ARTYKUŁY
Ryszard A. Stefa
ń
ski
Skuteczno
ść
przedstawienia zarzutów
Streszczenie
Przedmiotem artykułu są rozwaŜania dotyczące skuteczności przedsta-wienia zarzutów, które to zagadnienie jest rozbieŜnie pojmowane w doktry-nie i judykaturze. Wykrystalizowały się dwa przeciwstawne stanowiska: pierwsze, uznające, Ŝe dla skuteczności przedstawienia zarzutów wystar-czające jest sporządzenie postanowienia o przedstawienia zarzutów, oraz drugie, wymagające dodatkowo jego ogłoszenia podejrzanemu i przesłu-chanie go. Autor drobiazgowo omawia argumenty przytaczane na poparcie tych poglądów i opowiada się za drugim stanowiskiem, przywołując róŜne okoliczności mające je uzasadniać.
I. Wprowadzenie
Przedstawienie zarzutów – wbrew innemu twierdzeniu w piśmiennictwie1 – jest pojęciem normatywnym. Określenie to jest uŜyte w art. 311 § 2 k.p.k., w którym jest mowa o wyłączeniu verba legis „czynności związanych z przedstawieniem zarzutów”. Ustawodawca z reguły jednak na określenie tej instytucji posługuje się określeniem „wydanie postanowienia o przedstawieniu
1 Pisze si
zarzutów” (art. 71 § 1, art. 249 § 2, art. 308 § 2 k.p.k.). Pojęcie przedstawienie zarzutów funkcjonuje teŜ powszechnie w doktrynie, w której tym mianem okre-śla się akt pociągnięcia określonej osoby do odpowiedzialności karnej2.
II. Znaczenie przedstawienia zarzutów
Przedstawienie zarzutów jest jednym z najistotniejszych aktów proceso-wych podejmowanym w postępowaniu przygotowawczym. Czynność ta koń -czy postępowanie przygotowawcze w sprawie (in rem) i powoduje jego przejście w następną fazę przeciwko osobie (in personam). Stanowi granicę oddzielającą obie jego fazy3. Przedstawienie zarzutów konkretyzuje osobę
2
L. S c h a f f, Komentarz wraz ze wstępem do postępowania przygotowawczego, Warszawa 1956, s. 24; A. M u r z y n o w s k i, Areszt tymczasowy oraz inne środki zapobiegające uchy-laniu się od sądu, Warszawa 1963, s. 74; J. T y l m a n, (w:) M. S i e w i e r s k i, J. T y l m a n, M. O l s z e w s k i, Postępowanie karne w zarysie, Warszawa 1971, s. 54; t e nŜe, (w:) T. G r z e g o r c z y k, J. T y l m a n, Polskie postępowanie karne, Warszawa 2009, s. 628; F. P r u s a k, Pociągnięcie podejrzanego do odpowiedzialności w procesie karnym, Warsza-wa 1973, s. 38–39; t e nŜe, Komentarz do kodeksu postępowania karnego, t. II, Warszawa 1999, s. 879; S. K a l i n o w s k i, Polski proces karny w zarysie, Warszawa 1981, s. 270; M. C i eśl a k, Postępowanie karne. Zarys instytucji, Warszawa 1982, s. 88; A. K o r d i k, F. P r u s a k, Z. Św i d a, Prawo karne procesowe. Cześć szczególna, Warszawa–Szczecin 1996, s. 22; W. G r z e s z c z y k, Przebieg postępowania przygotowawczego, (w:) Nowa ko-dyfikacja karne. Kodeks postępowania karnego. Krótkie komentarze, nr 5, Warszawa 1997, s. 86; t e nŜe, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2012, s. 371; P. M i e r z e j e w s k i, Postępowanie karne. Repetytorium, Warszawa 1998, s. 123–124; S. S t a c h o w i a k, (w:) T. N o w a k, S. S t a