Koński, Wiesław
Mazowiecka mutacja "Życia
Warszawy" (1947-1953)
Kwartalnik Historii Prasy Polskiej 24/4, 79-93
K w artaln ik H istorii P rasy P olsk iej X X IV 4 PL IS S N 0137-2998
W IESŁAW K O Ń SK I
M A Z O W IE C K A M U T A C JA „Ż Y C IA W A R S Z A W Y ” (1947— 1953)
P o w sta ła 16 p a ź d z ie rn ik a 1944 r. S p ó łd z ieln ia W y d a w n icza „ C z y te l n ik ” rozpoczęła p ra c ę z d u ż y m ro z m a c h e m . L icz n e in ic ja ty w y , w ie lo s tro n ność d ziała ń , p rę żn o ść i o p e ra ty w n o ść w y d a w n ic tw a sp ra w iły , że n a p rz e s trz e n i k ilk u p o w o je n n y c h la t „ C z y te ln ik ” s ta ł się za ró w n o p o tę ż n ą in s ty tu c ją w y d a w n iczą, ja k i p ra so w ą. W e d łu g jego tw ó rc y , Je rz e g o B o re jsz y , m iał n ie ty lk o w y d a w a ć k s ią ż k i i p ra sę ; m ia ł m ieć ta k ż e sw o ją w łasn ą sieć k się g a rsk ą , m ia ł k sią ż k i ro z p ro w ad z ać, m ia ł by ć in s ty tu c ją s p o łe c z n o -k u ltu ra ln ą i ośw iato w ą, o rg a n iz u ją c ą sieć od czy tó w i k u l t u r a l n y c h im p re z 1. R ozszerzano w ięc sieć kół czło n k o w sk ic h „ C z y te ln ik a ” , p o w o ły w a n o te re n o w e a g e n d y spółdzielni, z w an e „ d e le g a tu ra m i” .
N a II Z jeź d zie P ełn o m o c n ik ó w P o w ia to w y c h „ C z y te ln ik a ” , ja k i od b y ł się 14 w rz e śn ia 1947 r., J e r z y B o rejsza ta k o ceniał d o ty ch cz aso w ą p ra cę: „ P rz y c h o d z im y p a ń s tw u o raz w s z y stk im w ład zo m p a ń stw o w y m z pom ocą jak o in s ty tu c ja społeczna o rg a n iz u ją c a p ra c ę od d o łu i u s iłu ją c a w y d o by ć ze (sp ołeczeń stw a in ic ja ty w ę i w y siłe k tw ó rc zy . C zęsto i w » C zy tel n ik u « , szczególnie w p ie rw sz y m o k re sie p ra c y , szliśm y do ro z b u d o w y ta m , gdzie to było n a jła tw ie js z e , i połow a ro b o ty zo stała w y k o n a n a w m ia s ta c h (w ojew ódzkich. O d tą d ro b o ta » C zy teln ik a« p o w in n a zaczy nać się w m ieście p o w iato w y m , a n ie w o jew ó d zk im . W m ia s ta c h w o jew ó d z k ic h ła tw o u to ro w a liśm y sobie drogę; n a sz y m z a d a n ie m i celem o becnie je s t zm ien ić w re szcie r o g a tk i k u ltu r a ln e , k tó re w P o lsc e is tn ie ją . M u sim y po łączy ć i złączyć m ia sto ze w sią. C hodzi o to, a b y n a w ieś d o cierało sło w o d ru k o w a n e i ż e b y ta m , n a ro g a tk a c h , n ie k o ń czy ł się w y s iłe k in s ty tu c ji k u ltu ra ln o -o ś w ia to w e j”2. I jeszcze: „C zy w olno n a m m e m y śle ć o ty m , że sfe ra naszeg o o d d z ia ły w a n ia k u ltu ra ln e g o o b e jm u je za led w ie 6 m ilio n ó w lu d z i n a 23 m ilio n y m ieszk a ń có w k r a ju , zaś 17 m ilio n ó w lu dzi p o zo staje p ra k ty c z n ie poza s fe rą tego o d d z ia ły w a n ia ? ”3
1 S. S i e k i e r s k i , C z y t e l n i k w c z o r a j i d ziś oraz R. M a t u s z e w s k i , L i t e r a
t u r a p o l s k a w „ C z y t e l n i k u ”, [w:] „ C z y t e l n i k ” 1944— 1979, W arszaw a 1979, s. 1.
* J. B o r e j s z a , N a r o g a t k a c h k u l t u r y , W arszaw a 1947, s. 30— 31. ___ 3 T a m ż e , s. 10.
J e d n y m ze śro d k ó w ow ego zw iększonego o d d z ia ły w a n ia “m ia ły być m u ta c je te re n o w e „Ż y cia W a rs z a w y ” . O b se rw a c je po czy n io n e w p ie rw szej połow ie 1947 r. p o p o w sta n iu k ilk u p ie rw sz y c h z a ch ęc ały do tw o rz e n ia n a stę p n y c h . P o m y sł m u to w a n ia „Ż y cia W a rsz a w y ” zrod ził się w r e d a k c ji pod kon iec 1946 r., a jeg o a u to re m b y ł L u d w ik K lek o w 4. P ro p o z y c ja zo stała z a a k c e p to w a n a p rz e z W ito ld a K o n o p k ę — d y r e k to r a In s ty t u tu P raso w e g o , p o w o łan e g o w 1947 r. w ra m a c h S p ó łd z ieln i W y d a w niczej „ C z y te ln ik ” . J a k tw ie rd z i L u d w ik K lek o w , chodziło o p o zy sk a n ie d la p ra s y często jeszcze n iew y ro b io n e g o c z y te ln ik a i p rz y g o to w a n ie g r u n tu d la p rz y sz ły c h g a z e t lo k aln y ch . P o n ie w a ż w te r e n ie n ie b y ło o d p o w ied n ie j k a d r y d z ie n n ik a rs k ie j, b az y d ru k a r s k ie j i w y d a w n icze j, k o n ce p cja m u to w a n ia je d n e j b ąd ź d w óch s tro n „Ż y cia W a rsz a w y ” b y ła n a jb a rd z ie j w łaśc iw a i m ia ła p e łn e szan se u rz e c z y w istn ie n ia . M u ta c je o b ejm o w ały zn a czn ą część P o lsk i ś ro d k o w e j i p ó łn o c n o -w sc h o d n ie j. P rz e d „Ż y c iem M az o w ieck im ” u k a z a ły się: „Ż y cie B ia ło sto c k ie ” (1 III 1947), „Ż y cie R a d o m sk ie ” (1 III 1947), „Ż ycie L u b e ls k ie ” (28 III 1947), „Ż ycie O lsz ty ń s k ie ” (1 V 1947), „Ż y cie C zęsto ch o w y ” (28 V I 1947)5.
P ie rw s z y n u m e r „Ż y cia M azo w ieck ieg o ” u k a z a ł się z d a tą 1— 2 listo p a d a 1947 r. B yło to w y d a n ie „C ” „Ż y cia W a rs z a w y ” , p rz ezn a czo n e dla części w o je w ó d z tw w a rsz a w sk ie g o i łódzkiego. P o le w e j s tro n ie w in ie ty , w ra m c e , p o d a n y b y ł a d re s re d a k c ji w P ło c k u , ul. 1 M aja 1, o raz w jŁom- ży, ul. ^ j a z d n r 1. P o n a d to w te j sa m e j ra m c e um ieszczo no n az w ę w y daw cy: S p ó łd z ie ln ia W y d a w n ic z a „ C z y te ln ik ” . P o p ra w e j s tro n ie w in ie ty , ró w n ie ż w ra m c e , zam ieszczono a d re s y a d m in is tr a c ji w W a rsza w ie: ul. D a sz y ń sk ieg o 16, o ra z w P ło c k u : ul. B ielsk a 10®.
„Ż y c ie M az o w ieck ie”, a n a s tę p n ie „Ż y cie W a rs z a w y ” — W y d a n ie m a-' z o w ieck o -p o d lask ie, u k a z y w a ło się w o b jęto ści 4— 10 stro n . M u to w a n a b y ła zaw sze ;ty lk o o s ta tn ia s tro n ic a „Ż y cia W a rsz a w y ” . W n u m e rz e p ie rw szy m b y ła to stro n ic a ósm a. W m a te r ia le „O d re d a k c ji” cz y ta m y : „O dda je m y dziś C zy te ln ik o m po ra z p ie rw s z y do rę k i »Życie M azow ieckie«. P ism o, k tó re je s t n a sz y m n o w y m k ro k ie m n a p rz ó d w ro z w o ju p ra s y p o l s k ie j. P o w s ta ła dosło w n ie z niczego p ra s a p o lsk a o d e g ra ła ju ż p o w a żn ą ro lę w ro z w o ju n a sz e j o d ro d zo n ej p ań stw o w o śc i, n ie m n ie j je d n a k o lb rz y m ie są za d a n ia , k tó r e jeszcze p rz e d n ią sto ją . J e d n y m z ty c h z a d a ń je s t z a sp o k o je n ie g ł o d u p r a s y w ty c h ośro d k ach , k tó r e d o tą d ze w z g lę d u n a o b ie k ty w n e tru d n o ś c i m a te r ia ln e n ie m o g ły się zdobyć n a w ła sn e pism o codzienne. F a k te m p rz ecież b e z sp o rn y m je st, że je ż e li w sz y stk ie w o jew ó d zk ie m ia s ta P o ls k i m a ją d ziś sw o je g azety , to o ż y c iu i tro s k a c h m ia st p o w ia to w y c h w ie m y w szy sc y n iew iele . Do p r a s y p rz e d z ie ra ją się
4 R elacja ustna L. K lek o w a z 16 II 1948.
5 E. W a s z c z u k , „ Z y c ie W a r s z a w y ”, W arszaw a 1979, s. 10. 6 „Ż ycie M a zo w ieck ie”, 1947, nr 1.
M A Z O W I E C K A M U T A C J A ,,Ż Y C I A W A R S Z A W Y ' 8 !
