Temat: Jeśli czegoś chcę, to żądam i tak będzie czy władza to jedynie przywilej?

(1)

Katarzyna Tomaszek

Jan Kochanowski, Odprawa posłów greckich – cykl lekcji

1. „Jeśli czegoś chcę, to żądam i tak będzie...” – czy władza to jedynie przywilej?

2. Siła przestrogi dla Rzeczypospolitej – analiza wypowiedzi Ulissesa → przejdź 3. Helena – piękność, której odebrano prawo do decydowania o sobie? → przejdź 4. Gdyby posłów greckich nie odprawiono… Rzecz o patriotyzmie → przejdź

Uwaga. Przed rozpoczęciem zajęć nauczyciel prosi uczniów o wyszukanie informacji na temat historycznych oraz literackich władców (osób sprawujących władzę). Celem jest znalezienie odpowiedzi na pytanie, dlaczego jedni zapisali się w historii lub w historii literatury jako szlachetni i godni naśladowania, a inni jako zbrodniarze. Władcy historyczni: Kazimierz Wielki, Zygmunt Stary, Józef Piłsudski, Adolf Hitler, Józef Stalin, Hajle Selasje. Postaci literackie: władcy mitologiczni, Salomon w Biblii, Neron z Quo vadis H. Sienkiewicza, władcy z Kroniki polskiej Galla Anonima, Balladyna z dramatu J. Słowackiego, świnie z Folwarku zwierzęcego G. Orwella, a także Pieśń o Rolandzie oraz Król Artur i rycerze Okrągłego Stołu.

Ponadto uczniowie powinni się zapoznać ze wstępnymi informacjami na temat Odprawy posłów greckich Jana Kochanowskiego, zamieszczonymi w podręczniku na s. 108–109.

Chętni mogą także obejrzeć 3. odcinek serialu The Crown pt. Książę Windsoru, gdzie doskonale ukazano przemianę księżniczki Elżbiety w królową, która musi przedkładać interesy państwa ponad swoje własne.

LEKCJA 1

Temat: „Jeśli czegoś chcę, to żądam i tak będzie” – czy władza to jedynie przywilej?

Czas trwania zajęć 90 min

Cele zajęć

– praca z tekstem dramatycznym – ćwiczenia w argumentacji

– doskonalenie umiejętności myślowo-językowych, takich jak: czytanie ze zrozumieniem, pisanie twórcze, formułowanie pytań i problemów, posługiwanie się kryteriami, uzasadnianie, wyjaśnianie, klasyfikowanie, wnioskowanie, definiowanie, posługiwanie się przykładami itp.

(2)

– zdobywanie umiejętności formułowania samodzielnych i przemyślanych sądów, uzasadniania własnych i cudzych sądów w procesie dialogu we wspólnocie dociekającej

– rozwijanie wrażliwości społecznej, moralnej i estetycznej

– rozwijanie narzędzi myślowych umożliwiających uczniom obcowanie z kulturą i jej rozumienie – zdobywanie umiejętności samodzielnego docierania do informacji, dokonywania ich selekcji, syntezy oraz wartościowania, rzetelnego korzystania ze źródeł

– kształtowanie dojrzałości intelektualnej, emocjonalnej i moralnej uczniów

– kształcenie umiejętności czytania, analizowania i interpretowania literatury oraz innych tekstów kultury, a także ich wzajemnej korespondencji

– kształcenie umiejętności świadomego odbioru utworów literackich i tekstów kultury na różnych poziomach: dosłownym, metaforycznym, symbolicznym, aksjologicznym

Cele wynikające z podstawy programowej Uczeń:

– rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach:

starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r. (I.1.1.);

– rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane

w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe (I.1.3.);

– rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji (I.1.9.);

– przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej (I.1.14.);

– wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny (I.1.15.).

Metody pracy – burza mózgów – dyskusja – drama

Formy pracy – praca w grupach

– praca całego zespołu klasowego – praca indywidualna

(3)

Materiały

– rzutnik multimedialny

– tekst dramatu Odprawa posłów greckich Jana Kochanowskiego – argumenty Aleksandra i Antenora – załącznik nr 1

Przebieg zajęć

1. Część wprowadzająca

Poinformowanie uczniów, że zacytowane w temacie słowa wypowiedział XVII-wieczny król Francji, Ludwik XIII. Definiują one królewską władzę absolutną.

