TWOJE PRAWO
Europejska
Konwencja o ochronie praw człowieka
i podstawowych wolno ci
z wprowadzeniem
1. wydanie
EUROPEJSKA KONWENCJA O OCHRONIE PRAW CZŁOWIEKA 1. wyd.
to por czne, kieszonkowe wydania aktualnych tekstów ustaw, opatrzone cz sto słowem wst pnym i indeksem rzeczowym. Adresowana jest zarówno do osób zawodowo zajmuj cych si prawem, jak i do wszystkich, którzy z ró nych wzgl dów interesuj si okre lon dziedzin prawa.
Cena 12,00 zł
Zbiór aktów prawnych dotycz cych Unii Europejskiej, który zawiera m.in.:
– Traktat z Lizbony zmieniaj cy Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiaj cy Wspólnot Europejsk , – Kart Praw Podstawowych
Unii Europejskiej.
to zbiór najwa niejszych w tej dziedzinie
dyrektyw. Publikacj poprzedza wnikliwie napisane wprowadzenie prof. dr. hab.
Ludwika Florka – cenionego autora wielu publikacji z zakresu prawa pracy, Zast pcy Przewodnicz cego Komisji Kodyfikacji Prawa Pracy, członka Rady Legislacyjnej.
255 1795
EUROPEJSKA KONWENCJA O OCHRONIE PRAW CZŁOWIEKA I PODSTAWOWYCH WOLNOŚCI
Polecamy w serii:
PRAWO BUDOWLANE, wyd. 15 PRAWO MIESZKANIOWE, wyd. 5 KODEKS KARNY, wyd. 32
KODEKS POSTĘPOWANIA KARNEGO, wyd. 23 KODEKS CYWILNY, wyd. 32
KODEKS POSTĘPOWANIA CYWILNEGO, wyd. 32 KODEKS SPÓŁEK HANDLOWYCH, wyd. 14 PRAWO ZAMÓWIEŃ PUBLICZNYCH, wyd. 10 PRAWO UNII EUROPEJSKIEJ, wyd. 14 PRAWO WYKROCZEŃ, wyd. 11 KODEKS KARNY SKARBOWY, wyd. 15 USTAWA O RADCACH PRAWNYCH, wyd. 3
www.sklep.beck.pl
Europejska Konwencja o ochronie praw
człowieka
i podstawowych wolności
wraz z indeksem rzeczowym
TWOJE PRAWO
C. H. BECK
Europejska Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności
1. wydanie
Stan prawny: 1 czerwca 2010 r.
Redakcja: Aneta Flisek
©Wydawnictwo C. H. Beck 2010
Informacje wydawcy: Tytuły artykułów umieszczone w nawiasach kwadratowych pochodzą od redakcji. Są one, tak jak i przypisy, chronione prawem autorskim.
Wydawnictwo C. H. Beck Sp. z o.o.
ul. Bonifraterska 17, 00–203 Warszawa Skład i łamanie: Wydawnictwo C. H. Beck
Druk i oprawa: Elpil, Siedlce ISBN 978-83-255-1795-3
Spis treści
Wykaz skrótów . . . . VII Wprowadzenie . . . . IX Informacja o publikatorach tekstów urzędowych w języku polskim . . XIII 1. Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności 1 2. Protokół nr 1 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podsta-
wowych wolności . . . . 23 3. Protokół nr 4 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podsta-
wowych wolności, zapewniający niektóre prawa i wolności inne niż już zawarte w Konwencji i Protokole nr 1 do Konwencji . . . 27 4. Protokół nr 6 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podsta-
wowych wolności, dotyczący zniesienia kary śmierci . . . . 31 5. Protokół nr 7 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podsta-
wowych wolności . . . . 35 6. Protokół nr 12 do Konwencji o ochronie praw człowieka i pod-
stawowych wolności . . . . 41 7. Protokół nr 13 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podsta-
wowych wolności, dotyczący zniesienia kary śmierci we wszyst- kich okolicznościach . . . . 45 8. Protokół nr 14 do Konwencji o ochronie praw człowieka i pod-
stawowych wolności zmieniający system kontroli Konwencji . . . 49 9. Regulamin Europejskiego Trybunału Praw Człowieka . . . . 53 10. Załącznik do Regulaminu . . . . 119
10a. Instrukcja praktyczna. Wnioski o zastosowanie środków tym- czasowych . . . . 124 10b. Instrukcja praktyczna. Wszczęcie postępowania . . . . 126 10c. Instrukcja praktyczna. Pisma procesowe . . . . 128 10d. Instrukcja praktyczna. Roszczenia o słuszne zadośćuczynie-
nie . . . . 132 10e. Instrukcja praktyczna. Zabezpieczone przesyłanie elektro-
niczne . . . . 137 10f. Instrukcja praktyczna. Wnioski o anonimowość . . . . 139 11. Rezolucja w sprawie etyki sędziowskiej przyjęta przez Zgroma-
dzenie plenarne Trybunału w dniu 23 czerwca 2008 r. . . . 141 Indeks rzeczowy . . . . 145 V
Wykaz skrótów
Cyfry w nawiasach oznaczają pozycję w spisie treści.
