• Nie Znaleziono Wyników

Determinanty rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Determinanty rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce"

Copied!
241
0
0

Pełen tekst

(1)

Politechnika Częstochowska

DETERMINANTY ROZWOJU

MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW

W POLSCE

redakcja naukowa

Małgorzata Okręglicka

Olga Ławińska

Seria Monografie nr 177

Wydawnictwo

Politechniki Częstochowskiej

Częstochowa 2009

(2)

UKD 005.4: 658.114-022.51/.55 RECENZENT

prof. zw. dr hab. Ewa Kucharska-Stasiak

REDAKCJA Lucyna Żyła

REDAKCJA TECHNICZNA Dorota Boratyńska

PROJEKT OKŁADKI Dorota Boratyńska

ISBN 978-83-7193-453-7

ISSN 0860-5017

Copyright by Wydawnictwo Politechniki Częstochowskiej, Częstochowa 2009

Wydawnictwo Politechniki Częstochowskiej, Częstochowa, ul. Dąbrowskiego 69, tel. (0-34) 325-09-74 dystrybucja (0-34) 325-09-76, e-mail: sprzedaz@adm.pcz.czest.pl, www.wydawnictwa.pcz.czest.pl Nakład 150 egz.

Ark. wyd. 14,5. Ark. druk. 15,25

(3)

SPIS TREŚCI

WPROWADZENIE ... 5 Rozdział 1. FINANSOWE ASPEKTY ROZWOJU PRZEDSIĘBIORSTW ... 7 Dariusz Wielgórka

Analiza źródeł finansowania działalności gospodarczej zakładów

pracy chronionej ... 9 Małgorzata Okręglicka

Bankowość internetowa a mikro- i małe przedsiębiorstwa – determinanty

wykorzystania ... 20 Olga Ławińska

Gminne inwestycje infrastrukturalne jako czynnik rozwoju małych

i średnich przedsiębiorstw ... 31 Aneta Włodarczyk

Modele kursów walutowych jako narzędzie pomiaru ryzyka walutowego ... 48 Agata Mesjasz-Lech

Zapas bezpieczeństwa przy losowej zmienności popytu jako instrument

ograniczania niepewności ... 64 Wioletta Skrodzka

Zarządzanie ryzykiem finansowym na rynku instrumentów pochodnych ... 73 Rozdział 2. MARKETING W DZIAŁALNOŚCI PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH ... 85 Anna Knapik, Agnieszka Machnik

Etyka badań marketingowych wykorzystywanych

w działalności przedsiębiorstw ... 87 Sławomir Kowalski

Sponsoring przez sport żużlowy jako forma promocji

małych i średnich przedsiębiorstw w regionie częstochowskim ... 98 Anna Knapik, Anna Kurzak

Wykorzystanie eye trackingu w działalności przedsiębiorstw ... 108 Rozdział 3. ROZWÓJ PRZEDSIĘBIORCZOŚCI W POLSCE ... 119 Eugeniusz Sitek

Rozwój przedsiębiorstwa poprzez ekspansję na rynki zagraniczne ... 121 Iwona Gorzeń-Mitka

Identyfikacja ryzyka w małych i średnich przedsiębiorstwach ... 132 Renata Stasiak-Betlejewska

Analiza problemów zarządzania produkcją w wybranych przedsiębiorstwach

branży obuwniczej ... 140

(4)

Piotr Tomski

Kooperencja jako droga rozwoju przedsiębiorstw - wybrane aspekty aplikacji ... 147 Marcin Sitek

Wpływ wybranych czynników na rozwój małych i średnich przedsiębiorstw

w Polsce ... 157 Sylwia Kowalska

Zamierzenia rozwojowe przedsiębiorstw handlowych w Polsce ... 174 Renata Stasiak-Betlejewska

Wpływ usług Outsourcingowych na działalność przedsiębiorstw ... 183 Karina Wolniakowska

Budowanie konkurencyjności przez małe i średnie przedsiębiorstwa ... 190 Paweł Nowodziński, Iwetta Pardela

Zmierzch konwencjonalnych strategii. Zarys koncepcji ... 197 Anna Słocińska

Pozaorganizacyjne determinanty strategii motywacyjnych ... 210 Anna Słocińska

Wewnątrzorganizacyjne determinanty systemów motywacyjnych ... 221 Monika Sipa

Determinanty konkurencyjności małych przedsiębiorstw - wybrane aspekty ... 232

(5)

WPROWADZENIE

Od początku lat siedemdziesiątych zwiększała się rola małych i średnich przed- siębiorstw (MŚP) w gospodarce. Był to okres, w którym nowe wyzwania wiązały się z takimi zjawiskami, jak: ogromny wzrost liczby konkurentów oraz nowy me- chanizm konkurencji, bazujący na głęboko zmienionych, przestrzennych, czaso- wych i społecznych relacjach w obrębie firm. Obecnie w krajach Unii Europejskiej istnieje nie mniej niż 20 milionów małych przedsiębiorstw, które zapewniają za- trudnienie 65 milionom ludzi. Stanowią one 99% wszystkich firm i tworzą prawie 60% miejsc pracy. Udział małych i średnich przedsiębiorstw w ogólnej liczbie podmiotów gospodarczych w krajach UE od początku lat dziewięćdziesiątych utrzymuje się na niezmienionym poziomie: 99,8% dla UE jako całości i od 99,4%

do 99,9% w poszczególnych państwach członkowskich.

W każdym państwie członkowskim UE w zależności od wielu czynników, ta- kich jak: przeciętna wysokość zatrudnienia, ilość mieszkańców, system prawny itp., różnie definiuje się małe i średnie przedsiębiorstwa. W myśl rekomendacji Komisji Europejskiej za małe lub średnie przedsiębiorstwo uważa się takie, które jednocześnie spełnia trzy poniższe warunki:

– zatrudnia mniej niż 250 pracowników,

– ma roczne obroty nieprzekraczające 40 mln euro lub ogólny bilans roczny nie- przekraczający 27 mln euro,

– spełnia kryterium niezależności.

W literaturze poświęconej małym i średnim przedsiębiorstwom podkreśla się duże znaczenie tego sektora dla gospodarki w Polsce. MŚP najszybciej przystoso- wują się do zmieniającego otoczenia oraz zmiennych warunków rynkowych, mają możliwość przeprowadzenia szybkich zmian profilu działalności gospodarczej, po- nadto cechują się mobilnością i elastycznością. Właśnie one stanowią fundament stabilnego rozwoju oraz kształtowania się klasy średniej w społeczeństwie oraz najskuteczniej potrafią wchodzić w tzw. nisze rynkowe i błyskawicznie przystoso- wywać się do gustów konsumenckich. Dlatego duże znaczenie należy przypisać stopniowi rozwoju tej grupy firm.

Rozwój przedsiębiorstwa jest to proces niezwykle złożony, prowadzący do zmian poziomu i struktury elementów składowych przedsiębiorstwa w takim kie- runku, aby zapewniały one coraz większe korzyści jego właścicielom. Rozwój przedsiębiorstwa determinowany jest zarówno poprzez zewnętrzne uwarunkowa- nia, jak i wewnętrzne czynniki rozwoju. Na czynniki te wrażliwe są przede wszyst- kim małe i średnie przedsiębiorstwa. Podstawowymi determinantami szans rozwo- jowych małych i średnich przedsiębiorstw są przede wszystkim:

(6)

– uregulowania prawne,

– działania rządu (polityka państwa) wobec sektora, – koniunktura krajowa i światowa,

– dostępność kapitału,

– konkurencyjność małych i średnich przedsiębiorstw, – poziom wiedzy przedsiębiorców.

Małe i średnie przedsiębiorstwa wywierają obecnie znaczący wpływ na procesy ekonomiczne, społeczne i polityczne w Polsce. Za podstawowe korzyści związane z rozwojem i funkcjonowaniem tychże przedsiębiorstw uznaje się między innymi:

istotny udział w przekształceniach własnościowych, tworzeniu się klasy średniej oraz restrukturyzacji gospodarki, aktywizacja gospodarcza regionów, tworzenie nowych miejsc pracy, łagodzenie skutków bezrobocia, efekt rynkowy w postaci wypełnienia deficytu towarów i szybkiego dostosowywania oferty do potrzeb na- bywców, umożliwienie stopniowego zwiększania efektywności gospodarki po- przez generowanie wewnętrznych źródeł finansowania rozwoju firm, niższą kapita- łochłonność wzrostu produkcji, zainteresowanie obniżką kosztów. W świetle tych powodów zrozumiałe jest duże zainteresowanie problematyką związaną z sektorem małych i średnich przedsiębiorstw zarówno w licznych rozważaniach teoretycz- nych, jak i wielu badaniach empirycznych. Rozwój tego sektora przyczynia się bowiem do rozwoju całej gospodarki.