Zaprezentowanie przez chętnych uczniów zadania zleconego przez nauczyciela – omówienie przez zespół klasowy cech, które sprawiają, że władca zapisuje się w historii jako ,,dobry”, oraz tych, które pozwalają określić go mianem tyrana. Cechy te zostają zapisane na mapie myśli, w tabeli lub na schemacie.

+ –

– sprawiedliwy – odpowiedzialny

– dbający o państwo i swoich poddanych – stawiający dobro państwa ponad swoim – cierpliwy

– roztropny

– człowiek, który nie boi się przeprowadzania trudnych reform mających przynieść w efekcie obywatelom państwa korzyści

– narcyz – hipokryta – okrutnik – tyran

– człowiek podporządkowujący wszystko swoim interesom

– populista – megaloman

Zwrócenie uwagi uczniów na fakt, że w historii i literaturze spotykamy się z wieloma postaciami władców, których motywacje trudno jest jednoznacznie ocenić (np. Król Edyp, Kreon).

Odniesienie się do pytania pochodzącego z tematu lekcji: Czy władza to jedynie przywilej? – swobodne wypowiedzi chętnych uczniów opatrzone komentarzem nauczyciela.

Jan Kochanowski nawiązuje w Odprawie posłów greckich nie tylko do ówczesnej, trudnej sytuacji Rzeczypospolitej, ale tworzy także uniwersalny traktat na temat odpowiedzialności osób zarządzających państwem. Czytelnik spotyka się tu ze starciem dwóch doskonałych mówców – Aleksandra, który nie chce oddać Grekom Heleny, oraz Antenora starającego się za wszelką cenę uniknąć wojny (stychomytia, s. 112 podręcznika).

2. Część główna

Nauczyciel wyświetla na tablicy tabelę argumentów Aleksandra i Antenora, w której są luki (załącznik nr 1). Dwóch chętnych uczniów odczytuje na forum klasy fragment Odprawy posłów

(4)

greckich, czyli wymianę zdań między Aleksandrem i Antenorem; reszta zespołu klasowego – odnosząc się do tekstu – zapisuje informacje niezbędne do uzupełnienia luk w tabeli. Nauczyciel wraz z klasą analizują wymianę zdań Aleksandra i Antenora, korzystając z zapisanych uprzednio przez uczniów informacji. Nauczyciel prosi uczniów, aby wstali – po lewej stronie mają stanąć ci, dla których bardziej przekonujące były racje Aleksandra, po prawej – zwolennicy Antenora. Każda z powstałych grup ma 10 minut na określenie, dlaczego wybrali argumenty akurat tego bohatera literackiego, i przygotowanie 2-minutowej mowy skierowanej do króla Priama, w której przekonają władcę do zaakceptowania argumentów głoszonych przez reprezentowanego przez siebie bohatera.

Po upływie wyznaczonego czasu przedstawiciele obu grup prezentują ustalenia zespołów oraz mowy skierowane do króla Priama na forum klasy; wypowiedzi zostają opatrzone odpowiednim komentarzem nauczyciela.

3. Część podsumowująca

Nauczyciel wraz z uczniami ustalają, które cechy, postawy oraz zachowania rządzących w opinii mistrza z Czarnolasu mogą doprowadzić do upadku państwa. Można tu odwoływać się nie tylko do Odprawy posłów greckich, ale także np. Pieśni o spustoszeniu Podola. Warto zwrócić uwagę na uniwersalność zaprezentowanych postaw i całego dramatu.

Nauczyciel ponownie pyta uczniów: Czy władza to jedynie przywilej? Czy władca musi jednak stawiać dobro państwa ponad swoimi pragnieniami i żądzami?

Zwraca przy tym uwagę na konsekwencje obu postaw.

