Maria Wojnar
Posłuszeństwo zakonne a wolność osoby ludzkiej
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 17/3-4, 51-72
1974
Praw o kanoniczne 17 (1974) nr 3—4
S. MARIA WOJNAR
POSŁUSZEŃSTWO ZAKONNE A WOLNOŚĆ OSOBY LUDZKIEJ T r e ś ć : Wstęp. — I. Zagadnienie wolności osoby. — II. Realizacja wolności w życiu społecznym. — III. Wolność a posłuszeństwo zakonne.
1. Podstaw y posłuszeństwa zakonnego. 2. Motywy posłuszeństwa za
konnego. 3. Skutki zobowiązania do posłuszeństwa w życiu zakonnym. ·—■
IV. Rozwój osobowości a posłuszeństwo zakonne. 1. Podstawowe zało
żenia. 2. Posłuszeństwo rozumne. 3. Posłuszeństwo dobrowolne. 4. D u
chowy rozwój osoby. — Zakończenie.
Wstęp
Z a g a d n ie n ie p o słu szeń stw a ew an g eliczn eg o re a lizo w an eg o w ży
ciu zak o n n y m p rzechodzi obecnie — w dobie p rzy sto so w a n ej od
n o w y — p ew n e zm iany. D w ie są zasadnicze p rzy czy n y ty c h zm ian : now e w a ru n k i życia, a ty m sa m y m — now e w id ze n ie rzeczy w isto ści i ja k o n astęp stw o : dostosow ane do w spółczesnego czło w iek a p ra w o d a w stw o k an o n iczn e posoborow e.
O dnośnie p o słu szeń stw a zak onnego szczególne znaczenie m a n r 14 d e k re tu P erfe c ta e ca rita tis, p o p rz ed za jące go p rz e m ó w ien ia p a p ieża P a w ła VI, z k tó ry c h p o d staw o w y m je s t M agno g a udio z 1964 r. 4, w reszcie n o rm y w y k o n aw cz e d o d e k re tu P e rfecta e cari
ta tis z a w a rte w M otu p ro p rio E cclesiae S a n cta e 2 i in s tru k c ja R e n o v a tio n is ca u sa m 3.
Z sz e re g u o m aw ian y ch obecnie p ro b le m ó w posłuszeństw a, pod
sta w o w y m je st w olność osoby w p o słuszeństw ie.
T reścią a rty k u łu je st z ag ad n ie n ie w olności osoby w p osłuszeń
stw ie zakonnym . W p ro w ad zen iem w te n p ro b le m je st k ró tk ie ro z
p a trz e n ie p o jęcia w olności osoby lu d zk iej oraz zag ad n ien ie re a li
zacji te j w olności w życiu sp o łeczn y m — w społecznościach p ra w a n a tu ra ln e g o i w społeczności k ościelnej.
1 AAS 56 (1964) 565—571.
2 A A S 58 (1966) 757—787, tłum. polskie: S z t a f r o w s k i E., Poso
borowe Prawodawstwo Kościelne, t. I, z. 1, W arszawa 1968 s. 31—109.
3 AAS 61 (1969) 103—120, tłum. polskie: S z t a f r o w s k i E., Poso
borowe Prawodawstwo Kościelne, t. II, z .2, W arszawa 1970 s. 34—78.
Ż ycie zak o n n e w p o słu szeń stw ie je s t sp ecyficznym sposobem re a liz a c ji te j w olności osoby — w olności u k ie ru n k o w a n e j n a p e łn ie n ie w y łączn ie w oli Bożej. P o słu sze jstw o zako n n e p o siad a je m u ty lk o w łaściw e p odstaw y, k tó r e z a w ie ra ją się w w ięzach zależności w y p ły w a ją c y c h z p ro fe sji zak o n n ej.
S zczególnym z ag ad n ien iem re a liz a c ji w olności w p o słu szeń stw ie z a k o n n y m je st ro zw ó j osobowości, k tó re m u w p ra w o d a w stw ie po
so b o ro w y m pośw ięca się dużo uw agi.
I. Zagadnienie w olności osoby
W ro z w a ż a n iu za g a d n ie n ia w olności n a le ż y ro zró żn ić w olność czło w iek a w zn aczen iu o n tologicznym od w olności w oli w w y b o rze o k re ślo n y c h d ó b r p a rty k u la rn y c h , czy li w olność w e w n ę trz n ą od p ra w a do zew n ętrzn eg o je j w y k o n y w a n ia 4. W olność w zn ac zen iu o n to lo g iczn y m je s t w łaściw a ty lk o ro z u m n e j n a tu rz e człow ieka i d la te g o osoba lu d ż k a z n a tu r y sw e j je s t w o ln a 5. P a p ie ż J a n X X III i p ra w o d a w stw o k a n o n icz n e posoborow e u z u p e łn ia d o tychczasow ą n a u k ę , w sk a z u ją c n a godność osoby jak o p o d staw ę w olności czło
w ie k a 6. W olność w ty m z n aczen iu „ je st człow iekow i d a n a w ra z z jeg o lu d z k ą n a tu r ą , a je j o g ra n ic zen ie b y ło b y ró w n o zn a czn e z o d e
b ra n ie m osobie lu d zk iej m ożliw ości d z ia ła n ia zgodnie z jej n a t u r ą ” 7. D zięki n ie j człow iek m oże p o k iero w ać sw o ją osobo
w ością, ro z w ija ć ją przez w y b ó r w a rto śc i w yższych. „K ażd y czło
w ie k , ja k o osoba w y k o n u je sw ą w olność d o k o n u ją c w y b o ru ” 8.
W św ie tle O b ja w ie n ia w olność osoby lu d z k iej zo sta je jeszcze w zm ocniona. W olność czło w iek a je s t w a ru n k ie m re a liz a c ji jego ce ló w i zadań, czy n i czło w iek a zd o ln y m do ich w y p e łn ie n ia , d a ją c m u m ożliw ość w y b o ru o d p o w ied n ich śro d k ó w 9.
W olność o so b y z a k ła d a is tn ie n ie p o dm iotow ego p ra w a człow ieka d o w olności. „ P ra w o d o w o ln o ści je s t u p ra w n ie n ie m do tego, b y śm y n ie p o d leg ali o g ra n ic z e n iu w je j w y k o n y w a n iu i ro z w ija n iu . N ie je s t to p ra w o do tego, b y śm y n ie p o d leg ali ż a d n em u o g ran iczen iu , lecz aż eb y n ie o g ran iczan o osoby w je j au to n o m ii, a z a te m w jej d o sk o n a le n iu osobow ym ” 10. U p ra w n ie n ie do w olności n ie z a k ła d a
4 Por. M a j k a J., Chrześcijańska koncepcja wolności a prawo do wolności, Znak 19 (1967) 287.
5 Por. Tamże, s. 288.
* Por. J o a n n e s Pp. XX III, L itterae encyclicae Pacem in terris, n. 34; D eclaratio Dignitatis humanae, n. 1; M a j k a J., dz. cyt., s. 288.
7 M a j k a J., dz. cyt., s. 289.
8 Tamże, s. 290.
» Por. Tamże, s. 289—292.
10 Tamże, s. 292.
[3] Posłuszeństwo a wolność osoby 53 a b so lu tn e j i w sz e c h stro n n e j w olności, a le w olność u k ie ru n k o w a n ą p rzez sam eg o człow ieka n a k o n k re tn y c e l i ś ro d k i do niego p ro w a dzące. A żeby to b y ł w y b ó r osobow y, a k t ludzki, w y b ó r te n m u si za w ie ra ć e le m e n t ro zu m n eg o p o z n a n ia i d o b ro w o ln ej d e c y z ji woli.
W y b ó r te n m a w y p ły w a ć z p o d staw o w ej i a b so lu tn e j a u to n o m ii w łaściw ej n a tu rz e lu d zk iej. „T ak p o ję te p ra w o do w olności je s t p ra w e m sam ej e g z y ste n c ji lu d z k ie j i je s t w cześniejsze od ja k ie j
k o lw ie k in n e j n o rm y za w y ją tk ie m p ra w a w iecznego” 11. W e w n ę trz n a w olność osoby w łaściw a je j n a tu rz e , n ie m oże podlegać ja k ie m u ś o g ran iczen iu , a n i n ie m oże stać w k o lizji z ja k im k o lw ie k a u to ry te te m 12.
Z a g a d n ie n ie w olności w e w n ę trz n e j ściśle łączy się z w olnością z e w n ę trz n ą, k tó r a p rz e ja w ia się w p o z y ty w n y m d z ia ła n iu zgodnie z w e w n ę trz n y m a k tę m w o li 13. D z ia ła n ie człow ieka w b re w osobo
w ej w olności n ie je s t a k te m lu d zk im . N ie m oże t u zachodzić żad en d e te rm in iz m pochodzący z ze w n ą trz . Jed n o c ześn ie obow iązkiem osoby je s t d o k o n y w a n ie w y b o ru zgodnie ze sw o ją godnością. „G od
ność czło w iek a w y m ag a, a b y d zia ła ł ze św iadom ego i w o ln eg o w y b o ru , to zn aczy osobowo, od w e w n ą trz p o ru szo n y i n a p ro w ad zo n y , a n ie pod w p ły w e m ślepego p o p ę d u w e w n ę trz n e g o lu b te ż zgoła p rz y m u su z e w n ę trz n eg o ” 14. W zn acz en iu m o ra ln y m człow iek po
sia d a n a tu r ę skażoną g rzechem , je s t w sw ej w olności og ran iczo n y i d la te g o m u si d ąży ć do w y z w a la n ia się w o p a rc iu o ła sk ę B ożą ls.