EtykaSędzR . . . Rezolucja w sprawie etyki sędziowskiej przy- jęta przez Zgromadzenie plenarne Trybunału w dniu 23 czerwca 2008 r. (11)
Instrukcja . . . Instrukcje do załącznika do Regulaminu Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (10a–10f)
Konwencja . . . Konwencja o ochronie praw człowieka i pod- stawowych wolności (1)
Protokół1K . . . Protokół nr 1 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (2) Protokół4K . . . Protokół nr 4 do Konwencji o ochronie praw
człowieka i podstawowych wolności, zapew- niający niektóre prawa i wolności inne niż już zawarte w Konwencji i Protokole nr 1 do Kon- wencji (3)
Protokół6K . . . Protokół nr 6 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, doty- czący zniesienia kary śmierci (4)
Protokół7K . . . Protokół nr 7 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (5) Protokół12K . . . Protokół nr 12 do Konwencji o ochronie praw
człowieka i podstawowych wolności (6) Protokół13K . . . Protokół nr 13 do Konwencji o ochronie praw
człowieka i podstawowych wolności, doty- czące zniesienia kary śmierci we wszystkich okolicznościach (7)
Protokół14K . . . Protokół nr 14 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (8) RETPC . . . Regulamin Europejskiego Trybunału Praw
Człowieka (9)
ZRETPC . . . Załącznik do Regulaminu Europejskiego Try- bunału Praw Człowieka (10)
VII
Wprowadzenie
Po ponad sześciu latach od dnia otwarcia do podpisu Protokół nr 14 do Europejskiej konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności wszedł w życie 1.6.2010 r. i zmienił niektóre postanowie- nia tej konwencji. Jest to dobra okazja, aby przedstawić Czytelnikowi tekst ujednolicony konwencji wraz z protokołami dodatkowymi oraz innymi dokumentami istotnymi dla funkcjonowania strasburskiego sys- temu ochrony praw człowieka.
Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, otwarta do podpisu w Rzymie 4.11.1950 r., stanowi traktat międzyna- rodowy o fundamentalnym znaczeniu dla praw człowieka w Europie.
Mimo iż oryginalna nazwa tego traktatu nie zawiera przymiotnika „eu- ropejska”, w zwyczajowym użyciu dodaje się go na początku nazwy konwencji. Jej stronami jest obecnie 47 państw członkowskich Rady Europy. Konwencja składa się z trzech rozdziałów, które zawierają po- stanowienia materialne (treść praw i wolności), instytucjonalne oraz proceduralne.
Prawa i wolności gwarantowane w rozdziale I konwencji nie podle- gały jak dotąd modyfikacjom, natomiast katalog praw człowieka po- szerzano poprzez protokoły dodatkowe do konwencji. Są one niekiedy nazywane „protokołami materialnymi”, wprowadzają bowiem nowe zo- bowiązania materialne dla państw, które zdecydowały się na ich ra- tyfikację. Protokoły te są zawarte w niniejszym zbiorze i obejmują:
Protokół nr 1 z 20.3.1953 r., Protokół nr 4 z 16.9.1963 r., Protokół nr 6 z 28.4.1983 r., Protokół nr 7 z 22.11.1984 r., Protokół nr 12 z 4.11.2000 r. oraz Protokół nr 13 z 3.5.2002 r. Wprawdzie dwa ostat- nie protokoły nie zostały ratyfikowane przez Polskę (ponadto Protokół nr 12 nie został podpisany), jednak ich teksty zamieszczono tu dla celów dydaktycznych.
