R E C E N Z J E
Marian B i s k u p : Regesta Copernicana. Wrocław 1973 Zakład Narodowy im. Ossoliń-skich ss. 241, mlb. 2, tabl. 2'5.
Polska Akademia Nauk. Zakład Historii Nauki i Techniki. Studia Copernicana 7. Rok poświęcony Kopernikowi nic przyniósł wprawdzie nowoczesnej, pełnej bio-grafii wielkiego astronoma, ale dał dwa dzieła, które moim zdaniem są 'ważniejsze, a ma pewno trwaisee oiż miawet maj doskomallsze życiorysowe ozy monDgratfiozsnie opra-cowanie. Na pierwszym miejscu wymienić trzeba wielkie, wielojęzyczne wydawnic-two Dzieł Wszystkich Mikołaja Kopernika, podjęte przez Zakład Historii Nauki, i Techniki FAN. Na drugim uplasowuje się książka skromniejsza, ale także nie-zwykle ważna — kalendarium życia astronoma sporządzone w formie regestów,, obejmujących pełny, odkryty do dziś zes.taw materiałów źródłowych dotyczących K o -pernika. Pozycja ta posiada dla badaczy walor dokumentalny, a więc znacznie większy niż jakiekolwiek, z konieczności subiektywne, ujęcia biograficzne. Wystarczy wzdąć pod uwagę nieunikniony, związany z roawojem nauki, fakt starzenia się bio-grafii w ciągu 20—30 lat. Omawiany natomiast zestaw służyć będzie na pewno nie-jednemu pokoleniu badaczy. M. Biskup, przystępując do niezwykle żmudnej (wobec: rozproszenia materiałów kopernikańskich w różnych, nie tylko polskich ale i zagra-nicznych — włoskich, szwedzkich, niemieckich — archiwach) heurystyki, był w o tyle dobrej sytuacji, iż mógł oprzeć się na istniejących już tego typu wcześniejszych ze-stawach niemieckich (F. Hipler) i polskich (J. Sikorski), w których zgromadzono kilkaset streszczeń różnorodnych kopernilkianów. Zestawy te jednak mogły służyć jedynie jako punkt wyjściowy. Kwerenda prowadzona niezwykle sumiennie zarów-no osobiście jak drogą korespondencji, konsultacji z wybitnymi znawcami zagad-nienia w -kraju i za granicą, nie tylko umożliwiła weryfikację dotychczas drukowa-nych przekazów (sprostowanie liczdrukowa-nych nieścisłości i błędów w odczytaniu, interpre-tacji i datowaniu, wnioskach na temat autorstwa itd), ale też przyniosła bogaty plon nowych odkryć, którymi Biskup wzbogacił wydatnie maszą wiedzę o Koperniku,, zwracając -uwagę ш materiały doitąd nie zmarae lufo znanie tylko fragmentarycznie.. Są to przede wszystkim lokacje łanów opuszczonych na Warmii, spisane bądź osobiś-cie przez Kopernika jako administratora dóbr kapitulnych w latach Щ6—11619,. bądź na podstawie jego notaitek w 1521 r, przez jego zastępcę, Tidemana Gisego. Źródło to zostało opulblikowane także w pełnej formie jako osobne wydawnictwo К Nie mniej ważine wydarzenie istainowiło odkrycie 212 przekazów, głównie listów K o -pernika {częściowo także wchodzą tu w grę rachunki), które obok tego, że weszły do
Regestów opublikowane zostały in extenso2. Ostatecznie w Regestach zgromadzono
streszczenia aż 9Г5 pracowicie zweryfikowanych przekazów źródłowych. Pierwszy pochodzi z roku 1448 i dotyczy ojca wielkiego astronomia Mikołaja Kopernika — kupca z Krakowa», prowadzącego handel miedzią z Gdańskiem. Zamyka zestaw w y -ciąg z Nowych efemeryd Jerzego Joachima Retyka, opublikowanych w Lipsku w paź-dzierniku 1560 r. i przynoszących ostatnie świadectwo niemieckiego uczonego o jego-warmińskim nauczycielu. Tak więc Regesta objęły niemal 100 lat — okres znacznie szerszy niż życie samego Kopernika, Weszły do książki z jednej strony dane z archi-waliów krakowskich i toruńskich dotyczące rodzlin Watzenrodów i Koperników, z dru-giej przekazy dotyczące sprawy egzekwowania testamentu Kopernika, opinie o nim
1 Mikołaja Kopernika Uokacje Łanów Opuszczonych. W yd. M. B i s k u p .
Olsztyn 11970.
2 M. Biskup :Nowe materiały do działalności publicznej Mikołaja Kopernika
z lat 1512—1537. „Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej" Ser. С 1971 zesz. 15. K W A R T A L N I K H I S T O R I I N A U K I I T E C H N I K I , R O K X I X — 2
Recenzje
i o jego odkryciu w y r a ż a n e przez współczesnych ,itd. Wzbogaciło 'to ogromnie w y -d a w n i c t w o u s t a w i a j ą c w y -d a r z e n i a związane z życiem samego a s t r o n o m a w szerszej
chronologicznie i problemowo perspektywie.