„Determinanty rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce” to publi- kacja będąca efektem badań pracowników naukowo-dydaktycznych Wydziału Za- rządzania Politechniki Częstochowskiej. Monografia składa się z artykułów zawie- rających treści teoretyczne i empiryczne. Publikacja porządkuje i systematyzuje wiedzę na temat rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw oraz proponuje nowe metody i narzędzia badawcze. Zawiera także wyniki badań empirycznych z ostat- niego dziesięciolecia. Autorzy mają nadzieję, że publikacja stanie się podstawą do dyskusji, a także zainspiruje innych badaczy do formułowania nowych programów badawczych i wskazówek dla praktyki gospodarczej. Książka może służyć studen- tom kierunków ekonomicznych. Jest ona również skierowana do obecnych i przy- szłych przedsiębiorców i menedżerów.

(7)

ROZDZIAŁ 1

FINANSOWE ASPEKTY ROZWOJU

PRZEDSIĘBIORSTW

(8)
(9)

ANALIZA ŹRÓDEŁ FINANSOWANIA DZIAŁALNOŚCI

GOSPODARCZEJ ZAKŁADÓW PRACY CHRONIONEJ

Dariusz Wielgórka

Streszczenie: Uzyskanie statusu zakładu pracy chronionej (Zpchr) wiąże się ze spełnie- niem szeregu wymagań, ale uprawnia także do skorzystania z wielu instrumentów fi- nansowego wsparcia, którego głównym celem jest obniżenie ryzyka1 funkcjonowania te- go typu przedsiębiorstw. Zakłady pracy chronionej korzystają z różnych źródeł finansowania działalności, przede wszystkim z kapitałów własnych oraz obcych, głównie kredytu kupieckiego i bankowego. Ponadto specyfika funkcjonowania Zpchr pozwala na korzystanie z kapitału warunkowego - stanowiącego specyficzne połączenie kapitału własnego zewnętrznego i obcego w formie ZFRON oraz dofinansowania do wynagrodzeń osób niepełnosprawnych.

Słowa kluczowe: źródła finansowania, zakład pracy chronionej

1. Pojęcie i rola finansowania w działalności gospodarczej

Brak środków finansowych utrudnia lub wręcz uniemożliwia przedsiębior- stwom prowadzenie bieżącej działalności gospodarczej, a dostępność własnych środków finansowych (własnego kapitału) lub możliwość dostępu do zewnętrznych źródeł finansowania firmy pozwala przedsiębiorstwu podejmować różne przedsię- wzięcia inwestycyjne, które są konieczne dla ich długofalowego rozwoju. Cało- kształt działań, powodujących dopływ do przedsiębiorstwa środków pieniężnych, niezbędnych do jego bieżącego funkcjonowania i rozwoju w dłuższej perspektywie czasowej nazywamy finansowaniem działalności gospodarczej2.

Termin finansowanie przedsiębiorstwa nie jest możliwy do określenia w sposób jednoznaczny, albowiem dla tego pojęcia można przyjąć różne płaszczyzny odnie- sienia, tj. gwarancje prawne, czyli zabezpieczenia przyznane pożyczkodawcom, strukturę kapitału przedsiębiorstwa w relacji pomiędzy kapitałem własnym a ob- cym czy też samo pojęcie kapitału, okres jego zaangażowania oraz przekształcenia z nim związane3.

W zawężonym pojęciu finansowanie możemy sprowadzić do procesu pozyski- wania kapitału, czyli jest to podejmowanie wszelkiego typu przedsięwzięć, mają-

1 A. Zachorowska, Ryzyko działalności inwestycyjnej przedsiębiorstw, PWE, Warszawa 2006, s. 212.

2 J. Bednarz, E. Gostomski, Finansowanie działalności gospodarczej, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2006, s. 5.

3 A. Kusak, Jak określić potrzeby finansowe firmy, ABC finansów, dodatek do Serwisu Finansowo- -Księgowego, nr 10(464), 9 marca 2004, s. 2.

(10)

cych na celu uzyskanie kapitału długo- i krótkookresowego. Kapitał lokowany jest na określony czas, w konkretnej formie i na określony cel. Z kolei w ujęciu szer- szym, finansowanie oprócz aspektu gromadzenia obejmuje także zarządzanie da- nymi środkami, mające na celu utrzymanie równowagi i płynności finansowej.

Według innego kryterium, finansowanie można rozpatrywać również poprzez pryzmat finansowania pasywnego, mającego na celu finansowanie własnego przedsiębiorstwa, oraz finansowania aktywnego, polegającego na lokowaniu kapi- tału w innym przedsiębiorstwie4.

Poprzez finansowanie przedsiębiorstwa należy rozumieć nie tylko pozyskiwanie środków pieniężnych, lecz także uzyskiwanie kapitału we wszystkich formach, tj.

rzeczowych i pieniężnych. Zestawienie wszystkich źródeł finansowania, zwane strukturą finansowania firmy, jest ujmowane w bilansie przedsiębiorstwa. Zgodnie z zapisami ustawy o rachunkowości źródła finansowania ujmuje się w pasywach w bilansie i wyróżnia następujące pozycje5:

– kapitały (fundusze własne), – rezerwy,

– zobowiązania długoterminowe,

– zobowiązania krótkoterminowe i fundusze specjalne, – rozliczenia międzyokresowe.

Kryterium podziału kapitałów w bilansie jest źródło ich pochodzenia.

Wyróżnia się zatem finansowanie6:

– wewnętrzne - kapitał będący do dyspozycji firmy wzrasta bez dopływu środ- ków z zewnątrz7. Może ono przyjąć formę samofinansowania i oznacza finan- sowanie działalności zatrzymanym zyskiem, który jest różnicą między zyskiem po opodatkowaniu i kwotą wypłaconych dywidend lub poprzez zwolnienie ka- pitału, które odbywa się poprzez zmiany w strukturze majątku (sprzedaż zbęd- nych składników majątku, przyspieszenie obrotu kapitału, finansowanie inwe- stycji z odpisów amortyzacyjnych). Można zatem powiedzieć, że kapitał przedsiębiorstwa rośnie, pomimo iż nie inwestuje w nie żadne inne przedsię- biorstwo,

– zewnętrzne - przedsiębiorstwo pozyskuje kapitał z zewnątrz (od innych pod- miotów). Finansowanie zewnętrzne możemy podzielić jeszcze na finansowanie własne oraz obce. O finansowaniu własnym mówimy wtedy, gdy środki finan- sowe dopływają do przedsiębiorstwa poprzez wkłady obcych przedsiębiorstw i udziały w papierach wartościowych. Finansowanie obce odbywa się poprzez pozyskanie środków z rynku finansowego, a zatem na pozyskiwaniu środków z otoczenia przedsiębiorstwa.

Zapotrzebowanie na kapitał może być pokryte kapitałem własnym lub obcym.

4 J. Bednarz, E. Gostomski, Finansowanie …, s. 17.

5 A. Kusak, Jak określić …, s. 7.

6 B. Piasecki (red.), Ekonomika i zarządzanie małą firmą, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa-Łódź 1998, s. 435.

7 K. Safin, Zarządzanie małą firmą, WAE, Wrocław 2003, s. 126.

(11)

Biorąc pod uwagę czas korzystania z kapitału obcego, należy wyróżnić8: – zobowiązania o charakterze krótkoterminowym (do roku),

– zobowiązania o charakterze długoterminowym (powyżej roku).

Zobowiązania krótkoterminowe zaciągane są zazwyczaj na sfinansowanie przejściowych niedoborów gotówkowych, związanych z bieżącą działalnością fir- my, natomiast zobowiązania o charakterze długoterminowym mają zazwyczaj znaczną wartość i dotyczą inwestycji rozłożonych w czasie na wiele lat (np. zakup nieruchomości).

Planując skorzystanie z różnych form pozyskania kapitału, w pierwszej kolejno- ści należy wziąć pod uwagę jego dostępność w podmiocie gospodarczym. Istnieją bowiem ograniczenia w tej materii, które związane są głównie z następującymi czynnikami9:

– wewnętrznymi: formą prawną przedsiębiorstwa, jego wielkością, renomą i sytuacją finansową,

– zewnętrznymi: dostępność na rynku wybranego źródła finansowania.