II. Realizacja wolności w życiu społecznym
C złow iek ze sw ej n a tu r y je s t isto tą społeczną i u p ra w n ie n ie do w olności re a liz u je w społeczności. J e g o w olność je st ja k b y u sy tu o w a n a w życiu społecznym . S tą d re a liz a c ja p ra w a do w olności z n a t u r y rzeczy będ zie o k reślo n a, z d e te rm in o w a n a. R e alizacja te g o p r a w a w życiu społecznym po d leg a p o rz ą d k o w i sp o łeczn em u 16. W p r a w ie k an o n ic z n y m posoborow ym , gdzie z w ra c a się w ięk szą uw agę, n a godność osoby, je j d o sk o n alen ie, p o d k re śla się b y p o rz ą d e k spo
łec z n y p o m a g a ł osobie w ro z w ija n iu je j w e w n ę trz n e j w olności, słu ż y ł w olności poszczególnych osób, n a w e t b y ł p o d p o rz ą d k o w a n y p ra w u do w olności człow ieka, a n ig d y n ie p a n o w ał n a d ty m p r a w em 17.
11 Tamże, s. 294.
12 Por. Tamże, s. 296.
13 Por. Tamże.
14 Constitutio G audium et spes, η. 17.
15 Por. M a j k a J., dz. cyt., s. 294.
16 Por. Tamże, s. 294.
17 Por. M e t z R., La subsidiaritée, principe régulateur des tensions
Ż ycie społeczne z a k ła d a p ew n e o g ran iczen ie w re a liz a c ji p ra w a d o w olności u poszczególnych c zło n k ó w n a rzecz d o b ra w spólnego, d o b ra in n y c h członków i a u to r y te tu w ła d z y d a n e j społeczności.
K a żd a społeczność lu d z k a zo rg an izo w an a zobow iązuje sw y ch czło n k ó w do zależności i p o słu szeń stw a w zględem w ład zy . W sp o łeczn o ściach p ra w a n a tu ra ln e g o konieczność w ład zy i p o słu szeń s tw a je s t u zasad n io n a d o b rem w sp ó ln y m , k tó re m u w ład za z ap ew n ia jed n o ść i o chronę. Jed n o cz eśn ie in d y w id u a ln e u p ra w n ie n ia poszcze
g ó ln y c h jed n o ste k , z k tó ry c h p ra w o do w olności je s t podstaw o w y m , b y ły b y pow ażnie zagrożone, n a w e t p rz e k re ślo n e p rzez an alo g iczn e u p ra w n ie n ia in n y ch tam , g d zie n ie b y ło b y a u to r y te tu w ład zy , k tó ry g w a r a n tu je im k o o rd y n a c ję i h a r m o n ię 18.
U p ra w n ie n ie do w olności w życiu społecznym , z je d n e j stro n y , u le g a p ew n e m u o g ran iczen iu , z d ru g ie j — d o zn aje zabezpieczenia, d z ię k i k tó re m u k a ż d y m oże fa k ty c z n ie realizo w ać sw oje p ra w o do w olności. Z asadniczo je d n a k n o rm y p o słu sz eń stw a w społecznościach n a tu r a ln y c h sp ro w a d z a ją się do s trz e ż e n ia jed n o ści d a n e j społecz
ności, o c h ro n y je j d o b ra w sp ó ln eg o i d o m a g a ją się od czło w iek a p rz e d e w szy stk im z ew n ętrzn eg o p o d p o rząd k o w an ia, k a rn o śc i, p u n k tu a ln o śc i 19. Za ty m p o słu sze ń stw em p ow inno iść w e w n ę trz n e n a sta w ie n ie osoby, je s t to je d n a k posłu szeń stw o n a płaszczyźnie n a tu r a ln e j .p rzy ro d zo n ej.
W społeczności k o ście ln ej op ró cz e lem e n tó w p ra w a n a tu ra ln e g o d ochodzi w te j m a te rii p o z y ty w n a w ola C h ry stu sa . P o d staw o w a r e la c ja zależności d la w sz y stk ic h członków K ościoła w y p ły w a z a k tu p rz y ję c ia C h rz tu św. 20. S to p ie ń te j zależności i p o słu szeń s tw a m oże ulec zw ięk szen iu w s to s u n k u do in d y w id u a ln y c h osób, n p . p rz e z w łączen ie do s ta n u d u ch o w n eg o czy zakonnego. U ległość i p o słu szeń stw o członków społeczności k o ścieln ej w obec je j w ład zy w y m a g a czegoś w ięcej, m a ono w y p ły w a ć z życia w e d łu g w ia ry i d u c h a k ościelnego 21.
dans l’Eglise, Revue de droit canonique 22 (1972) 156 ns; L é s a g e G., Le principe de subsidiarité et l’état religieux, Studia canonica 2 (1968) U l ; K u ś m i e r z A., Posłuszeństwo dojrzałe, Ateneum Kapłańskie 70 (1967) 358.
18 Por. J o m b a r t É., Obéissance des religieux. W: Dictionaire de d ro it canonique, t. VI, P aris 1957, kol. 1046; B u l a n d a E., A utorytet i wolność, Ateneum K apłańskie 3—4 (1968) 244 ns.; L a p l a c e J., La fem m e et la vie consacrée, P aris 1963 s.228.
19 Por. L a p l a c e J., dz. cyt., s. 231.
90 Por. Ż u r o w s k i M., Teologiczno-kanoniczne refleksje nad pod
staw am i w ładzy zw ierzchniej w stanach doskonałości, Praw o Kanonicz
ne 7 (1964) n r 1—2, s. 320.
91 Por. Ż u r o w s k i M., Uprawnienia członków Ludu Bożego a uprawnienia Laikatu, Praw o Kanoniczne 13 (1970) nr 1—2, s. 112.
Posłuszeństwo a wolność osoby 55
III. Wolność a posłuszeństwo zakonne 1. P o d sta w y p o słu sze ń stw a zako n n eg o
W olność osoby u le g a sp ecy ficzn em u zm o d y fik o w an iu w życiu zak o n n y m . W ty m w y p a d k u ró w n ież m a m iejsce p e w n e o g ra n ic z e n ie w olności n a rzecz społeczności, ale je s t ono e le m e n te m ja k b y d ru g o rz ę d n y m . W życiu z a k o n n y m o g ran icze n ie w olności osoby zachodzi na in n e j płaszczyźnie. P o d staw o w y m i ra d y k a ln y m o g ra niczen iem te j w olności je s t ślu b p o słuszeństw a.
C h ry s tu s u k a z a ł sw oim życiem w zór doskonałego p o słu szeń stw a i sk ie ro w a ł do człow ieka w ez w a n ie — rad ę, ab y Go n aślad o w a ć (M t 19, 21; M k 10, 21; Ł k 18, 22). R a d a C h ry stu sa m a p o tró jn y a sp e k t: je st dosk o n alsza od p rz y k a z a n ia, je st śro d k ie m u ła tw ia ją c y m doskonałość i je s t d o brow olna. Moc zo b o w iązu jąca w poszcze
g ó ln y m w y p a d k u p ły n ie z m iłości 22. W ładza B oga n a d człow iekiem je s t p e łn a i n ieo g ran iczo n a (Rzym. 13, 1— 2) 23. W ty m je d n a k w y p a d k u P a n Bóg sta w ia człow ieka w obec m ożliw ości w y b o ru . R ad a b o w iem C h ry stu sa sk ie ro w a n a do człow ieka je s t czym ś co w y k ra c z a poza g ra n ic e p rz y k a z a n ia, je st w ezw an iem do czegoś w ięcej i d la te g o n ie zobow iązującym , w y m ag a d o b ro w o ln e j d e c y z ji24.
P o d sta w ę p o słu szeń stw a zakonnego sta n o w i re la c ja zależności p o w sta ła m iędzy p o d w ład n y m i przeło żo n y m w ak cie złożenia p ro fe s ji zak o n n ej. P ro fe s ja je s t d o b ro w o ln y m zobow iązaniem człow ieka w obec B oga *5, p o śred n io je d n a k ty m sa m y m a k te m p o d d aje się człow iek pod w ład zę p rzełożonych in s ty tu tu zakonnego, w k tó ry m s k ła d a ślu b y 26. W p o w sta n iu re la c ji zależności z a k o n n ik a od p rz e łożonego w sp ó łd ziała in d y w id u a ln a d o b ro w o ln a d ecy zja n a r e a li
zację ra d e w an g eliczn y ch , czy n n ik w ład zy zak o n n ej i c z y n n ik u d z ia łu w ład zy kościelnej. W ięzy zależności p o w stałe p rz y u d ziale w y m ie n io n y c h elem en tó w sta n o w ią p o d sta w ę o b o w ią zk u p o słu szeń stw a w życiu zak o n n y m 27.
22 Por. Ż u r o w s k i M., Teologiczno-kanoniczne refleksje..., s. 311.
23 Por. Ż u r o w s k i M., C zynniki powstania specyficznej relacji za
leżności m iędzy podw ładnym a przełożonym w stanach doskonałości, Roczniki teologiczno-kanoniczne 12 (1965) z. 5, s. 51.
24 Por. Ż u r o w s k i M., Tamże, s. 45; F u e r t e s J., Vacatio religiosa et saecularis, Com m entarium pro Rei. et Mission. 52 (1967) 28 ns.
25 Por. Ż u r o w s k i M., Czynniki..., s. 54.
26 Por. J o m b a r t É., dz. cyt., kol. 1046; F a n f a n i L., De iure reli
giosorum ad norm am Codicis iuris canonici, Rovigo 1949 s. 102; S c h a e f e r T., De religiosis ad normam Codicis iuris canonici, Roma 1947 s. 197.
27 Por. Ż u r o w s k i M., Czynniki..., s. 55 oraz Teologiczno-kanonicz
ne refleksje..., s. 331.
W ro z w a ż a n iu p ro b le m u w olności i p o słu szeń stw a chodzi o u k a z an ie e le m e n tu d obrow olności w p rz y ję c iu d a r u Bożego p o w o ła
n ia, a ta k ż e isto ty re z y g n a c ji z p rz y słu g u ją c e j osobie w olności, k tó r a to re z y g n a c ja z a w ie ra się w ślu b ie p o słu szeń stw a, o ra z k o n
s e k w e n c ji w y p ły w a ją c y c h z teg o ślu b u d la osoby.
