Archeologia Polski Środkowowschodniej, t. VI, 2001
Jolanta No g a j- Ch a c h a j
D r u g is e z o n b a d a ń n a o s a d z i e k u l t u r y p u c h a r ó w l e j k o w a t y c h w Le s i e St o c k i m,
s t a n. 7 1 , p o w. Pu ł a w y, w o j. Lu b l i n
Stanowisko 71 w Lesie Stockim, gm. Końskowola, zo stało odkryte jesienią 1998 r. W trakcie budowy lokalnej dro gi o szerokości około 6 m została zniszczona część cmenta rzyska i osady kultury pucharów lejkowatych (dalej KPL). Stanowisko posiada powierzchnię około 1 ha. Położone jest ono w zachodniej części Płaskowyżu Nałęczowskiego, w od ległości 3-4 km od Wisły, na kulm inacji garbu lessowego, otoczonego ze wszystkich stron głębokimi i rozległymi wą wozami. Prace ratownicze przeprowadzone w 1999 r. przy niosły odkrycie grobowej konstrukcji kamiennej, zniszczo nego obiektu (chaty?) oraz śladów neolitycznej orki. Wy- eksplorowane obiekty posiadały stosunkow o rzadko spo tykaną na stanowiskach Płaskowyżu N ałęczowskiego z młod szej epoki kam ienia stratyfikację, będącą dow odem na ist nienie w tym sam ym m iejscu, na tym sam ym stanow isku kilku faz osadniczych ludności KPL (J. Nogaj-Chachaj 2000).
Wykopy wytyczono zarówno po stronie wschodniej jak i zachodniej sondaży z r. 1999 (rys. 1). Ze względu na istnie jący sad owocowy obszar badań został ograniczony jedynie do części stanow iska położonego bezpośrednio przy dro dze. Pracami obj ęto powierzchnię około 60 m2 (łącznie 134 m2). Badania były finansowane przez Katedrę Archeologii UMCS w Lublinie.
W w yniku w ykopalisk odkryto dalsze cztery obiekty, które należy wiązać z fazą klasyczną KPL. S ą to trzy jam y o charakterze gospodarczym oraz dołek posłupowy.
Do najciekawszych obiektów należy jam a 1/2000 (VI) 0 wymiarach 105 x 72 cm i głębokości 94 cm. Jej czamo-bru- natny strop zarysował się na głębokości około 14-15 cm od powierzchni gruntu. Zarów no w części góm ej obiektu jak 1 przydennej rejestrowano obecność różnych rozmiarów brył węgli drzewnych z zachow aną korą1. Wypełnisko miało jed nolitą barwę czamo-brunatną. Profil obiektu posiadał kształt zbliżony do zwężającej się ku dołowi niecki. Istnieje uzasad
1 Z jamy pobrano liczne próbki, które zostały przekazane do specjalistycznych analiz chemicznych w laboratorium prof. J. Lange ra oraz analizy paleobotanicznej i radiowęglowej.
nione podejrzenie, że odkryty obiekt służył do jednorazowej produkcji dziegciu, bez użycia naczyń. W jam ie natrafiono na zaledwie kilka drobnych fragmentów ceramiki KPL. Od kryty nieopodal dołek posłupow y o w ym iarach 49 x 50 x 25 cm podtrzymywał zapewne zadaszenie nad obiektem. Ce lem określenia wieku jam y wykonano datę radiowęglową frag mentu węgli drzewnych pochodzących z jej części przyden nej . Otrzymany wynik potwierdził neolityczny wiek obiektu. Stanowisko 71 w Lesie Stockim uległo daleko idącym zniszczeniom spow odow anym działalnością gospodarczą człowieka. Pomimo to w ciągu dwu sezonów badań ratowni czych odkryto tutaj kilka unikatow ych obiektów archeolo gicznych. W przyszłości należy objąć pracami wykopalisko w ym i położoną po drugiej stronie szosy sąsiednią działkę. Obecność na niej różnej wielkości kamieni wapiennych może wskazywać na istnienie tam grobów neolitycznych.