(5)

Jan Kochanowski, Odprawa posłów greckich – cykl lekcji

1. „Jeśli czegoś chcę, to żądam i tak będzie...” – czy władza to jedynie przywilej? → przejdź 2. Siła przestrogi dla Rzeczypospolitej – analiza wypowiedzi Ulissesa

3. Helena – piękność, której odebrano prawo do decydowania o sobie? → przejdź 4. Gdyby posłów greckich nie odprawiono… Rzecz o patriotyzmie → przejdź

LEKCJA 2

Temat: Siła przestrogi dla Rzeczypospolitej – analiza wypowiedzi Ulissesa

Cele zajęć

– powtórzenie wiadomości o środkach językowych – ćwiczenia w pracy z tekstem dramatycznym

– interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego (I.1.5.);

– rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter (I.1.6.);

– wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej jako lektury obowiązkowe (I.1.8.);

– rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje (I.1.10.).

Metody pracy – gra dydaktyczna – burza mózgów – dyskusja

(6)

Formy pracy – indywidualna – grupowa

– praca całego zespołu klasowego

Materiały

– nożyczki, klej, pusta kartka – karta pracy (załącznik nr 2)

Przypomnienie wiadomości o tym, kim był Ulisses (Odyseusz, błyskotliwy Grek, bohater Odysei Homera, uosobienie inteligencji i sprytu). Określenie roli Ulissesa w Odprawie posłów greckich – Ulisses przybywa do Troi jako jeden z posłów przestrzegających przez zatrzymaniem Heleny.

Nauczyciel informuje uczniów, że mowa Ulissesa skierowana do Troi i Trojańczyków pozostaje jednym z najbardziej znanych fragmentów Odprawy posłów greckich.

Nauczyciel dzieli uczniów na 4–5-osobowe zespoły. Zadaniem każdego z nich jest dokonanie rekonstrukcji wypowiedzi Ulissesa z pociętych jej fragmentów. Uczniowie otrzymują wskazówki, którymi mają się posłużyć, a które dotyczą różnych językowych elementów tekstu. Na wykonanie zadania uczniowie mają 10 minut (załącznik nr 2).

Nauczyciel odczytuje wypowiedź Ulissesa we właściwej kolejności (2–5–4–3–1), a uczniowie sprawdzają poprawność swoich notatek. Należy omówić możliwe pomyłki oraz ich przyczyny, a także odpowiedzieć na ewentualne pytania uczniów dotyczące zagadnień językowych.

Nauczyciel prosi uczniów, aby przedstawili sposób widzenia przez Ulissesa sytuacji w państwie Priama (jakie problemy widzi Grek, jak ocenia zachowanie Trojan?). Warto tu zwrócić uwagę na:

– nierespektowanie prawa przez elity rządzące, – łapówkarstwo,

– populizm,

– przekonanie o własnej wielkości (megalomania),

– ,,psucie” obywateli, promowanie zachowań niemoralnych, – dydaktyzm i uniwersalność mowy Ulissesa.

(7)

1. „Jeśli czegoś chcę, to żądam i tak będzie...” – czy władza to jedynie przywilej? → przejdź 2. Siła przestrogi dla Rzeczypospolitej – analiza wypowiedzi Ulissesa → przejdź

3. Helena – piękność, której odebrano prawo do decydowania o sobie?

4. Gdyby posłów greckich nie odprawiono… Rzecz o patriotyzmie → przejdź

LEKCJA 3

Temat: Helena – piękność, której odebrano prawo do decydowania o sobie?

Cele zajęć

– rozwijanie narzędzi myślowych umożliwiających uczniom obcowanie z kulturą i jej rozumienie – umiejętność samodzielnego docierania do informacji, dokonywania ich selekcji, syntezy oraz wartościowania, rzetelnego korzystania ze źródeł

– rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji (I.1.9.);

– rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje (I.1.10.);

– przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej (I.1.14.);

– rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości (I.1.16).

(8)

Metody pracy – wykład

– burza mózgów – dyskusja – analiza tekstu

– analiza obrazów i fragmentu filmu

Formy pracy – indywidualna

– całego zespołu klasowego

Materiały

– rzutnik multimedialny

– tekst Odprawy posłów greckich Jana Kochanowskiego – obrazy przedstawiające Helenę (załącznik nr 3)

– krótki fragment filmu Troja w reż. Wolfganga Petersena

Nauczyciel prosi uczniów o przypomnienie informacji dotyczących mitologicznej Heleny (żona Menelaosa, króla Sparty, była prawdopodobnie córką Zeusa, który pod postacią łabędzia zapłodnił Ledę; była uważana za najpiękniejszą kobietę swoich czasów).