Ponadto, dokonując wyboru źródła finansowania, należy również uwzględnić10: – szybkość pozyskania kapitału,

– zabezpieczenia zwrotu kapitału, – koszt pozyskania kapitału,

– wartość kapitału, o który się ubiega przedsiębiorca, – okres i harmonogram zwrotu kapitału,

– stopień ryzyka związanego z pozyskaniem kapitału z danego źródła, – stopień zagrożenia przejęciem kontroli nad firmą.

Warto podkreślić, iż środki pochodzące z jednego źródła w przypadku różnych form organizacyjno-prawnych będą wywoływały różne efekty, toteż wybranie od- powiedniego źródła finansowania działalności przedsiębiorstwa będzie miało bar- dzo duże znaczenie zarówno w utrzymaniu płynności finansowej, jak też w cało- ściowym, przyszłym działaniu przedsiębiorstwa11.

2. Źródła finansowania działalności gospodarczej zakładów pracy chronionej

Specyfika funkcjonowania zakładów pracy chronionej wynika z głównej roli, jaką muszą pełnić, a mianowicie aktywizacji osób niepełnosprawnych. Każda for- ma prowadzenia działalności gospodarczej może uzyskać status zakładu pracy chronionej. Żeby stać się zakładem pracy chronionej, przedsiębiorstwo musi speł- nić określone w przepisach prawa warunki12. Pracodawca otrzyma status zakładu

8 J. Bednarz, E. Gostomski, Finansowanie …, s. 40.

9 M. Molo, M. Bielówka, Przegląd dostępnych źródeł finansowania działalności gospodarczej oraz ocena ich atrakcyjności, [w:] Finansowanie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw, ITE, War- szawa 2000, s. 37.

10 Ustawa o rachunkowości z dnia 29 września 1994 roku, DzU Nr 121, poz. 591 z późn. zm.

11 J. Ostaszewski, Zarządzanie finansami w spółce akcyjnej, Difin, Warszawa 2003, s. 54.

12 Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, DzU 1997, Nr 776, poz. 123 z późn. zm.

(12)

pracy chronionej, jeżeli prowadzi działalność gospodarczą przez okres co najmniej 12 miesięcy, zatrudnia nie mniej niż 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wy- miar czasu pracy i osiąga wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych na po- ziomie co najmniej 40% (w tym co najmniej 10% ogółu zatrudnionych stanowią osoby zaliczane do znacznego albo umiarkowanego stopnia niepełnosprawności).

Ponadto obiekty i pomieszczenia użytkowane przez zakład pracy chronionej muszą odpowiadać przepisom oraz zasadom bezpieczeństwa i higieny pracy, a także mu- szą uwzględniać potrzeby osób niepełnosprawnych w zakresie przystosowania sta- nowisk pracy, pomieszczeń higieniczno-sanitarnych i ciągów komunikacyjnych13. Kolejnym warunkiem otrzymania statusu zakładu pracy chronionej jest zapewnie- nie doraźnej i specjalistycznej opieki medycznej, poradnictwa i usług rehabilitacyj- nych.

Tabela 1. Liczba zakładów pracy chronionej i zatrudnionych w nich osób niepełno- sprawnych w latach 1996-2006

Liczba zakładów pracy chronionej i zatrudnionych w nich osób niepełnosprawnych w latach 1996-2006

Lata Liczba zakładów

Dynamika wzrostu/spadku [%]

względem roku po- przedniego

Zatrudnienie osób niepełnosprawnych

[w osobach]

Dynamika wzrostu/spadku [%] względem roku

poprzedniego

1996 1722 127 761

1997 2440 43,4 153 241 19,9

1998 3004 29,2 179 487 17,1

1999 3736 21,0 217 520 21,2

2000 3204 –2,1 223 889 2,9

2001 3181 –10,0 344 885 54,0

2002 3082 –6,8 208 000 –39,7

2003 2864 –4,5 203 717 –2,1

2004 2576 –12,3 190 099 –6,7

2005 2477 –3,8 175 815 –7,5

2006 2362 –4,6 177 626 1,0

Źródło: Opracowanie na podstawie danych PFRON

Obok wspomnianych powyżej obowiązków tzw. zakłady pracy chronionej mają także korzystne uprawnienia, które stanowią tzw. „kapitał warunkowy”14. Jest to specyficzny rodzaj kapitału, który na początku ma charakter kapitału obcego, a po spełnieniu określonych warunków staje się kapitałem własnym, refundującym po- niesione koszty. Łączy w sobie cechy kapitału obcego długoterminowego oraz

13 Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, DzU 1997, Nr 776, poz. 123 z późn. zm., art. 28.

14 Pojęcie wprowadzone przez Autora.

(13)

własnego zewnętrznego. Podstawowym instrumentem wsparcia są zwolnienia po- datkowe z niektórych opłat15, tj. zwolnienie z podatku od nieruchomości, rolnego i leśnego w zakresie gruntów, budynków, budowli zgłoszonych wojewodzie. Zgło- szenie powinno być potwierdzone decyzją w sprawie przyznania statusu zakładu pracy chronionej albo zaświadczeniem, jakie obiekty i grunty obejmuje zakład pra- cy chronionej. Uzyskany kapitał ze zwolnień podatkowych nie może być dowolnie przeznaczany przez przedsiębiorcę i musi być przekazywany na Państwowy Fun- dusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych w wysokości 10% oraz zakładowy fundusz rehabilitacji osób niepełnosprawnych 90%. ZFRON jest następnie głów- nym źródłem finansowania działalności związanej z zatrudnianiem niepełnospraw- nych pracowników, np. poprzez dostosowanie stanowisk pracy, opiekę medyczną, programy rehabilitacji itp.

Głównym źródłem kapitału warunkowego jest dofinansowanie do wynagrodzeń osób niepełnosprawnych, które stanowi pomoc publiczną określaną jako wydatko- wanie środków publicznych lub uszczuplanie danin publicznych celem wspierania określonych przedsiębiorstw16. Przepisy dotyczące dofinansowania do wynagro- dzeń zatrudnionych pracowników niepełnosprawnych weszły w życie od 1 stycznia 2004 r. Regulacje wprowadzające dofinansowania do wynagrodzeń zawarte zostały w przepisach art. 26 a-c znowelizowanej Ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o reha- bilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Sys- tem miesięcznego dofinansowywania wynagrodzeń zastąpił obowiązujący do 1 stycznia 2004 r. system zwrotu części lub całości zwrotu podatku od towarów i usług dla zakładów pracy chronionej (z dniem 1 stycznia 2004 r. został uchylony art. 14 a Ustawy z dnia 8 stycznia 1993 r. o podatku od towarów i usług oraz o po- datku akcyzowym dotyczący zasad zwracania zakładom pracy chronionej części lub całości wpłaconej kwoty podatku od towarów i usług).

Pracodawcy prowadzący zakłady pracy chronionej otrzymają dofinansowanie w wysokości:

– 160% najniższego wynagrodzenia - w przypadku osób niepełnosprawnych za- liczonych do znacznego stopnia niepełnosprawności;

– 140% najniższego wynagrodzenia - w przypadku osób niepełnosprawnych za- liczonych do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności;

– 60% najniższego wynagrodzenia - w przypadku osób niepełnosprawnych zali- czonych do lekkiego stopnia niepełnosprawności.

Kwoty dofinansowania zwiększa się o 40% najniższego wynagrodzenia w przypadku osób niepełnosprawnych, u których stwierdzono chorobę psychiczną, upośledzenie umysłowe lub epilepsję oraz niewidomych. Zgodnie z art. 2 pkt 1 Ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełno- sprawnych z dnia 27 sierpnia 1997 r. (tekst jednolity: DzU z 2008 r., Nr 14, poz. 92

15 Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, DzU 1997, Nr 776, poz. 123 z późn. zm., art. 31.

16 D. Wielgórka, System pomocy publicznej dla małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce, [w:] Wy- brane problemy zarządzania finansami w przedsiębiorstwie, praca zbiorowa pod red. D. Wielgórki i J. Łukomskiej-Szarek, Wyd. Politechniki Częstochowskiej, Częstochowa 2008, s. 127.