c h o w i a k, Prawo karne procesowe. Dynamika postępowania, Bydgoszcz 2000, s. 36; t e nŜe, (w:) K. M a r s z a ł, S. S t a c h o w i a k, K. S y c h t a, J. Z a g r o d n i k, K. Z g r y z e k, Proces karny. Przebieg postępowania, Katowi-ce 2008, s. 39; T. G a r d o c k a, Postępowanie karne. Podręcznik praktyczny, Warszawa 2002, s. 190; D. O s o w s k a, (w:) A. B u l s i e w i c z, M. J eŜ- L u d w i c h o w s k a, D. K a l a, D. O s o w s k a, A. L a c h, Przebieg procesu karnego, Toruń 2003, s. 41; M. K l e j n o w s k a, Z. S o b o l e w s k i, (w:) G. A r t y m i a k, M. K l e j n o w s k a, C. P. K ł a k, A. M a s ł o w s k a, Z. S o b o l e w s k i, P. K. S o w ińs k i, Proces karny. Część szczególna, pod red. G. A r t y -m i a k, M. R o g a l s k i e g o, Z. S o b o l e w s k i e g o, Warszawa 2007, s. 35; P. H o f -m ań -s k i, E. S a d z i k, K. Z g r y z e k, Kodek-s po-stępowania karnego. Komentarz, t. II, Warszawa 2007, s. 96; T. G r z e g o r c z y k, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2008, s. 668; S. W a l t oś, Proces karny. Zarys systemu, Warszawa 2009, s. 494; W. P o -s n o w, (w:) Z. Św i d a, J. S k o r u p k a, R. P o n i k o w s k i, W. P o s n o w, Postępowanie karne. Część szczególna, pod red. Z. Św i d y, Warszawa 2011, s. 56; K. T. B o r a t yńs k a, (w:) K. T. B o r a t yńs k a, A. G ó r s k i, A. S a k o w i c z, A. W aŜn y, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2012, s. 670; J. G r a j e w s k i, Przebieg procesu karnego, Warszawa 2012, s. 56; C. K u l e s z a, (w:) B. B i eńk o w s k a, P. K r u s z yńs k i, C. K u l e -s z a, P. P i -s z c z e k, S. P a w e l e c, Wykład prawa karnego proce-sowego, pod red. P. K r u s z yńs k i e g o, Białystok 2012, s. 303–304; K. T. B o r a t yńs k a, Ł. C h o j n i a k, W. J a s ińs k i, Postępowanie karne, Warszawa 2012, s. 246.
3
dowodo-podejrzanego w postępowaniu karnym, kierując przeciwko niej postę powa-nie. Wydanie postanowienia o przedstawieniu zarzutów jest formalnym wy-razem pociągnięcia określonej osoby do odpowiedzialności karnej4. Z tego teŜ powodu stanowi zwrotny moment postępowania przygotowawczego, gdyŜ – jak juŜ podnoszono – od tej chwili toczy się ono w fazie in personam5.
Tym samym osoba, przeciwko której zostało skierowane ściganie karne, uzyskuje status podejrzanego, stając się stroną procesową (art. 299 § 1 k.p.k.). Z tym momentem staje się podmiotem praw i obowiązków. Stanowi więc jedną z najwaŜniejszych instytucji o charakterze gwarancyjnym w po-stępowaniu przygotowawczym6. Ponadto instytucja przedstawienia zarzutów – jak słusznie podnosi się w doktrynie – stwarza dla podejrzanego gwaran-cję, Ŝe prowadzone przeciwko niemu postępowanie będzie przebiegać w wytyczonych w ten sposób granicach7.
Z faktem tym kodeks postępowania karnego wiąŜe istotne konsekwencje nie tylko w zakresie prawa procesowego, ale takŜe i innych gałęzi prawa, np. w prawie karnym materialnym powoduje przedłuŜenie terminów przedaw-nienia (art. 102 k.k.).