R a d a C h ry stu sa sk ie ro w a n a do człow ieka zostaje p rzez niego p rz y ję ta w sposób w o ln y i z p e łn ą św iadom ością. W ezw anie Boże n ie je s t zn iew alające, do człow ieka n a le ż y p rz y ję c ie go lu b o d rz u cen ie 28. W p rz y ję c iu tego w e z w a n ia fu n d a m e n te m je s t w olność człow ieka, poniew aż je s t on ze sw ej n a tu r y isto tą w o ln ą i w e d łu g te g o o d d a je siebie Bogu. W olność w y b o ru d a n a człow iekow i w y p ły w a z jego godności, m a on b o w iem d ziałać „osobow o od w e w n ą trz p o ru szo n y i n a p ro w a d z o n y ” 29. P o n iew aż ra d a C h ry s tu s a je s t ta k ż e w ielk im d a re m a p rz y ję c ie jej je s t w ielk im zad an iem , d la te g o człow iek „ je d y n ie z pom ocą ła sk i Bożej m oże to n a s ta w ie n ie k u B ogu uczynić w p e łn i sk u te c z n y m ” 30. P rz y ję c ie p o w o łan ia B ożego m a b yć św iadom e, d o brow olne, sp o n tan iczn e i o d p o w ied zial
ne. M oże te g o dokonać je d y n ie człow iek d o jrz a ły 31.
Z o b ow iązanie ślu b em do p o słu szeń stw a w życiu z a k o n n y m s ta n o w i a k t d o b ro w o ln ej re z y g n a c ji z p rz y słu g u ją c e g o osobie u p ra w n ie n ia do wmlności n a rzecz w o li Bożej. S lu b p o słu sze ń stw a p o d d aje osobę zak o n n ik a Bogu, k tó ry n a p o d staw ie tego zobow iązania m a p ra w o n im rozporządzać. P o śre d n io tak że p o d d a je zak o n n ik a pod w ład zę p rzeło żo n y ch społeczności zak o n n ej. W akcie p ro fe sji osoba lu d z k a u k ie ru n k o w u je sw o ją w olność w y łą czn ie na Boga, k tó re g o u s ta n a w ia sw oim p ierw szy m P a n e m i P rzeło żo n y m w sposób abso
lu tn y 32. T y m sam y m dochodzi t u do w łaściw ego życiu z a k o n n e m u o g ra n ic z e n ia w olności osoby w ro z p o rz ą d z a n iu sobą.
Z obow iązanie ślu b em do p o słu szeń stw a je s t ak te m lu d zk im , r o zu m n y m i d o b row olnym , w k tó ry m osoba o g ra n ic z a dla d ó b r w y ż
szych sw o je u p ra w n ie n ie do w olności. W idzim y zatem , że w życiu za k o n n y m n ie m a a lie n a c ji osoby, lecz b a rd z ie j w o ln e od d an ie osoby
28 Por. P a u l u s Pp. VI, Allocutio — 12. I. 1967, AAS 59 (1967) 133 oraz A dhortatio Evangelica testificatio, n. 27; M e t z R., dz. cyt., s. 157;
F u e r t e s J., Vocatio religiosa..., s .28.
29 Constitutio Gaudium et spec, n. 17; Ż u r o w s k i M., Teologiczno- -kanoniczne refleksje..., s. 310.
30 Gaudium et spes, n. 17.
31 Por. Ż u r o w s k i M., Uprawnienia..., s. 107 ns.
32 Por. T i l l a r d J., L obéissance religieuse. W: L’adaptation et la rénovation de la vie religieuse. Décret Perfectae caritatis — Commen
taires, P aris 1967 s. 473; F u e r t e s J., A uctoritas et servitium , Commen
tariu m pro Rel. et Mission. 47 (1968) 207; G a l l e n J., Religious obe
dience in Vatican Council II, Reviev for Religious 26 (1967) 259.
B ogu 33. P o słu szeń stw o zak o n n e n ie m oże b yć ro z p a try w a n e ty lk o n a p łaszczyźnie n a tu r a ln e j, m a ono b o w iem c h a r a k te r p rz e d e w szy stk im n ad p rz y ro d z o n y . J e s t odpow iedzią człow ieka — n a j
d o sk o n alszą n a m ia rę lu d zk ą — na m iłość B oga, w k tó re j z a w ie ra się całk o w ite i św iadom e p o św ięcenie sw o jej w oli B ogu 34. T a k w ięc, w olność z a k o n n ik a p osiada sp ecy ficzn e o g ran iczen ie w y p ły w a ją c e ze ś lu b u p o słu szeń stw a i w k o n se k w e n c ji ta k ż e z p rzy n ależn o ści do o k re ślo n ej społeczności z a k o n n e j35.
D o b ro w o ln y w y b ó r po słu szeń stw a, czyli u k ie ru n k o w a n e j w o l
ności n a p e łn ie n ie ty lk o w oli B ożej, w y m a g a d o b ro w o ln eg o p rz e ż y w a n ia te g o sposobu życia, k tó ry się św iadom ie p rz y ję ło .
W y d a je się, że k w e stio n o w a n ie z a g a d n ie n ia osobow ej w olności w ży ciu p o słu szeń stw em ew a n g e lic zn y m odnosi się n ie ty le do sam eg o zobow iązania w ak cie p ro fesji, w k tó ry m w olność w y b o ru je s t ła tw ie j d o strz e g a ln a , ile do k o n se k w e n c ji sam eg o ślu b u w życiu czyli do jeg o p ra k ty k o w a n ia . P o słu sz eń stw o zak o n n e w św ietle p ra w o d a w stw a posoborow ego sp e łn ia ro lę pom ocniczą n a d ro d z e u m a c n ia n ia w olności c z ło w ie k a 36. J e s t ono śro d k ie m w y b ra n y m p rzez osobę do o siąg n ięcia p e łn e j w olności. A k t p ro fe sji je s t f a k ty c zn y m o g ran iczen iem w olności n a rzecz isto tn e j i zam ierzo n ej ja k o cel w olności — w olności d zieck a Bożego.
P o ro z w a ż e n iu zobo w iązan ia do p o słu szeń stw a zakonnego od s tro n y w olności człow ieka w p o d ję c iu go w idzim y, że a k t p ro fesji do sw ego z a istn ie n ia w y m ag a p e łn e j w olności. T a k p o d ję te zobo
w ią z a n ie w sw ej k o n se k w e n c ji d o m ag a się ciągle w o ln ej re a liz a cji, p o słu szeń stw a.
2. M o ty w y p o słu sze ń stw a zako n n eg o
Z obow iązanie do p o słu szeń stw a zak onnego n ie m iało b y sensu, g d y b y n ie w y p ły w a ło z w yższych p o b u d ek , k tó ry m i są: w iara,, m iłość do P a n a B oga i p rz y k ła d p o słu sze ń stw a C h ry stu sa .
O soba w o ln a re z y g n u je w życiu zak o n n y m ze sw ej w olności p o b u d zo n a i n a p ro w a d z o n a przez św ia tło w i a r y 37, w ia ra je st m o ty -
[7] Posłuszeństwo a wolność osoby 5 7'
33 Por. B e y e r J De vita per consilia evangelica consecrata, Roma 1969 s. 271.
34 Por. S z y m e c z k o М., Problem y posłuszeństwa zakonnic, A te
neum K apłańskie 70 (1967) 364 ns.
35 Por. J o m b a r t É., dz. cyt., kol. 1046.
33 Por. Lum en gentium , n. 43; Perfectae caritatis, η. 14; P a u l u s Pp. VI, A dhortatio Evangelica testificatio, n. 27; F u e r t e s J., Oboe
dientia homini, Com m entarium pro Rei. et Mission. 47 (1968) 331.
37 Por. P a u l u s Pp. VI, A dhortatio Evangelica testificatio, n. 23;
J o m b a r t É., dz. cyt., kol. 1054.
w em o fia ry złożonej B ogu w ak cie p ro fe sji p o słu szeń stw a. W ty m św ie tle słu szn e je s t tw ie rd z e n ie a u to ró w dotyczące ogólnie ślubów czy n io n y ch B ogu, a m oże n a jb a rd z ie j odnoszące się do p o słu szeń stw a, że p rz y o b ro n ie w olności człow ieka nie m ożna nie Uczyć się z w yższym i w y m ag an ia m i ż y c ia 3S. T e w yższe w y m a g a n ia życia u k a z u je n a m w ia ra , k tó r a s ta je się je d n y m z g łó w n y ch m o ty w ó w w y b o ru d ro g i p o słu szeń stw a zakonnego. M otyw w ia ry p rz y decyzji n a życie zako n n e w p o słu szeń stw ie b y ł zaw sze p o d k re śla n y i je st o becn ie w lite ra tu rz e teo lo g iczn ej i k a n o n iczn ej 39, a zw łaszcza — asc e ty c z n ej.
P o słu szeń stw o b a zu je n a w ierze, ja k o n a g łó w n y m m o ty w ie zaw sze, nie ty lk o u sw ego p o c zątk u w m om encie decyzji. O p ra co w a n ia teologiczne szeroko te n p ro b le m p o d k re śla ją 40. T eologia t r a d y c y jn a n azy w a w ia rę zasad ą p o słu szeń stw a, jego duszą, a sam o po słu szeń stw o n a zy w a ta je m n ic ą w ia ry .
