ZESZYTY PROBLEMOWE POSTĘPÓW NAUK ROLNICZYCH 2004 z. 501: 397-402
ZAWARTOŚĆ CYNKU, MIEDZI I NIKLU
W GRZYBACH ZEBRANYCH W NADLEŚNICTWIE LIPKA
Joanna Podlasińska, Zdzisław Zabłocki, Mariola Mróz
Katedra Ochrony i Kształtowania Środowiska, Akademia Rolnicza w Szczecinie
Wstęp
Grzyby stanowią jedną z najliczniejszych grup organizmów. Niegdyś uważa- no, że grzyby są organizmami gąbczastymi, często śluzowatymi tworami lub wy- dzielinami gleby albo drzew. Uważano je także za „rośliny pozbawione chloro- filu”. Jednak okazało się, że królestwo grzybów jest bliżej spokrewnione z króles- twem zwierząt niż z królestwem roślin.
Zależnie od gatunku, pobierają one więcej niż rośliny zielone metali cięż- kich, takich jak: rtęć, cynk, ołów, gromadząc je w swoich owocnikach. Pierwiastki te występując w dużych stężeniach w zjadanych przez ludzi grzybach mogą nega- tywnie oddziaływać na ich zdrowie.
Celem pracy było określenie zawartości: cynku, miedzi i niklu w grzybach wielkoowocnikowych i w substracie glebowym, na którym rosły.
Materiał i metody
Grzyby (226 owocniki) i glebę spod grzybów (warstwę 0—20 cm) pobrano w okolicy miejscowości Łąkie, w gminie Lipka (województwo wielkopolskie, powiat złotowski), w październiku 2002 roku i we wrześniu 2003 roku. Owocniki grzybów z rodzaju: borowik (Boletus), podgrzybek (Xerocomus), koźlarz (Leccinum), maślak (Suillus), muchomor (Amanitaceae) oraz krowiak (Paxillus) — osobno kapelusze i trzony, po ich oczyszczeniu nożem plastikowym z piasku oraz pozostałości ściółki, suszono w temperaturze pokojowej. Ilość owocników w prób- kach wynosiła od 1 do 28 sztuk, co uzależnione było od ilości i wielkości zebra- nych owocników poszczególnych gatunków grzybów. Wysuszone i rozdrobnione w mozdzierzu próby grzybów i gleb mineralizowano w mieszaninie kwasów HNO, i HCIO, w stosunku 3 : 1. W próbkach grzybów oznaczono również zawartość wody metodą wagową. Zawartość cynku, miedzi i niklu w zmineralizowanych próbkach grzybów i gleby oznaczono metodą absorbcji atomowej, aparatem Solaar 929.
Oceny dokładności i precyzji stosowanych metod i procedur analitycznych dokonano na podstawie analizy następujących certyfikowanych materiałów odnie- sienia: INCT-TL-1 (liście herbaty) oraz INCT-MPH-2 (mieszanka ziół polskich).
J. Podlasińska, Z. Zabłocki, M. Mróz
398
sypeig ‘AUOZIE sdep ‘ezsnjadey GI