z teg o te r e n u za zw y c zaj je d y n ie sp o ra d y c z n e w iadom ości, k tó re w ż a d n y m w y p a d k u nie m ogą dać o b ra z u życia ty c h ośrodków . I d la te g o też d la z a p e łn ie n ia te j lu k i w y d a je m y d zisiaj »Życie M azo w ieck ie« ”7. D a le j re d a k c ja p re c y z o w a ła sw oje z a m ie rz e n ia , ap e lo w ała o w sp ó łp ra c ę z czy te ln ik a m i, o k o re sp o n d e n c ję , u z a sa d n ia ła sk u p ie n ie u w a g i re d a k c ji g łó w n ie n a sp ra w a c h sto licy . N ie u k ry w a ła ró w n ie ż tru d n o ś c i te c h n ic z n y c h i o g ra nicze ń p a p ie ro w y c h , ja k ie cz e k a ły to /w ydanie w przy szłości.
P o c z y n a ją c od p ie rw sz e g o n u m e ra , па o s ta tn ie j k o lu m n ie „Ż y cia M a zo w ieck ieg o ” d ru k o w a n o in fo rm a c je , rz a d z ie j m a te r ia ły p u b lic y sty c z n e z .wielu m iejsco w o ści leżą cy ch n a te re n ie w ojew ództw ’ w a rszaw sk ie g o i łódzkiego. O d n u m e ru 30, k tó r y u k a z a ł się z d a tą 1 g ru d n ia 1947 r., po le w e j s tro n ie w in ie ty um ieszczan o in fo rm a c ję o sied zib a ch o ddziałów (Płock, K u tn o , G o sty n in , Łow icz, S k ie rn ie w ic e , N asielsk , P ło ń sk , O s tro łęk a, P rz a sn y sz , S ie rp c, M aków , P u łtu s k , C iech an ów , O stró w , M ław a,
D ziałdow o, R aw a M azow iecka, T o m aszó w M azow iecki). B yło to o k re ś le nie n a w y ro st, bo n a w e t m a c ie rz y sta re d a k c ja w k o re sp o n d e n c ji do w sp ó ł p ra c o w n ik ó w ,w ty c h m iejsco w o ścia ch nie o p ero w ała n ig d y o k re śle n ie m „o d d z ia ł” 8. W y m ie n io n e o śro d k i w s k a z u ją n a d u ż y zasięg k o lp o rta ż u „Ż y cia M azo w ieck ieg o ” oraz liczn ą rz eszę k o re sp o n d e n tó w , k tó rz y n a d s y ła li m a te r ia ły d z ie n n ik a rs k ie .
T a k i ,stan is tn ia ł do 1 lip ca 1951 r., k ie d y to m u ta c je „Ż ycia M azo w ie c k ie g o ” i „Ż y cia P o d la s ia ” p o łą c z y ły się w je d n o pism o o t y tu le „ Ż y cie W a rsz a w y ” — W y d a n ie m azo w ie ck o -p o d la sk ie . B yło to w y d a n ie „C D ” „Ż y cia W a rsz a w y ”9.
W o sta tn ic h n u m e ra c h „Ż y cia M azo w ieck ieg o ” w nocie do cz y te ln ik ó w r e d a k c ja p isała: „C z y te ln ic y n asz ej g a z e ty w lis ta c h do re d a k c ji s tw ie r d za ją , że ty t u ły n a sz y c h m u ta c ji »Życie M azow ieckie« i »Życie P o dlasia« n ie o d p o w ia d a ją sta n o w i fa k ty c z n e m u , gdyż w o jew ó d ztw o w a rsz a w sk ie o b słu g iw a n e p rz e z te m u ta c je je s t je d n o lity m o rg a n iz m em gospo darczo -sp o łec zn y m . [...] Z az n acz am y , że k o lu m n y z w iad o m o ściam i lo k a ln y m i nie u le g n ą z teg o p o w o d u ża d n e j zm ian ie. B ęd zie m y s ta ra li się, ja k d o ty ch cz as, u w z g lę d n ia ć w ja k n a jw ię k s z e j m ie rz e n a ła m a c h naszego p i sm a n a jw a ż n ie jsz e za g a d n ie n ia w o je w ó d z tw a w a rszaw sk ie g o doty czące lu d z i p r a c y ”10.
D o 15 lu te g o 1953 r . zach o w an o n u m e ra c ję b ieżącą i ciąg łą obu t y t u łó w 11. W p ie rw sz y m n u m e rz e no w ej m u ta c ji w y m ien io n o n a s tę p u ją c e o d
7 T am że, s. 8.
8 P o tw ierd za to k o resp on d en cja red a k cji „Życia M a zo w ieck ieg o ”z lat 1947— 1951, k tórą k iero w a n o do S ta n isła w a C h rzan ow sk iego z P łock a (w zbiorach p ryw atn ych S. C hrzanow skiego).
9 „Z ycie W arszaw y”, W yd an ie m a zo w ieck o -p o d la sk ie, 1951, nr 180. 18 „Z ycie M a zo w ieck ie”, 1951, nr 171, 172, 174, 178, 179.
11 O statn i nu m er z n u m eracją ciągłą „Życia M a zow ieck iego” i „Życia P o d la sia ’' u k azał się 14 II 1953 i n o sił ozn aczen ie 39.
działy : P ło c k , G o sty n in , N asielsk, P ło ń sk , O stro łęk a , P rz a s n y sz , S ierpc, M aków , P u łtu s k , C iech an ó w , O stró w , M ław a, D ziałdow o, S ied lce, S o ko łów , B iała, W ęgró w , R ad zy ń , M ięd zyrzec. Z asięg o d d z ia ły w a n ia p ism a og ran iczo n o w ięc ty lk o do w o je w ó d z tw a w a rszaw sk ie g o .
W zw ią zk u z d e c y z ją o u tw o rz e n iu m u ta c ji „Ż ycie M azo w ieck ie” w p a ź d z ie rn ik u 1947 r., ce le m n a w ią z a n ia k o n ta k tu z p rz y sz ły m i k o re s p o n d e n ta m i b ądź e ta to w y m i w sp ó łp ra c o w n ik a m i, p rz y je c h a ł do P ło c k a r e d a k to r L u d w ik K le k o w — k ie ro w n ik m u ta c ji „Ż y cia W a rs z a w y ” 12. N a w ią z a ł on k o n ta k t z p rz e d w o je n n y m p ło ck im d z ie n n ik a rz e m K o n s ta n ty m B o lestą M o d liń sk im , k tó r y po w o jn ie sp o ra d y czn ie w sp ó łp ra c o w a ł z p ło c k im i p ism am i, a w ty m czasie b y ł p ełn o m o cn ik iem p o w ia to w y m S p ó ł d zieln i W y d a w n icze j „ C z y te ln ik ” . R e d a k to r M o d liń sk i p rz y ją ł p ro p o z y c ję p ra c y w „Ż y c iu M az o w ieck im ” , w e rb u ją c do w sp ó łp ra c y S ta n is ła w a C h rzan o w sk ieg o , ów czesnego re d a k to ra - n ac zeln eg o „Je d n o śc i M azow iec
k i e j”13. O bu z a tru d n io n o od 1 listo p a d a 1947 r. w S p ó łd z ieln i W y d a w n i czej „ C z y te ln ik ” w c h a ra k te r z e a p lik a n tó w d z ie n n ik a rs k ic h , z w y n a g ro d ze n ie m 8000 zł i o b o w iązk iem i 000 w ie rsz y k o n ty n g e n tu 14.
P o czątk o w o lo k a l o d d ziału m ieścił się w re d a k c ji „ Je d n o śc i M azow ie c k ie j” p rz y ul. 1 M aja n r 1, gdzie p ra c o w a ł re d a k to r C h rza n o w sk i. T ak i te ż a d re s d ru k o w a n o w piśm ie. P o o d ejściu z k o ń ce m 1947 r. S. C h rz a n ow skiego z re d a k c ji „ J e d n o śc i M az o w ieck iej” sied zib ę o d d ziału „Ż ycia M azo w ieck ieg o ” p rz e n ie sio n o do w y n a ję te g o p ok o ik u p rz y ul. S ta lin a 17. K o re sp o n d e n c ję k ie ro w a n o je d n a k często n a ul. B ielsk ą 9, gdzie m ieściła się ro z d z ie ln ia p ra s y „ C z y te ln ik a ” . W ty m lo k a lu o b aj d z ie n n ik a rz e p r z e b y w a li rzadko . N ie b y ło n a w e t te le fo n u 15. K o re sp o n d e n c ję z m a c ie rz y s te j re d a k c ji k ie ro w a n o n ajc z ę śc ie j n a ic h a d re s y dom ow e. J a k tw ie rd z i S. C h rza n o w sk i, t r u d n o w ów czas było m ów ić o p ra c y o d d ziału w p e łn y m teg o słow a zn a cze n iu . P ra c o w a n o in d y w id u a ln ie , n a w ła sn e w yczucie, p o czątk o w o bez ja k ic h k o lw ie k d y re k ty w . P rz e p is a n e n a m a sz y n ie m a te r ia ły d z ie n n ik a rs k ie p rz e sy ła n o p o c z tą d w o rc o w ą P K S do W a rsza w y , gdzie od
b ie ra ł je re d a k c y jn y g o n iec16. W d r u k u u k a z y w a ły się z d w u -, trz y d n io w y m o p ó źn ien iem , stą d często k ie ro w n ic tw o m u ta c ji „Ż y cia M azo w ieck ie go” elim in o w ało z n a d e s ła n y c h m a te r ia łó w d a ty , b y u n ik n ą ć p o sąd zen ia o zam ieszczan ie w iadom ości a n ty d a to w a n y c h . W n a d sy ła n y c h in fo rm a
-R elacja S. C h rzan ow sk iego nagrana 4 X 1 1983 (w posiad an iu autora). 18 S. C h rzan ow sk i b ył red ak torem n a czeln y m „Jed n ości M a zo w ieck iej” w P ło cku od 15 X 1946 do 30X11 1947. A k ta osobow e red. S. C h rzan ow sk iego w arch iw u m w y d a w n ictw a „Prasa W sp ółczesn a”.