Szczególnego znaczenia zatem nabiera określenie momentu, w którym dochodzi do skutecznego przedstawienia zarzutów, tzn. chwili, od której czynność ta zostaje zrealizowana, zaś osoba, w stosunku do której ją podję -to, uzyskuje status podejrzanego.
III. Zrealizowanie przedstawienia zarzutów
W doktrynie dzieli się przedstawienie zarzutów na zwykłe i uproszczone8. W ramach zwykłego przestawienia zarzutów wyróŜnia się przedstawienie zarzutów w podstawowej, pełnej formie9 oraz skróconej10. Przyjmuje się, Ŝe art. 313 § 1 k.p.k. reguluje dwie sytuacje związane z przedstawieniem zarzu-tu popełnienia przestępstwa, a mianowicie, gdy po sporządzeniu
wych, niektóre czynności dowodowe oraz zaznajomienie z materiałami postępowania przy-gotowawczego. Prok. i Pr. 1995, nr 7–8, s. 129.
4
Wyrok SN z dnia 10 czerwca 2009 r., sygn. II KK 1/09, LEX nr 519595. 5
A. L u d w i c z e k, Wszczęcie postępowania przeciwko osobie jako moment przerwania bie-gu terminu przedawnienia karalności, Iustitia 2012, nr 2, s. 93.
6
F. P r u s a k, Pociągnięcie podejrzanego…, s. 68. 7
J. T y l m a n, (w:) T. G r z e g o r c z y k. J. T y l m a n, Polskie postępowanie karne, Warszawa 2009, s. 628.
8
C. K u l e s z a, (w:) B. B i eńk o w s k a, P. K r u s z yńs k i, C. K u l e s z a, P. P i s z c z e k, S. P a w e l e c, Wykład…, s. 304; K. T. B o r a t yńs k a, (w:) K. T. B o r a t yńs k a, A. G ó r -s k i, A. S a k o w i c z, A. W aŜn y, Kodeks postępowania karnego…, s. 670.
9
J. T y l m a n, Postępowanie przygotowawcze w procesie karnym, Warszawa 1998, s. 50; t e nŜe, (w:) T. G r z e g o r c z y k, J. T y l m a n, Polskie postępowanie karne…, s. 624. 10
wienia istnieje moŜliwość faktyczna jego ogłoszenia i przesłuchania podej-rzanego (art. 313 § 1 in principio k.p.k.) oraz gdy takiej moŜliwości nie ma z powodu ukrywania się lub nieobecności w kraju podejrzanego (art. 313 § 1
in fine k.p.k.)11.
1. Zrealizowanie zwykłego przedstawienia zarzutów
Normatywnym wyznacznikiem zwykłego przedstawienia zarzutów jest art. 313 k.p.k. W przepisie tym jest mowa nie o przedstawieniu zarzutów, a o sporządzeniu postanowienia o przedstawieniu zarzutów. Ten zwrot do-prowadził do rozbieŜności w piśmiennictwie i judykaturze co do tego, kiedy dochodzi do urzeczywistnienia przedstawienia zarzutów. Spór dotyczy tego, czy wystarczy samo sporządzenie postanowienia o przedstawieniu zarzu-tów, czy teŜ konieczne jest jeszcze jego ogłoszenie i przesłuchanie podej-rzanego. Wykrystalizowały się w tej kwestii dwa poglądy.
Według pierwszego poglądu przedstawienie zarzutów jest równoznaczne ze sporządzeniem postanowienia o przedstawieniu zarzutów i samo jego wydanie czyni przedstawienie zarzutów skutecznym12.
W myśl drugiego poglądu o przedstawieniu zarzutów nie decyduje samo sporządzenie postanowienia o przedstawieniu zarzutów, ale konieczne jest dokonanie dalszych czynności, których wykonanie czyni skutecznym przed-stawienie zarzutów. JednakŜe nie ma zgodności co do tego, jakie to mają być czynności. Przyjmuje się, Ŝe chodzi o:
a) ogłoszenie postanowienia, w którym są one sformułowane13,
11 K. W o
źn i e w s k i, Glosa do postanowienia SN z dnia 24 kwietnia 2007 r., sygn. IV KK 31/07, Gd. Stud. Praw. Prz. Orz. 2008, nr 1, s. 116.