Następnie prezentuje klasie kilka utrwalonych w różnych tekstach kultury wizerunków Heleny.

Wyświetla na rzutniku obrazy z załącznika nr 3 oraz 3-minutowy fragment filmu Troja w reż.

Wolfganga Petersena, który można znaleźć na platformie YouTube (wpisać w wyszukiwarce

„Diane Kruger Helen of Troy Music Video” i odtworzyć pierwszy film – ostatni dostęp 14.05.2020). Zadaniem uczniów jest zapisanie swoich spostrzeżeń: jak Helena jest przedstawiana?

jakie cechy jej wyglądu są szczególnie podkreślane przez poszczególnych artystów? co zwraca szczególną uwagę?

Chętni uczniowie prezentują swoje obserwacje na forum klasy. Nauczyciel zwraca uwagę na fakt, że choć Helena jest tą, przez którą miała wybuchnąć wojna trojańska, w kulturze funkcjonuje jedynie jako symbol piękna cielesnego – rzadko zwraca się uwagę na to, co ta kobieta mogła myśleć i czuć. Kochanowski, co ciekawe, oddaje głos właśnie jej.

(9)

Analiza fragmentu Odprawy posłów greckich zawierającego wypowiedź Heleny (załącznik nr 4).

Uczniowie pracują w parach – ich zadaniem jest:

a) określenie stosunku Heleny do Aleksandra;

b) przedstawienie sposobu widzenia własnej sytuacji przez Helenę;

c) scharakteryzowanie wizji świata, która wyłania się z wypowiedzi Heleny;

d) wskazanie cech bohaterki, które uwidaczniają się w tym fragmencie.

Nauczyciel wraz z uczniami omawia ich przemyślenia. Warto zwrócić szczególną uwagę na kilka aspektów:

– Helena w utworze Jana Kochanowskiego to kobieta zgorzkniała, pesymistka, w jej przypadku uroda stała się przekleństwem;

– Helena wini Aleksandra, uważa, że uczynił z niej jedynie kochankę, nałożnicę (jest królową spartańską, więc uważa to za afront, hańbę);

– Helena tęskni za dziećmi i prawowitym mężem, chce wracać do Sparty;

– Helena jest symbolem gorzkiego losu kobiety, którą zamknięto w klatce ,,zewnętrznego piękna”, odebrano prawo do decydowania o sobie.

Analiza proroczych słów Heleny: ,,Podobno w tył okrętu łańcuchem za szyję / Uwiązana, pośrzodkiem greckich naw popłynę.

Praca domowa

Czy Helenę można określić mianem postaci tragicznej? (wypowiedź pisemna, 100–150 słów)

Można uczniom uświadomić, że oba stanowiska są równouprawnione: NIE, bo nie przeżywa konfliktu tragicznego (nie stoi w obliczu tragicznego wyboru między dwiema racjami); TAK, bo podlega Fatum.

(10)

1. „Jeśli czegoś chcę, to żądam i tak będzie...” – czy władza to jedynie przywilej? → przejdź 2. Siła przestrogi dla Rzeczypospolitej – analiza wypowiedzi Ulissesa → przejdź

3. Helena – piękność, której odebrano prawo do decydowania o sobie? → przejdź 4. Gdyby posłów greckich nie odprawiono… Rzecz o patriotyzmie

Uwaga. Przed lekcją nauczyciel lub chętny uczeń tworzy kostkę story cubes według załącznika nr 5 lub przynosi zwykłą kostkę do gry. Te zajęcia mogą zostać zrealizowane na dwa sposoby:

– tworzenie komiksu przez uczniów (w takim przypadku należy ich wcześniej poinformować o konieczności przyniesienia niezbędnych materiałów);

– odegranie dramy przez uczniów na podstawie stworzonego przez nich tekstu.