14 A kta o sob ow e red. K. B. M od liń sk iego w D zia le kadr w y d a w n ic tw a „ C zytel n ik ” oraz red. S. C h rzan ow sk iego w arch iw u m „P rasy W sp ó łczesn ej”.
111 R ela cja S. C h rzan ow sk iego n agrana 4 X 1 1983 (w posiad an iu autora). P o tw ie r dza to k oresp on d en cja A n d rzeja O sieck iego do S. C h rzan ow sk iego z 24 III 1948 (list w zbiorach S. C hrzanow skiego).
M A Z O W I E C K A M U T A C J A „ Ż Y C I A W A R S Z A W Y ' 83
c ja c h o k re śle n ia „ n ie d a w n o ” , ,,k ilk a d n i t e m u ” , „ o s ta tn io ” nie należały do rzad k o ści. W szelk ie p ra c e re d a k c y jn e , a w ięc a d iu s to w a n ie m a sz y n o pisów , m a k ie to w a n ie , sp o rz ą d z a n ie u k ła d u g ra ficzn e g o k o lu m n y , w y k o n y w a li e ta to w i p ra c o w n ic y m u ta c ji w re d a k c ji „Ż ycia W a rs z a w y ” : Z y g m u n t S z a rg u t (— s e k r e ta rz re d a k c ji „Ż ycia M azow ieck ieg o” oraz d z ie n n ik a rz e — W a cław B o row y, J a n O pioła, J a n C h ełm ick i, B o h d an S ty p u ł- kow ski, Z d zisław S ie rp iń s k i, A n d rz e j O siecki, K a z im ie rz G u ta k e r, J a n in a M o ty liń sk a , H a lsz k a B u czy ń sk a.
P o o d ejściu w 1948 r. z re d a k c ji „Ż y cia W a rsz a w y ” L u d w ik a K lek o - wa k ie ro w n ik ie m m u ta c ji tego p ism a został J a n J a s t e r 17.
W zw ią zk u p p o d ziałe m p ra c y w m u ta c ja c h „Ż y cia W a rsz a w y ” , ja k i n a s tą p ił w ro k u 1948, m u ta c ją „Ż ycie M az o w ieck ie” o p iek o w a li się A n
d rz e j O siecki, a po jego o d ejściu do O lsz ty n a K a z im ie rz G u ta k e r i J a n i n a M o ty liń sk a 18.
D ru k „Ż ycia M azow ieckiego” o d b y w a ł się zaws?.e w te j sa m e j d r u k a r ni p rz y ul. M a rsz a łk o w sk ie j 3/5 .
P o czą tk o w o płu ccy d z ie n n ik a rz e p rz e sz li w m a c ie rz y s te j re d a k c ji do b rą szkołę n a u k i a b e c a d ła p raso w eg o , a w ięc p rz e d e w sz y stk im n auczono ich s z tu k i g ro m a d z e n ia i p is a n ia k ró tk ic h in fo rm a c ji. W z a k re sie do b o ru m a te r ia łu n a k o lu m n ę „Ż ycia M azo w ieck ieg o ” m ieli oni p e łn ą sw obodę, od po ło w y 1948 r. za u w aż y ć je d n a k m o żn a w y ra ź n e p ró b y s te ro w a n ia z m a c ie rz y s te j re d a k c ji. S zczególnie u w id o cz n ia się to w ro k u 1949, k ied y do w sz y stk ic h p ra c o w n ik ó w m u ta c ji w te re n ie p rz e s y ła n o szczegółow e in s tr u k c je w sp ra w ie te m a ty k i, ja k ą n a le ż y p o ru s z a ć 19. Ż ąd a n o b ez w zg lęd n ie te rm in o w e j re a liz a c ji tem atów ', p o n ag lan o , a n a w e t u p o m in a n o w p r z y p a d k u n a d e s ła n ia m a te ria łó w z op óźn ien iem . Ze w z g lę d u n a b r a k te le fo n u w re d a k c ji o ra z p o łączen ia dalek o p iso w eg o p ro w ad zo n o w te j sp ra w ie o b fitą k o re sp o n d e n c ję .
„Ż y c ie M az o w ieck ie” i „Ż y c ie W a rs z a w y ” —■ W y d a n ie m azo w ie ck o -p o d - ia sk ie było Iprzede w sz y stk im p ism e m ośrodków m ie jsk ic h . D w óch pło c k ich d z ie n n ik a rz y „ Ż y c ia ” n ie b y ło w s ta n ie p ra k ty c z n ie d o trz e ć do w szy stk ic h z a k ą tk ó w re g io n u , p o n a d to b ra k było w y g o d n y c h p o łączeń a u to b u sow ych czy k o lejo w y ch . N ie b y ło słu żb o w y c h śro d k ó w k o m u n ik a c y j n y c h — re d a k to rz y d y sp o n o w ali je d y n ie ro w e ra m i20. M im o to zd arzało się, |że k ie ro w n ik m u ta c ji „Ż ycia W a rsz a w y ” polecał p łock im d z ie n n ik a
17 E. W a s z c z u k , op. cit., s. 10.
18 R elacja J. M otyliń sk iej n agrana 16 II 1984 (w posiad an iu autora).
18 17 in stru k cji i p isem n ych p oleceń z la t 1948—1951 w zbiorach S. C h rzan ow skiego.
‘° Z abaw na h isto ria zdarzyła się red. M od liń sk iem u , k tó ry na lam ach „Życia M a zow ieck iego” za m ieścił o g ło szen ie o k rad zieży sw o jeg o row eru, po czym po tr w a jących k ilk a dni p oszu k iw an iach ok azało się, że z o sta w ił go sam pod jed n y m ze sk lep ó w . Zob. W b ia ły d z i e ń s k r a d z i o n o r o w e r w s p ó ł p r a c o w n i k o w i n a s z e j r e d a k c j i
rz o m n a w ią z a n ie k o n ta k tu z k o re sp o n d e n ta m i o raz z e b ra n ie m a te r ia łu re d a k c y jn e g o w o d d alo n y ch n ie ra z zn aczn ie od P ło c k a m iejsco w o ściach w o je w ó d z tw a w a rsz a w sk ie g o 21.
P ow o d ó w n ie n a d s y ła n ia k o re s p o n d e n c ji było w iele: m .in . z b y t ży w io ło w a i n ie n a jtr a f n ie j p ro w a d z o n a a k c ja w e rb o w a n ia k o re sp o n d e n tó w , zn iec h ęca n ie jsię k o re sp o n d e n tó w w p rz y p a d k u n ie z a k w a lifik o w a n ia ich m a te ria łó w w w a rs z a w sk ie j re d a k c ji, b r a k za św iad cz eń lu b le g ity m a c ji k o re sp o n d e n c k ic h , co pow odow ało, że lu d zie n ie c h ę tn ie u d z ie la li ja k ic h k o lw ie k in fo rm a c ji, zb y t w y so k ie k o sz ty p rz e s y łe k p o czto w y ch w p rz y p a d k u sy s te m a ty c z n e g o e lim in o w a n ia n a d sy ła n e g o m a te r ia łu 22.
P o ro k u 1951 za n ie c h a n o częstego s u g e ro w a n ia te m a tó w . P o n ie w a ż k ie ro w n ic tw u m u ta c ji „Ż y c ia M azow ieckiego” zależało szczególnie n a m a te ria ła c h a k tu a ln y c h , p isa n y c h p rz e z d o św iad c zo n y ch d z ie n n ik a rz y , z d a rz a ło się jczęsto, że w te r e n w y sy ła n o z W a rsz a w y e tato w e g o p ra c o w n ik a re d a k c ji; ta k np. do P ło c k a i m iejsco w o ści teg o p o w ia tu jeźd z iła S te fa n ia O siń sk a, p u b lik u ją c a re p o rta ż e . D bano ró w n ie ż o a k tu a ln y se rw is w ia d o m ości sp o rto w y c h , k tó r a to r u b r y k a ro z w in ę ła się w r o k u 1948. C hcąc d o sta rc z y ć m a te r ia ł a k tu a ln y , m a c ie rz y s ta re d a k c ja u s ta la ła „n a śle p o ” w y n ik m ecz u czy im p re z y sp o rto w e j, b y n a s tę p n ie , w o sta tn ie j chw ili, w y ciąć w sta w io n e c y fry i podać fa k ty c z n y w y n ik .