P ra w o d a w stw o posoborow e p rz e jm u je n o rm y i n a u k ę isto tn ą w te j d ziedzinie od d o k try n y tra d y c y jn e j. D e k re t P e rfecta e ca rita tis (η. 14) n a k a z u je zak o n n ik o m p o słu szeń stw o w obec p rzeło żo n y ch w d u c h u w ia ry i w p rz e k o n a n iu , że p rzez nie w y p e łn ią p la n Boży w K ościele. K o m e n ta rz e teologiczne i k an o n iczn e do d e k r e tu P e r
fe c ta e ca rita tis p o d k re śla ją m o ty w w ia ry ja k o zasadniczy w p o słu sz eń stw ie zakonnym . P o słu szeń stw o bez w ia ry , czysto n a tu ra ln e , n ie b y ło b y p ra w d z iw y m p o słu szeń stw em . W p ostaw ę a u te n ty c z n ego życia zakonnego w p o słu szeń stw ie w p ro w a d z a w ia ra i p o słu s z e ń s tw o im p lik u je p o staw ę w ia ry 41.
M otyw em w y b o ru życia zak o n n eg o w p o słu szeń stw ie je s t tak że i p rz e d e w szy stk im m iłość 42. M iłość sk ie ro w a n a do C h ry stu sa je st p o b u d k ą złożenia ślu b u i cz y n n ik ie m o ży w ia jący m jego p ra k ty k ę . D u ch u m iło w a n ia w oli Bożej, zgodnie z p rz e p isa m i re g u ły i k o n s ty tu c ji, m a p obudzać z a k o n n ik ó w do uległości w obec przełożonych i do w y k o rz y sta n ia w sz y stk ich sił n a tu r a ln y c h i d a ró w łask i, do w y p e łn ia n ia p lan ó w B ożych w yzn aczo n y ch im przez przełożonych.
38 Por. O l e j n i k S., Chrześcijanin wobec Boga. Religijność, W arsza
wa 1969 s. 177.
39 Por. L o y o l a I. (Sw.), Pisma w ybrane — komentarze, t. II, K ra
ków 1969 s. 351, 461; T i l l a r d J., L ’obéissance religieuse..., s. 473.
40 Por. L o y o l a I. (Sw.), dz. cyt., t. II, s. 351—354; G a r r i g o u - L a g r a n g e R., Trzy okresy życia w ewnętrznego, t. I, Poznań 1960 s. 217; P e l c z a r J., Zycie duchowne, t. II, K raków 1907 s. 472 ns.
41 Por. G a l o t J., Renouveau d ela vie consacrée, P aris 1966 s. 80;
F u e r t e s J., Oboedientia homini..., s. 334 ns.; T i l l a r d J., L ’obéissance religieuse..., s. 465; B u l a n d a E., dz. cyt., s. 249 ns.
42 Por. P a u l u s Pp. VI, A dhortatio Evangelica testificatio, n. 23;
F u e r t e s J., Oboedientia homini..., s. 334.
Posłuszeństwo a wolność osoby 59
Z a k o n n ik przez ślu b p o słu sz eń stw a u k ie ru n k o w u je sw o ją w olę n a p e łn ie n ie w o li Bożej, k tó rą u m iło w ał. P o słu szeń stw o je s t ja k b y fo rm ą m iłości sk ie ro w a n e j n a Boga. P rz e z to u k ie ru n k o w a n ie p o słu sze ń stw o je s t bard zo te o cen try czn e. O d d an ie się B ogu w m iłości je s t isto tn e w życiu z a k o n n y m 43. J e s t to m otyw , k tó ry p o w in ie n p rzew ażać, ja k b y w y k lu cz ać s u b ie k ty w n ie p ra w o i zobow iązania, ale ty lk o su b ie k ty w n ie , poniew aż nie w y k lu cza o b iek ty w n eg o obo
w ią z k u 44. M iłość je s t p o b u d k ą p o słu szeń stw a i poprzez p o słu szeń stw o dochodzi on a do szczytu sw e g o ro z w o ju 45.
W zór p o słu sz eń stw a o p a rteg o n a w ie rz e i m iłości u k a z a ł n am C h ry stu s. P ie rw sz ą p rzy c zy n ą p o słu sz eń stw a ch rześcijań sk ieg o i za
k o n n eg o je st p o d d an ie C h ry stu sa O jc u i Jeg o p o k o rn e p o słu szeń stw o aż do ś m ie r c i46. N aślad o w an ie p o słu szeń stw a C h ry stu sa jest w szczególny sposób w łaściw e życiu z a k o n n e m u i należy do jeg o
isto ty 47.
W n au ce S o b o ru W a ty k a ń sk ieg o II p o d k re śla się, że p o słu szeń s tw o za k o n n e je s t w n ik a n ie m w ta je m n ic ę p o słu szeń stw a C h ry s tu sa . W sk azu je w ięc n a coś w ięcej, an iż e li ele m e n t fo rm aln eg o i j u r y d y c z n e g o p o d d a n ia w ład zy w K ościele. P o słu szeń stw o w e d łu g n a u k i so b o ro w e j je st p rz e d e w szy stk im słu żb ą sam em u B ogu i w yw odzi s ię z p rz y k ła d u C h r y s tu s a 48. To szczególne pośw ięcenie B ogu je st k o n ieczn ie zw iązane z n aśla d o w a n ie m C h ry stu sa , k tó r y b y ł p o słu sz n y aż do śm ierci k rzy żo w ej i przez to o d k u p ił ro d z a j ludzki.
N ie m oże by ć p raw d ziw ej w sp ó ln o ty życia z C h ry stu se m , jeśli nie u c z y n i się zad an ie m życia C h ry stu sa posłusznego. P rz y k ła d p o słu
sz e ń stw a C h ry stu sa został u k a z a n y w E w an g elii i w p ra k ty c e życia w e d łu g ra d ew an g eliczn y ch , k tó rą z a w ie ra ją re g u ły i k o sty tu c je 49.
W zór p o słu szeń stw a C h ry stu sa je s t „now ą, w yższą ra c ją p osłuszeń
stw a zakonnego, k tó ra p o tw ie rd z a i w zm ac n ia w szy stk ie in n e ” 50.
P rz e z ślu b p o słu szeń stw a człow iek sk ła d a B ogu n a jw ię k sz y d ar, k tó r y w k o n se k w e n c ji n ajw ięce j go k o sztu je. T ak by ło i w życiu
43 Рог. B e y e r J., dz. cyt., s. 82; T i 11 a r d J., Les religieux au ,coeur de l’Eglise. Problèmes de vie religieuse, Paris 1969 s. 95.
44 Por. G a l l e n J., dz. cyt., s. 259.
45 Por. Lum en gentium , n. 43; G a l o t J., dz. cyt., s. 112; T i l l a r d J., L’obéissance religieuse..., s. 460.
46 Por. B e y e r J., dz. cyt., s. 154.
47 Por. B u l a n d a E., dz. cyt., s. 253; K u n ï c i c J., Obedientiae re
ligiosae nova consideratio, Div. Thom 69 (1966) 206.
48 Por. B e y e r J., dz. cyt., s. 107 ns.
49 Por. F u e r t e s J., Oboedientia homini..., s. 334; T i l l a r d J., L ’obéissance religieuse..., s. 459.
50 К о s t e с k i R., Posłuszeństwo — dlaczego? ja k ie !, Znak 153 (1967) 317.
C h ry stu sa , k rz y ż b y ł k re s e m Je g o p o słu szeń stw a. Posłuszeństw o- je s t zw iązan e z u sta w ic z n y m n a sta w ie n ie m n a w y rzeczenie, g d y ty lk o k o m p e te n tn a w ład za u zn a to za p o trz e b n e w k o n k re tn e j sy tu a c ji. I tu n a jb a rd z ie j w ią że się posłu szeń stw o z p rzy k ład em : i n a u k ą C h r y s tu s a 51. W teo lo g ii w y su w a się ró w n ież p rz y k ła d M a tk i B ożej i w sk azu je się n a n a śla d o w a n ie J e j p o słu szeń stw a ss.
P ra w o d a w stw o i n a u k a p osoborow a u k a z u ją c m o ty w y p o słu sz e ń stw a zakonnego, zw rac a szczególną u w a g ę n a ich odnowę;
w życiu je d n o ste k — co je s t p o d sta w ą w szelk iej odnow y — i w ży
c iu cały ch społeczności z a k o n n y c h 53. D lateg o w y siłk i id ą w k ie r u n k u zg łęb ien ia isto ty p o słu szeń stw a. Szczególnie w ro z w ią z y w a n ia p ro b le m u w olności i p o słu szeń stw a zakonnego chodzi o ja s n e i d o g łęb n e u św iad o m ien ie sobie w olnego w y b o ru życia w p o słu szeń stw ie, jego m o ty w ó w o raz zg łęb ien ie isto ty uczynionego P a n u B ogu ślu b u i k o n se k w e n tn e jego re a liz o w a n ie w ta k ic h fo rm ac h , k tó re tę isto tę b ęd ą z a w ierały . C hodzi zatem w odnow ie o życie d u c h e m p o słu szeń stw a 5i. D u ch p o słu szeń stw a niesie ze sobą życie o fia rą i w y rzeczen iem . T a d ro g a życia je s t zw iązan a z w ie lk o d u szn ą i sp o n ta n ic z n ą o fiarą, o d d a n iem w sz y stk ich sw ych sił w s łu ż b ie B ogu 5S. P o słu szeń stw o w e d łu g odn o w io n eg o jego d u c h a m a by ć c a ł
k o w ity m i n iep o d zieln y m p o d p o rz ą d k o w a n ie m się B ogu, k tó r y s ta n o w i d la człow ieka n a jw y ż sz ą w arto ść.
C hociaż isto ta p o słu sz eń stw a — w y p e łn ia n ie rozkazów przeło żo n y c h — p o zo staje n iezm ien n a, to je d n a k ro zk a zy są ty lk o w a r u n k ie m u m o żliw iający m ciąg le w o ln e posłuszeństw o. R ozkaz je st k o n ieczn y do z a istn ie n ia o b o w ią zk u fo rm a ln e g o p o słu szeń stw a, lecz w ażn iejsz e je s t jego w y p e łn ie n ie w d u c h u p o słu szeń stw a, k tó r e je s t re a liz o w a n iem in d y w id u a ln y m złożonego P a n u B ogu ś l u b u 56.