£7'0 850 Sor 6'95 0651 O'E8T 5 "44 CYHĄ :HOSIvg) sninjoaut snioD] 0b'0-50'0 SUT-ŁT0 8'59-8'ŁI S'0Ł=6 Lb 9'e9c-b'6€ 6 0bc=T £ZE Abruimpod демогу 18.0 Ort SEL 6 Eb S'e8 CCPL 5 "сына (HH *T) euvosmu onumuy £E0-ST0 +0'£-90'0 L'0C-T' b <'Sp-L Tb 0'c01-7 29 € LbI-P'9£I KUOMUGZO JOUIOUONA pS'0 955 VL S67 vor 0'6T1 ‘ AVE (94 ГР тару saying ro'r-9e0 | TO'0I-960 96-15 8'6E-161 199996 6SZI-UZIL Kufezońmz AEJSEJĄ S8'0 850 5'8 FL 298 L261 5 AVUD (WH TIog) Uniqvos шпи2] 99'0-20'0 Oe I-1Z7'0 1161-26 VTE-GIT 0°L6-9'L9 У СУС-ГОУТ ЕЯЧЕЧ 27620 66°C ZET ć8 LZ L'S9 TOLL p “TNO (ag 1) Snsouawojqns ShWODOL2Y PLP=GTI | IS'Z-060 <<1-0% P'09-P'pL L88-S'£h O'L8T-¥'9L yozoblez yoqhz18pog IO 1S'0 9'£T T6b ETEL TUT b "IID хо AANHQY (HH) sHIPPQ зэпшозолах 81'0-60'0 710-750 9'81-9'8 34 L'Ori-9'971 SLOT-T'S61 Auyeunsq 4oqhz18pod тот IST 8'9T L'ES b's9 €9ŁT "А "TIOg Stjrpo sniajog Sp I-pz'0 Ł6 1-L8'0 S67-9'L 9'66-S‘0E ULS-8°9r 7661-0871 J Au1oyoejzs HrMOJOg A (AI bat Kl № Gr sojdures jo Joquinn 5212045 тлащео IN по uz 9019 9so]]
5002-2005 зтвэА ит рэзоэцо> зшоолцепит то SYTEJS pue sdeo Ur (ACTY 1-84-81) зТезэиг Алеэч до зиэуиоо ивош рие з[елтэзаг OU], €00Z-ZOOT YORE] Mm Ч2Аие14 92 944218 yoRuozy | yoezsnjedey wm Curse 1.33.81) Чоте5ю пезош озозтемет втрое 2ело AyeIZpazIg
T э14е1. *T EIOqEL
PA 399
ZAWARTOŚĆ CYNKU, MIEDZI I NIKLU W GRZYBACH ...
(Hos/yyeis,, pue [los/deo,) 10196} попелизопорота JEJU Knesy '(eqo]3/uoz1n,, ! Eqo|3/zsnjadey,) HorąZóło Iejau rbejnuny yruuAzojodsm — Hod (qre1s/deo) 101} попенизоносота elau Алеэц *(u0z11/zsnjadey) YsIĄZŻO Herow Ibejnuny yruukzołodsm — Hod S'0 +* . 16 +* . 76 ++ : "44 CYH :Hostvg) sninjoaut прет . 94 ; СТ Е ТТ 9 % a yet ot | + Opr | + 901 |» Ор УТ PU +e of R ** zę Sp +t rój g "SHaq (HH “D вивэятш впиршу Lt ¥ T'02 z LE s UOMISZO IOWOYDNIN ЕТ ** . 0°9 + . 9% ++ AVE (CM 27) эпавИ триб 86 OF A : OTT * ГИС + 69 * a Aufezokmz ye[sey р ** a ue ** zę 5% +e a $ дучо Cay ая) и19025 ипишэТ от * 9'91 * eu ‘ SAGEQ ZIEJZOĄ S'E +e z FT ** . РР ** . "INO (44 21) snsojuawojqns ишозолех . Po . pe . ST у ° RO rid
|+ ss |. żę | o» xzobfez goqfzi8poq
ZO ++ : £QI +s . 8'9 xk . "II хэ чамная (ня) зтрра snuosozy| . Sb . 9 ST у © д 213 UT * 5.6 + Vor + uieunią Joqzispoq el LOU ee я: тра . sk GT , ** zę ** Lz 9 dd RA 1[1po snjojog ТЕ + SSE + 16 + UJYORIZS YIMOIOG ‘dd ‘doa ‘doa "doa co: ‘do ет jo Joquinn sotoodg ‘rumen IN ny uz qoid 9s0]{5005—6005 $теэА иг раззэоо эоолцепи ит иопеиишиоов [е}2щ АлеэЧ JO $10108] попезизэцозов ивэу €007-ZOOT YORE] м 42Аие1492 YoRgdZIS M Yoryzdto ITEJOW YDAUEJĄAM IoEjnuny Ijruukzojodsm этрэдс
Z SIqEL < "19а,
400 J. Podlasińska, Z. Zabłocki, M. Mróz
Wyniki i dyskusja
Zawartość cynku, miedzi i niklu w kapeluszach i trzonach badanych gatun- ków grzybów zamieszono w tabeli 1. Tabela 2 zawiera współczynniki kumulacji metali ciężkich w owocnikach.