W r o k u 1950, d z ię k i u s iln y m zab ieg o m re d a k c ji, p o ja w ia ją się n a ła m a c h jn u ta c ji n a z w isk a n o w y c h k o re sp o n d e n tó w te re n o w y c h 23. O s p ra w a c h d o ty czą cy ch P ło c k a pisali: Z b ig n ie w O zim kiew icz 1— p ra c o w n ik S to c zn i R zecznej, F ra n c is z e k D o ro b ek — n au c zy ciel oraz R o m an O s tro w
sk i — u c z e ń L ice u m im . S t. M ałach o w sk ieg o , k tó ry c h m a te r ia ły u k a z y w a ły się do k o ń ca is tn ie n ia m u ta c ji. In n y c h k o re sp o n d e n tó w n ie u d ało się w ty m m ieście zw erb o w ać.
J a k k o lw ie k „Ż y cie M az o w ieck ie” i „Ż ycie W a rs z a w y ” — W y d a n ie m azo w ie ck o -p o d la sk ie b y ły m u ta c ja m i w a rsz a w sk ie g o d z ie n n ik a i pło ccy d z ie n n ik a rz e d y sp o n o w ali n ie w ie lk ą p o w ie rz c h n ią n a p o trz e b y lo k aln e, w ięk sz ą część k o lu m n y w y p e łn ia ły m a te r ia ły z P ło c k a i p o w ia tu p ło c k ie go. S zczególnie w id o czn e było to w la ta c h 1947— 1950, p ó źn iej w iado m o ści z P ło c k a i okolic „ k o n k u r o w a ły ” z m a te r ia ła m i z S ie d lec, gd zie p r a cow ało k ilk u a k ty w n y c h k o re sp o n d e n tó w . M u to w an o zaw sze o s ta tn ią s tro nę. J e d y n ie w w y d a n ia c h n ie d z ie ln y c h i św ią te c z n y c h , k ie d y o s ta tn ią k o lu m n ę d z ie n n ik a z a jm o w a ły k o n k u rsy , fo to re p o rta ż e b ąd ź m a te r ia ły okolicznościow e, s tro n a m u to w a n a z n a jd o w a ła się w e w n ą trz n u m e ru .
O czym p isan o w m a te r ia ła c h d z ie n n ik a rs k ic h z P ło c k a? N ie sposób
21 L ist k iero w n ik a m u ta cji „Życia W arszaw y” Jana Jaštera do S. C h rzan ow sk iego z 5 1 1950 oraz sp raw ozd an ie z w y ja zd u z 12 1 1950 (w p osiad an iu S. C hrza n ow sk iego).
22 W n iosk i z w y ja zd u słu żb o w eg o z 121 1950 (w posiad an iu S. C hrzanow skiego). 23 L ist K azim ierza G utakera do S. C h rzan ow sk iego z 13 IX 1950.
M A Z O W I E C K A M U T A C J A „ Ż Y C I A W A R S Z A W Y 85
jed n o zn a czn ie o k re ślić te m a ty k i. N a jo g ó ln ie j m o żn a p ow iedzieć, że o ży w o tn y c h sp ra w a c h m ia s ta i p o w ia tu , a w ięc sp ra w a c h p rz e m y s łu , h a n d lu , spółdzielczości, o św ia ty doro sły ch , k u ltu ra ln o -o ś w ia to w y c h , szk o ln ictw a, ro ln ic tw a , p ra c y o rg a n iz a c ji sp o łecz n y ch i zaw o d o w y ch , a k c ja c h gospo d arczy c h , sp o rtu , w y c h o w a n ia fizycznego, słu ż b y zd row ia.
C echą c h a r a k te r y s ty c z n ą m u to w a n e j s tro n y „Ż y cia W a rs z a w y ” b y ła duża liczba s ta ły c h ru b r y k . C odziennie, do ro k u 1950, p o czątk o w o z lew e j, g ó rn e j s tro n y k o lu m n y , a n a s tę p n ie w p ra w y m d o ln y m ro g u d ru k o w a n o co d z ie n n y fe lie to n , k tó ry często po o d p o w ied n im z a a d a p to w a n iu u m iesz czony b y ł ró w n ie ż w in n y c h m u ta c ja c h „Ż ycia W a rs z a w y ” . A u to ra m i jego b y li początk o w o L u d w ik K lek o w , a po jeg o o d ejściu in n i d z ie n n i k a rz e w a rsz a w s k ie j re d a k c ji. P o n a d to na te j k o lu m n ie u k a z y w a ły się ta k ie s ta łe ru b r y k i, ja k „N asi k o re sp o n d e n c i d o n o szą” , „O d po w ied zi r e
d a k c ji” , „M iędzy n a m i”, „C z y te ln ic y p is z ą ” , ,.Co i g d z ie ”, „Z sali t e a t r a l n e j” , „ S k rz y n k a r e d a k c y jn a ” oraz „D zień K u tn a ” (P ło ń sk a, N asielska) — co d zien n ie z in n eg o m ia sta , w k tó re j to ru b r y c e zam ieszczano k ró tk ie in fo rm a c je z te re n u . K o lu m n ę w y p e łn ia ły „O gło szenia d ro b n e ” — a n o n se S p ó łd z ie ln i W y d a w n icze j „ C z y te ln ik ” o raz o g ło szenia o lic y ta c ji i p rz e ta rg a c h . C zęsto u g ó ry k o lu m n y p u b lik o w a n o n a c z te ry b ądź pięć łam ó w je d e n d u ż y a r ty k u ł p u b lic y sty c z n y , zazw yczaj z b ard zo d łu g im ty tu łe m , w la ta c h 1947— 1949 a u to rs tw a p rz e w a ż n ie p ło ck ich d z ie n n ik a rzy . S zczegó lną u w a g ę po św ięcan o sp ra w o m szk o ln ictw a , o rg a n iz u ją c y c h się b ib lio te k , k u ltu r y i s z tu k i, ro z w o jo w i rzem io sła, spółdzielczości, s p r a w om ro z w o ju p rz e m y sło w e g o P ło c k a. R elac jo n o w an o ta k ż e w sz y stk ie p le n a rn e o b ra d y M ie jsk ie j i P o w ia to w e j R a d y N a ro d o w ej. R zadk o zam iesz czano n a te j k o lu m n ie zd jęcia, a jeżeli się ta k ie u k a z y w a ły , to w p rz e w a ż a ją c e j w iększości d o ty c z y ły ty lk o P ło c k a. W y k o n y w a ł je S ta n is ła w C h rza n o w sk i. K ró tk o , bo ty lk o p rz e z k w a rta ł, d ru k o w a n o w ro k u 1948 u tío lu k o lu m n y h is to ry jk i o b ra z k o w e „W esołe p rz y g o d y m is trz a W azo
n ik a ”, a n a s tę p n ie „ P ra w d z iw e p rz y g o d y m a ry n a rz a O n u fre g o i p sa Z a g r a ja ” , k tó ry c h a u to re m b y ł g ra fik „Ż ycia W a rsz a w y ” J e r z y K arcz.
O bok b ogateg o s e rw isu in fo rm a c y jn e g o , k tó r y o d d aw ał w sposób w ie r n y n a jw a ż n ie jsz e z d a rz e n ia w m ieście, sporo u w a g i w p ie rw sz y c h m ie s ią cach u k a z y w a n ia się m u ta c ji p ośw ięcono sp ra w o m n ie d a w n e j p rz eszło ści — o k re so w i II w o jn y św ia to w e j. T y lk o w listo p a d zie i g ru d n iu 1947 r. zam ieszczono łącz n ie 12 a r ty k u łó w d o ty czą cy ch s p ra w to czą cy ch się p rz e d S ąd em O k rę g o w y m w P ło c k u , w k tó ry c h p o d e jrz a n i o sk arżen i b y li
o w sp ó łp ra c ę z w ła d z a m i n iem ieck im i. P u b lik o w a n o w sp o m n ie n ia z cza sów o k u p a c ji o raz re la c je z odsło nięcia p o m n ik ó w i p ły t u p a m ię tn ia ją cy ch m ie jsc a k aźni.
Z a p e w n e ze w z g lęd u n a z a in te re so w a n ia re d a k to ra M od lińsk ieg o „ Ż y cie M azo w ieck ie” zw ró ciło s p e c ja ln ą u w a g ę n a s p ra w y t e a t r u płockiego. P rz y p o m n ia n o ożyw ione życie te a tr a ln e w la ta c h m ię d z y w o je n n y c h , a ta k ż e fa k t ro z e b ra n ia p rz e z N iem có w b u d y n k u t e a t r u p od czas o k u p a
cji. N a ła m a c h m u ta c ji z n a la zł ró w n ie ż sw oje odbicie sp ó r o t e a t r m ie j ski, k tó r y to czy ł się w sąd zie p o m ięd zy K u rią D ie c e z ja ln ą a Z a rz ą d e m M iasta. Od k w ie tn ia 1948 r. re la c jo n o w a n o w szy stk o , co w te j s p ra w ie było w iadom o. K u ria D iec e z ja ln a , k tó ra do ch w ili w y b u c h u II w o jn y św ia to w e j w zn io sła w s ta n ie su ro w y m b u d y n e k , za m ie n io n y w czasie w o jn y n a k in o te a tr, d o m a g a ła się jego zw ro tu , tw ie rd z ą c , że sta n o w i jej w łasność. W te j sp ra w ie P re z y d iu m M ie jsk ie j R ad y N a ro d o w ej w P ło c k u w y sła ło n a w e t m e m o ria ł do m in is tra s k a r b u oraz m in is te rs tw : A d m in i s tr a c ji P u b lic z n e j, K u ltu r y i S z tu k i i O św iaty . O w szy stk ich , n a w e t n a j d ro b n ie jsz y c h fa k ta c h w tej. sp ra w ie in fo rm o w a n o cz y te ln ik ó w . D z ie n n i k a rz e , k tó rz y w ie lo k ro tn ie pod n o sili p o trz e b ę u tw o rz e n ia w P ło c k u s ta łe j sce n y te a tr a ln e j, g orąco p o p ie ra li p o trz e b ę o d d an ia n a jw ię k sz e j sali w i d o w isk o w ej w P ło c k u pod Z a rz ą d M ia sta 24. O sta te c z n ie sp ra w a zo stała p rz e z sąd u m o rzo n a i sk ie ro w a n a do z a ła tw ie n ia n a płaszczy źn ie a d m in i s tra c y jn e j. K in o te a tr p o zo stał w trę k a c h m ia sta .