Z w ró c en ie u w a g i n a o d n o w ę d uchow ości p o słu szeń stw a zakonnego, jego m o ty w ó w , je st now ością, k tó rą w nosi p ra w o i teo lo g ia poso
b orow a.
51 Por. R a h n e r Κ., R efleksja o posłuszeństwie, Znak 108 (1963) 704- 52 Por. F u e r t e s J., Oboedientia homini..., s. 331.
и O c h o a X., Qualitates renovationis vitae religiosae ad m en tem Concilii Vaticani II, Com m entarium pro Rei. et Mission. 46 (1967) 119.
51 P i u s Pp. X II, Allocutio Delegatis Conventui generali ex universis religiosis Ordinibus, Congregationibus ac Societatibus Institutisque Sae
cularibus — 8. XII. 1950, AAS 43 (1951) 30 ns.
25 Por. P a u l u s Pp. VI, A dhortatio Evangelica testificatio, n. 27, 29;
T i l l a r d J., L’obéissance religieuse..., s .450; M i e c z n i k o w s k i S., M iejsce zakonów w Kościele. W: Kościół w św ietle Soboru, Poznań 1968:
s. 276.
52 Por. К u ś m i e r z A., dz. cyt., s. 310, 315.
Posłuszeństwo a wolność osoby 61
3. S k u t k i zobow iązania do p o słu sze ń stw a w ży c iu za k o n n y m S k u tk i p o d jęteg o w obec B oga i p rzeło żo n y ch zobow iązania do p o słu sz e ń stw a ew an gelicznego w in sty tu c ie zak o n n y m d o ty czą osoby s k ła d a ją c e j ślu b i społeczności zak o n n ej o raz k o ścieln ej. O soba, k tó r a p rzez ślu b zobow iązuje się do p o słu szeń stw a, re z y g n u je z re a liz a c ji p ra g n ie ń i u p o d o b ań sw o je j w oli n a rzecz w oli Bożej.
P rz e z tę re z y g n a c ję je s t zob o w iązan a do p o słu szeń stw a p ra w o w ity m p rzeło żo n y m w ed łu g re g u ły i k o n s ty tu c ji in s ty tu tu . Z godnie z zale
c e n ia m i p ra w a soborow ego, o b o w iązan a je s t ro z w ija ć w sobie d u c h a po słu szeń stw a. P rz e z re z y g n a c ję ze sw e j w oli zak o n n ik „je d n o czy się trw a le j i b ezpieczniej ze zbaw czą w olą B o g a” 57 i zdobyw a n a te j d ro d ze w olność duchow ą. Je g o posłu szeń stw o b ęd ąc w o ln y m a k te m osobow ym sk ie ro w a n y m trw a le n a B oga, ro z w ija w nim w olność p raw d ziw ą, w e w n ę trz n ą S8.
S k u tk i p o słu szeń stw a zak o n n eg o dotyczą ró w n ież społeczności, p rz e d e w sz y stk im za k o n n ej, n a stę p n ie k o śc ieln ej i ogólnoludzkiej.
P rz e z w łączen ie się n a m ocy p ro fe sji do społeczności z a k o n n ej, czło
w ie k p o d leg a w ład zy tej społeczności, m a w obec n iej obow iązek p o słu sze ń stw a. P rz e ło ż e n i n a to m ia st m ogą n im d ysponow ać w e d łu g sw o ic h k o m p e te n c ji i p rzep isó w p ra w a p a rty k u la rn e g o .
Społeczność K ościoła p o trz e b u je p o słu szeń stw a i to w e w n ę trz n e go, sp o n tan iczn eg o , a nie ty lk o w ra m a c h p ra w a . D obrze ro z u m ia n e i p rz e ż y w a n e posłuszeństw o je d n o ste k p rzy n o si k o rzy ść całej spo
łeczności 59. W k o n se k w e n c ji p ro fe sji p o słu sze ń stw a zak o n n ik je st d o d y sp o zy cji p rzełożonych in s ty tu tu zaró w n o d la p o ż y tk u i d o b ra w sp ó ln e g o zakonu, K ościoła, a ty m sam y m — d la całe j w sp ó ln o ty lu d z k ie j.
IV. Rozwój osobowości a posłuszeństwo zakonne 1. P o d sta w o w e założenia
Z a g a d n ie n ie w olności osoby za w ie ra w sobie p ro b le m ro z w o ju
■osobowości. Rozw ój osobow ości n ale ż y do p o d staw o w y ch u p ra w n ie ń
57 Perfectae caritatis, η. 14; F u e r t e s J., Oboedientia homini..., s. 334.
58 Por. T i 11 a r d J., L ’obéissance religieuse..., s. 473 oraz Les reli
gieux..., s. 127; K u ś m i e r z A., dz. cyt., s. 352; G a l o t J., dz. cyt., s. 55;
S k r z y d l e w s k i W., Powołanie, posłuszeństwo, rozwój, Znak 163—164 (1968) 88; G a r r i g o u - L a g r a n g e R., dz. cyt., t. II, s. 155.
59 Por. P a u l u s Pp. VI, Allocutio — Sia l’adesione alla Chiesa mato interiore e spontaneo in obbédienza filiale attiva e gaudiosa, L’Osserva- toré Romano, 6. X. 1966, N. 230 (32.306), s. 2.
człow ieka, a zarazem sta n o w i jego g łó w n y obow iązek 60. D oskona
łość osobow ą m ożna osiągnąć n a ró ż n y sposób i p rz y pom ocy ro z m a ity c h śro d k ó w k sz ta łto w a n ia osobowości. Ż ycie za k o n n e je s t je d n y m ze sposobów d o sk o n alen ia osobow ości i p osiada sobie w ła ściw e śro d k i. P o d sta w o w y m i śro d k a m i są tu tr z y r a d y e w an g eliczn e p rz y ję te ja k o życiow e p ra w o w ak cie p ro fesji. P o słu szeń stw o w y d a je się b yć n a jb a rd z ie j ra d y k a ln y m sposobem ro z w o ju osobow ości w życiu zakonnym . P a p ie ż P a w e ł V I m ów iąc o ogólnym k ry z y sie p o słu szeń stw a w K ościele, w sk a z u je n a elem en ty , k tó re są obecnie k w e stio n o w a n e w ty m przedm iocie. M ów i się m ięd zy in n y m i, że p o słu szeń stw o je st sprzeczne z ro zw o jem osoby lu d zk iej, ja k o n ie g odne is to t w olnych, d o jrz a ły c h i d o ro sły ch i ja k o b łę d n a m eto d a w y chow aw cza, stw a rz a ją c a b ie rn e i słab e u m y s ły 61. P a p ie ż p o d k re ś la ją c p o zy ty w n y w p ły w p o słu sze ń stw a n a osobow ość czło w iek a m ów i, że n ie p rzy n o si ono u jm y u p ra w n ie n io m człow ieka, ale je ch ro n i i n im i k ie ru je . N a stę p n ie n a w ią z u je do celu ekonom ii zb aw czej, k tó r y je st te o c e n try c zn y i je s t n im p e łn ia , doskonałość. W ty m św ie tle p e łn ie n ie w oli Bożej je s t n a jb a rd z ie j ra c jo n a ln ą tro s k ą człow ieka.
Z a g a d n ie n ie ro zw o ju osobow ości w życiu zak o n n y m w ra m a c h p o słu szejstw a by ło p rz e d m io te m ro zw ażań ojców S o b o ru w p r a cach p rz y g o to w aw czy ch i w d y sk u sja c h n a d sc h e m a ta m i d e k r e tu P e rfe c ta e caritatis. Z asad a i p rz e k o n a n ie , że posłu szeń stw o nie·
zm usza d o w y rz eczen ia się w łasn ej osobow ości b y ły m y ślą p rz e w o d n ią w ty c h p ra c a c h 62. P ra w o d a w stw o posoborow e p o d aje zasa
dę, że posłu szeń stw o z ak o n n e nie stoi n a przeszkodzie ro zw o jo w i osobow ości, przeciw nie, ze sw ej n a tu r y p rzy czy n ia się do ro zw o ju osoby 63.
K o m e n ta to rz y w celu dogłęb n eg o w y ja śn ie n ia tego p ro b le m u w ychodzą od a k tu w y b o ru p rzez osobę d ro g i życia zakonnego. C zło
w iek w y b ie ra sam reg u łę, in s ty tu t zak o n n y , k tó r y p rzy czy n ia się do osw obodzenia jego m iłości. P rz e z to in s ty tu t p ełn i ro lę pom ocni
80 Por. Ż u r o w s k i М., Uprawnienia..., s. 107.
81 Por. P a u l u s Pp. VI, Allocutio — Le origini divine e Vapostolico·
mandato dell autorita pastorale e d’unita della Chiesa, L ’Osservatoré Romano, 15. VII. 1965, N. 160 (31.935), s. 1.
82 Por. T i l l a r d J., L ’obéissance religieuse..., s. 454.
83 Por. Lum en gentium , n. 46; Perfectae caritatis, η. 14; B a r J., Prawo zakonne po Soborze W a tykańskim II, W arszawa 1971 s. 100 ns;
P e i n a d o r A., Praecipua atque im m utabilia in vita religiosa, Com
m entarium pro Rel, et Mission. 48 (1969) 259; S e b a s t i a n F., Doctrina Concilii Vaticani II de vita religiosa, Com m entarium pro Rel. et Mission.
46 (1967) 15.