12
J. H a b e r, Zagadnienie prawomocności postanowień prokuratorskich w postępowaniu kar-nym, NP 1961, nr 4, s. 447; A. M u r z y n o w s k i, Z problematyki wznowienia śledztwa lub dochodzenia, NP 1961, nr 11, s. 1426; A. K a f t a l, O ponownym wszczęciu prawomocnie umorzonego postępowania przygotowawczego, Sł. MO 1964, nr 2, s. 754; F. P r u s a k, Ele-menty przedstawienia zarzutów w procesie karnym, Sł MO 1970, nr 1, s. 21; J. T y l m a n, Gwarancje procesowe podejrzanego w postępowaniu karnym, ZNUŁ 1971, nr 83, s. 65; T. G r z e g o r c z y k, Instytucja przedstawienia zarzutów w postępowaniu uproszczonym, ZNUŁ 1974, nr 106, s. 43; W. G r z e s z c z y k, W jakim trybie moŜna wzruszyć prawomocne postanowienie o umorzeniu postępowania przygotowawczego przeciwko osobie, wobec któ-rej wydano postanowienia o przedstawieniu zarzutów, lecz nie przesłuchano jej w charakte-rze podejrzanego?, Prok. i Pr. 1995, nr 4, s. 115; K. G r z e g o r c z y k, Glosa do postanowie-nia SN z dpostanowie-nia 22 czerwca 2001 r., sygn. III KKN 44/2001, WPP 2002, nr 3, s. 163–168; t e nŜe, Glosa do wyroku SN z dnia 13 stycznia 2000 r., sygn. III RN 116/99, WPP 2002, nr 4, s. 135–142; J. K a s i u r a, Moment wszczęcia postępowania przeciwko osobie, Proku-rator 2011, nr 2, s. 60–83; K. T. B o r a t yńs k a, (w:) K. T. B o r a t yńs k a, A. G ó r s k i, A. S a k o w i c z, A. W aŜn y, Kodeks postępowania karnego…, s. 670; M. G a b r i e l - Węg -l o w s k i, Uwagi o -linii orzeczniczej Sądu NajwyŜszego w przedmiocie wydania postanowie-nia o przedstawieniu zarzutów, PS 2013, nr 2, s. 32–48.
13
b) ogłoszenie postanowienia niezwłocznie podejrzanemu oraz przesłucha-nie go14,
c) niezwłoczne ogłoszenie postanowienia podejrzanemu, pouczenie o pra-wie Ŝądania podania mu ustnie podstaw zarzutów, a takŜe sporządzenia ich uzasadnienia na piśmie oraz przesłuchanie podejrzanego15,
d) niezwłoczne ogłoszenie treści postanowienia podejrzanemu, przesłucha-nie go (chyba Ŝe ogłoszenie postanowienia lub przesłuchanie jest nie-moŜliwe z powodu jego ukrywania lub nieobecności w kraju), pouczenie podejrzanego o prawie Ŝądania podania mu ustnie podstaw zarzutów, a takŜe sporządzenia uzasadnienia postanowienia na piśmie, doręczenie uzasadnienia podejrzanemu i ustanowionemu obrońcy w ternie 14 dni16. Wskazana wyŜej rozbieŜność w ramach drugiego poglądu wiąŜe się z tym, Ŝe w art. 313 k.p.k. wymienia się szereg czynności, które muszą być wykonane po sporządzeniu postanowienia o przedstawieniu zarzutów.
nr 5, s. 13, Z. M ł y n a r c z y k, O kilku zagadnieniach karnoprocesowych na tle praktyki, NP 1961, nr 4, s. 513–514; S. W a l t oś, Model postępowania przygotowawczego na tle praw-noporównawczym, Warszawa 1968, s. 324–325; B. M i k, Glosa do postanowienia SN z dnia 17 czerwca 1994 r., Prok. i Pr. 1995, nr 11–12, s. 179.