In n y m w a ż n y m te m a te m , k tó r y często z n a jd o w a ł odbicie na łam ac h m u ta c ji, b y ła sp ra w a b u d o w y m o stu p rz ez W isłę, w y sad zo n eg o w s ty c z n iu 1945 r. p rz e z u c ie k a ją c e w o jsk a n iem ieck ie. O d k w ie tn ia 1948 r. r e d a k c ja sy ste m a ty c z n ie in fo rm o w a ła o p ra c a c h n ad o d b ud ow ą m o stu , a w k o ń c u teg o m iesiąca donio sła o ro zpoczęciu p ie rw s z y c h p ra c 25. M obilizo w a n o e k ip y m o n tażo w e , p rz e d sta w ia n o p rz o d o w n ik ó w p ra c y , re la c jo n o w an o k a ż d y p o stęp p ra c n a b u d o w ie. P isa n o : „ N a jw a ż n ie jsz ą rzeczą je st te ra z d o trz y m a n ie te rm in ó w i m ie jm y n a d z ie ję , że te r m in te n b ędzie do trz y m a n y . Ze sw o jej s tro n y p o s ta ra m y się szczegółow o in fo rm o w a ć n asze
sp o łecz eń stw o o przebiegi:, w sz y stk ic h p ra c zw ią z a n y c h z o d b u d o w ą m o stu . C h cem y po k azać n a sz e m u sp o łe c z e ń stw u t r u d i w y s iłe k e k ip y o d b u d o w u ją c e j m o st, zm obilizow ać o pinię spo łeczn ą n a w y p a d e k ja k ic h ś n ie p rz e w id z ia n y c h tru d n o śc i, a p rz e d e w sz y stk im n ad d o trz y m a n ie m te r m i n ó w ”26. W su m ie zam ieszczono k ilk a d z ie s ią t in fo rm a c ji, re p o rta ż y i w y w iad ó w z w ią zan y c h z b u d o w ą m ostu.
28 m a ja 1S50 r. po now o w y b u d o w a n y m m oście k o łeio w o -d ro g o w y m p rz e je c h a ł p ie rw sz y pociąg p a sa ż e rsk i, a w7 poło w ie cz erw c a rozp oczął się ru c h k o ło w y 27. K ie d y d o k ła d n ie n a s tą p iła u ro czy sto ść o tw a rc ia m o stu , n ie s te ty w in fo rm a c ji nie podano, m im o że w ziął w n ie j u d z ia ł m in is te r k o m u n ik a c ji28. P isa n ie in fo rm a c ji bez p o d a w a n ia d a t c h a ra k te ry z o w a ło w iększość m a te ria łó w n a d s y ła n y c h z P łocka.
In n y m p ło ck im te m a te m , k tó ry rozpoczęto n a ła m a c h „Ż y cia M azo w ie c k ie g o ” w ro k u 1949, b y ła sp ra w a u ru c h o m ie n ia au to b u so w e j k o m u
24 „Z ycie M azow ieckie", 1948, nr 100, 103, 269, 348; .1949, nr 141, 196, 227. 75 T am że, 1948, nr 103, І03, U l.
20 T am że, nr 128.
27 T am że, 1950, nr 147, 160. ■ . .
-M A Z O W I E C K A -M U T A C J A „ Ż Y C I A W A R S Z A W Y '
87
n ik a c ji m ie js k ie j. W te j sp ra w ie re d a k c ja zro b iła w iele. P o w stę p n y c h m a te ria ła c h u z a sa d n ia ją c y c h p o trz e b ę te j k o m u n ik a c ji i n a w ią z a n iu w sp ó łp ra c y z pło ck im P K S rozp oczęto n a ła m a c h p ism a d y s k u s ję nad w y z n acz en iem tra s y , ja k ą w in n y jeźd zić a u to b u sy , o raz m ie jsc a m i u s ta w ien ia p rz y s ta n k ó w . W ty m ce lu ogłoszono a n k ie tę i p u b lik o w a n o głosy c z y te ln ik ó w 29. J a k o św iad czy ła w c z e rw c u 1950 r., tu ż po u ru c h o m ie n iu k o m u n ik a c ji, re d a k c ja „Ż ycia M az ow ieckieg o” , w an k iec ie w zięło u d ział p o n ad 2000 m ieszk a ń có w m ia s ta 30. W k ró tc e p o d jęto k o le jn ą ak c ję , m a ją c ą na ce lu u s ta le n ie często tliw o ści k u rsó w , a ta k ż e cen za b ile ty .
N a p o d k re śle n ie z a słu g u je też sta ła tro s k a re d a k c ji, b y p re z e n to w a ć d ziałaln o ść n a te re n ie m ia s ta „ C z y te ln ik a ”, szero k o p ro w a d z o n ą zw łaszcza w la ta c h 1947— 1948. O d n o to w y w a n o p o w sta w a n ie k o le jn y c h kół „ C z y te l n ik a ” , re la c jo n o w a n o w iec zo ry „ży w eg o sło w a ” , p rz e d sta w ia n o k o lp o rte ró w p ra s y i w y d a w n ic tw „ C z y te ln ik a ” .
S zczegó ln e m ie jsc e na ła m a c h m u ta c ji z a jm u je a k c ja w a lk i z a n a l fa b e ty z m e m . P ie rw s z y n a te n te m a t m a te r ia ł zam ieszczono w m a rc u 1948 r .si, w m ia rę zaś p o w s ta w a n ia k o m ite tó w do w a lk i z a n a lfa b e ty z m e m n a te re n ie m ia sta i p o w ia tu pło ck ieg o z a k re s in fo rm a c ji ro z szerz an o . P is a no o o tw ie ra n iu k o le jn y c h p u n k tó w n au c zan ia, ap e lo w an o o zg łasz an ie się c h ę tn y c h spoza z a w c d u n a u c zy cielsk ieg o do p ro w a d z e n ia te j a k c ji. Z sa ty s fa k c ją o d n o to w an o u tw o rz e n ie w e w rz e śn iu 1948 r. p ierw szeg o w P ło c k u k u rs u dla a n a lfa b e tó w 32. P u b lik o w a n o w z ru s z a ją c e lis ty b y ły ch a n a l fa b etó w , b y w te n sposób w zm o cnić w y d ź w ięk a k c ji i p rz e ła m a ć opory ludzi, zw łaszcza w s ta rsz y m w ie k u . D la z a a w a n so w a n y c h p ro p o n o w a n o ró ż n e fo rm y c z y te ln ic tw a , k o n k u rsy , w iec zo ry p o p ra w n eg o c z y ta n ia itd. J a k oceniono w lip cu 1949 r., w P ło c k u z a re je s tro w a n y c h by ło 1519 a n a l fa b e tó w i p ó ła n a lfa b e tó w 33. N ie ste ty , n ie zaw sze p ro w a d z o n o tę a k c ję w łaśc iw y m i m e to d a m i; ta k np. g az eta w je d n y m z cz erw c o w y ch n u m e ró w 1949 r. za m ieściła te k s t z a ty tu ło w a n y T y l k o ja u m i e m czytać
i pisać... lata i m a m a nie. J a k m a ł y Jasio po m ó g ł k o m is j i w y k r y ć o sta t nich, analfabetów *4. F a k ty c z n ie n ie b y li to o s ta tn i an a lfa b e c i, a m eto d a
o p e ro w a n ia im ie n ie m i n a z w isk ie m p rz y je d n o c z e sn y m w y m ie n ie n iu m ie j sca z a m ie sz k a n ia n ie m ogła zyskać u zn a n ia . L ik w id a c ja a n a lfa b e ty z m u w P ło c k u nie p rz e b ie g a ła łatw o, o czym ze s m u tk ie m in fo rm o w a ło „Ż ycie M azo w ieck ie” w p ie rw sz e j połow ie J 950 r. Na ok. 600 u c z e stn ik ó w t a k ich k u rsó w do eg zam in ó w k o ń co w y ch sta n ę ło ty lk o 15035. P o zo stali
29 T am że, 1949, od nr. 266. 50 T am że, 1950, nr 156. 31 T am że, 1948, nr 70. 32 T am że, nr 255. 33 T am że, 1949, nr 186. 34 T am że, nr 173. 35 T am że, 1950, nr 124.
w c ześn iej zre z y g n o w a li. Jesz cze w c z erw c u 1950 r. w P ło c k u i p o w iecie p ło c k im n a k u r s d la a n a lfa b e tó w i p ó ła n a lfa b e tó w sk ie ro w a n o 2408 osób36. W k o ń cu ro k u 1950 w pow iecie pło ck im z a re je s tro w a n o 2200 a n a l fa b e tó w 37. O w ie le lep sza s y tu a c ja b y ła w sam y m P ło c k u , gdzie — ja k s tw ie rd z o n o w sty c z n iu 1951 r. — za m ieszk iw ało jeszcze 350 a n a lfa b e tów . W m a ju 1951 r. oceniono, iż w p ow iecie pło ck im nau czo n o czy tać i p isa ć łącz n ie 2395 osób38. K ilk u le tn ia , z d u ży m ro z m a ch em p ro w a d zo n a
a k c ja p rz y n io sła r e z u lta ty i w e w rz e ś n iu 1951 r. re d a k c ja „Ż y cia M a z o w ie ck ieg o ” p o in fo rm o w a ła , iż w p ow iecie p ło ck im z a m ie sz k u je jeszcze ty lk o 180 a n a lfa b e tó w 39.