[13] Posłuszeństwo a wolność osoby 63 czą w o d n iesien iu do sw oich c z ło n k ó w 64. R eg u ła p rz y ję ta d o b ro w o ln ie n ie p rz y tła c z a osobowości zak o n n ik a , ale d a je m u m ożli
w ość ro zw o ju . P o d sta w ą p o słu sze ń stw a je s t tu „d o b re zrzeczenie się w o li” n a rzecz przełożonych, k tó re z a k ła d a ro d z a j życia o k re ślony, u z n a n y p rzez K ościół i w y b ra n y p rz e z sk ład ająceg o p ro fe s ję 6S. O soba s k ła d a ją c a p ro fe sję m u si być odpow iednio d o jrzała, b y u m ia ła ro z w ija ć sw o ją osobow ość w ra m a c h ślu b ó w *6. W ty m św ietle p o słu szeń stw o będzie lepszym śro d k iem do z re alizo w an ia je j celu, k tó ry m je s t doskonałość osobow a n a w zó r C h ry stu sa 67.
W ażne je s t ta k ż e zastrzeżen ie, że re z y g n a c ja z d y sp o n o w an ia w ła sn ą w olą, k tó ra w y n ik a z p ro fe sji p o słu szeń stw a n ie je s t ró w n o cześnie w y rzeczen iem się odpow iedzialności za rozw ój w łasn ej oso
bow ości. Z a k o n n ik je s t w p e łn i o d p o w ied zialn y za osobiste dosko
n alen ie. „C złow iek nie m oże zlecić czy od stąp ić sw ej osobow ości ża d n e m u re p re z e n ta n to w i, n a w e t w życiu zako n n y m . I n ie je st to z pew nością celem p o słu szeń stw a” 68.
S to lica A postolska p rz y w ią z u je w ie lk ą w ag ę do p ro b le m u w ła ściw ego ro zw o ju n a tu ra ln e g o i duchow ego osób zak o n n y ch i d la te g o zobow iązuje przeło żo n y ch in s ty tu tó w zak o n n y ch do zap e w n ie n ia sw oim p o d w ład n y m w a ru n k ó w p o trz e b n y c h do ich r o z w o ju 69.
P ra w o k an o n iczn e posoborow e w y m ag a bo w iem od w ład zy zak o n n e j, b y w ie lk ą w ag ę p rz y w ią z y w a ła do w y c h o w a n ia z a k o n n ik ó w na d o jrz a ły c h ch rześcijan . O bow iązek te n w y d a je się z a k ła d ać sam o słow o „ a u c to rita s ”, k tó re oznacza p ro w a d z e n ie k u w y p e łn ie n iu , p o m n a ż a n ie 70. S tą d obow iązkiem p rzeło żo n y ch je s t u m o żliw ian ie ro z w o ju w osobach zak o n n y ch w ła ściw y ch im w a rto śc i n a tu ra ln y c h i duch o w y ch . P rzeło żen i m a ją obow iązek u sta w ić życie p o d w ła d
nego w e d łu g lin ii au te n ty c z n e g o p o słu sze ń stw a 71. C hodzi o w ycho
w an ie do p o słu szeń stw a z u w zg lęd n ien iem in d y w id u a ln y c h z a d a t
k ó w k a żd ej osoby. D late g o ro zk az y p rzeło żo n y ch i c a ło k sz ta łt s p r a w o w an ia ich w ła d zy m a m ieć n a w zg lęd zie rozw ój osobow ych w a r tości p o d w ład n y c h , d o b ro in s ty tu c ji n ie m oże tego p rzesłan iać.
T ro sk a o osoby m a być n a p ierw szy m m iejscu . D la człow ieka zak o n 64 Por. L é s a g e G., dz. cyt., s. 117 ns.
65 Por. С a 1 m e 1 s N., Conciles et vies consacrées, P aris 1968 s. 160.
99 Por. T i 11 a r d J., Problem w ładzy w życiu zakonnym , Znak 153 (1967) 338; G a l o t J De „promissione” in vita religiosa. De alia a votis possibili vinculatione, Periodica Re Mor. Can. Liturg. 59 (1970) 167—170.
67 Por. D’A r c J., Les religieuses dans l’Église et dans le m onde actuel, Paris 1964 s. 226.
18 R a h n e r K., dz. cyt., s. 699.
69 Por. P a u l u s Pp. VI, A dhortatio Evangelica testificatio, n. 26;
T i 11 a r d J., Problem władzy..., s. 335.
70 Por. T i 11 a r d J., Les religieux..., s. 123 ns.
71 Por. Tamże, s. 125 ns; L a p l a c e J., dz. cyt., s. 232.
n ie je s t ty lk o in s ty tu c ją p ra w n ą , k tó r a w iąże go ślu b am i, k o n s ty tu c ja m i i w ładzą, a le je s t d la n ieg o m iejscem , w k tó ry m p rzeży w a c ałe sw e życie. C złow iek m a p ra w o , b y n im rząd zić w e d łu g d u c h a E w an g e lii. W ty m sen sie d o jrza ło ść rząd ó w w zakonie je s t je d n y m z w a ru n k ó w d o jrzało ści p o słu szeń stw a zak o n n ik ó w 72. S tą d u zasa d n io n e je s t w y m ag an ie, b y fo rm a i tre ś ć ro zkazów czy poleceń b y ła o d p o w ie d n ia, g w a ra n to w a n a , m o ra ln ie d o b ra, a tak że, b y polecenia b y ły w y d a w a n e w g ra n ic a c h k o m p e te n c ji, zgodnie z celem in s ty t u t u i w k o n fro n ta c ji z k w a lifik a c ja m i i d y sp o z y cjam i p o d w ła d n y c h 73.
M ając n a u w adze u p ra w n ie n ie i obow iązek ro z w o ju osobow ego, słu sz n e je s t stw ierd z en ie, że „po słu szeń stw o m a o ty le sens... o ile je s t sk ie ro w a n e k u p ra w d z iw e m u ro zw o jo w i osób” 74.
P rz y ro zw aża n iu za g a d n ie n ia ro z w o ju osobow ości w ażn e je st tak że, b y sam z ak o n n ik z d a w a ł sobie sp ra w ę z fa k tu , że w y b ie ra ją c życie za k o n n e w p o słu szeń stw ie, w y b ra ł ty m sam y m sposób d o sk o n a le n ia sw ojej osoby. W y b ó r te n d o m ag a się k o rz y sta n ia ze śro d ków , k tó re są w d y sp o zy cji tego sposobu życia. C złow iek n a te j d ro d z e m a m ożliw ość sta ć się w n a jp e łn ie jsz y m sensie osobą, o ile będzie re a liz o w a ł ślu b y uczy n io n e B ogu, a w ięc re z y g n a c ję z d o b ro w o ln eg o ro zp o rz ą d za n ia w ła sn ą w olą, o d e rw a n ie od je j p ra g n ie ń i p o słu szeń stw o p rz e ło ż o n y m 73. W spółczesny człow iek p rz y jm u je ra c zej p o słu szeń stw o ja k o w y zw o len ie alb o w y ch o w an ie, k tó re p o m a g a m u ro z w ija ć się, d o jrz ew ać, k sz ta łto w a ć się w d o jściu do d o jrz a ło śc i lu d z k iej. N ie w y d a je się to sp rzeciw iać istocie życia zakonnego, k tó re je st „szkołą d o sk o n ało ści” i z a k ład a sobie w łaści
w ą f o r m a c ję 76. S łuszne je s t z w ró cen ie u w a g i p rzed e w szy stk im na rozw ój osobow ości z a k o n n ik a i n a konieczność zro zu m ien ia isto ty p o słu szeń stw a, k tó rą sta n o w i p ra w d z iw e w yrzeczenie.
U w ażam za u zasad n io n e zesta w ien ie na ty m m ie jsc u p ro b le m u ro z w o ju osobow ości w p o słu szeń stw ie zak o n n y m z p o d k re śla n ą o b ecn ie odnow ą d u c h a p o słu sz eń stw a. O d now a d u c h a p o słu szeń stw a sta w ia w y m a g a n ia w obec z ak o n n ik ó w , w y p ełn ien ie ty c h w y m a g a ń p ro w a d z i d ro g ą ro z w o ju osobow ości w e d łu g id e a łu w y b ra n e g o w m om encie p o d jęc ia o b o w ią z k u re a liz a c ji ra d ew an g eliczn y ch . P e łn ia ro z w o ju osobow ego, k tó r a je st u p ra w n ie n ie m i zad an iem
72 Por. K u ś m i e r z A., dz. cyt., s. 358; T i l l a r d J., Problem w ła
dzy..., s. 336.
73 Por. S k r z y d l e w s k i W., dz. cyt., s. 87 ns; Ż u r o w s k i M., Teologiczno-kanoniczne refleksje..., s. 315.
74 S k r z y d l e w s k i W., dz. cyt., s. 80; por. В e у e r J., dz. cyt., s. 162.
75 Por. R a h n e r K., dz. cyt., s. 708.
73 Por. B e y e r J., dz. cyt., s. 150 ns; C a l m e l s N., dz. cyt., s. 162.
[15] Posłuszeństwo a wolność osoby 65
k ażd eg o zak o n n ik a, z a k ład a rozw ój jeg o w ład z p rz y ro d zo n y c h i ży
cia n ad p rzy ro d zo n eg o .
2. P o słu sze ń stw o ro zu m n e
D e k re t P e rfecta e ca rita tis m ów i w sposób w y raźn y , że p o słu szeń stw o zak o n n e d o p ro w ad za człow ieka do p e łn e j dojrzałości.
K o n s ty tu c ja L u m e n g e n tiu m stw ie rd z a to p o średnio, m ów iąc o w szy stk ich trz e c h ra d a c h ew an g eliczn y ch i o ich ro li w ro z w ija n iu osobow ości człow ieka. A n aliza n o rm p ra w o d a w stw a posoboro
w ego w ty m w zględzie pozw ala zauw ażyć pew ne w ym ogi, b y fa k ty c z n ie życie zako n n e w p o słu szeń stw ie służyło ro zw o jo w i osobo
w ości 77.