14
J. T y l m a n, Postępowanie przygotowawcze w procesie karnym, Warszawa 1998, s. 50; t e nŜe, (w:) T. G r z e g o r c z y k, J., T y l m a n, Polskie postępowanie karne…, s. 624; R. A. S t e f ańs k i, Glosa do postanowienie SN z dnia 22 czerwca 2001 r., sygn. III KKN 44/2001, Prok. i Pr. 2002, nr 5, s. 84–89; t e nŜe, Glosa do postanowienia SN z dnia 16 stycznia 2009 r., sygn. IV KK 256/08, Prok. i Pr. 2009, nr 9, s. 152–158; t e nŜe, Glosa do postanowienia SN z dnia 13 czerwca 2012 r., sygn. II KK 302/11, PiP 2013, nr 1, s. 116–121; B. J. S t e f ańs k a, Glosa do postanowienia SN z dnia 24 kwietnia 2007 r., sygn. IV KK 31/07, WPP 2007, nr 3, s. 135–140; K. W oźn i e w s k i, Glosa…, s. 113–118; W. P o s n o w, (w:) Z. Św i d a, J. S k o r u p k a, R. P o n i k o w s k i, W. P o s n o w, Postępowanie karne…, s. 58; K. T. B o r a t yńs k a, (w:) K. T. B o r a t yńs k a, Ł. C h o j n i a k, W. J a s ińs k i, Postę -powanie karne…, s. 246; A. L u d w i c z e k, Wszczęcie postępowania…, s. 93; A. K i e ł t y -k a, (w:) D. K a l a, A. K i e ł t y -k a, K. K l u g i e w i c z, D. K u b e r s -k i, R. P e l e w i c z, A. R yńs k i, M. S i w e k, Zbiór orzeczeń z zakresu prawa karnego procesowego wraz z ko-mentarzami. Postępowanie przygotowawcze, czynności sądu w tym postępowaniu, środki przymusu, pod red. K. K l u g i e w i c z a, Warszawa 2012, s. 76.
15
W. G r z e s z c z y k, Przebieg postępowania…, s. 87; t e nŜe, Kodeks postępowania karne-go…, s. 371–372.
16 S. W a l t oś, Proces karny…, s. 495; J. P e c z e n i u k, Instytucja przedstawienia zarzutu w świetle przepisów kodeksu postępowania karnego, WPP 1994, nr 3–4, s. 44; W. D a s z -k i e w i c z, (w:) W. D a s z -k i e w i c z, T. N o w a -k, S. S t a c h o w i a -k, Proces -karny, Poznań
Przepis ten wymaga niezwłocznego ogłoszenia postanawiania o przedsta-wienia zarzutów podejrzanemu i przesłuchania go (§ 1), pouczenia podej-rzanego o moŜliwości Ŝądania do czasu zawiadomienia go o terminie zazna-jomienia z materiałami śledztwa podania mu ustnie podstaw zarzutów, a takŜe sporządzenia uzasadnienia na piśmie, z tym, Ŝe w razie zgłoszenia takiego Ŝądania doręcza się je jemu i ustanowionemu obrońcy w terminie 14 dni (§ 3).
Wydaje się, Ŝe struktura art. 313 k.p.k. pozwala w sposób stosunkowo prosty rozwiązać te rozbieŜności. Wymienienie tych czynności nie w jednym paragrafie tego przepisu, a w odrębnych jednostkach redakcyjnych, nie jest przypadkowe. Wynika z faktu, Ŝe ustawodawca nadał im róŜne znaczenie. Wymienione w § 1 mają znaczenie podstawowe, a w § 2 – uzupełniające. Trafnie przyjmuje się, Ŝe sporządzenie postanowienia o przedstawieniu za-rzutów, jego niezwłoczne ogłoszenie podejrzanemu oraz przesłuchanie go są czynnościami zasadniczymi przedstawienia zarzutów i muszą być zreali-zowane kumulatywnie17.