In n ą , p ro w a d z o n ą ró w n ie ż szero k o na ła m a c h pism c e n tra ln y c h a k c ją b y ła „ b itw a o h a n d e l”, zw an a ta k ż e w p ra s ie a k c ją „ H ” . Z a h a słe m ty m k ry ła się k o n c e p c ja P P R p rz e b u d o w y s tr u k t u r y o b ro tu to w aro w eg o , r e o r g a n iz a c ji i ro z w o ju h a n d lu p ań stw o w e g o , s ta b iliz a c ji ce n i w z ro s tu do chodow ości g o sp o d a rstw ro ln y c h . A k cję ,,H ” „Ż y cie M az o w ieck ie” p ro w adziło od ch w ili sw ojego p o w sta n ia . Z w alczan o d ro ż y zn ę, s p e k u la c ję ,
n a d m ie rn e zy sk i w o b ro c ie h a n d lo w y m , p u b lik o w a n o w y n ik i k o n tro li p ro w a d zo n y ch p rz e z sp o łecz n y ch lu s tra to ró w , a p e lo w an o o u iszcz an ie po d a tk u g ru n to w e g o w n a tu rz e . Z o b o w iąz y w an o k u p ie c tw o do w y w ie sz a n ia ce n n ik ó w w w id o cz n y ch m iejscac h , p ro w ad zo n o a k c ję n a rzecz k o n c e sjo n o w a n ia p rz e d się b io rstw , k tó ra w w o je w ó d z tw ie w a rsz a w s k im p rz y n io sła b ard zo d o b re re z u lta t} '40. S zczególnie d u żo p isan o o ro z w o ju i re o rg a n izac ji spółdzielczości, p ra c y P Z G S , p u n k tó w s k u p u , u sp o łecz n io n ej sieci h a n d lu , w ty m ta k ż e o b u d o w ie płockiego d o m u to w aro w eg o . W ra m a c h te j a k c ji p re z e n to w a n o n a jle p sz y c h chłopów , a p e lo w a n o o p ro w a d z e n ie k o n tra k ta c ji i te rm in o w e j a k c ji siew n e j. S zczeg ólnie du żo in fo rm a c ji n a te n te m a t o p u b lik o w a n o w ro k u 1948. N ie ste ty , w id ać b y ło w y ra ź n ie , że m ie jsc o w i d z ie n n ik a rz e , k tó ry m obce b y ły s p ra w y ro ln ic tw a , o p ra co w y w a li te te m a ty n ie c h ę tn ie , bez w ięk sz ej zn ajo m ości rz ecz y i w y c zu w ało się, iż ro b ili to pod n ac isk ie m m a c ie rz y s te j re d a k c ji.
N ie n a jle p ie j n a le ż y też ocenić p ro w a d z o n ą n a ła m a c h p ism a ak c ję w sp ó łz a w o d n ic tw a p ra c y . P o czą tk o w o o p e ro w an o ty m s fo rm u ło w a n ie m zb y t szero k o i często n ie tra fn ie . Ś w iad cz y o ty m ch o ciażb y ta k i ty tu ł:
A k c j a w s p ó łz a w o d n ic tw a p ra c y rozpoczęła się w czasie zjo.zdu w ic e s ta - r o stó w w P łock a. S ta ra n o się „n a s iłę ” p rz e k o n a ć c z y te ln ik a , że w sp ó ł
za w o d n ictw o da się w p ro w a d z ić w szędzie i p o w in ie n w n im u czestn iczy ć k a ż d y o b y w a te l. W p ó ź n ie jsz y m czasie p isan o o w sp ó łza w o d n ictw ie do
** T am że, nr 155. 87 T am że, nr 313. 88 T am że, 1951, nr 148, 39 T am że, nr 255.
B. N і є t y k s z a, T. G o u t , P rz e d s ię b io r c z o ś ć p r y w a t n a w p r z e m y ś l e i h a n
M A Z O W I E C K A M U T A C J A „ Ż Y C I A W A R S Z A W Y ” 89 syć często, o m ija ją c je d n a k d u że z a k ła d y p ra c y , ja k F a b ry k a M aszyn Ż n iw n y c h czy S to czn ia R zeczna. In o frm o w a n o n a to m ia s t o w sp ó łza w o d n ic tw ie i jego p io n ie ra c h w m a ły c h sp ó łd zieln iach , p rz e d s ię b io rs tw a c h b u d o w la n y c h , u rz ę d a c h i in s ty tu c ja c h . W su m ie m o żn a stw ierd z ić , że te m a t te n n a ła m a c h m u ta c ji nie z n a la zł ta k szerok ieg o odbicia, ja k w p ra s ie c e n tra ln e j.
S zczególny a k c e n t położono n a s p ra w y u p rz e m y sło w ie n ia , i to w w y d a n iu lo k a ln y m . R e d a k c ja w y ła w ia ła n a jm n ie js z ą n a w e t in fo rm a c ję o p la n a c h b u d o w y w P ło c k u z a k ła d u p rzem y sło w eg o . P rz y p o m in a n o , iż p rz e d w o jn ą w ład z e m ia s ta p ro p o n o w a ły od 50 do 100 h e k ta r ó w ziem i b e z p ła t nie „ F o rd o w i” n a założenie w P ło c k u m o n to w n i sam ochodów . P o n ie w aż n ie u z y sk a n o odpow iedzi, na k ró tk o p rz e d w o jn ą p rz ezn a czo n o te n te r e n pod lo tn isk o 41. N a se sja c h M ie jsk ie j R a d y N a ro d o w ej, k tó re j o b ra d y do k ła d n ie re la c jo n o w a n o , sp ra w ę u p rz e m y s ło w ie n ia podnoszono w ie lo k ro t nie, stą d i n a ła m a c h m u ta c ji ro iło się od n a jró ż n o ro d n ie js z y c h p o m y słów i zap ow iedzi w te j sp ra w ie . Z e n tu z ja z m e m p isan o w ięc w m a ju 1948 r. o m a ją c e j p o w sta ć w R ad ziw iu , le w o b rz e ż n e j części m ia sta , f a b r y ce opon sam och odow ych, gdzie zn aleźć m iało z a tru d n ie n ie ok. 5 ty s. p r a co w ników 42. K ie d y te n p r o je k t zarzucono, re d a k c ja a p e lo w a ła o ro z b u d o w ę p rz e m y s łu p rz e tw ó rc z e g o , od la t b o w iem w ła śn ie w ty m re g io n ie in te n sy fik o w a n o u p ra w ę w a rz y w i ow oców . J a k k o lw ie k p rz e m y sł ow ocow o -w a rz y w n y m ógł się stać w ie lk ą sza n są d la P ło c k a, p ro p o z y c ji n ie p o d ch w ycono. W sp ra w ie u p rz e m y sło w ie n ia P ło ck a, k tó r y to te m a t n ie sch o dził z ła m ó w m ie jsc o w e j p ra s y od 1945 r., w ład z e m ie js k ie w y sto so w a ły m e m o ria ł do w ła d z c e n tra ln y c h , o czym sz y b k o p o w iad om ion o c z y te ln i ków . L iczono n a to, iż w p la n ie sze ścio le tn im z n a jd z ie się p rz y n a jm n ie j je d n a d u ż a in w e s ty c ja d la P ło ck a. W ro k u 1949 „Ż y cie M azo w ieck ie” pisało: „N ajc ie k a w sz ą częścią sp ra w o z d a n ia p re z y d e n ta b y ły w y n u rz e n ia od nośnie spraw Ty u p rz e m y sło w ie n ia P ło c k a ” . Z a c y to w a n o n a w e t zdanie p re z y d e n ta m ia sta : „ Z a rz ą d m ie js k i d o k ład a s ta ra ń , a b y P ło c k się s ta ł m ia ste m ro b o tn ic z y m i a lb o się n im sta n ie , albo u m rz e ”43. T ak się oczy w iście n ie stało, a le n a d u ż ą in w e s ty c ję w ty m m ieście trz e b a by ło p o czekać k ilk a n a śc ie la t.
P ism o n ie zrezy g n o w ało je d n a k z te j te m a ty k i i zam ieszczało n a d a l liczn e in fo rm a c je i re p o rta ż e z ro z b u d o w u ją c e j się p ło ck iej S to c zn i R zecz n ej, jed y n eg o w ó w czas za k ła d u , k tó ry ro z w ija ł się szczególnie d y n a m ic z nie.
