g o m a łż o n k a do ż ą d a n ia n a ­ p ra w ie n ia szko d y, s p o w o d o w a n e j p rze z ro z w ó d o ra z w y rz ą d z o n e j czynem , k t ó r y b y ł p o d s ta w ą ro z ­ w o d u , a n a d to za d o ś ć u c z y n ie n ia za k rz y w d ę m o ­ r a ln ą (p o r. a rt. 29 p r. m a łż .); n o rm u je n a to m ia s t p r o je k t a n a lo g ic z n ie do p rz e p is ó w o b o w ią z u ją c y c h (a rt. 30 p r. m a łż.) s p ra w ę d o s ta rc z a n ia ś ro d k ó w u tr z y m a n ia (a lim e n tó w — a rt. 33)20).

S zkoda sp o w o d o w a n a p rz e z ro z w ó d , to z re ­ g u ły szkoda w y n ik a ją c a z p o z b a w ie n ia m a łż o n k a k o rz y ś c i o p a rty c h na sto s u n k a c h m a ją tk o w y c h m ię d z y m a łż o n k a m i. N o w e u n o rm o w a n ie ty c h sto ­ s u n k ó w w p ro je k c ie K o d e k s u , a n a lo g ic z n ie do re ­ g la m e n ta c ji m a ją tk o w y c h s to s u n k ó w w ro d z in ie s o c ja lis ty c z n e j (o c z y m n iż e j), w y łą c z a w p ra k ty c e m o ż liw o ś ć te g o ro d z a ju szkód, k tó r e p o w s ta ją w k a p ita lis ty c z n y c h ro d z in a c h .

N ie w p ro w a d z e n ie p ra w a ż ą d a n ia n a p ra w ie n ia s z k o d y w y rz ą d z o n e j czynem , j a k i b y ł p o d s ta w ą ro z w o d u (np. z a ra ż e n ie m a łż o n k a ch o ro b ą w e n e ­ ry c z n ą ) tłu m a c z y się n ie w ą tp liw ie o k o lic z n o ś c ią , iż w y s ta rc z a ją c e są w t y m w z g lę d z ie p rz e p is y k z (a rt. 134 i 157).

W re szcie u s u n ię c ie za d o ść u c z y n ie n ia za k r z y w ­ dę m o ra ln ą w y n ik a stą d , iż p r o je k t za rzu ca k o n ­ cepcję p rz e lic z e n ia n a p ie n ią d z e k r z y w d m o r a l­

n y c h , w y ro s łą na g ru n c ie s to s u n k ó w k a p ita lis ty c z ­ n y c h , n ie z n a n ą s o c ja lis ty c z n e m u p ra w u ra d z ie c ­ k ie m u . J a k p o w ia d a p ro f. A g a r k o w 21): „P ra w o ra d z ie c k ie n ie zna p ie n ię ż n e g o o d s z k o d o w a n ia za szkodę n ie m a ją tk o w ą . S ąd n ie m oże p rz y s ą d z ić p o s z k o d o w a n e m u s u m y p ie n ię ż n e j w c h a ra k te rz e o d s z k o d o w a n ia za fiz y c z n e lu b m o ra ln e c ie rp ie ­ n ia ....“ .

20) A r t . 33 § 1. „M a łż o n e k ,, k t ó r y n ie zo sta ł u z n a n y za w in n e g o ro z w o d u i k t ó r y n ie je s t w sta n ie u trz y m a ć się w ła s n y m i s iła m i, m oże żądać od d ru g ie - i go z m a łż o n k ó w , n a w e t n ie w in n e g o , ażeby te n d o s ta r­

c z a ł m u ś ro d k ó w u trz y m a n ia s to so w n ie do s w y c h m oż­

liw o ś c i z a ro b k o w y c h i m a ją tk o w y c h “ .

§ 2, „J e ż e li oboje m a łż o n k o w ie są w in n i ro z w o d u , sąd może p rz y z n a ć ś ro d k i u trz y m a n ia ta kże m a łż o n ­ k o w i w in n e m u “ .

§ 3. „P o w y ż s z e p ra w o do ś ro d k ó w u trz y m a n ia n ie w y g a s a p rze z ś m ie rć zobow iązanego, je ż e li zosta ło ju ż u zn an e lu b są d o w n ie p rzyzn a n e . W ygasa n a to m ia s t, g d y u p ra w n ! o n y z a w rz e n o w e m a łż e ń s tw o “ .

- i ) G ra ż d a n s k o je p ra w o , po d red', p ro f. p ro f.

A g a rk o w a i G ie n k in a , t. I , M o s k w a , 1944 r „ s tr. 330—

331, N r 480.

2) D o n io s łe z m ia n y w p ro w a d z a p r o je k t K o d e k s u w d z ie d z in ie s to s u n k ó w m a ją tk o w y c h m ię d z y m a ł­

ż o n k a m i.