Najwięcej cynku (średnio powyżej 180 mg'kg-! a.s.m.) zawierały kapelusze podgrzybka brunatnego, koźlarza babki i krowiaka podwiniętego. Ilości te prze- kraczały dopuszczalne stężenie Zn (150 mgkg* s.m.) w grzybach suszonych [ROZPORZĄDZENIE MZ 2000]. Mniejszą zawartość cynku stwierdzono w kapelu- szach i trzonach podgrzybka zajączka, maślaka zwyczajnego i muchomora czer- wonego. Najwięcej Cu zarówno w kapeluszach, jak i trzonach, stwierdzono w kro- wiaku podwiniętym (średnio 56,9 i 46,5 mgrkg-! a.s.m.). Niższą w borowiku szla- chetnym, podgrzybku brunatnym i muchomorze czerwonym (średnio od 43,9 do 53,7 mg'kg-! a.s.m. w kapeluszach i od 13,6 do 16,8 mg'kg-! a.s.m. w trzonach), a najniższą w podgrzybku zajączku, koźlarzu babce i maślaku zwyczajnym. Najwięk- szą akumulację niklu w grzybach jadalnych stwierdzono kapeluszach i trzonach maślaka zwyczajnego, borowika szlachetnego i podgrzybka zajączka (odpowiednio maksymalnie średnio do 5,26 i 2,99 mg'kg! a.s.m.).
Cynk i miedź są kumulowane w owocnikach grzybów wyższych (BCF >
1,0), a ich stężenie w owocnikach jest kilka do kilkudziesięciu razy większe niż w podłożu (średnio 2,6-11,3 razy dla Zn oraz 1,4-39,5 razy dła Cu), (tab. 2). Nato- miast w przypadku niklu w znacznej ilości badanych prób zaobserwowano znacz- nie mniejsze pobranie tego pierwiastka przez badane grzyby. Badane metale cięż- kie (cynk, miedź i nikiel) występowały na ogół w większym stężeniu w kapelu- szach niż trzonach. Tylko w podgrzybku i koźlarzu babce stwierdzono zależność odwrotną (tab. 2).
Porównywalne zawartości cynku w podgrzybku brunatnym (Śr. około 180 mg'kg-') oraz nieco niższe w borowiku szlachetnym (150 mg'kg"') zaobserwowały [STATKIEWICZ, GAYNY 1994]. Wyższe stężenia tego pierwiastka (250+60 mg:kg-') stwierdzono w muchomorze czerwonym zebranym na Pojezierzu Kaszubskim [LIPKA i in. 1996]. Znacznie niższe stężenia cynku i miedzi w borowiku szlachet- nym i koźlarzu babce (około 5-20 razy) zebranych w Borach Tucholskich i lasach kaszubskich, podają w swojej pracy FALANDYSZ i in. [1994].
Znacznie wyższe stężenia niklu (1,4 do 9,4 mg-kg“) w owocnikach mucho- mora uzyskał w swoich badaniach GRZYBEK [1991/1992]. Według tego autora [GRZYBEK 1991/1992], także krowiak podwinięty zebrany na stanowiskach Wołosz- czowa i Małogoszcza zawierał ponad 3 razy więcej niklu od ilości stwierdzonych w badaniach własnych.
Wnioski
1. Cynk i miedź są kumulowane w owocnikach grzybów wyższych (BCF >
1,0), a ich stężenie w owocnikach jest kilka do kilkudziesięciu razy większe niż w podłożu.
2. Stężenie cynku, miedzi i niklu w kapeluszach większości badanych rodzajów grzybów było na ogół wyższe niż w trzonach. Jedynie w przypadku podgrzy- bka zajączka i koźłarza babki nikiel występował w większej koncentracji w
ZAWARTOŚĆ CYNKU, MIEDZI I NIKLU W GRZYBACH ... 401
trzonach.
3. Z porównywanych grzybów najwyższe stężenia cynku, miedzi oraz niklu zaobserwowano w owocnikach borowika szlachetnego, podgrzybka brunat- nego oraz muchomora czerwonego.
4. Wyzsze od dopuszczalnego stężenia Zn (150 mg'kg! s.m.) w grzybach su- szonych stwierdzono w kapeluszach podgrzybka brunatnego, koźlarza babki, borowika szlachetnego oraz w kapeluszach i trzonach krowiaka podwinię-
tego.
Literatura
FALANDYSZ J., DANISIEWICZ D., BONA H. 1994. Metale w grzybach na terenie Borów Tucholskich i lasów Kaszubskich. Brom. Chem. Toksykol. XXVII(2): 129-134.