Natomiast zmiany w zasadniczym tekście Europejskiej konwencji praw człowieka dotyczyły postanowień instytucjonalnych i procedu- ralnych zawartych w rozdziałach II i III. Nowelizacje tych przepisów następowały także w formie protokołów – tj. traktatów – zwanych nie- kiedy „proceduralnymi”. Najdalej idące modyfikacje w tym względzie wprowadził Protokół nr 11 z 11.5.1994 r., zniósł on bowiem dwie in- IX
Wprowadzenie
stytucje powołane do kontroli wykonywania zobowiązań na podstawie konwencji – Europejską Komisję Praw Człowieka i sesyjnie działający Europejski Trybunał Praw Człowieka – wprowadzając na ich miej- sce stały sąd międzynarodowy, który przyjął nazwę i stał się de facto sukcesorem tego ostatniego.
Kolejny etap modyfikacji systemu kontroli zobowiązań na podsta- wie konwencji łączy się z Protokołem nr 14 otwartym do podpisu 13.5.2004 r. Jak już wspomniano, protokół ten wszedł w życie do- piero po sześciu latach, ponieważ wymagał ratyfikacji przez wszyst- kie państwa-strony konwencji, tymczasem jedno z państw Rady Eu- ropy – Federacja Rosyjska – dość długo zwlekała z ratyfikacją tego traktatu. Opóźnienie to wywoływało niecierpliwość zarówno po stro- nie państw-stron, jak i samego Europejskiego Trybunału Praw Czło- wieka. W rezultacie państwa-strony poczyniły kroki, aby doprowadzić do wdrożenia niektórych rozwiązań przewidzianych w Protokole nr 14 jeszcze przed jego wejściem w życie. W dniu 12.5.2009 r. konferencja państw-stron konwencji przyjęła tzw. porozumienie madryckie (Ma- drid Agreement), na mocy którego postanowiono w drodze konsensu, że przepisy dotyczące nowych składów orzekających (tj. trzyosobo- wych komitetów oraz składu jednoosobowego) mogą być stosowane tymczasowo w odniesieniu do tych państw, które wyrażą na to zgodę (ogółem taką zgodę wyraziło 10 państw).
Wkrótce po porozumieniu madryckim – w dniu 27.5.2009 r. otwarto do podpisu Protokół nr 14 bis. Zawierał on postanowienia modyfi- kujące treść konwencji w odniesieniu do wyżej wspomnianych skła- dów orzekających, a jego podpisanie i ratyfikacja stanowiły alternatywę dla państw, które zamiast zgody na tymczasowe stosowanie Protokołu nr 14 preferowały związanie się nowym traktatem – Protokołem nr 14 bis. Stronami tego ostatniego traktatu było około dziesięciu państw.
Zgodnie z postanowieniami porozumienia madryckiego oraz Proto- kołu nr 14 bis, wejście w życie Protokołu nr 14 powoduje z mocy prawa wygaśnięcie stosowania tymczasowego niektórych postanowień tego ostatniego, a także utratę mocy obowiązującej przez Protokół nr 14 bis. Z tego powodu w niniejszym zbiorze dokumentów nie umiesz- czono Protokołu nr 14 bis, aczkolwiek warto odnotować, że Polska podpisała go w dniu 1.10.2009 r. Postanowienia Protokołu nr 14 zo- stały zintegrowane z tekstem zasadniczym konwencji, natomiast frag- X
Wprowadzenie menty niezintegrowane (artykuły 18–22), a także preambuła zostały uwzględnione osobno (po Protokole nr 13).