Moment, w którym przedstawienie zarzutów staje się skuteczne, jest teŜ rozbieŜnie wskazywany w orzecznictwie.
Prezentuje się pogląd, Ŝe dla skuteczności przedstawienia zarzutów wy-starczające jest sporządzenie tylko postanowienia o przedstawieniu zarzu-tów18.
Zajmowane jest teŜ inne stanowisko, a mianowicie, Ŝe:
– „Za osobę przeciwko której prowadzone jest postępowanie przygotowaw-cze (…) nie moŜe zostać uznana osoba, której nie ogłoszono postano-wienia o przedstawieniu zarzutów i dlatego jej paszport nie moŜe zostać uniewaŜniony na podstawie tych przepisów”19.
– „Przekształcenie dochodzenia z pierwszej fazy w drugą (…) następuje wraz z „wydaniem” postanowienia o przedstawieniu zarzutów – art. 71 § 1 k.p.k. Znaczenie terminu „wydanie” i odkodowanie wynikających z niego norm prawnych moŜe nastąpić jedynie przez pryzmat treści art. 313 § 1 k.p.k. Pomiędzy terminami „wydanie” postanowienia z art. 71 § 1 k.p.k. a „sporządzenie” z art. 313 § 1 k.p.k. zachodzi istotna róŜnica,
17
W. P o s n o w, (w:) Z. Św i d a, J. S k o r u p k a, R. P o n i k o w s k i, W. P o s n o w, Postę po-wanie karne…, s. 58; K. T. B o r a t yńs k a, (w:) K. T. B o r a t yńs k a, A. G ó r s k i, A. S a -k o w i c z, A. W aŜn y, Kodeks postępowania karnego…, s. 671; postanowienie SN z dnia 24 kwietnia 2007 r., sygn. IV KK 31/07, Biul. PK 2007, nr 11, poz. 1.2.15, z glosami: czę
-ściowo krytyczną K. W oźn i e w s k i e g o, Gd. Stud. Paw. Prz.Orz. 2008, nr 1, s. 113–118 i aprobującą B. J. S t e f ańs k i e j, WPP 2007, nr 3, s. 135–140.
18 Postanowienie SN z dnia 13 czerwca 2012 r., sygn. II KK 302/11, Prok. i Pr. 2012, dodatek „Orzecznictwo”, nr 12, poz. 14, z glosą krytyczną R. A. S t e f ańs k i e g o, PiP 2013, nr 1, s. 116–121.
19
jako Ŝe dla „wydania” niezbędne jest dopełnienie kolejnych czynności procesowych określonych w tym drugim przepisie, w piśmiennictwie na-zywanych „promulgacją” postanowienia, niezbędną dla skuteczności tej procesowej czynności”20.
– „Wydania postanowienia o przedstawieniu zarzutów nie moŜna utoŜ sa-miać z jego sporządzeniem, gdyŜ wydanie postanowienia oznacza zara-zem jego uzewnętrznienie. Aby postanowienie to zostało uznane za wy-dane, czyli prawnie skuteczne, niezbędne jest kumulatywne spełnienie 3 warunków: sporządzenie postanowienia, jego niezwłoczne ogłoszenie i przesłuchanie podejrzanego”21.
– „Pomiędzy terminami „wydanie” postanowienia z art. 71 § 1 k.p.k. a „spo-rządzenie” postanowienia z art. 313 § 1 k.p.k., zachodzi istotna róŜnica, jako Ŝe dla „wydania” niezbędne jest dopełnienie kolejnych czynności procesowych wskazanych w tym drugim przepisie, określanych jako „promulgacja” postanowienia, która jest z kolei niezbędna dla skuteczno-ści tej czynności procesowej”22.