D otychczas z obszarów Lubelszczyzny opublikowano tylko jeden obiekt, służący do produkcji dziegciu. Była nim odkryta na stanowisku w Łopienniku Dolnym jam a, datowa na na wczesne średniowiecze (A. Zakościelna, J. Gurba 1997). Jeśli specjalistyczne badania chemiczne potwierdzą przy puszczenia to w y eksplorow any obiekt będzie na Lubelsz- czyźnie, a jed n ą z nielicznych tego typu jam w Polsce, prze znaczoną do produkcji dziegciu. Dotychczas, w praktyce w y kopaliskowej tylko sporadycznie udało się natrafić na tego typu obiekty, choć dziegieć b y ł substancją stosow aną p o wszechnie życiu codziennym młodszej epoki kamienia, jako lepiszcze do mocowania wkładkowych narzędzi w oprawach z surowców organicznych a także jako wypełniacz szczelin w konstrukcjach drewnianych, cenny barwnik do zdobienia przedmiotów a także smarowidło stosowane do konserwacji kół (A. Kośko, J. J. Langer 1997; Z. Sulgostow ska 1997). Jamęprodukcyjnąo podobnym charakterze, zawierającą frag menty kory brzozowej odkryto na stanowisku Siciny, pow. Góra, na Kujawach (W. Wojciechowski 1972, s 110). Do jego produkcji używano drewna pozyskiwanego z wyrębów lasu. M ożna się spodziewać, że tego typu jam y były sytuowane na skraju lasu, albo na pograniczu pół uprawnych i zagajni ków (J. Nogaj-Chachaj 2000).
Jolanta Nogaj-Chachaj
Ryc. 1. Las Stocki, stan. 71. R ozplanow anie odkrytych obiektów : 1 - obszar badań w 1999 roku, 2 - obszar badań w 2000 roku, 3 - odwierty, 4 - obiekty odkryte w trakcie dw u lat badań, 5 - dom niem ana jam a K PL do produkcji dziegciu.
Li t e r a t u r a
K o ś k o A ., L a n g e r J. J.
1997 W ood tar in the culture o f early agrarian com m uni ties in E urope [w:] P roceedings o f the first Inter national sym posium on w ood tar and pitch, W ar szaw a, s. 24-28.
N o g a j - C h a c h a j J.
2000 N ow e stanow isko kultury pucharów lejkowatych w Lesie Stockim, stan. 71, pow. Puławy, APŚ, t. 5, s. 47-50.
S u l g o s t o w s k a Z.
1997 Exam ples o f the application o f w ood tar during the m ezolithic on Polish territory [w:] Proceedings..., s. 19-23.
W o j c i e c h o w s k i W.
1972 Osada grupy brzesko-kujawskiej kultury lendziel-skiej w Sicinach, pow. Góra, WA, t. 37, s. 256- 276.
Z a k o ś c i e l n a A., G u r b a J.
1997 Frühmittelalterliche Holzteergruben in Łopiennik Dolny in der Woiwodschaft Chełm [w:] Procee dings..., s. 73-80.
Dr u g is e z o nb a d a ńn ao s a d z i ek u l t u r yp u c h a r ó w l e jk o w a t y c hw Le s ie St o c k im, s t a n. 7 1 2 7
Jolanta Nogaj-Chachaj
Th e Se c o n d Se a s o n o f Ex c a v a t i o n sa ta Fu n n e l Be a k e r Cu l t u r e Se t t l e m e n t i n La s St o c k i,
S i t e 7 1 , Pu ł a w y Di s t r i c t, Lu b l i n Vo i v o d s h i p
In the second season of excavations at site 71, destroyed du ring roadwork, an area of approximately 134 sq. metres was exami ned, and four new archaeological features were discovered. These were three domestic pits and a posthole.
All the features uncovered so far should be ascribed to the classical phase of the Funnel Beaker culture. The most interesting
feature was the domestic pit 1/2000 (VI). It measured 105 x 72 cm and was 94 cm deep. Quite probably it was used for a single production of tar. The radio-carbon dating conducted in the labora tory in Kiev supported the view that this pit belonged to the classical phase of the Funnel Beaker culture.