(14)

z późn. zm.) przez najniższe wynagrodzenie użyte jako podstawa do wyliczenia kwoty należnego dofinansowania należy rozumieć minimalne wynagrodzenie za pracę obowiązujące w styczniu danego roku, ustalone na podstawie odrębnych przepisów. Podstawę do wyliczenia kwoty miesięcznego dofinansowania do wyna- grodzenia za rok 2009 stanowi minimalne wynagrodzenie za pracę wynoszące 1276,00 zł. Zgodnie z art. 26a ust. 6 ww. ustawy Fundusz wypłaca miesięczne do- finansowanie w wysokości proporcjonalnej do wymiaru czasu pracy pracownika.

Kwota miesięcznego dofinansowania nie może przekroczyć kwoty 90% faktycznie poniesionych miesięcznych kosztów płacy. Przez koszty płacy należy rozumieć wynagrodzenie brutto oraz finansowane przez pracodawcę obowiązkowe składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe naliczone od tego wynagro- dzenia i obowiązkowe składki na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Miesięczne dofinansowanie nie obejmuje wynagrodze- nia pracownika w części sfinansowanej ze środków publicznych (np. świadczenia chorobowe wypłacane przez ZUS). Pomoc ze środków Funduszu nie może zostać udzielona lub wypłacona pracodawcy wykonującemu działalność gospodarczą:

– znajdującemu się w trudnej sytuacji ekonomicznej według kryteriów określo- nych w przepisach prawa Unii Europejskiej dotyczących udzielania pomocy publicznej;

– na którym ciąży obowiązek zwrotu pomocy, wynikający z wcześniejszych de- cyzji Komisji Europejskiej, uznających pomoc za niezgodną z prawem oraz ze wspólnym rynkiem;

– jeżeli udzielenie pomocy w formie miesięcznego dofinansowania do wynagro- dzenia skutkowałoby przekroczeniem kwoty 10 mln euro rocznej pomocy na zatrudnienie pracowników niepełnosprawnych u tego pracodawcy.

Zakłady pracy chronionej korzystają ponadto z finansowania w formie kapita- łu własnego i obcego. W ramach finansowania kapitału własnego należy wyróżnić następujące źródła finansowania17:

– wewnętrzne, a wśród nich:

o wkłady właścicieli,

o zysk netto pozostawiony w firmie, o amortyzacja (odpisy amortyzacyjne) – zewnętrzne, a wśród nich:

o pozyskanie nowego udziałowca (inwestora), o dopłaty wspólników,

o emisja akcji,

o pożyczki od rodziny, znajomych,

o venture capital - fundusze wysokiego ryzyka.

Klasyfikację źródeł finansowania działalności Zpchr przedstawia tabela 2.

Analizując strukturę pasywów przeciętnego zakładu pracy chronionej, należy zwrócić uwagę, iż kapitały obce przewyższają kapitały własne w Zpchr (tab. 3). Jest to niekorzystna sytuacja, ponieważ majątek własny nie jest w stanie pokryć długu. Z drugiej strony na wielkość kapitałów obcych mają wpływ rozli-

17 J. Bednarz, E. Gostomski, Finansowanie …, s. 49.

(15)

czenia międzyokresowe, w których zgromadzone są środki publiczne. W zakładach pracy chronionej kapitał własny składa się z wkładu właścicieli oraz zysku netto.

Tabela 2. Podział źródeł finansowania

Źródła finansowania ZPCHR

Kapitału własnego Kapitału obcego (zewnętrzne)

- wewnętrzne - zewnętrzne - długoterminowe - krótkoterminowe Wkład właścicieli Pozyskanie nowego

udziałowca (inwestora) Kredyty Kredyty handlowe (kredyt kupiecki)

Zysk netto pozosta-

wiony w firmie Dopłaty wspólników Leasing Factoring

Amortyzacja Emisja akcji Forfaiting Pożyczki z sektora poza- bankowego

Pożyczki od rodziny,

znajomych Franchising Krótkoterminowe papiery dłużne

Venture capital - fundu-

sze wysokiego ryzyka Emisja obligacji Kapitał warunkowy: ZFRON, dofinansowa- nie do wynagrodzeń osób niepełnosprawnych,

pozostałe Źródło: Opracowanie własne

Tabela 3. Struktura pasywów przeciętnego zakładu pracy chronionej w 2006 roku Struktura pasywów przeciętnego zakładu pracy chronionej w 2006 r.

[%]

Wyszczególnienie Ogółem

Forma prawna Spółdzielnia S.A. Sp. z o.o. Sp. j.

i Sp. c. Osoba fi- zyczna Inne

Kapitał własny 45,9 53,2 45,5 47,3 43,8 41,1 54,5

Kapitały obce18 54,1 46,8 54,5 52,7 56,2 58,9 45,5

Suma pasywów 100 100 100 100 100 100 100

Źródło: Opracowanie na podstawie danych PFRON

Struktura kapitałów obcych dla przeciętnego zakładu pracy chronionej jest w zasadzie stała. Ponad 70% to zobowiązania krótkoterminowe (tab. 4). W Zpchr w podziale na formy prawne tak samo dominuje ta pozycja. Pozostałe jednak są różne. Największe wzajemne zmiany odbywają się między rozliczeniami międzyokresowymi a zobowiązaniami długoterminowymi. Obie te pozycje są długoterminowymi kapitałami obcymi, przy czym pierwsze to środki publiczne, drugie komercyjne. Obie pozycje powiązane są z finansowaniem majątku trwałego.

18 Do kapitałów obcych zaliczono rezerwy, zobowiązania i rozliczenia międzyokresowe.

(16)

Tabela 4. Struktura kapitałów obcych przeciętnego Zpchr w 2006 roku Struktura kapitałów obcych w podziale na formę prawną

w 2006 r. [%]

Wyszczególnienie Ogółem

Forma prawna

Spółdzielnia S.A. Sp. z o.o. Sp. j.

i Sp. c. Osoba fizyczna Inne

Rezerwy na zobowiązania 1,8 3,5 2,9 1,7 0,6 0,3 0,9

Zobowiązania długotermi-

nowe 14,7 4,6 8,9 15,0 19,5 23,6 2,8

Zobowiązania krótkoter-

minowe 72,3 65,9 80,8 73,2 67,0 64,3 52,7

w tym:

kredyty i pożyczki* 19,5 9,6 16,4 22,6 21,9 20,6 8,0 w tym:

fundusze specjalne* 9,0 30,6 4,1 9,7 7,6 9,0 25,4

Rozliczenia międzyokre-

sowe 11,2 25,9 7,4 10,0 13,0 11,9 43,6

Razem kapitały obce 100 100 100 100 100 100 100

Źródło: Opracowanie na podstawie danych PFRON

Wśród krótkoterminowych źródeł finansowania kapitału obcego największą popularnością cieszy się w środowisku zakładów pracy chronionej kredyt kupiecki.

Szacuje się, że w roku 2006 r. z zastosowaniem kredytu kupieckiego odbywało się 90% obrotów między firmami. Kredyt kupiecki (handlowy) to odroczenie terminu płatności za dostarczone produktu czy usługi. Co istotne przy tego rodzaju kredy- cie, kredytodawcy z reguły nie zadają zabezpieczeń, które byłyby niezbędne w przypadku ubiegania się o kredyt bankowy. Można wyróżnić dwa rodzaje kre- dytu kupieckiego19:

– kredyt dostawcy - polega on na odroczeniu płatności za sprzedany towar, a koszt odroczenia z reguły wkalkulowany jest w cenę towaru - jest nim tzw.

skonto, czyli rabat lub upust, jaki oferowany jest nabywcy w przypadku doko- nania płatności za towar w terminie wcześniejszym niż wyszczególniony na fakturze sprzedaży,

– kredyt odbiorcy - ma z reguły formę przedpłaty, czyli wpłaty na rachunek do- stawcy środków za dobra, które nie zostały jeszcze wyprodukowane. Istotnym elementem takiego rozwiązania jest fakt, iż kredyt tego typu nie tylko stanowi źródło finansowania, ale również gwarantuje kredytobiorcy sprzedaż swoich produktów lub usług.

Kredyty są najczęściej stosowanym zewnętrznym źródłem finansowania, albo- wiem służą zarówno finansowaniu potrzeb rozwojowych (kredyty inwestycyjne), jak i działalności bieżącej (kredyty obrotowe).Ponadto przedsiębiorstwo może ko- rzystać z kredytu nie tylko w sytuacjach braku zasobów, ale również gdy kapitał

19 W. Bień, Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa, Difin, Warszawa 2000, s. 84.

(17)

własny jest zainwestowany, np. w lokatach długoterminowych, a koszt naruszenia inwestycji jest większy od kosztu związanego z zaciągnięciem pożyczki.