W m a ju 1949 r. re d a k c ja „Ż ycia M azow ieck ieg o” ro zpo częła szero k ą a k c ję u p o w sz e c h n ia n ia g a z e te k ścien n y c h . P rz e d s ta w ia n o a u to ró w n a j lep szy ch g a z e te k za ró w n o w szko łach, in s ty tu c ja c h , ja k i fa b ry k a c h , nie
41 „Z ycie M a zo w ieck ie”, 1948, nr 167. 42 T am że, nr 139.
szczędzono u w a g k ry ty c z n y c h , podpo w iad an o , w sk az y w an o n a ro lę g a zetek . A k c ja ta , w y ra ź n ie in sp iro w a n a p rz ez c e n tra lę , z n a la zła szero kie o d z w ie rc ie d le n ie n a ła m a c h m u ta c ji. S p o ra d y c z n ie p o w ra can o do teg o te m a tu jeszcze w ro k u 1950, nie spow odow ało to je d n a k zw ięk szen ia liczb y k o re sp o n d e n tó w z te r e n u P ło c k a i n ajb liż sz y c h okolic.
*
W y d a w cą „Ż ycia M azo w ieck ieg o ” b y ła S p ó łd z ieln ia W y d aw n icza „ C z y te ln ik ” , a od m a rc a 1951 r. R S W „ P r a s a ” . M u ta c ję w y d a w a n o co d zien n ie , 'zaś od 1951 r. sześć ra z y w ty g o d n iu (u k a z y w a ł się łą c z n y n u m e r n a n ied zie lę i p o n ied ziałek ).
Od 1 listo p a d a 1947 do 31 g ru d n ia 1953 r. w y d a n o łącz n ie 2089 n u m e ró w „Ż y cia M az o w ieck ieg o ” i „Ż y cia W a rs z a w y ” — W y d a n ie m azo - w iec k o -p o d lask ie, z czego w ro k u 1947 — 57 n u m e ró w , w 1948 — 359, w 1949 — 359, w 1950 — 358, w 1951 — 336, w 1952 — 310, w 1953 — 310. C ena je d n e g o e g z e m p la rz a w y n o siła: od 1 listo p a d a 1947 r. — 3 zł (w yd. n ie d z ie ln e — 6 zł), od 15 k w ie tn ia 1948 r. — 5 zł (10 zł), od 31 p a ź d z ie rn ik a 1950 — 15 gr (30 gr), od 6 sty c z n ia 1953 — 20 g r (30 gr). O s ta tn i n u m e r m u ta c ji w y d a n o 31 g ru d n ia 1953 r. M u ta c ję d ru k o w a n o w W a rsz a w ie w d r u k a r n i „Ż y cia W a rs z a w y ” p rz y ul. M a rsz a łk o w sk ie j 3 /5 . C ały m a te r ia ł d z ie n n ik a rs k i p rz e sy ła n o p ocztą d w o rco w ą w m y śl u m o w y p o d p isa n e j z p łc c k im o d d ziałe m P K S . W W a rsza w ie d o k o n y w a n o d alszy ch p ra c re d a k c y jn y c h o raz k w a lifik a c ji m a te r ia łu do n u m e ru .
O becnie tr u d n o je s t u s ta lić n a k ła d m u ta c ji, k tó re u k a z y w a ły się dla P ło ck a. A n i w a rc h iw u m re d a k c y jn y m „Ż y cia W a rs z a w y ” , an i u w y d a w ców („ C z y te ln ik ” i R S W „ P r a s a ” ) n ie za ch o w a ły się d a n e liczbow e ś w ia d czące o w yso k o ści n a k ła d ó w . J e d y n e w ia ry g o d n e źródło, z e sta w ie n ie o p u b lik o w a n e w „ P ra s ie P o ls k ie j” w 1948 r., m ó w i o 6000 egz. n a k ła d u „ Ż y cia M az o w ieck ieg o ”44. J a k tw ie rd z i re d a k to r C h rza n o w sk i, z n a k ła d u teg o w P ło c k u k o lp o rto w a n o w 1947 r. ok. 1000 egz.; w n a s tę p n y c h la ta c h licz b a ta sy ste m a ty c z n ie ro sła, b y w 1953 r. o siąg n ąć m a k s y m a ln ą w ysokość ok. 3000 egz.43 Ó w cześni re d a k to rz y m u ta c ji p o tw ie rd z a ją te, z k o n iecz ności sza cu n k o w e, d an e, tw ie rd z ą c , że 70— 80°/o n a k ła d u k ie ro w a n o w o sta tn ic h la ta c h do d w óch m ia st: P ło c k a i S iedlec. P o zo stałe e g z em p larz e k o lp o rto w an o , ta k ja k i w p rz y p a d k u P ło c k a, k o m u n ik a c ją P K S n a te re n in n y c h m iejsco w o ści w o je w ó d z tw a w arszaw sk ie g o . Z w ro ty z ty c h t e r e nów , zw łaszcza w o s ta tn ic h la ta c h is tn ie n ia m u ta c ji, b y ły w y ją tk o w o duże.
Ze w z g lę d u n a b r a k d a n y c h tr u d n o u sta lić zasięg k o lp o rta ż u i n a
44 „Prasa P o lsk a ”, 1949, nr 3. .
M A Z O W I E C K A M U T A C J A „ Ż Y C I A W A R S Z A W Y ’1 91
d z ia ły te j m u ta c ji. Do ch w ili p o łącz en ia z „Ż y ciem P o d la s ia ” „Ż ycie M a zo w ieck ie” o b ejm o w ało zn a czn ą część w o je w ó d z tw a w a rsz a w sk ie g o i czę ściow o łódzkiego o czym św iad czą o d d ziały „ Ż y c ia ” an o n so w a n e obok w in ie ty ty tu ło w e j. P o p o łącz en iu się obu p ism z re zy g n o w a n o z k o lp o rta żu na w o je w ó d z tw o łódzkie, ro z sz e rz a ją c jeg o z a k re s w w o je w ó d z tw ie
w a rsz a w sk im . O zasięg u o d d z ia ły w a n ia ty tu łu o ra z te re n ie o b ję ty m коїн p o rta ż e m św iad c zy p u b lik o w a n y w la ta c h 1952— 1953 r e p e r t u a r k in d la
ta k ic h m iejscow ości, ja k B orow iczki, C iechanow iec, C h orzele, G o sty n in , Ł osice, M ak ów M azow iecki, M ław a, M ordy, M ogielnica, M ała W ieś, O stro łęk a, O stró w M azow iecki, P rz a sn y sz , P ło c k , P u łtu s k , S ied lce, S ie rp c, S e rock, R aciąż, W ęgró w , W yszogród i Ż elechów . P o k ry w a się to z p u n k ta m i ko responde,nckim i „Ż ycia W arszaw y*’ — W y d a n ie m azo w ie ck o -p o d la sk ie , k tó ry c h m a p k ę o p u b lik o w a n o w o s ta tn im n u m e rz e te j m u ta c ji. W y m ie niono tam : G ąb in , G o sty n in , P ło ck , P ło ń sk ,' S ie rp c, R aciąż, M ław a, C ie chanów , P rz a sn y sz , N asielsk , M aków , P u łtu s k , O stro łę k a , O stró w M azo w iecki, M ałk in ia, Sokołów , W ęgró w , S iedlce, B iała P o d la sk a , M ierzy rzec, Ł u k ó w , R ad zy ń , G a rw o lin , N o w y D w ór, I r e n a 46.
W ro k u 1953 z a ry so w a ła się s iln a te n d e n c ja do tw o rz e n ia te re n o w y c h gazet, n ajc z ę śc ie j p a r ty jn y c h , z w ią z a n y c h b ez p o śred n io z d a n y m re g io
nem , z m ie jsc o w y m sp o łecz eń stw em . A b y u m o żliw ić p ro c e s u s a m o d z ie l n ie n ia się te re n u , stop niow o lik w id o w an o m u ta c je „Ż ycia W a rs z a w y ” . Z r e g u ły zesp o ły m u ta c ji s ta w a ły się zalążk iem , a ra c z e j trz o n e m re d a k c ji i oddziałów . N ie s ta ło się ta k je d n a k w p rz y p a d k u P ło c k a, gdzie oddział „ T ry b u n y M az o w ieck iej” , k tó ra z a stą p iła n a r y n k u p ra so w y m m u ta c ję „Ż ycia W a rs z a w y ” , u tw o rz o n o d o p iero w ro k u 1957. W o s ta tn im n u m e rz e m u ta c ji „Ż ycia W a rsz a w y ” — W y d a n ie m a zo w ie ck o -p o d la sk ie re d a k c ja p isała: „Sześć la t trw a ła n asz a w sp ó ln a w a lk a o lep sze ju tro . S ześć la t słu ż y liśm y n a sz e j w sp ó ln e j sp ra w ie . D ziś je d n a k m u sz ą się częściow o zm ien ić fo rm y i w a ru n k i te j w sp ó łp ra cy . Z a m ia s t »Życia« za w iera ją ceg o W aszą te re n o w ą k o lu m n ę (stro n icę) o trz y m a c ie n ow e pism o: » T ry b u n ę M azow iecką«, o rg a n K W P Z P R w W a rsza w ie. P ism o to, d y sp o n u ją c z n a cznie w ię k sz y m i m o żliw o ściam i te c h n ic z n y m i o raz sze rszy m a p a ra te m p rz e z n a c z o n y m d la o bsługi ty lk o i w y łąc zn ie w o je w ó d z tw a w a rsz a w s k ie go, p o m ag ać W am b ęd zie w re a liz o w a n iu W aszy ch zad ań . P rz e jm ie ono od »Życia« w iększość k o re sp o n d e n tó w , a tś k ż e p o d e jm ie w a lk ę o s k u te c z n e zak o ń cze n ie n ie z a ła tw io n y c h p rz e z »Życie« p ro b le m ó w ”47.