A ) P r z y ję ty p rze z o b o w ią z u ją c e p ra w o m a ł­

że ń skie m a ją tk o w e u s ta w o w y u s tr ó j m a ją tk o w y n o s i n a so b ie p ię tn o k o m p ro m is u m ię d z y syste ­ m e m ro z d z ie ln o ś c i i w s p ó ln o ś c i22). J a k w ia d o m o is to ta te g o u s tr o ju p o le ga na ty m , że m a ją te k k a żd e g o z m a łż o n k ó w ro z p a d a się n a d w ie o d rę b ­ n e m a s y m a ją tk o w e , a m ia n o w ic ie na m a ją te k o s o b is ty i d o ro b k o w y . D o p ó k i t r w a u s tr ó j u s ta ­ w o w y , p o d z ia ł m a ją tk u na te d w ie m a sy n ie m a p ra k ty c z n e g o znaczenia, g d y ż k a ż d y z m a łż o n k ó w z a c h o w u je p ra w o z a rzą d za n ia i ro z p o rz ą d z a n ia s w y m m a ją tk ie m o s o b is ty m i d o ro b k o w y m (a rt.

15 § 1 p r. m . m .). Z c h w ilą je d n a k , g d y u s tró j u s ta ­ w o w y u s ta je , a w ię c z c h w ilą ro z w ią z a n ia m a ł­

że ń s tw a p rze z śm ie rć, ro z w ó d łu b u n ie w a ż n ie n ie m a łż e ń s tw a , a lb o z c h w ilą z m ia n y u s tr o ju w cza­

sie tr w a n ia m a łż e ń s tw a , d o ro b e k o b o jg a m a łż o n ­ k ó w u w a ża się za ic h w s p ó ln ą w ła sn o ść i to w ró w n y c h częściach, a w ię c n ie z a le ż n ie od tego, cz y i o ile k a ż d y z m a łż o n k ó w p r z y c z y n ił się d o p o w s ta n ia te g o d o ro b k u ( p o r. a rt. 15 p r. m .m .).

J a k ju ż zaznaczono, z is to ty u s tr o ju p o d z ia łu d o ro b k u w y n ik a , że ja k d łu g o t r w a te n system , k a ż d y m a łż o n e k p o zo sta je w ła ś c ic ie le m n ie t y lk o m a ją tk u osobistego, lecz ta k ż e i d o ro b k o w e g o i m oże n im s w o b o d n ie ro zp o rzą dza ć. O d te j zasady is tn ie ją p e w n e w y ją t k i, k tó r e m a ją na ce lu o c h ro ­ nę in te re s ó w w s p ó łm a łż o n k a .

I ta k p rz e d e w s z y s tk im p rz e d m io ty u rz ą d z e n ia dom ow ego, n a b y te w czasie tr w a n ia u s tro ju , a p o ­ trz e b n e do w s p ó ln e g o u ż y tk u , ja k m e b le , n a c z y n ia k u c h e n n e i s to ło w e , s ta n o w ią zawsze w s p ó łw ła s ­ ność m a łż o n k ó w , ch o c ia ż b y b y ły n a b y te z m a ją tk u je d n e g o z m a łż o n k ó w (a rt. 19 p r. m . m .). R ó żn ica w s to s u n k u do in n e g o d o ro b k u p o le g a n a ty m , że w s p ó ln o ś ć p o w s ta je ju ż w czasie tr w a n ia u s tr o ju u s ta w o w e g o .

D r u g i w y ją t e k p o le g a n a ty m , że je d e n m a ł­

ż o n e k n ie m oże bez z g o d y d ru g ie g o , w y ra ż o n e j n a p iś m ie , z b y w a ć lu b obciążać p e w n y c h p rz e d ­ m io tó w m a ją tk o w y c h , je ż e li z o s ta ły one n a b y te w czasie tr w a n ia u s tr o ju i to w sposób in n y , a n iż e li p rze z spadek, za p is lu b d a ro w iz n ę (a rt.

20 p r. m . m .).

In a c z e j zg o ła n o r m u je s to s u n k i m a ją tk o w e m a łż o n k ó w s o c ja lis ty c z n e p ra w o ra d z ie c k ie 23).

M ia ro d a jn e są p o d t y m w z g lę d e m w y ja ś n ie n ia G. M . S w ie rd ło w a , z a ró w n o co do h is to r ii p rz e ­ p is ó w te g o p ra w a , ja k i co do o b o w ią z u ją c e g o s ta n u 24). K o d e k s z 1918 r. w a rt. 105 s ta n o w ił:

2* 2) P or. S. S zer.: „W s p ó łp ra c a p o lsko -cze ch o sło ­ w a c k a w d z ie d z in ie p ra w a c y w iln e g o “ w D P P .s N r 3 — 9 z 1949 r „ s tr. 25 — 27.

2 ') D la ja s n o ś c i w y w o d ó w p o w tó rz y ć m uszę p e w n e u s tę p y z p o w o ła n e g o m ego a r t y k u łu w D P. P., N r 8 — 9 z 1949 r.

24) G. M . S w ie rd ło w , „ B r a k i ro z w o d “ , M o s k w a - L e n in g ra d , 1949, s tr. 129 — 139, ora z a r t y k u ł tegoż a u to ra „ I i w o p ro s u ob obszczem im u szcze stw ie s u p ru - g o w “ w S o w ie ts k o m G o s u d a rs tw ie i P ra w ie , N r 10 z 1948 r., s tr. 50 i nast.