LEKCJA 4

Temat: Gdyby posłów greckich nie odprawiono…

Rzecz o patriotyzmie

Cele zajęć

– rozbudzanie kreatywności uczniów – ćwiczenia z zakresu twórczego pisania

Cele wynikające z podstawy programowej

– rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter (I.1.6.);

– rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje (I.1.10.);

– przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej (I.1.14.).

(11)

Metody pracy – wykład – dyskusja – burza mózgów – drama

– gra dydaktyczna

Formy pracy

grupowa, indywidualna

Materiały

– kostka story cubes do wycięcia i sklejenia według załącznika nr 5 (lub kostka do gry) Przebieg zajęć

Nauczyciel zapisuje na tablicy początki zdań i prosi uczniów, aby zapisali na kartkach ich zakończenia.

– Patriotyzm Jana Kochanowskiego objawia się w Odprawie posłów greckich poprzez…

– Helena byłaby patriotką, gdyby…

– Król Priam nie jest patriotą, ponieważ…

– Postawa patriotyczna Antenora zasadza się na przekonaniu, że…

– Patriotyzm Aleksandra jest…

Chętni uczniowie odczytują swoje odpowiedzi, wzbogacając je komentarzami, dlaczego tak, a nie inaczej widzą dany problem. Nauczyciel zwraca uwagę uczniów na fakt, że w Odprawie posłów greckich pojawia się uniwersalna wizja patriotyzmu opartego na niezbywalnych wartościach, jak:

 miłość do ojczyzny,

 odpowiedzialność,

 skłonność do poświęcenia interesu własnego na rzecz dobra ogólnego.

Po przeczytaniu Odprawy posłów greckich uczniowie mają świadomość, jakie konsekwencje niesie takie, a nie inne postępowanie elit rządzących. Nauczyciel proponuje uczniom odwrócenie konwencji i sprawdzenie, co by się stało, gdyby bohaterowie Odprawy posłów greckich zachowali się inaczej w określonych sytuacjach.

(12)

Uczniowie pracują w 4-osobowych zespołach. Nauczyciel bądź jeden z członków zespołu rzuca kostką story cubes (załącznik nr 5), na której umieszczono alternatywne wersje Odprawy posłów greckich. Jeśli nie mamy tej kostki, możemy użyć zwykłej kostki do gry i umówić się, co będą oznaczać poszczególne numery:

1 – Antenorowi udaje się przekonać Aleksandra 2 – Helena odmawia pozostania w Troi

3 – Król Priam odmawia synowi, biorąc pod uwagę dobro państwa 4 – Aleksander uświadamia sobie bezsensowność swojego postępowania 5 – Aleksander uwierzył w przepowiednię Kasandry

6 –Ulissesowi udaje się przemówić Aleksandrowi do rozsądku

Zadaniem każdego zespołu jest stworzenie komiksu (liczą się przede wszystkim napisy w dymkach, rysunki są mniej istotne) bądź tekstu do odegrania minidramy z wylosowanym rozwiązaniem.

Kryteria oceny pracy: staranność, zgodność z poetyką oryginału, pomysł. Na wykonanie zadania przeznaczamy 15–20 minut.

Po tym czasie grupy prezentują swoje projekty. Nauczyciel wraz z resztą klasy ustalają konsekwencje zaproponowanego przez każdą grupę rozwiązania.

Nauczyciel wraz z uczniami ustalają, w jakim stopniu spełniła się wizja upadku Rzeczypospolitej wieszczona w Odprawie posłów greckich przez Jana Kochanowskiego i które narodowe wady Polaków opisane przez Jana z Czarnolasu miały na to realny wpływ.

(13)

Załącznik nr 1

ALEKSANDER ANTENOR

Helena stanowi dar od Afrodyty. Aleksander chce korzystać ze szczęścia, które zostało mu ofiarowane przez boginię.

Wojna z Grekami odbyła się wiele lat temu – ma niewiele wspólnego z aktualnymi wydarzeniami.

Trojanie także dopuszczali się wówczas haniebnych czynów.

Porwanie Heleny to odwet za porwanie czarodziejki Medei przez Greków.

Upór Aleksandra zostanie okupiony upadkiem ojczyzny oraz śmiercią wielu Trojan.