Zasługą a u t o r a Regestów jes.t nie "tylko drobiazgowe odszukanie i zestawienie p r z e k a z ó w oraz wzbogacenie z n a n e j d a w n i e j d o k u m e n t a c j i o nowe pozycje. Wnikli-w a , k r y t y c z n a analiza poszczególnych źródeł pozWnikli-woliła BiskupoWnikli-wi n a Wnikli-wyeliminoWnikli-wanie .szeregu pseudokopernikańslkich pozycji; w w y p a d k a c h n a d a l wątpliwych autor
Re-gestów sygnalizuje różnice poglądów i opinii w y r a ż a n y c h przez różnych badaczy,
odsyłając zainteresowanych do szczegółowej l i t e r a t u r y na t e n temat. Każde stre-szczenie z a o p a t r z o n e jest w dokładną i n f o r m a c j ę , gdzie przechowy wany jest oryginał 'omawianego p r z e k a z u oraz gdzie i przez kogo e w e n t u a l n i e był drukowany. Tych d a n y c h nie rozszerza Biskup o i n t e r p r e t a c j ę samych przekazów, czy krytyfkę ich treści, pozostawiając to zadanie badaczom, którzy korzystać będą z jego k o m p e n -d i u m . Mlimio tej powściągliwości Regesta, -dzięki bogactwu rzeczowych i n f o r m a c j i o życiu oraz różnoirodneg działalności z a w o d o w e j i n a u k o w e j K o p e r n i k a stanowią l e k t u r ę w p r o s t p a s j o n u j ą c ą ; p e r s p e k t y w y badawcze, w y n i k a j ą c e ze zgromadzonego w nich m a t e r i a ł u są ogromne.
U w a g krytycznych:, szczegółowych, n a s u w a slię w s t o s u n k u 'do tegio znakomitego w y d a w n i c t w a niewiele. P e w n e zastrzeżenia budzić może j e d n a k umieszczenie w tym w y d a w n i c t w i e p o d rokiem 1495 (nr 22) i n f o r m a c j i o p a r t e j n a zapisce J. Brożka, a więc pochodzącej z X V I I w. Wyjaśnienie, że K o p e r n i k zapisał się w Bolonii do nacji niemieckiej wyłącznie ze względu n a to, iż studiował p r a w o (nr 28, p r z y -pis 'l), w y d a j e się być p e w n y m uproszczeniem sprawy. Pierwszy traktacik Koper-n i k a z jego hipotezą r u c h ó w ciał Koper-nfóhieskidh o p r a c o w a Koper-n y ok. ilô07, (a może Koper-niaiwat dopiero w l a t a c h 1609—(1512?) n a z w a n y zositał Komentarzykiem (Cammentariolus) znacznie później, już p o śmierci Kopernika (nr 55, ,nr 911). List k a p i t u ł y w a r m i ń s k i e j .z 20 IV :1'520, j a k o analny j e d y n i e z późniejszej ikopii, t r u d n o w sposób pewniejszy łączyć z piórem K o p e r n i k a (nr 206). Przekazy n r 214 i 2)15 oraz n r 217—219 odbie-g a j ą od c h a r a k t e r u reszty Reodbie-gestów, j a k o dość luźno związane z s a m y m Kopernikiem. Supozycja, że K o p e r n i k był a u t o r e m listu Rady P r u s Królewskich z 18 VII 1526 o p a r t a ina tej (tylko podstawie, iż felt pawltairza tezy z t r a k t a t u o r e f o r m i e monety i(nr 274), z n a n e g o przecież Eiadziie, w y d a j e isiię być słabo u d o k u m e n t o w a n a . Nowy rok n i e tylko n a W a r m i i liczono w tym czasie od 26 g r u d n i a (nr 320, przypis 1). Była to data ustalona przez papieża Juliusza I (pontyfikat w latach 337—&52), k t ó r a obowiązywała m . in. w Niemczech d Hiszpanii. W niektórych tyllko k r a j a c h jak np. we F r a n c j i Nowy (Rok obchodzono w średniowieczu n a Wielkanoc (ewentualnie 25 m a r c a wedle z w y c z a j u w p r o w a d z o n e g o w VI wieku). Pierwszy stycznia jako począ-tek r o k u p r z y j ą ł się Właściwie dopiero w d r u g i e j połowie X V I w., już po śmierci K o p e r n i k a . Określenie sollicitator tłumaczyłabym raczej jako osoba odpowiedzialna,
czuwająca n a d s p r a w ą , a nie oskarżyciel (nr 408).
Regesta Copernican.a to edycja n a pewno wzorowa, o p o d s t a w o w y m znaczeniu
dla dalszego rozwoju b a d a ń n a d Kopernikiem i jego epoką. B a r d z o dobrze się sitało, że Obszerna p r z e d m o w a ido książki opublikowana została w trzech językach: polskim, f r a n c u s k i m i rosyjskim. P o n a d t o — rzecz zasługująca na specjalne p o d k r e -ślenie — w y d a n o angielską w e r s j ę całości Regestów, dzięki czemu stały się one do-.stępne 'dla kopernikologów z całego świata.