Z ak o n n ik m usi w łączyć w posłu szeń stw o całą sw o ją osobę, a k ty p o słu szeń stw a m uszą być a k ta m i lu d z k im i p rz y p e łn y m zaan g ażo w a n iu ro z u m u i w oli, oraz a k ta m i w y k o n y w a n y m i w d u c h u w iary , m iłości i p rz y w y k o rz y sta n iu d a ró w łask i Bożej. D e k re t P e rfecta e ca rita tis odnośnie do ta k ie g o p o słu szeń stw a w y ra ź n ie m ów i, że „n ie ty lk o n ie u m n ie jsza godności osoby lu d z k ie j, ale ow szem , d o p ro w a d z a ją do p ełn ej d o jrzało ści” (n. 14). P o słu szeń stw o zak o n n ik a, k tó re nie będzie za w ie ra ło w y m ien io n y ch elem en tó w , nie będzie go p ro w ad ziło d ro g ą p ełn eg o ro z w o ju osobow ego, a n a w e t m oże p rz y czynić się do z n iek sz tałcen ia osobow ości.
A k t p o słu szeń stw a m u si b yć a k te m ludzkim , czyli a k te m ro z u m n y m i w o ln y m 78. B ra k jed n e g o z ty c h czy n n ik ó w czy n iłb y p o słu sz eń stw o p rz e ciw n y m sam ej n a tu rz e lu d zk iej. N a to m ia st w ięk szy sto p ie ń św iadom ości, rozum ności i w olności czyni te n a k t b a rd z ie j d o sk o n ały m , zaró w n o pod w zględem psychologicznym ja k i m o ra l
nym . W łączenie b a rd z ie j d o sk o n ałe c z y n n ik a rozum ności sp ra w ia , że posłu szeń stw o s ta je się d oskonalszym ak te m lu d z k im i w ła sn y m osoby. B ra k e le m e n tu ro zum ow ego ro d z i in fa n ty liz m 79. To zaś je st sp rzec zn e z godnością osoby lu d zk iej. O fia ra z d y sp o n o w an ia w ła sn ą w olą złożona P a n u Bogu, p o w in n a b yć w y p ełn io n a w sposób g o d n y Boga, z p e łn y m w łączen iem w szy stk ich e lem en tó w osobo
w ości człow ieka (Rzym. 12, 1 ) 80. W ielu a u to ró w podw aża n a w e t
77 Por. Perfectae caritatis, η. 14; L um en gentium , η. 46; P a u l u s Pp.
VI, A dhortatio Euangelica testificatio, n. 27; T i 11 a r d J., L ’obéissance religieuse..., s. 470.
78 Por. Ż u r o w s k i M., Norm y ogólne prawa osobowego. O ducho
w ieństw ie w ogólności, W arszawa 1968 s. 81 ns.
79 Por. K u ś m i e r z A., dz. cyt. s. 360; K o s t e c k i R., dz. cyt., s. 315.
80 Por. K u n i c i c J., dz. cyt., s. 207; С a 1 m e 1 s N. dz. cyt., s. 159.
5 — P ra w o kan o n iczn e
d o jście do s k u tk u nie ty lk o a k tu p o słu sze ń stw a ale n a w e t c z y n u ludzkiego, w k tó ry m b ra k p rz ek o n an ia.
S łu szn ie zau w aża się f a k t p rz e a k c e n to w a n ia e le m e n tu w oli, co w k o n se k w e n c ji d o p ro w ad z iło w p o słu szeń stw ie do w o lu n ta ry z m u 81. W zw iązk u z za g a d n ie n ie m w łąc zen ia e le m e n tu ro z u m u w a k ty p o słu szeń stw a i n a s u w a ją c ą się n ie k ie d y k r y ty k ą p o słu sz eń stw a ślepego, chodzi o is to tn ą rzecz. Z a k o n n ik w n ik a ją c w tre ść ro z k azu i w k ła d a ją c w eń ja k b y cały sw ój u m y sł, a n ie k ie d y d o m ag ając się w y tłu m a c z e n ia ro zk azu , po to, b y go le p ie j zrozum ieć, m a w n ik a ć coraz b a rd z ie j w d u c h a po słu szeń stw a, w d u ch a p rzep isó w zak o n n y ch i w m y śli przełożonych. M a zachow ać w ła s n y sąd — nie w yniszczać go, a le m a go u k szta łto w ać w d u c h u
p o słuszeństw a.
Z aan g a żo w an ie c z y n n ik a ro zu m o w eg o w p o słu szeń stw ie d a je m ożliw ość in ic ja ty w y , d la k tó re j g ra n ic ą m a być zaw sze ro zk az przełożonego. W y d aje się, że ty lk o o ty le słu szn ą i d o p u szczaln ą będ zie in ic ja ty w a zak o n n ik a, o ile sam rozkaz będzie n a le ż y c ie p o z n a n y i p rz em y ślan y , bo ty lk o w te d y in ic ja ty w a będzie tw ó rcza.
E le m e n t ro zu m o w y je s t k o n ieczn y w p osłuszeństw ie. P rz e z je g o w łąc zen ie w a k ty p o słu sz eń stw a zakonnego, sam o p o słu sze ń stw o sta je się doskonalsze, czyli człow iek lep iej w y p e łn ia osobiste zobo
w ią z a n ie w obec Boga. W z w iązk u w ty m tak że sam czy n n ik ro z u m ow y, sąd człow ieka d o sk o n ali się. F a k t, że posłu szeń stw o p rz y cz y n ia się do w y ro b ie n ia p ra w e g o sąd u , nie je s t n o w o ścią z a u w a żoną w d o k try n ie posoborow ej 82. S o b ó r b a rd z ie j p o d k re ślił k o n iecz
ność c z y n n ik a rozum ow ego m ięd zy in n y m i ze w zg lęd u n a t r u d ności zw iązane ze zro zu m ien ie m p ro b le m u ro zw o ju osobow ości w ra m a c h po słu szeń stw a zakonnego.
3. P o słu sze ń stw o dobrow olne
R ozw ój osobow ości człow ieka z a k ła d a ta k że u d ział c z y n n ik a w oli, k tó r a obok rozum ow ego o sąd u je st k o n ieczn y m e le m e n te m każd eg o a k tu lu d z k ie g o 83. Z a k o n n ik p rzez p ro fe sję p o słu szeń stw a p rz y jm u je d o b ro w o ln ie o b o w iązek sta łeg o w y rz e k a n ia się p o sta - p o w a n ia w ed łu g w ła sn ej w oli. R ealizo w an ie tego w y rz ecz en ia w ży
ciu je s t k o n ieczn y m czy n n ik iem w k sz ta łto w a n iu osobowości. C h o dzi o to, b y k a ż d ą w olę przełożonego w y ra ż o n ą w sposób zobo
w ią z u ją c y , p rzy jm o w a ć w ła sn ą w olą i ta k ją w y p ełn iać. Z a k o n n ik 81 Por. S k r z y d l e w s k i W., dz. cyt., s. 85 ns.
82 Por. G a r r i g o u - L a g r a n g e R., dz. cyt., t. II, s. 153.
83 Por. Perfectae caritatis, η. 14; Ti 11 a r d J., L ’obéissance religieuse..., s. 475 ns.
[17] Posłuszeństwo a wolność osoby 67
m a obow iązek stałeg o re a liz o w a n ia złożonego B ogu ślubu. „W szel
k ie o d c h y len ia od p osłuszeństw a... d e fo rm u ją rozw ój osobisty za
k o n n ik a ” 84.
W lite ra tu rz e k an o n iczn ej i teologicznej s ta w ia się czy n n ik w oli w p o słu szeń stw ie w ścisłej łączności z o m aw ian iem p rz e d m io tu p ro fe s ji p o słu szeń stw a. P o d k re ś la się, że w e w n ę trz n e p o d d an ie u czy n io n e Bogu, p ow inno zm obilizow ać w szy stk ie zdolności czło
w ie k a do życia w e d łu g u czynionego zobow iązania 83. P o słu szeń stw o m a by ć m ięd zy in n y m i e le m e n te m pom ocniczym d la człow ieka w życiu zako n n y m . P o w in n o w sp o m ag ać w olność przez czynne i w o ln e w y p e łn ia n ie w oli przełożonych, a nie ty lk o b ie rn ą uległość Ż ycie w p o słu szeń stw ie w y m a g a od człow ieka stało ści w oli i do te j sta ło śc i go w y ch o w u je. T en a sp e k t p o słp szeń stw a b y ł p rz e d m io te m p ra w a i lite r a tu r y tra d y c y jn e j i j e s t . n im obecnie. M ów i się bo w iem o dw óch a sp e k ta c h p o słu szeń stw a: p o zy ty w n y m , k tó r y oznacza zw iązan ie się człow ieka z w olą B ożą i n a te j dro d ze u m a c n ia n ie w o li w o b ra n y m k ie ru n k u , o ra z n eg a ty w n y m , k tó ry m je st w y r z e c z e n ie 86. O becnie b a rd z ie j p o d k re śla się a sp e k t p o zy ty w n y p o słu szeń stw a. „Ś lu b u m acn ia w olę, n a k ła d a ją c je j p rz y m u s d o b ro w o ln ie chciany, k tó ry leczy je j zm ienność i u trw a la w d o b ry m ” 87.
O dnow a p o słu szeń stw a zak onnego zm ierza m ięd zy in n y m i do tego, b y ono było w o ln y m p o d d an iem , w o ln y m w y p e łn ia n ie m n akazów . Do teg o p o trz e b n a je st do b rze p ro w ad zo n a fo rm a c ja osób. W ola człow ieka pod w p ły w em p o słu sze ń stw a n a b ie ra cech stało ści i p rz y czynia się do u p o rz ą d k o w a n ia je g o osobowości.