GRZYBEK J. 1991/1992. Oznaczanie zawartości ołowiu, kadmu i niklu za pomocą spektroskopii absorbcji atomowej w suchych owocnikach grzybów wielkoowocniko- wych rosnących w Polsce. Acta Mycologica, Vol. XXVIII(2): 213-220.
LIPKA K., FALANDYSZ J., BIELAWSKI L., BRZOSTOWSKI A. 1996. Cynk i inne metale w grzybach wielkoowocnikowych zebranych z terenu Polski. Roczn. PZH 47(4):
377-388.
ROZPORZĄDZENIE MZ 2000. Z dnia 27 grudnia w sprawie wykazu dopuszczalnych ilo- ści substancji dodatkowych i innych substancji obcych dodawanych do środków spo- żywczych lub używek, a także zanieczyszczeń, które mogą znajdować się w środkach spożywczych lub używkach. Dz. U. Nr 9 poz. 72.
STATKIEWICZ U., GAYNY B. 1994. Poziom zanieczyszczeń metalami niektórych grzybów jadalnych dziko rosnących. Roczn. PZH, XLV(1-2): 27-35.
Słowa kluczowe: grzyby, cynk, miedź, nikiel, metale ciężkie Streszczenie
Celem pracy było oznaczenie zawartość cynku, miedzi i niklu w owocnikach 7 grzybów gatunków zebranych w latach 2002-2003 na obszarze nadłeśnictwa Lipka. Badane grzyby należały do rodzajów: borowik (Boletus), podgrzybek (Xerocomus), koźlarz (Leccinum), maślak (Suillus), muchomor (Amanitaceae) oraz krowiak (Paxillus). Zawartość cynku, miedzi i niklu oznaczono metodą absorpcji atomowej, aparatem Solaar 929. Cynk i miedź są kumulowane w owoc- nikach grzybów wyższych (BCF > 1,0), a ich stężenie w owocnikach jest kiłka do kilkudziesięciu razy większe niż w podłożu. Stwierdzono, że cynk, miedź i nikiel występuje na ogół w większym stężeniu w kapeluszach niż trzonach zbadanych gatunków grzybów. Z, grzybów jadalnych najwyższe stężenia cynku, miedzi oraz niklu zaobserwowano w owocnikach borowika szlachetnego i podgrzybka brunat- nego, natomiast wśród grzybów niejadalnych najwięcej cynku akumulował mucho- mor czerwony, a miedzi i niklu krowiak podwinięty.
402 J. Podlasińska, Z. Zabłocki, M. Mróz
CONTENTS OF ZINC, COPPER AND NICKEL IN THE MUSHROOMS COLLECTED
ON THE AREA OF LIPKA FOREST INSPECTORATE Joanna Podlasińska, Zdzisław Zabłocki, Mariola Mróz Department of Environment Protection and Management,
University Agricultural, Szczecin Key words: | mushrooms, zinc, copper, nickel, heavy metals
Summary
The study aimed to determine the zinc, copper and nickel accumulation in 7 fruiting bodies of mushroom collected in the years 2002-2003 from Lipka For- est Inspectorate. Mushrooms belonged to genera: Boletus, Xerocomus, Leccinum, Suillus, Amanitaceae and Paxillus. The contents of heavy metals were determined using the AAS method, on Solaar 929 apparatus. Zinc and copper are accumu- lated in fruiting bodies of the higher mushrooms (BCF > 1.0), and their concen- tration in fruiting bodies is several to almost forty-times higher than in soil sub- strate. It was stated also that zinc, copper and nickel occur in higher concentra- tions in the caps than in stalks of investigated mushroom species. The highest concentrations of those metals were observed in fruiting bodies of edible mush- rooms — king boletus, bay boletus and rough-stalked boletus. However from among the non-edible mushrooms the highest concentration of zinc was found in fruiting bodies of flay agaric, and the highest copper and nickel concentrations in paxillus.
Dr inz. Joanna Podlasinska
Katedra Ochrony i Kształtowania Środowiska Akademia Rolnicza
ul. Słowackiego 17 71-434 SZCZECIN tel. 0-91 42-50-373
e-mail: jpodlasinskaQ©agro.ar.szczecin.pl