Poza wspomnianymi zmianami odnośnie składów orzekających, Pro- tokół nr 14 wprowadził nowe rozwiązania dotyczące długości kadencji sędziów (jednorazowa kadencja dziewięcioletnia w miejsce sześciolet- niej z możliwością reelekcji), możliwości nacisku na państwa w przy- padku odmowy lub trudności z wykonaniem wyroku (artykuł 46 ust. 3 i 4), kompetencji Komisarza Praw Człowieka Rady Europy do udziału w postępowaniach przed Izbą lub Wielką Izbą (art. 36 ust. 3) oraz moż- liwości przystąpienia Unii Europejskiej do konwencji (art. 59 ust. 2).
Z punktu widzenia skarżących najważniejszą zmianą wprowadzoną przez Protokół nr 14 jest dodatkowe kryterium dopuszczalności skargi w postaci doznania „znaczącego uszczerbku”. Idea nowej przesłanki warunkującej przyjęcie skargi do rozpoznania ma związek z dążeniem do odciążenia Trybunału od rozpatrywania skarg o znikomym „cięża- rze gatunkowym”, czyli skarg podnoszących zarzuty naruszenia o su- biektywnie niewielkim wpływie na sytuację skarżącego. Wprowadze- nie nowego kryterium było szeroko dyskutowane i znalazło zarówno entuzjastów, jak i przeciwników wskazujących na utratę powszechnego charakteru skargi do ETPC. Aby nieco złagodzić potencjalnie nieko- rzystne konsekwencje dodatkowego kryterium dopuszczalności, nowe brzmienie art. 35 ust. 2 b) nie pozwala Trybunałowi na odrzucenie skargi z powodu braku „znaczącego uszczerbku” dla skarżącego, gdy poszanowanie praw człowieka w rozumieniu konwencji i jej proto- kołów wymaga rozpatrzenia skargi. Poza tym Trybunał nie może na tej podstawie odrzucić skargi, która nie została należycie rozpatrzona przez sąd krajowy, a przez pierwsze dwa lata od wejścia w życie Pro- tokołu nr 14 (czyli do 1.6.2012 r.) kryterium „znaczącego uszczerbku”
może być stosowane tylko przez Izby i Wielką Izbę (art. 20 Protokołu nr 14). Takie rozwiązanie pozwoli na wypracowanie przez Trybunał orzecznictwa na tle art. 35 ust. 3 b), zanim kompetencję do odrzuca- nia skarg z powodu braku „znaczącego uszczerbku” uzyskają składy trzyosobowe (komitety) i skład jednoosobowy Trybunału.
W publikacji uwzględniono Regulamin Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, który zgodnie z art. 25d) konwencji stanowi uchwałę Zgromadzenia plenarnego Trybunału. Pierwotna wersja regulaminu zo- stała uchwalona 18.9.1959 r. i od tego czasu była wielokrotnie nowe- XI
Wprowadzenie
lizowana zarówno z powodu zmian traktatowych do konwencji wpro- wadzanych protokołami, jak również z powodu zmian organizacyjnych samego Trybunału i przyczyn pragmatycznych.
Regulamin zawiera szczegółowe postanowienia odnośnie funkcjo- nowania Trybunału i sposobu prowadzenia postępowania, włącznie ze wskazaniem praw i obowiązków stron tego postępowania. Z tego względu jego znajomość wydaje się niezbędna m.in. dla skarżących i ich pełnomocników.
Poza regulaminem uwzględniono także tzw. instrukcje praktyczne wydawane przez Prezesa Trybunału na podstawie art. 32 regulaminu.
Dotyczą one w zasadzie kwestii formalnych i technicznych, takich jak sposób składania skarg oraz pism procesowych, wnoszenie roszczeń o słuszne zadośćuczynienie (art. 41 konwencji) czy tez wniosków o za- stosowanie tzw. środków tymczasowych (art. 39 regulaminu) oraz za- chowanie anonimowości w postępowaniu przed Trybunałem. O ich włączeniu do treści niniejszego zbioru zadecydowała użyteczność in- strukcji dla osób rozważających złożenie skargi do Trybunału oraz ich pełnomocników.
Opracowanie zawiera także uchwałę Zgromadzenia plenarnego Try- bunału w sprawie etyki sędziowskiej z 23.6.2008 r.