(14)

Przykładowe odpowiedzi uczniów

ALEKSANDER ANTENOR

Helena stanowi dar od Afrodyty. Aleksander chce korzystać ze szczęścia, które zostało mu ofiarowane przez boginię.

Aleksander był gościem na dworze Menelaosa, porwał jego żonę – zgodnie z odwiecznymi prawami takie zachowanie nie przystoi gościowi, jest haniebne, godne potępienia. Członek królewskiego rodu nie postępuje w taki sposób.

Grecy w czasie dawnych wojen prowadzonych z Troją dopuszczali się straszliwych czynów – mordowali, gwałcili, grabili. Czas na odwet.

Wojna z Grekami odbyła się wiele lat temu – ma niewiele wspólnego z aktualnymi wydarzeniami.

Trojanie także dopuszczali się wówczas haniebnych czynów.

Porwanie Heleny to odwet za porwanie czarodziejki Medei przez Greków.

Medea została porwana dawno temu (Medeą nie za naszych czasów uniesieno), zatem Aleksander nie musi się tą sprawą zajmować – ci, którzy mogli się domagać odwetu za to porwanie, milczeli przez długie lata. Aleksander wręcz nie powinien bawić się cudzą krzywą.

Chodzi o honor Aleksandra, trojańskiego

królewicza. Upór Aleksandra zostanie okupiony upadkiem

ojczyzny oraz śmiercią wielu Trojan.

(15)

Uporządkujcie wypowiedź Ulissesa zgodnie z następującą kolejnością:

1. apostrofa, wykrzyknienie

2. argumentum ad personam – argument odnoszący się do konkretnej osoby i jej postępowania 3. argumentum ad populum – argument odnoszący się do określonej zbiorowości oraz jej postępowania; kontrast, porównanie

4. apostrofa, pytania retoryczne, ironia 5. wykrzyknienie, sarkazm

Wpiszcie w kółkach odpowiednie numery od 1 do 5.

Jeden to marnotrawca umiał spraktykować, Że jego wszeteczeństwa i łotrowskiej sprawy Od małych aż do wielkich wszyscy jawnie bronią, Nizacz prawdy nie mając ani końca patrząc, Do którego rzeczy przyjść za ich radą muszą.

Takimi się czując,

A podobno nie czując, na wojnę wołają:

Boże, daj mi z takimi mężami zawżdy czynić!

Z tego stada, mniemacie, że się który przyda Do posługi ojczyzny? Jako ten we zbroi

Wytrwa, któremu czasem i w jedwabiu ciężko?

Jako straż będzie trzymał, a on i w południe Przesypiać się nauczył? Jako stos wytrzymać Ma nieprzyjacielowi, który ustawicznym Pijaństwem zdrowie stracił?

Nie rozumieją ludzie ani się w tym czują, Jako to wrzód szkodliwy w rzeczypospolitej Młódź wszeteczna: ci cnocie i wstydowi cenę Ustawili; przed tymi trudno człowiekiem być Dobrym; co domy niszczą; ci państwa ubożą, A rzekę, że i gubią (Trojan poznasz potym!), A przykładem zaś swoim jako wielką liczbę Drugich przy sobie psują. Patrz, jakie orszaki Darmojadów za nimi, którzy ustawicznym Próżnowaniem a zbytkiem jako wieprze tyją.

O nierządne królestwo i zginienia bliskie, Gdzie ani prawa ważą, ani sprawiedliwość Ma miejsce, ale wszystko złotem kupić trzeba!

(16)

Poprawna kolejność:

O nierządne królestwo i zginienia bliskie, Gdzie ani prawa ważą, ani sprawiedliwość Ma miejsce, ale wszystko złotem kupić trzeba!

*

Jeden to marnotrawca umiał spraktykować, Że jego wszeteczeństwa i łotrowskiej sprawy Od małych aż do wielkich wszyscy jawnie bronią, Nizacz prawdy nie mając ani końca patrząc, Do którego rzeczy przyjść za ich radą muszą.