Podstawowym kosztem kredytu są odsetki, będące pewnym procentem od po- życzonej sumy, płaconym bankowi przez kredytobiorcę. Zakłady pracy chronionej mogą liczyć na dofinansowanie odsetek z PFRON. Oprócz odsetek banki pobierają dodatkowe opłaty, takie jak prowizja przygotowawcza czy prowizja od niewyko- rzystanego salda kredytu.

Leasing jest kolejnym, po kredytach i pożyczkach, najczęściej wykorzysty- wanym przez zakłady pracy chronionej źródłem finansowania. Leasing jest to forma finansowania inwestycji, polegająca na uzyskaniu środków inwestycyjnych w zamian za ustalony czynsz (raty leasingowe), bez konieczności ich bezpośred- niego zakupu20. Istnieje wiele rodzajów i form leasingu. Najbardziej rozpowszech- nione w praktyce gospodarczej są jednak dwa rodzaje podziału umów leasingo- wych. Według pierwszego z nich leasing dzielony jest na21:

– bezpośredni - ma miejsce wtedy, gdy dawcą przedmiotu leasingu jest jego pro- ducent lub właściciel, a zatem w transakcji takiej występują tylko dwie strony - biorca, czyli użytkownik przedmiotu leasingu, oraz jego dawca.

– pośredni - występuje w sytuacji, gdy właściciel przedmiotu leasingu nie jest jego wytwórcą, natomiast jest podmiotem finansującym otrzymane od leasin- gobiorcy zamówienie. Na zlecenie biorcy wyszukuje określonego dostawcę przedmiotu leasingu oraz dokonuje od niego zakupu. Oznacza to, że między wytwórcą przedmiotu leasingu a jego biorcą, występuje wyspecjalizowany po- średnik - firma leasingowa, która nabywa przedmiot leasingu od właściciela i sama oddaje go w leasing klientowi (biorcy).

Zgodnie z drugim z tych podziałów wyróżniany jest leasing22:

– operacyjny (bieżący) - występuje wtedy, gdy umowa zostanie zawarta na czas oznaczony stanowiący co najmniej 40% normatywnego okresu amortyzacji dla rzeczy ruchomych czy praw majątkowych lub co najmniej 10 lat w przypadku nieruchomości oraz w przypadku, gdy suma ustalonych w umowie opłat po- mniejszona o należny VAT będzie odpowiadać co najmniej wartości począt- kowej przedmiotu leasingu. Wtedy w trakcie takiej umowy dla finansującego opłaty leasingowe będą w całości przychodem a amortyzacja kosztem uzyska- nia przychodu, a dla korzystającego opłaty leasingowe będą stanowić w całości koszt uzyskania przychodu;

– finansowy (kapitałowy) - zakłada zawarcie umowy na czas oznaczony, przy czym suma opłat pomniejszona o należny VAT odpowiada co najmniej warto- ści początkowej przedmiotu umowy. W takim przypadku dla finansującego przychodem będzie tylko część odsetkowa raty leasingowej, a nie cała rata.

Z kolei dla korzystającego kosztem uzyskania przychodu będzie właśnie ta część odsetkowa opłaty' leasingowej oraz amortyzacja. W trakcie trwania

20 E. Duda-Piechaczek, Analiza i planowanie finansowe, Helion, Gliwice 2007, s. 95.

21 A. Matusiak, Leasing się zmienia, Gazeta Prawna nr 120(725)/2002.

22 W. Pluta, Finanse małych i średnich przedsiębiorstw, PWE, Warszawa 2004, s. 87.

(18)

umowy przedmiot leasingu wykazywany jest w aktywach trwałych leasingo- biorcy, choć pozostaje własnością leasingodawcy;

– zwrotny - polegający na sprzedaży określonego dobra spółce leasingowej przy jednoczesnym zawarciu umowy leasingu na jego wykorzystywanie. Poprzez sprzedaż środka produkcji (a nawet nieruchomości) przedsiębiorstwo uzyskuje natychmiastowy dopływ gotówki, a jednocześnie nadal może użytkować dany przedmiot leasingu. Sama umowa leasingu może występować zarówno w po- staci leasingu operacyjnego, jak i finansowego.

Reasumując, można wskazać następujące cechy wspólne, charakterystyczne dla transakcji leasingowych23:

– prawo własności rzeczy będącej przedmiotem leasingu pozostaje zawsze przy leasingodawcy, przez cały czas trwania umowy (z wyjątkiem leasingu z tzw.

opcją zakupu, co oznacza, że po zakończeniu umowy leasingobiorca może stać się właścicielem przedmiotu leasingu, wykupując go);

– zapłata za użytkowanie przedmiotu leasingu jest zawsze wyrażona w pieniądzu;

– czas trwania umowy leasingu jest zawsze dokładnie określony;

leasingodawca nie może odebrać przedmiotu leasingu w trakcie trwania umo- wy, chyba że leasingobiorca nie wywiązuje się z przyjętych obowiązków.

Jeżeli chodzi o pozostałe źródła finansowania, takie jak: factoring, forfaitnig, franchising, to nie stanowią one istotnego udziału w funkcjonowaniu zakładów pracy chronionej.

Zakłady pracy chronionej to specyficzne jednostki gospodarcze, które z jednej strony muszą funkcjonować na normalnym rynku konkurencyjnym, a z drugiej strony zatrudniają osoby niepełnosprawne. Z racji podwyższonych kosztów funk- cjonowania mogą korzystać z instrumentów pomocy finansowej, stanowiących tzw. kapitał warunkowy. Kapitał ten wpływa na poprawę efektywności funkcjono- wania Zpchr. Ponadto Zpchr w finansowaniu swojej działalności korzystają z kapi- tałów własnych, głównie wkładów właścicieli i zysku netto oraz z kapitałów ob- cych, przede wszystkim kredytu kupieckiego oraz kredytów bankowych, a także leasingu.

Literatura

1. Bednarz J., Gostomski E., Finansowanie działalności gospodarczej, Wydawnictwo Uniwersyte- tu Gdańskiego, Gdańsk 2006.

2. Bień W., Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa, Difin, Warszawa 2000.

3. Duda-Piechaczek E., Analiza i planowanie finansowe, Helion, Gliwice 2007.

4. Kusak A., Jak określić potrzeby finansowe firmy, ABC finansów, dodatek do Serwisu Finanso- wo-Księgowego, nr 10(464), 9 marca 2004.

5. Matusiak A., Leasing się zmienia, Gazeta Prawna nr 120(725)/2002.

6. Molo M., Bielówka M., Przegląd dostępnych źródeł finansowania działalności gospodarczej oraz ocena ich atrakcyjności, [w:] Finansowanie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw, ITE, Warszawa 2000, s. 37.

23 E. Duda-Piechaczek, Analiza …, s. 76.

(19)

7. Ostaszewski J., Zarządzanie finansami w spółce akcyjnej, Difin, Warszawa 2003.

8. Piasecki B., Ekonomika i zarządzanie małą firmą, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa-Łódź 1998.

9. Pluta W., Finanse małych i średnich przedsiębiorstw, PWE, Warszawa 2004.

10. Safin K., Zarządzanie małą firmą, WAE, Wrocław 2003.

11. Ustawa o rachunkowości z dnia 29 września 1994 roku, DzU Nr 121, poz. 591 z późn. zm.

12. Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. DzU 1997 Nr 776, poz. 123 z późn. zm.

13. Wielgórka D., System pomocy publicznej dla małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce, [w:]

Wybrane problemy zarządzania finansami w przedsiębiorstwie, praca zbiorowa pod red.

D. Wielgórki, J. Łukomskiej-Szarek, Wyd. Politechniki Częstochowskiej, Częstochowa 2008.

14. Zachorowska A., Ryzyko działalności inwestycyjnej przedsiębiorstw, PWE, Warszawa 2006.

(20)

BANKOWOŚĆ INTERNETOWA

A MIKRO- I MAŁE PRZEDSIĘBIORSTWA -

- DETERMINANTY WYKORZYSTANIA

Małgorzata Okręglicka

Streszczenie: Bankowość internetowa to jeden z kluczowych obszarów współczesnej bankowości. Jest ona wykorzystywana zarówno przez konsumentów, jak i przedsię- biorców. Intensywność korzystania z bankowości internetowej w mikro i małych przed- siębiorstwach jest wciąż ograniczona, co wynika z szeregu czynników o charakterze ekonomicznym, społecznym czy psychologicznym. Artykuł opiera się na ankietowych badaniach własnych, przeprowadzonych w 2009 r. Przedstawiają one opinie przedsię- biorców odnośnie do zalet, wad i prognoz rozwoju e-bankingu w Polsce.