Chodzi o to, b y k a ż d y a k t p o słu sz eń stw a zakonnego b y ł a k te m p ra w d z iw ie lu d zk im , a w ięc p o d ję ty m d o b ro w o ln ie pod k ie ro w n ic tw e m ro z u m u i w św ie tle w i a r y 88. P o słu szeń stw o nie m a za
tra c a ć dziś rzeczy n a jw a ż n ie jsz ej, k tó r ą stan o w i życie o fia rą . S łu sznie je d n a k p ra w o d a w stw o k a n o n icz n e posoborow e z w ra c a u w a g ę n a rozw ój osobow ości człow ieka. Ż ycie z ak o n n e m a p ro w ad zić do p ra w d z iw e j d ojrzałości, ta k b y zak o n n ik sto so w ał się do d u c h a re g u ły sp o n tan iczn ie, b y p o słu szeń stw o było jeg o sta n e m 89. P e łn e w łącz en ie ro z u m u i w oli w a k ty p o słu szeń stw a, k tó re człow iek w św ietle w ia ry w y b ra ł ja k o d ro g ę sw ego ro zw o ju osobow ego, za
p e w n ia d o sk o n alen ie osobowości.
84 S k r z y d l e w s k i W., dz. cyt. s. 91.
85 Por. C a l m e l s N., dz. cyt., s. 168; G a l l e n J., dz. cyt., s. 258.
88 Por. T a n q u e r e y A., Z arys teologii ascetycznej i m istycznej, t. II, K raków 1949 s. 347; G a l o t J., Renouveau..., s. 80.
87 K o s t e c k i R., dz. cyt., s. 312.
88 Por. Tamże, s. 316 ns.
89 Por. T i l l a r d J .,Problem władzy..., s. 339.
P ra w o d a w stw o k an o n icz n e poso b o ro w e m ó w iąc o w a ru n k a c h ro z w o ju osobow ości, p o d k re śla w ażność złożonych w k aż d e j osobie p rz e z B oga d a ró w n a tu r a ln y c h i n a d p rz y ro d z o n y ch łaski, k tó re m a j ą by ć p o d sta w ą do b rze p ro w a d z o n e j fo rm a c ji osoby (d e k re t P e r
fe c ta e caritatis, η. 14). P rz e z ślu b p o słu szeń stw a zak o n n ik w y rz e k a się m ożliw ości ro zp o rzą d zan ia sw y m i d a ra m i n a tu ra ln y m i. W y k o rz y s ta n ie jego zdolności, zam iło w ań , cech c h a r a k te ru , w y k sz ta łc e n ia, je s t w d y sp o zy cji przełożonych. P ra w o d a w stw o posoborow e z w rac a u w a g ę przełożonych, b y w p rz y d z ie la n iu p ra c k ie ro w a li się ta k ż e m ożliw ościam i p o d w ład n y c h . J e d n y m z m o ty w ó w ta k ie g o p o sta n o w ie n ia je s t zw ró cen ie u w a g i n a rozw ój n a tu ra ln y c h d a ró w człow ieka. P o d w ła d n i je d n a k zaw sze m ogą w a k ty p o słu szeń stw a w łączać cech y sw ej n a tu r y , oczyw iście w św ietle złożonego P a n u B ogu ślubu. To ta k ż e je s t p rz e d m io te m p o stan o w ien ia obec
n ie ob o w iązu jąceg o p ra w a kano n iczn eg o , k tó r e w y m ag a w łą czen ia d a ró w n a tu ra ln y c h , b y p o słu szeń stw o by ło śro d k iem ro z w o ju oso
bow ości.
4. D u c h o w y ro zw ó j osoby
W d o sk o n a le n iu się czło w iek a w k a żd y m sta n ie chodzi o p e łn y ro zw ó j — n a tu r a ln y i duch o w y . D o jrzało ść d u ch o w a z a k ła d a d o j
rz a ło ść lu d z k ą 90. Ż ycie za k o n n e w sposób szczególny m a n a celu p e łn y rozw ój człow ieka. W y ją tk o w e m iejsce za jm u je w n im d u ch o w y rozw ój osoby lu d z k ie j. Ż ycie to n ależy do s ta n u d o sk o n a łości w K ościele. T a p rz y n ale żn o ść z a k ła d a obow iązek d ą ż e n ia do d o sk o n ało ści 91.
K o n s ty tu c ja d o g m aty czn a L u m e n g e n tiu m m ów i, że ra d y e w a n geliczn e p rz y ję te w e d łu g p o w o łan ia Bożego, słu żą ro zw o jo w i oso
bow ości człow ieka, k s z ta łtu ją jego życie d u ch o w e n a w zór życia C h ry s tu s a i M atk i N a jśw iętszej. D e k re t P e rfecta e ca rita tis s tw ie r d zą że posłu szeń stw o „d o p ro w ad za do p e łn e j d ojrzałości, p o m n a ż a ją c w olność dzieci B ożych” 92. W ty m w y p a d k u p ra w o i n a u k a teo lo g iczn o -k a n o n iczn a p o tw ie rd z a n a u k ę tra d y c y jn ą . M ów i bo
w ie m , że ra d y ew an g eliczn e u s u w a ją p rzeszk o d y m iłości d o sk o n a
łe j. P o słu szeń stw o u su w a przeszk o d ę n ie u m ia rk o w a n e j m iłości w ła sne, p ro w a d z i d o w olności w e w n ę trz n e j i d oskonałej m iłości Boga.
D u c h o w y rozw ój człow ieka zo staje zap o czątk o w an y p rzez p rz y ję - 90 Por. B e y e r J., dz. cyt., s. 151.
91 Por. B e y e r J La vie consacrée, Gregorianum 44 (1963) 61.
92 Por. Lum en gentium , n. 46; Perfectae caritatis, η. 14; F u e r t e s J., Oboedientia homini..., s. 335; G a l o t J., Renouveau..., s. 85; G a l l e n J., dz. cyt., s. 251, 258.
[19] Posłuszeństwo a wolność osoby 69
cie C h rz tu św. O soba lu d z k a p rzez p ro fe sję zak o n n ą p o d d a je się w sposób b a rd z ie j r a d y k a ln y B ogu, o tw ie ra się n a e n e rg ię Bożą, k tó r a p rz e n ik a jej lu d zk ie siły. W te n sposób w o p a rc iu o sy n o stw o Boże, d a ry n a tu r y i ła sk i Bożej z a k o n n ik ro z w ija sw ą oso
bow ość 93. P o słu szeń stw o ja k o n a śla d o w a n ie C h ry stu sa p o słusznego aż do n ajw y ższej o fia ry n iesie z sobą, ja k o n a stę p stw o k onieczne, in te g ra c ję w życiu człow ieka. P o w sz ech n ie z w ra c a się u w a g ę obec
n ie n a p rzy c zy n ę w zorczą n asz ej doskonałości, k tó r ą je s t C h ry stu s.
P o słu szeń stw o , k tó re je st n a śla d o w a n ie m C h ry stu sa p ro w ad zi ty m sam y m do doskonałości osoby 94.
W ty m św ietle p rzeło żen i m a ją zad an ie d o p ro w a d z e n ia osób za
k o n n y c h d o zjed n o czen ia z w olą Bożą. P rzeło żen i w k ie ro w a n iu , a p o d w ła d n i w o d p o w ied zialn y m p o słu szeń stw ie osób d o jrz a ły c h , p o d d a ją się p rze p iso m i w y p e łn ia ją ro zk azy , b y ła tw ie j o siąg n ąć d o jrzało ść 95. W ażne je s t zw ró c en ie u w a g i p rzeło żo n y ch n a ic h ro lę pom ocniczą — w zn aczen iu w y c h o w a n ia do p o słu szeń stw a. M ają o n i p ro w ad zić, u k azyw ać, pozw olić ro z w in ą ć się d a ro m B ożym za
szczepionym w n a tu rz e człow ieka. „W łaściw ą fu n k c ją p rzeło żo n y ch je s t — p o siłk u jąc się re g u łą — służyć zam ierzen io m B ożym w s to s u n k u d o każdego z z a k o n n ik ó w ” 96. W y d aje się słu szn a u w a g a n a ty m m iejscu , że obow iązek p o szan o w an ia p rzez p rzełożonego o sobistej w o li B oga w sto su n k u do k ażd eg o człow ieka, nie w y k lu c za m ożliw ości d o m ag an ia się od z a k o n n ik a w ie lk ic h n a w e t o fia r p o słu sze ń stw a, p o d w a ru n k ie m , że p rz y c z y n ią się do jego ro z w o ju duchow ego, do p o stę p u w zjed n o c zen iu z w o lą Bożą 97.
P ro b le m ro z w o ju osobow ości w ra m a c h p o słu sz eń stw a u jm u je p a p ie ż P a w e ł VI, g d y m ów i, że posłu szeń stw o nie tłu m i w olności, lecz ją u d o sk o n ala, pom naża je j w y k o n y w an ie, w y k ań cza p ra w d z i
w e cechy osobowości. N ieposłuszeństw o n a to m ia st niszczy e n e rg ię czło w iek a i o d w ra c a n iew olniczo do jeg o n a m ię tn o ś c i98.
P o słu szeń stw o je s t p o d k re śle n ie m w ielk o ści B oga i godności człow ieka, o ra z n a jb a rd z ie j p o d staw o w y m o d n iesien iem się czło
w ie k a do Boga. N ie stoi w ięc n a przeszk o d zie rozw ojow i osobow ości 93 Por. T i 11 a r d J., L ’obéissance religieuse..., s. 469; G a l o t J., R e
nouveau..., s. 86.
94 Por. S e b a s t i a n F., dz. cyt., s. 10; G a l l e n J., dz. cyt., s. 245;
F u e r t e s J., Oboedientia homini..., s. 331.
95 Por. T i 11 a r d J., Problem władzy..., s .332—334.
96 Tamże, s. 329.
97 Por. Tamże, s. 330.
98 Por. P a u l u s Pp. VI, Allocutio ad Em inentis simos Patres Cardi
nales et Consultores Pontificii Consilii Codici iuris canonici recognos
cendo — 20. XI. 1965, AAS 57 (1965) 986; C a l m e n s N., dz. cyt., s. 162;
G a l l e n J., dz. cyt. s. 255; O l e j n i k S., dz. cyt., s. 177.