*

Nie rozumieją ludzie ani się w tym czują, Jako to wrzód szkodliwy w rzeczypospolitej Młódź wszeteczna: ci cnocie i wstydowi cenę Ustawili; przed tymi trudno człowiekiem być Dobrym; co domy niszczą; ci państwa ubożą, A rzekę, że i gubią (Trojan poznasz potym!), A przykładem zaś swoim jako wielką liczbę Drugich przy sobie psują. Patrz, jakie orszaki Darmojadów za nimi, którzy ustawicznym Próżnowaniem a zbytkiem jako wieprze tyją.

*

Z tego stada, mniemacie, że się który przyda Do posługi ojczyzny? Jako ten we zbroi

Wytrwa, któremu czasem i w jedwabiu ciężko?

Jako straż będzie trzymał, a on i w południe Przesypiać się nauczył? Jako stos wytrzymać Ma nieprzyjacielowi, który ustawicznym Pijaństwem zdrowie stracił?

Takimi się czując,

A podobno nie czując, na wojnę wołają:

Boże, daj mi z takimi mężami zawżdy czynić!

(17)

Jacques-Louis David, Helena i Parys, 1788 r., domena publiczna

(18)

Evelyn De Morgan, Helena Trojańska, 1898 r., domena publiczna

(19)

Dante Gabriel Rossetti, Helena Trojańska, 1799 r., domena publiczna

(20)

HELENA

Wszytkom ja to widziała jako we zwierciedle, Że z korzyści swej nie miał długo się weselić Bezecny¹ Aleksander, ale mu wczas mieli I dobrą myśl przekazie przeważni Grekowie.

Więc on, jako drapieżny wilk rozbiwszy stado, Co nadalej uciekał, a oni zaś, jako

Pasterze ze psy, za nim. I ledwe do tego Nie przyjdzie, że wilk owcę na ostatek musi Porzucić, a sam gdzie w las sromotnie uciecze.

Niestety, jakież moje będą przenosiny?

Podobno w tył okrętu łańcuchem za szyję Uwiązana, pośrzodkiem greckich naw popłynę.

Z jakąż ja twarzą bracią swą² miłą przywitam?

Jakoż ja, niewstydliwa, przed oczy twe naprzód, Mężu mój miły, przyjdę i sprawę o sobie

Dawać będę? A będęż w twarz ci wejźrzeć śmiała?

Bodajżeś ty był nigdy Sparty nie nawiedził, Nieszczęsny Pryjamida³! Bo czego mnie więcej Nie dostawało? Zacnych książąt córką będąc Szłam w książęcy dom zacny; dał był Bóg urodę,

Dał potomstwo, dał dobrą nade wszytko sławę.

Tom wszytko prze człowieka złego utraciła.

Ojczyzna gdzieś daleko, przyjaciół nie widzę, Dziatki⁴, nie wiem, żywe li; jam sama coś mało Od niewolnice rożna, przymówkom dotkliwym I złej sławie podległa, a co jeszcze ze mną Szczęście myśli poczynać, ty sam wiesz, mój Panie.

[...]

Prze Bóg, więcejci złego na tym świecie Niżli dobrego. Patrzaj naprzód, jako Jedenże tylko sposób człowiekowi Jest urodzić się, a zginąć tak wiele Dróg jest, że tego niepodobno zgadnąć.

Także i zdrowie nie ma, jeno jedno.

Człowiek śmiertelny, a przeciwko temu Niezliczna liczba chorób rozmaitych.

Ale i ona, która wszystkim włada,

Która ma wszytko w ręku, wszytkim rządzi, Fortuna, za mną świadczy, że daleko Mniej dóbr na świecie niżli tego, co złym Ludzie mianują, bo ubogaciwszy

Pewną część ludzi, patrzaj, co ich ciężkim Ubóstwem trapi. A iż tego żadnej

Zadości g'woli ani skępstwu swemu Nie czyni, ale niedostatkiem tylko Sciśniona, znak jest, że i dziś, gdy komu Chce co uczynić dobrze, pospolicie Jednemu pierwej weźmie, toż dopiero Drugiemu daje; skąd się da rozumieć, Co już powtarzam nie raz, że na świecie Mniej dóbr daleko niżli złych przypadków.

1 bezecny – niemoralny, nieuczciwy, podły

2 bracią swą – swoich braci

3 Pryjamida – potomek Priama

4 dziatki – dzieci

(21)