Słowa kluczowe: bankowość internetowa, mikro- i małe przedsiębiorstwa

Wstęp

Bankowość elektroniczna staje się jednym z podstawowych obszarów działal- ności banków. Coraz większy zakres usług jest świadczony przez banki za pośred- nictwem urządzeń elektronicznych bez bezpośredniego udziału pracownika ban- kowego. Zmiany, które dokonują się pod wpływem postępu technologicznego i rozwoju społeczeństwa informacyjnego, ale także dzięki rosnącej konkurencji w sektorze bankowym czy procesom liberalizacji i deregulacji rynków finanso- wych, pozwalają zakładać, że bankowość elektroniczna będzie stanowić najpręż- niej rozwijającą się, ale i podlegającą największym przeobrażeniom część usług bankowych. Istota i dynamiczny charakter tych przeobrażeń sprawiają, iż trudno jednoznacznie sprecyzować, jak za kilkanaście lat będzie wyglądał bank i w jaki sposób klienci będą korzystać z jego usług.1

Bankowość elektroniczna nie jest pojęciem ścisłym. W literaturze pojawiają się liczne definicje, traktujące zarówno wąsko, jak i szeroko to pojęcie. Definicje za- zwyczaj łączą jednak pewne wspólne aspekty, jak „bezkontaktowa” forma realiza- cji usług bankowych, świadczonych zasadniczo niezależnie od miejsca i czasu przy użyciu określonych urządzeń elektronicznych i telekomunikacyjnych. Bankowość elektroniczna może być z pewnością postrzegana jako możliwość konstruowania

1 M. Solarz, Wielokanałowość w bankowej obsłudze klienta, [w:] Bankowość, pod red. M. Zalewskiej, SGH, Warszawa 2006, s. 257.

(21)

zupełnie nowych produktów, usług bankowych, co niesie ze sobą możliwość roz- woju oferty produktowej banków2.

Określenie „bankowość elektroniczna” stosowane jest zamiennie z takimi okre- śleniami, jak: bankowość wirtualna, internetowa, e-banking, bankowość zdalna, osobista, bezpośrednia itd3. Nie zawsze są to jednak zamienniki w pełni precyzyj- ne. Należy zaznaczyć, że bankowość elektroniczna obejmuje kontakty klienta z bankiem za pomocą różnorodnych urządzeń: komputera, telefonu, bankomatu, terminali do akceptowania kart płatniczych itd. W odróżnieniu bankowość interne- towa ogranicza się tylko do dostępu do usług bankowych przez Internet, nie uwzględniając tym samym części innych usług, np. phone bankingu.4

W podejściu do bankowości elektronicznej, w tym do internetowej, widoczne są dwa nastawienia. W pierwszym zakłada się, że bankowość internetowa to nowa sfera działalności bankowej o strategicznym znaczeniu. Drugie z kolei sprowadza Internet do roli kolejnego kanału dystrybucji usług bankowych, będącego alterna- tywą dla tradycyjnych kontaktów poprzez sieć placówek bankowych5. Mimo iż większość banków opowiada się na razie za drugą opcją, to wydaje się, że jest to podejście dobre wyłącznie na chwilę obecną. Przyszłość bankowości będzie niero- zerwalnie związana z Internetem, który stanie się, jeśli nie jedynym, to z pewno- ścią dominującym kanałem dystrybucji zarówno detalicznych, jak i korporacyjnych usług bankowych. Szybkość i zakres przemian jest oczywiście bezpośrednio po- wiązany z „informatycznym rozwojem” społeczeństwa czy też z rozwojem techno- logicznym poszczególnych krajów i regionów, jednak proces ten nie wydaje się możliwy do zahamowania.

Otoczenie, w jakim funkcjonują banki, staje się coraz bardziej wymagające.

O sukcesie decyduje nie tylko szeroka oferta produktowa, ale możliwość szybkiego i bezproblemowego przeprowadzania i monitorowania operacji w dogodnym dla klienta miejscu i czasie. Sprzyja to rozwojowi alternatywnych kanałów dystrybucji, zwłaszcza w ramach bankowości elektronicznej. Aby utrzymać się na konkuren- cyjnym rynku, konieczne jest więc ciągłe badanie trendów rozwojowych sektora bankowego, m.in. określania zmian w preferencjach poszczególnych grup klientów bankowych, ale również dostosowania możliwości świadczenia usług do ciągle unowocześnianych narzędzi komunikacji elektronicznej.

Celem artykułu jest przyjrzenie się sposobowi i zakresowi wykorzystania przez mikro- i małe przedsiębiorstwa w Polsce usług bankowych świadczonych przez In- ternet, a także wskazanie zalet i ograniczeń korzystania z tego rodzaju usług.

Wnioski zostały wysunięte przez autorkę na podstawie badań własnych, przepro- wadzonych w połowie 2009 r. na grupie 374 podmiotów6. Z uwagi na nielosowy wybór grupy badawczej badania należy traktować jako rozszerzone badania pilota- żowe, wskazujące kierunki dalszych badań pogłębionych.

2 B. Świecka, Detaliczna bankowość elektroniczna, CeDeWu, Warszawa 2007, s. 33.

3 A. Matuszyk, P.G. Matuszyk, Instrumenty bankowości elektronicznej, CeDeWu, Warszawa 2006, s. 11.

4 A. Gospodarowicz (red.), Bankowość elektroniczna, PWE, Warszawa 2005, s. 31.

5 J. Pietrzak, Wpływ modelu dystrybucji na konkurencyjność banku, Bank i Kredyt 2002, nr 3, s. 38.

6 Badania przeprowadzono w województwie małopolskim

(22)

1. Usługi bankowości elektronicznej w Polsce

Jedną z podstawowych determinant konkurencyjności przedsiębiorstw jest zdolność ciągłego wprowadzania nowych, innowacyjnych metod i form gospoda- rowania. Wymaga to stałego pozyskiwania i przetwarzania informacji, co pozwoli nadążać za coraz szybszymi zmianami w otoczeniu.

Jednym z głównych źródeł informacji w dzisiejszych czasach jest oczywiście Internet, z którego korzysta coraz większy odsetek zarówno konsumentów, jak i różnego rodzaju przedsiębiorstw. Jak wskazują dane agencji badawczej GFK Po- lonia w marcu 2009 r. odsetek osób korzystających z Internetu wyniósł 58%, z czego większość, tj. 58,8%, korzysta z sieci codziennie. Nieco ponad 40% inter- nautów wykorzystuje Internet do dokonywania operacji finansowo-bankowych.7 Jednak przykładowo zaledwie 14% gospodarstw domowych w Polsce opłaca ra- chunki przelewem internetowym. Wskazuje to na ogromny potencjał rozwojowy Internetu oraz wszelkiego rodzaju usług świadczonych poprzez ten kanał dystrybu- cji.8

Bankowość elektroniczna posiada już kilkunastoletnią historię i szeroką dostęp- ność praktycznie na całym świecie. Wśród licznych zalet tych usług można wy- mienić chociażby:

– szybką realizację zleceń, – oszczędność czasu,

– możliwość dokonywania operacji przez całą dobę, – redukcję kosztów obsługi bankowej,

– brak konieczności wypełniania zbędnych dokumentów, – możliwość ciągłego śledzenia historii operacji.