* * *
Przekład wszystkich traktatów zawartych w zbiorze, tj. samej kon- wencji oraz protokołów z wyłączeniem Protokołu nr 12 i 13, jest oparty na tłumaczeniu ustawowym z niewielkimi zmianami. Dla ścisłości – tekst zasadniczy konwencji w języku polskim jest tłumaczeniem usta- wowym skorygowanym tłumaczeniem oficjalnym Protokołu nr 14, któ- rym posługiwano się w procedurze ratyfikacyjnej. Z uwagi na to, iż jak dotąd nie opublikowano w Dzienniku Ustaw tekstu Protokołu nr 14, także tłumaczenie części niezintegrowanej z tekstem zasadniczym kon- wencji ma charakter urzędowy, ale nie ustawowy.
Natomiast przekład pozostałych dokumentów zawartych w opraco- waniu – Regulaminu ETPC, instrukcji praktycznych i uchwały w spra- wie etyki sędziowskiej – oparty jest na autorskim tłumaczeniu nieofi- cjalnym, przy czym językiem wiodącym tłumaczenia był język angiel- ski, a uzupełniającym – język francuski.
dr Michał Balcerzak michal.balcerzak@law.umk.pl XII
Informacja o publikatorach tekstów urzędowych w języku polskim
Lp. Nazwa traktatu Data
wejścia w życie wobec Polski
Publikator
1 2 3 4
1. Europejska konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności
19.01.1993 Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 (wersja przed wejściem w życie Protokołu nr 11)
2. Protokół nr 1 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności
10.10.1994 Dz.U. z 1995 r. Nr 36, poz. 175
3. Protokół nr 4 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, zapewniające niektóre prawa i wolności inne niż już zawarte w Konwencji i Protokole nr 1 do Konwencji
10.10.1994 Dz.U. z 1995 r. Nr 36, poz. 175
4. Protokół nr 6 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, dotyczący zniesienia kary śmierci
1.11.2000 Dz.U. z 2001 r. Nr 23, poz. 266
XIII
Informacja o publikatorach tekstów urzędowych w języku polskim
1 2 3 4
5. Protokół nr 7 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności
1.3.2003 Dz.U. z 2003 r. Nr 42, poz. 364
6. Protokół nr 13 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności
– (podpisany 03.05.2002)
7. Protokół nr 14 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, zmieniający system kontroli konwencji
01.06.2010 brak tekstu w Dz.U.
Internetowa baza traktatowa MSZ:
http://www.traktaty.
msz.gov.pl
Teksty Regulaminu Europejskiego Trybunału Praw Człowieka oraz instrukcji praktycznych wydanych przez Prezesa ETPC nie mają ofi- cjalnych wersji urzędowych w języku polskim. Ich teksty oryginalne są dostępne na stronie internetowej Trybunału: www.echr.coe.int.
Teksty wszystkich traktatów Rady Europy w językach oryginalnych znajdują się na stronie http://conventions.coe.int.
XIV
1. Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności
sporządzona w Rzymie dnia 4 listopada, zmieniona następnie Protokołami nr 3, 5 i 8, 11 i 14 oraz uzupełniona Protokołem nr 2
Rządy Państw-Sygnatariuszy niniejszej konwencji, członkowie Rady Europy,
zważywszy na Powszechną Deklarację Praw Człowieka, uchwaloną 10 grudnia 1948 roku przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjedno- czonych;
zważywszy, że owa Deklaracja zmierza do zapewnienia powszech- nego i skutecznego uznania i poszanowania zawartych w niej praw;
zważywszy, że celem Rady Europy jest osiągnięcie większej jedno- ści pomiędzy jej członkami oraz że jednym ze sposobów osiągnięcia tego celu jest ochrona oraz dalsza realizacja praw człowieka i podsta- wowych wolności;
potwierdzając swoją głęboką wiarę w te podstawowe wolności, które są fundamentem sprawiedliwości i pokoju na świecie i których zacho- waniu najlepiej służy z jednej strony skuteczna demokracja polityczna, a z drugiej strony jednolite zrozumienie i poszanowanie praw czło- wieka, od których one zależą;
zdecydowane jako Rządy państw europejskich, działających w tym samym duchu i posiadających wspólne dziedzictwo ideałów i tradycji politycznych, poszanowania wolności i rządów prawa, podjąć pierw- sze kroki dla zbiorowego wdrożenia niektórych praw wymienionych w Powszechnej Deklaracji,
uzgodniły, co następuje:
Artykuł 1
Obowiązek przestrzegania praw człowieka
Wysokie Układające się Strony zapewnią każdej osobie podlegającej ich jurysdykcji prawa i wolności określone w rozdziale I niniejszej Konwencji.