– „Przekształcenie postępowania z fazy in rem w fazę ad personam ma miejsce z chwilą wydania postanowienia o przedstawieniu zarzutów, z czym nie naleŜy utoŜsamiać jego sporządzenia, gdyŜ wydanie posta-nowienia oznacza zarazem jego uzewnętrznienie”23.
– „W pojęciu „wydanie postanowienia o przedstawieniu zarzutów” mieści się nie tylko jego sporządzenie, lecz takŜe obowiązek niezwłocznego ogłoszenia go osobie, wobec której je sporządzono (art. 71 i art. 313 k.p.k.). Istota tej czynności procesowej polega na przedstawieniu zarzu-tów osobie, wobec której zebrano w toku postępowania przygoto-wawczego dowody wskazujące na popełnienie przez nią przestępstwa”24. Zdaniem zwolenników poglądu, Ŝe wydaniem postanowienia o przedsta-wieniu zarzutów jest juŜ samo jego sporządzenie przemawia przede wszyst-kim treść art. 71 § 1 k.p.k., który reguluje chwilę nadania określonej osobie statusu biernej strony postępowania karnego – podejrzanego. Z jego treści
20
Wyrok SN z dnia 7 listopada 2006, IV KK 150/06, OSNwSK 2006, poz. 2107; wyrok SN z dnia 2 czerwca 2010 r., sygn. V KK 376/09, LEX nr 590304
21
Postanowienie SN z dnia 24 kwietnia 2007 r., sygn. IV KK 31/07, Biul. PK 2007, nr 11, poz. 1.2.15, z częściowo aprobującą glosą K. W oźn i e w s k i e g o, Gd. Stud. Praw. – Prz. Orz. 2008, nr 1, s. 113–118 i aprobującą glosą B. J. S t e f ańs k i e j, WPP 2007, nr 3, s. 135–140. 22
Postanowienie SN z dnia 16 stycznia 2009 r., sygn. IV KK 256/08, Prok. i Pr. 2009, dodatek „Orzecznictwo”, nr 6, poz. 26, z glosą aprobującą R. A. S t e f ańs k i e go. Prok. i Pr. 2009, nr 9, s. 152–158; wyrok SN z dnia 7 listopada 2006 r., sygn. IV KK 150/06, OSNwSK 2006, poz. 2107; wyrok SO w Łodzi z dnia 14 marca 2012 r., sygn. V KZ 148/12, Legalis.
23 Wyrok SN z dnia 2 czerwca 2010 r., sygn. V KK 376/09, LEX nr 590304.
ma wnikać, Ŝe o wszczęciu postępowania przeciwko niemu przesądza samo wydanie postanowienia o przedstawieniu zarzutów, tj. sporządzenie doku-mentu o takiej treści, jego podpisanie przez wydającego i włączenie do akt sprawy albo postawienie mu zarzutów w związku z przystąpieniem do prze-słuchania w charakterze podejrzanego, bez uprzedniego wydania takiego postanowienia. Twierdzi się, Ŝe wydanie postanowienia jest równoznaczne z jego sporządzeniem, a kodeks postępowania karnego posługuje się nim zamiennie, o czym świadczy art. 313 § 1 k.p.k., w którym jest mowa o spo-rządzeniu postanowienia o przedstawieniu zarzutów i niezwłocznym jego ogłoszeniu25.
Wskazuje się, Ŝe pojęcie „wydać” ma swoiste znaczenie prawne i nie moŜna go utoŜsamiać z takim samym zwrotem w języku potocznym. Kon-strukcja art. 71 § 1 k.p.k. w sposób wyraźny wskazuje, Ŝe termin „wydać” jest odpowiednikiem słowa „sporządzić”. „Wydanie” postanowienia jest w tym przepisie wymienione w znaczeniu konkretnej czynności procesowej, obok przedstawienia (ogłoszenia) zarzutu i przesłuchania podejrzanego. Nie ma więc szerszego znaczenia, obejmując dodatkowe czynności, takie jak ogło-szenie postanowienia i przesłuchania podejrzanego26.