Usługi za pośrednictwem Internetu proponuje obecnie swoim klientom więk- szość banków, zarówno dużych banków uniwersalnych, jak i małych - spółdziel- czych. Zdalna obsługa klientów stanowi standardowy element oferty bankowej, jednak rozwój internetowych usług bankowych jest hamowany przez szereg barier ogólnych i specyficznych, wśród których wskazać można chociażby niewystarcza- jący poziom umiejętności internetowych Polaków. Braki w umiejętnościach obsłu- gi komputera i Internetu utrudniają lub wręcz wykluczają możliwość dokonywania operacji bankowych poza bankiem. Potwierdzają to m.in. badania GUS, według których w 2008 r. tylko 48% badanych umiało korzystać z przeglądarki interneto- wej, 35% ankietowanych potrafiło wysyłać maile wraz z załącznikami, 13% osób potrafiło ustawić internetowe zabezpieczenia, 14% respondentów umiało samo- dzielnie wyszukać i zainstalować programy, 15% badanych telefonowało przez In- ternet, a tylko 7% umiało założyć stronę internetową9. Nie mniej istotną barierą rozwoju e-bankingu jest preferowanie bezpośrednich kontaktów ze sprzedawcą produktu lub usługi. Usługi świadczone tradycyjnie nie wymagają bowiem od

7 GfK Net Index, www.gfk.pl

8 Dane TNS OBOP, 07.2008r. - www.internetstat.pl

9 GUS, „Społeczeństwo informacyjne w Unii Europejskiej. Badania gospodarstw domowych i przed- siębiorstw”, kwiecień 2008 r. - http://www.stat.gov.pl

(23)

klienta tyle wiedzy i umiejętności, dając możliwość bieżącego konsultowania się z pracownikiem banku.10

Rozwój bankowości internetowej w Polsce można uznać za dynamiczny. Jak pokazują dane, liczba klientów, z którymi banki mają podpisaną umowę bankowo- ści elektronicznej, przekroczyła już na początku 2009 r. 11 milionów. Za pomocą Internetu z usług bankowych aktywnie korzysta 6,4 miliona użytkowników indy- widualnych i małych firm. Prognozuje się, że do końca 2009 r. liczba aktywnych klientów bankowości elektronicznej w Polsce przekroczy 7 mln klientów, a w tym 900 tys. z sektora średnich i małych firm. W 2010 roku liczba ta wzrośnie prawdo- podobnie do 10 mln. Liczba osób korzystających z bankowości internetowej będzie się z pewnością zwiększać, między innymi dzięki aktywnej działalności informa- cyjnej banków, doskonaleniu i upraszczaniu korzystania z zabezpieczeń systemów oraz wzrastającej dostępności Internetu.11

2. Analiza wykorzystania bankowości internetowej w mikro i małych przedsiębiorstwach

na podstawie badań ankietowych

Konkurencja w sektorze bankowym sprawia, że banki prześcigają się w propo- nowaniu wciąż nowych produktów i poprawiają jakość obsługi klienta. Aby sko- rzystać zatem z najlepszej w danej chwili oferty, klient musi wykazać się nie tylko umiejętnością ich analizy, ale i wytrwałością w ich ciągłym śledzeniu. Korzystanie z usług wyłącznie jednego banku, aczkolwiek pozwala uzyskać status stałego klienta, nie zawsze powoduje, że przedsiębiorstwo korzysta z najbardziej efektyw- nego rozwiązania. Jak wskazują przeprowadzone badania ankietowe zdecydowana większość mikro- i małych przedsiębiorstw korzystała z internetowych usług tylko jednego lub dwóch banków. Jedynie 3,5% deklarowało współpracę z co najmniej 3 bankami (tab. 1). Niewielkie przedsiębiorstwa nie wykazują zatem wysokiej aktywności na rynku finansowym, „przywiązując się” do określonych instytucji fi- nansowych. Z punktu widzenia banku ta grupa przedsiębiorstw to względnie stały i niezbyt wymagający klient.

Tabela 1. Korzystanie przez przedsiębiorstwa z internetowych usług bankowych według ilości banków [%]

Wyszczególnienie Mikro Małe Łącznie

1 bank 76,8 50,5 69,2

2 banki 20,6 43,9 27,3

3 banki i więcej 2,6 5,6 3,5

Źródło: Badania ankietowe

10 GUS, „Powody nieposiadania Internetu w domu”, 2009 - http://www.internetstats.pl

11 Dane Związku Banków Polskich - www.zbp.pl

(24)

Bankowość internetowa ma dla przedsiębiorstw różne znaczenie (wagę). Można postawić tezę, że dla nowoczesnych, elastycznych firm kontakt z bankiem przez Internet będzie, o ile nie wyłączną (co w Polsce wciąż jest mało realne), to dominu- jącą formą kontaktu. Postawy zachowawcze, traktujące sprawdzone od lat rozwią- zania za jedynie słuszne, nie sprzyjają rozwojowi przedsiębiorstwa w ciągle zmie- niającym się otoczeniu.

Dla 46,3% ankietowanych przedsiębiorstw połączenia elektroniczne stanowią obecnie podstawowy kanał kontaktów z bankiem, przy czym odsetek ten jest wy- raźnie wyższy w przypadku małych przedsiębiorstw, a niższy dla przedsiębiorstw mikro, które wciąż preferują bezpośredni kontakt z pracownikami bankowymi. Aż 16,5% z nich uznaje ten sposób kontaktów jedynie za dodatkowy. Aczkolwiek oczywiste jest, że odsetek korzystających z bankowości elektronicznej będzie się z czasem zwiększać, wydaje się, że obecne wykorzystanie tego rodzaju usług kształtuje się na niskim poziomie, co łączy się z ogólnie niższym poziomem korzy- stania z Internetu w Polsce w porównaniu chociażby z krajami Europy Zachodniej (rys. 1).

Rys. 1. Zakres internetowego kontaktowania się przedsiębiorstwa z bankiem Źródło: Badania ankietowe

Historia wykorzystywania bankowości internetowej przez polskie przedsiębior- stwa jest coraz dłuższa (tab. 2). Praktyczna znajomość procedur, sposobów czy wa- runków realizacji określonych transakcji bankowych ogranicza ryzyko operacyjne tej działalności, natomiast wprowadzanie nowych sposobów gospodarowania obar- czone jest zawsze większym prawdopodobieństwem niepowodzenia. Podmioty go- spodarcze w Polsce posiadają coraz bogatsze doświadczenie w zakresie wykorzy- stania bankowości elektronicznej. Potwierdzają to badania wskazujące, iż ponad połowa przedsiębiorstw posiada konta internetowe dłużej niż 3 lata, przy czym przodują tu małe firmy, dla których odsetek ten wynosi 79,4%. Dłuższy okres ko- rzystania sprzyja sięganiu po nowe usługi, których pojawia się na rynku coraz wię-

40,4% 43,1%

16,5%

60,7%

30,8%

8,4%

podstawowy kanał kontaktu z bankiem

równie istotnym kanałem kontaktu z bankiem jak tradycyjna wizyta w

placówce bankowej

jedynie dodatkowym kanałem kontaktu z bankiem

mikro małe

(25)

cej. Oprócz tradycyjnych produktów, banki proponują swoim klientom także np.

usługi maklerskie, usługi ubezpieczeniowe, doradztwo on line, elektroniczne sys- temy fakturowania itd. Większe doświadczenie wykorzystania e-bankingu ułatwia dokonywanie oceny ofert konkurujących ze sobą podmiotów, co wpływa na efek- tywność przyjmowanych rozwiązań gospodarczych przez przedsiębiorstwa.

Tabela 2. Okres korzystania z bankowości internetowej [%]

Wyszczególnienie Mikro Małe Łącznie

do 1 roku 13,9 4,7 11,2

od 1 roku do 3 lat 38,2 15,9 31,8

od 3 do 5 lat 31,1 41,1 34,0

powyżej 5 lat 16,8 38,3 23,0

Źródło: Badania ankietowe

Częstotliwość korzystania z usług bankowości internetowej różni się znacznie dla poszczególnych podmiotów, można jednak zauważyć tu pewną prawidłowość, tj. rośnie ona wraz ze wzrostem rozmiarów przedsiębiorstwa (rys. 2). Wydaje się to uzasadnione, gdyż rozwój przedsiębiorstwa często przekłada się na zwiększenie obrotów firmy czy liczby kontrahentów, co wymaga również zwiększonej obsługi bankowej. Jak wskazują badania, wśród małych przedsiębiorstw zaledwie niecałe 5% korzysta z internetowej obsługi rzadziej niż raz w tygodniu. Dla porównania w przypadku przedsiębiorstw mikro jest to ponad 15%. Szeregując operacje na koncie bankowym ankietowani wskazywali, iż najczęściej dokonują przelewów na rzecz kontrahentów oraz sprawdzają stan konta bankowego, co wynika zapewne z ciągłego charakteru tych operacji.

Rys. 2. Częstotliwość korzystania z bankowości internetowej Źródło: Badania ankietowe

43,5%

14,2%

1,5%

71,0%

24,3%

4,6%

40,8%

0,0%

codz i e nn i e cz ę ści e j n i ż raz w tygodn i u

cz ę ści e j n i ż raz w m i e si ącu

raz w m i e si ącu i rz adz i e j

mikro małe

(26)

Analizując zalety e-bankingu, które uważane są przez przedsiębiorców za naj- bardziej istotne (skłaniające do korzystania z tego rodzaju usług), ankietowani wskazywali najczęściej na dostępność przez całą dobę oraz brak konieczności fi- zycznego odwiedzania placówki bankowej. Przedsiębiorca, który z większością kontrahentów współpracuje w ściśle określonych godzinach, ceni sobie możliwość realizacji transakcji bankowych np. w godzinach wieczornych czy nocnych. Badani przedsiębiorcy doceniali ponadto szybkość transakcji bankowych realizowanych przez Internet oraz ich koszty, które zazwyczaj kształtują się poniżej kosztów iden- tycznych usług, realizowanych jednak bezpośrednio w placówce bankowej (tab. 3).