R e d a k c ja „ Ż y c ia ” m ia ła p e łn e p ra w o ta k pisać. B yło to b o w iem p i sm o w a lk i z b o lącz k am i d n ia codziennego, w a lk i o p o w sta w a n ie no w ych o b ie k tó w p rz e m y sło w y c h , k u ltu ra ln y c h , h an d lo w y c h , p la c ó w e k zd ro w ia, o b iek tó w u ż y tec zn o ści p u b lic z n e j. B yło to pism o ściśle zw ią zan e z życiem
40 R ela cja J a n in y M otyliń sk iej nagrana 1 6 II 1948 (w p osiad an iu autora). 47 „Ż ycie W arszaw y” — W yd an ie m a zo w ieck o -p o d la sk ie, 1953, nr 310.
co d z ie n n y m lu d z i p ra c y . N ie u le g a w ą tp liw o ści, że m u ta c ja „Ż y cia W a r sz a w y ” p rz ez fa k t p o sia d a n ia w P ło c k u k o re sp o n d e n tó w b y ła p ism em ściśle z w ią z a n y m z m ie sz k a ń c a m i i re a g o w a ła n a ty c h m ia s t n a ich b o lącz ki, o stro w a lc z y ła z n ie d o c ią g n ię c ia m i i p rz e ja w a m i n ie d b a ls tw a . Ś w ia d czą o ty m ch o ciażb y lis ty do re d a k c ji oraz in te rw e n c je . W ła ta c h 1948—
1953 n a d e sła n o do re d a k c ji „Ż y cia M azo w ieck ieg o ” i „Ż ycia W a rs z a
w y” — W y d a n ie m azo w ie c k o -p o d ła sk ie 6194 lis ty i z a ła tw io n o s k u te c z n ie 4198 in te r w e n c ji48.
S zczupłość m iejsca, ja k ie c e n tr a la p o zo staw ia ła d la s p ra w płockich, b y ła d o b rą szkołą d la m ie jsc o w y c h d z ie n n ik a rz y . P ra w o o b y w a te ls tw a m ia ła z za sad y in fo rm a c ja i rz ecz y w iście te n g a tu n e k w y p o w ie d zi d z ie n n ik a rs k ie j d o m in o w ał na o s ta tn ie j, m u to w a n e j s tro n ie „ Ż y c ia ” . U g ó ry k o lu m n y zam ieszczano n a jc z ę śc ie j je d e n o b sz e rn ie jsz y m a te r ia ł p u b lic y s ty c z n y a p o z a ty m k ilk a n a śc ie k ró tk ic h , p isa n y c h zw ięźle in fo rm a c ji, t r a k tu ją c y c h o n a jw a ż n ie js z y c h sp ra w a c h m iejscow ości o b ję ty c h zasię giem p ism a. W zd e c y d o w a n e j w iększości w la ta c h 1947— 1949 b y ły to in fo rm a c je d o ty czą ce P ło c k a i p o w ia tu płockiego. W p ó ź n ie jsz y m o k re sie ró w n ie dużo in fo rm a c ji d o ty czy ło S iedlec. T ak p u b lic y s ty k a , ja k i in fo r
m a c ja z ob u ty c h m ia s t d o m in o w a ły n a łam ac h g azety . Ś re d n io ra z w t y g o d n iu d ru k o w a n o d u że a r ty k u ły d o ty czące w y d a rz e ń h isto ry c z n y c h , ju b ileu szo w y c h , b ąd ź też zam ieszczano re p o rta ż e . N a ogół m a te r ia ły te za p e łn ia ły od d o łu 1 /3 k o lu m n y . N iez w y k le rz a d k o zd a rza ło się, b y szczegól nie c iek a w e i a k tu a ln e in fo rm a c je tra f ia ły w w y n ik u d ec y zji w a rs z a w skiego s e k r e ta r ia tu re d a k c ji n a in n e, n ie m u to w a n e s tro n y g azety . P r z y czyn n a le ż y ch y b a szu k a ć w k ło p o ta c h zw ią z a n y c h z d o sta rc z a n ie m a k tu a ln eg o m a te r ia łu , a ta k ż e w m a łe j o p e ra ty w n o śc i m ie jsc o w y c h d z ie n n i k a rz y . Z m a te ria łó w n ie d z ie n n ik a rs k ic h d ru k o w a n o n a te j k o lu m n ie r e p e r tu a r kin , ogłoszenia o lic y ta c ja c h i p rz e ta rg a c h , o głoszenia d ro b n e , re k la m y n o w y c h p o zy cji w y d a w n ic z y c h „ C z y te ln ik a ” , lis ty do re d a k c ji, a ta k ż e p rz ez k ró tk i o k re s h is to ry jk i o brazkow e.
M u ta c ja „Ż y cia W a rsz a w y ” w P ło c k u o d e g ra ła b ez w ą tp ie n ia p o zy ty w n ą rolę. B yło to pism o rz e te ln ie in fo rm u ją c e , p rzezn a czo n e ra c z e j dla c z y te ln ik a w y ro b io n e g o . P o ro k u 1948, k ie d y m u ta c ja b y ła je d y n y m p i sm em in fo rm u ją c y m o sp ra w a c h m iejsco w y c h , po t y tu ł te n sięg ał ta k ż e c z y te ln ik m n ie j w y ro b io n y , n ajc z ę śc ie j b e z p a rty jn y , co b yło zgodne z za ło żen ia m i tw ó rc ó w te j p ra s y o ra z K o m isji P ra s o w e j К С P P R 49. „ Ż y c ie ”
48 L isty do redakcji: rok 1948 — 685, 1949 — 951, 1950 — 872, 1951 — 1011, 1952 — 1245, 1953 — 1460. In terw en cje sk u teczn e: 1948 — 321, 1949 — 532, 1950 — 510, 1951 — 685, 1952 — 879, 1953 — 1271. Zob. w y k r e s w „Ż yciu W arszaw y — W ydanie m a zo w ieck o -p o d ła sk ie”, 1953, nr 310.
49 Zob. J. C e n t k o w s k i , P r a s a S p ó ł d z i e l n i W y d a w n i c z o - O ś w i a t o w e j „ C z y t e l
n i k ” 1944— 1951, [w:] P r a s a P o l s k i L u d o w e j , z. V, W arszaw a 1971 i A. S l o m k o w -
M A Z O W I E C K A M U T A C J A , , 2 Y C I A W A R S Z A W * ' 93
od p o c z ą tk u sw ego is tn ie n ia n ie o g ran iczało się do fu n k c ji in fo rm a c y jn e j i często w y stę p o w a ło jak o in ic ja to r, o rg a n iz a to r i w sp ó ło rg a n iz a to r ak c ji, im p re z czy k o n k u rsó w : od a k c ji zw ią z a n y c h z w a lk ą z a n a lfa b e ty z m e m po o rg a n iz a c ję im p re z sp o rto w y c h czy k o n k u rsó w .
„Ż y c ie” w P ło c k u nie sk u p iło je d n a k w okół siebie szerok ieg o g ro n a w sp ó łp ra co w n ik ó w , n ie o b jęło w sz y stk ic h p ro b le m ó w re g io n u , n ie w p ły nęło tw ó rczo na śro d o w isk o in te lig e n c ji m ia sta , w a rs tw p o śre d n ic h i r o dzącej się k la sy ro b o tn ic z e j. W la ta c h p ię ć d z ie sią ty c h z n ik n ę ły a r ty k u ły d y sk u sy jn e . W y g ląd a na to, że trz y m a n o się n ie p isa n e j zasad y n ie p o d e j m o w an ia te m a tó w d ra ż liw y c h b ąd ź k ry ty c z n y c h . P ło c cy d z ie n n ik a rz e „ Ż y c ia ” trz y m a li się z d ala od w ład z p a r ty jn y c h m ia s ta i p o w ia tu , a i sam e w ład ze n ie s ta r a ły się w y w ie ra ć w p ły w u na tre ś ć i fo rm ę a rty k u łó w p isa n y c h do m u ta c ji. N ie n a p isa n o na ła m a c h m u ta c ji a n i jed n eg o a r t y k u łu p u b lic y sty c z n e g o , czy te ż w ięk sz ej in fo rm a c ji o d ziała ln o śc i w P ło c k u p a r tii p o lity c zn y ch : P P R , P P S , a po z jed n o c zen iu P Z P R .
S ta ra n o się ta k re d a g o w a ć m a te r ia ły , b y to n e m i tre ś c ią nie od bieg ały od p o z o stały c h k o lu m n o p ra c o w y w a n y c h w W a rsza w ie. M im o ty c h m a n k a m e n tó w z łam ó w p ism a p rz e b ija ła tro s k a o rozw ój P ło c k a o raz n a jb liż szych okolic. S ta ra n o się w y k o rz y s ty w a ć w sze lk ie in fo rm a c je , n a w e t te na p o zó r m ało w ażne, d zięk i czem u p rzeszło 2000 n u m e ró w m u ta c ji „ Ż y c ia ” sta n o w i k o p a ln ię w iad o m o ści o życiu i ro z w o ju m ia s ta i re g io n u .