1
1 Konwencja Art.2–4
ROZDZIAŁ I Prawa i wolności
Artykuł 2 Prawo do życia
1. Prawo każdej osoby do życia jest chronione przez ustawę. Nikt nie może być umyślnie pozbawiony życia, wyjąwszy przypadki wykonania wyroku sądu skazującego za przestępstwo, za które ustawa przewiduje taką karę.
2. Pozbawienie życia nie będzie uznane za sprzeczne z tym artyku- łem, jeżeli nastąpi w wyniku bezwzględnie koniecznego użycia siły:
a) w obronie jakiejkolwiek osoby przed bezprawną przemocą;
b) w celu wykonania zgodnego z prawem zatrzymania lub unie- możliwienia ucieczki osobie pozbawionej wolności zgodnie z prawem;
c) w działaniach podjętych zgodnie z prawem w celu stłumienia zamieszek lub powstania.
Artykuł 3 Zakaz tortur
Nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniża- jącemu traktowaniu albo karaniu.
Artykuł 4
Zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej 1. Nikt nie może być trzymany w niewoli lub w poddaństwie.
2. Nikt nie może być zmuszony do świadczenia pracy przymusowej lub obowiązkowej.
3. W rozumieniu tego artykułu pojęcie „praca przymusowa lub obo- wiązkowa” nie obejmuje:
a) żadnej pracy, jakiej wymaga się w ramach zwykłego wykony- wania kary pozbawienia wolności orzeczonej zgodnie z po- stanowieniami artykułu 5 niniejszej konwencji lub w okresie warunkowego zwolnienia;
2
Art.5 Konwencja 1 b) żadnej służby o charakterze wojskowym bądź służby wyma- ganej zamiast obowiązkowej służby wojskowej w tych kra- jach, które uznają odmowę służby wojskowej ze względu na przekonania;
c) żadnych świadczeń wymaganych w stanach nadzwyczajnych lub klęsk zagrażających życiu lub dobru społeczeństwa;
d) żadnej pracy lub świadczeń, które stanowią część zwykłych obowiązków obywatelskich.
Artykuł 5
Prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego
1. Każdy ma prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego. Nikt nie może być pozbawiony wolności, z wyjątkiem następujących przypadków i w trybie ustalonym przez prawo:
a) zgodnego z prawem pozbawienia wolności w wyniku skaza- nia przez właściwy sąd;
b) zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania w przy- padku niepodporządkowania się wydanemu zgodnie z pra- wem orzeczeniu sądu lub w celu zapewnienia wykonania określonego w ustawie obowiązku;
c) zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania w celu postawienia przed właściwym organem, jeżeli istnieje uza- sadnione podejrzenie popełnienia czynu zagrożonego karą lub, jeśli jest to w sposób uzasadniony uznane za konieczne, w celu zapobieżenia popełnieniu takiego czynu lub uniemoż- liwienia ucieczki po jego dokonaniu;
d) pozbawienia nieletniego wolności na podstawie zgodnego z prawem orzeczenia w celu ustanowienia nadzoru wycho- wawczego lub zgodnego z prawem pozbawienia nieletniego wolności w celu postawienia go przed właściwym organem;
e) zgodnego z prawem pozbawienia wolności osoby w celu za- pobieżenia szerzeniu przez nią choroby zakaźnej, osoby umy- słowo chorej, alkoholika, narkomana lub włóczęgi;
f) zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania osoby w celu zapobieżenia jej nielegalnemu wkroczeniu na tery- torium państwa lub osoby, przeciwko której toczy się postę- powanie o wydalenie lub ekstradycję.