Tabela 3. Zalety korzystania z bankowości internetowej [%]*

Wyszczególnienie Mikro Małe Łącznie

dostępność całą dobę 85,4 83,2 84,8

oszczędność czasu (mniej wizyt w banku) 83,5 76,6 81,6

szybsza realizacja transakcji 42,7 53,3 45,7

mniejsze koszty usług bankowych 39,7 29,0 36,6

możliwość ciągłego monitoringu rozliczeń 37,1 43,9 39,0

możliwość ograniczenia zatrudnienia w księgowości 4,5 4,7 4,5

duży zakres świadczonych usług 13,9 15,9 14,4

inne 0,4 0,0 0,3

*Ankietowani wskazywali 3 główne ich zdaniem zalety Źródło: Badania ankietowe

Z kolei analizując wady e-bankingu ankietowani najbardziej obawiali się moż- liwości popełnienia pomyłek w trakcie obsługi systemu, co z kolei może wiązać się z poniesieniem nieprzewidzianych kosztów przez przedsiębiorstwo. Ponadto istot- nym problemem okazały się też pojawiające się przerwy techniczne i awarie, które uniemożliwiają dokonanie transakcji, jednak ten problem dotyczy również banko- wości tradycyjnej, która w praktyce nie funkcjonuje już bez sprawnie funkcjonują- cego systemu komputerowego. Z kolei niewielu ankietowanych obawiało się do- datkowych kosztów (10,4%) lub wydatków sprzętowych (10,7%), związanych z koniecznością spełniania wymagań technicznych przy zdalnym połączeniu z bankiem (tab. 4).

Przy badaniu efektywności rozwiązań gospodarczych uwzględnia się, poza przychodami, również koszty, które przedsiębiorstwo musi ponosić przy wprowa- dzaniu i realizacji danego rozwiązania. W przypadku chęci korzystania z bankowo- ści internetowej koszty początkowe nie stanowiły istotnego problemu dla przedsię- biorców (tab. 5). Zarówno ¾ przedsiębiorstw mikro, jak i małych stwierdziło brak dodatkowych kosztów związanych z pozyskaniem elektronicznego połączenia z bankiem. Nieco ponad 20% ankietowanych wskazało konieczność zakupu sprzę- tu komputerowego i oprogramowania. Można sądzić, że modernizacja zaplecza komputerowego była niezbędna do uzyskania odpowiedniej prędkości/ilości pozy- skiwanych danych, jednak z uwagi na szybki okres „starzenia się” tego rodzaju

(27)

sprzętu, wydaje się, że nakłady te muszą być ponoszone sukcesywnie przez przed- siębiorstwo, bez względu na sposób kontaktu z obsługującym firmę bankiem.

Tabela 4. Wady/niedogodności korzystania z bankowości internetowej [%]*

Wyszczególnienie Mikro Małe Łącznie

długi czas logowania 33,3 27,1 31,6

duża ilość reklam 45,3 54,2 47,9

dodatkowe koszty 11,2 8,4 10,4

przerwy techniczne i awarie systemu bankowego 62,5 53,3 59,9 konieczność posiadania odpowiedniego sprzętu komputerowego /

oprogramowania 9,7 13,1 10,7

brak możliwości bieżącej konsultacji z pracownikiem banku 42,3 42,0 42,2

zablokowanie środków pieniężnych 14,6 16,8 15,2

możliwość popełniania błędów w trakcie dokonywania transakcji 58,0 65,4 60,2

inne 13,5 9,3 12,3

*Ankietowani wskazywali 3 główne ich zdaniem wady/niedogodności Źródło: Badania ankietowe

Tabela 5. Wydatki ponoszone przy wprowadzaniu bankowości internetowej [%]

Wyszczególnienie Mikro Małe Łącznie

zakup nowego sprzętu komputerowego 10,9 17,7 12,8

zakup oprogramowania 10,5 8,3 9,9

szkolenie dla właścicieli/pracowników 4,5 6,5 5,0

inne 3,0 1,8 2,7

nie ponosiliśmy żadnych dodatkowych kosztów 74,1 75,7 74,6 Źródło: Badania ankietowe

Poziom zadowolenia klientów z dotychczasowego korzystania z usług banko- wości internetowej to jeden z czynników wpływających na skalę wykorzystania tych usług w przyszłości. Klienci niezadowoleni z obsługi będą skłonni raczej do zmiany banku niż szerszego korzystania z usług podmiotu, którego usługi są nie do końca satysfakcjonujące. W grupie badanych przedsiębiorstw zdecydowana większość jest pozytywnie nastawiona do usług e-bankingu, z których dotychczas korzystali. Można uznać zasadniczo, że oferta banków jest dostosowana do potrzeb i wymagań odbiorców, a klienci nie napotkali barier na tyle, w ich opinii, istotnych, by obniżyły one wydatnie ich poziom zadowolenia z tego rodzaju usług. Wśród 374 ankietowanych zaledwie 1 firma była niezadowolona z elektro- nicznej obsługi bankowej, co zasadniczo można uznać za wynik bardzo optymi- styczny, prognozujący szybki rozwój e-bankingu w najbliższych latach w Polsce (rys. 3).

(28)

Rys. 3. Poziom zadowolenia przedsiębiorstw z bankowości internetowej Źródło: Badania ankietowe

Korzystając z usług bankowych przez Internet pojawiają się obawy o bezpie- czeństwo takich transakcji. Wprawdzie banki stosują różnorodne zabezpieczenia, które mają uchronić klienta przed ewentualnymi stratami, jednak nie eliminuje to całkowicie ryzyka „włamań” na konto bankowe, a jedynie je ogranicza. Takie po- strzeganie e-bankingu może zniechęcać do korzystania z niego, zwłaszcza gdy ewentualne straty opiewają na znaczne kwoty. Badania wskazały jednak, że więk- szość przedsiębiorstw nie ocenia tego zagrożenia jako poważne, a jedynie 1,6%

uznało takie usługi za raczej niebezpieczne (rys. 4).

Rys. 4. Bezpieczeństwo korzystania z usług bankowych przez Internet Źródło: Badania ankietowe

O zadowoleniu z usług bankowości internetowej świadczą też opinie co do ewentualnej zmiany obsługującego firmę banku w przyszłości. Większość przed- siębiorstw deklaruje chęć korzystania z usług dotychczasowego operatora, przy

19,5%

71,5%

8,6%

0,3%

17,8%

73,8%

8,4%

0,0%

bardzo zadowolony zadowolony obojętny niezadowolony i

bardzo niezadowolony mikro małe

raczej tak; 67,1%

raczej nie; 1,6% zdecydowanie tak;

10,2%

trudno powiedzieć;

21,1%

Cytaty

Powiązane dokumenty

Nie jest łatwe ocenienie zmian w osobowości skazanego w czasie pobytu w zakładzie karnym, dlatego poddawanie skazanego swoistej próbie poprzez czasowe zezwolenia na

Zorach involved a distinct twist of the McCollom facts, a “released-time” program in which public school children were “released” (if the parents were willing) before the

S iedem nasty sezon badań.. Badania będą

Konferencję zorgani- zowały Katedra Prawa Rzymskiego i Porównawczego Wydziału Prawa i Admi- nistracji Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie i ´Area de Derecho

W pierwszych dwóch tomikach pojawia się wiele wierszy z motywem lęku (W ZOO, Taki wielki pies, Jak tu ciemno) i jak mówi sama poetka, jest to zabieg celowy: „Wszystkie te lęki

– mgr Janina Karoń, „Coaching jako alternatywna forma współcze- snej edukacji na przykładzie praktycznych implikacji w pracy z dziećmi”; – mgr Dominika Machnio, „Rola

Do jego obowiązków należy przeprowadzenie wszelkich możliwych poszu­ kiwań na temat życia sługi Bożego, jego opinii świętości i męczeństwa, ewentu­ alnych

Wydaje mi się, że w naszej specyfice byłoby błędem przy­ jęcie poglądu, że do chwili zwycięstwa kapitalizmu postępem jest to, co służy kapitalizmowi, i