3
1 Konwencja Art.6
2. Każdy, kto został zatrzymany, powinien zostać niezwłocznie i w zrozumiałym dla niego języku poinformowany o przyczynach zatrzymania i o wszelkich stawianych mu zarzutach.
3. Każdy zatrzymany lub aresztowany zgodnie z postanowieniami ustępu 1 lit. c) niniejszego artykułu będzie niezwłocznie posta- wiony przed sędzią lub innym urzędnikiem uprawnionym przez ustawę do wykonywania władzy sądowej i ma prawo być są- dzony w rozsądnym terminie albo zwolniony na czas postępowa- nia. Zwolnienie może zostać uzależnione od udzielenia gwarancji zapewniających stawienie się na rozprawę.
4. Każdy, kto został pozbawiony wolności wskutek zatrzymania lub aresztowania, ma prawo odwołania się do sądu w celu ustale- nia bezzwłocznie przez sąd legalności pozbawienia wolności i za- rządzenia zwolnienia, jeżeli pozbawienie wolności jest niezgodne z prawem.
5. Każdy, kto został pokrzywdzony przez niezgodne z treścią tego artykułu zatrzymanie lub aresztowanie, ma prawo do odszkodo- wania.
Artykuł 6
Prawo do rzetelnego procesu sądowego
1. Każdy ma prawo do rzetelnego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiąz- kach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarże- nia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej. Postępowanie przed sądem jest jawne, jednak prasa i publiczność mogą być wyłączone z całości lub części rozprawy sądowej ze względów obyczajowych, z uwagi na porządek publiczny lub bezpieczeń- stwo państwowe w społeczeństwie demokratycznym, gdy wymaga tego dobro małoletnich lub gdy służy to ochronie życia prywat- nego stron albo też w okolicznościach szczególnych, w granicach uznanych przez sąd za bezwzględnie konieczne, kiedy jawność mogłaby przynieść szkodę interesom wymiaru sprawiedliwości.
2. Każdego oskarżonego o popełnienie czynu zagrożonego karą uważa się za niewinnego do czasu udowodnienia mu winy zgodnie z ustawą.
4
Art.7–8 Konwencja 1 3. Każdy oskarżony o popełnienie czynu zagrożonego karą ma co
najmniej prawo do:
a) niezwłocznego otrzymania szczegółowej informacji w języku dla niego zrozumiałym o istocie i przyczynie skierowanego przeciwko niemu oskarżenia;
b) posiadania odpowiedniego czasu i możliwości do przygoto- wania obrony;
c) bronienia się osobiście lub przez ustanowionego przez siebie obrońcę, a jeśli nie ma wystarczających środków na pokry- cie kosztów obrony – do bezpłatnego korzystania z pomocy obrońcy wyznaczonego z urzędu, gdy wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości;
d) przesłuchania lub spowodowania przesłuchania świadków oskarżenia oraz żądania obecności i przesłuchania świadków obrony na takich samych warunkach jak świadków oskarże- nia;
e) korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli nie rozumie lub nie mówi językiem używanym w sądzie.
Artykuł 7
Zakaz karania bez podstawy prawnej
1. Nikt nie może być uznany za winnego popełnienia czynu po- legającego na działaniu lub zaniechaniu działania, który według prawa wewnętrznego lub międzynarodowego nie stanowił czynu zagrożonego karą w czasie jego popełnienia. Nie będzie również wymierzona kara surowsza od tej, którą można było wymierzyć w czasie, gdy czyn zagrożony karą został popełniony.
2. Niniejszy artykuł nie stanowi przeszkody w sądzeniu i karaniu osoby winnej działania lub zaniechania, które w czasie popełnie- nia stanowiły czyn zagrożony karą według ogólnych zasad prawa uznanych przez narody cywilizowane.
Artykuł 8
Prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego 1. Każdy ma prawo do poszanowania swojego życia prywatnego i ro-
dzinnego, swojego mieszkania i swojej korespondencji.
5