Wnioskowanie to jest dowolne, niczym nieuzasadnione. W art. 71 § 1 k.p.k. chodzi o dwa róŜne tryby przedstawienia zarzutów, w których dokony-wane są inne czynności procesowe. Z uproszczonego przedstawienia zarzu-tów nie sposób wyprowadzać wniosku co do tego, w jaki sposób następuje zwykłe przedstawienie zarzutów. Ten ostatni rodzaj przedstawienia zarzutów jest uregulowany w art. 313 § 1 k.p.k.
Ponadto twierdzi się, Ŝe zawarty w art. 71 § 1 k.p.k. zwrot „bez wydania takiego postanowienia” znaczy tyle, co „bez sporządzenia” takiego postano-wienia27. Takie rozumienie tego zwrotu wskazywałoby, Ŝe ustawodawca na określenie tej samej czynności uŜywa róŜnych określeń, gdyŜ w art. 325g § 1 k.p.k., który dotyczy uproszczonego przestawienia zarzutów, jest mowa o niesporządzaniu postanowienia o przedstawienia zarzutów. W art. 308 § 2 k.p.k. z kolei uŜywa się zwrotu „przed wydaniem postanowienia o przed-stawieniu zrzutów”, czyli określenia szerszego, co jest związane z tym, Ŝe chodzi o sytuację, w której naleŜałoby wydać postanowienia o przedstawie-niu zarzutów, a ze względów czasowych jest to niemoŜliwe. Wniosek ten potwierdza treść art. 308 § 3 k.p.k., który nakazuje w śledztwie obligatoryj-nym wydanie postanowienia o przedstawieniu zarzutów, jeŜeli dana osoba miałby dalej mieć status podejrzanego, czyli dokonanie czynności okreś lo-nych w art. 313 § 1 k.p.k. Gdyby istota przedstawienia zarzutów polegała na sporządzeniu tylko postanowienia o przedstawieniu zarzutów, to wystarczyło
w przepisie tym nałoŜyć na prokuratora obowiązek sporządzenia postano-wienia o przedstawieniu zarzutów. Skoro ustawodawca nie uczynił tego, to znaczy, Ŝe pojęciu wydanie postanowienia o przedstawieniu zarzutów nadał szerszą treść. Za zrównaniem czasowników „wydać” i „sporządzić” nie prze-mawia – jak twierdzi się w piśmiennictwie – uŜyty w art. 308 § 2 k.p.k. zwrot „jeŜeli zachodzą warunki do jego sporządzenia”, tj. postanowienia o przed-stawieniu zarzutów28. PosłuŜenie się tym sformułowaniem było konieczne z tego względu, Ŝe przedstawienie zarzutów w tym trybie jest uzasadnione brakiem czasu na sporządzenie takiego postanowienia. „Treść postanowie-nia o przedstawieniu zarzutów (art. 313 § 2 k.p.k.) – jak słusznie zauwaŜył Sąd NajwyŜszy – obrazuje wiedzę organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze co do sprawstwa określonej osoby odnośnie do okreś lone-go czynu”29.
Argumentu ma dostarczać treść art. 313 § 1 k.p.k., który nakazuje nie-zwłoczne ogłoszenie postanowienia o przedstawieniu zarzutów podejrzane-mu i przesłuchanie go. Twierdzi się, Ŝe sam ustawodawca osobę podejrze-waną o popełnienie przestępstwa po sporządzeniu postanowienia o przed-stawieniu zarzutów określa juŜ podejrzanym30. PosłuŜenie się tym sformuło-waniem było uzasadnione tym, Ŝe z chwilą rozpoczęcia przesłuchania osoba podejrzana, której ogłoszono postanowienie o przedstawieniu zarzutów, sta-je się podejrzanym. Ponadto, z przepisów kodeksu postępowania karnego wynika, Ŝe osoba przesłuchiwana w procesie moŜe występować w roli świadka, biegłego lub podejrzanego. Przepisy nie przewidują przesłuchania osoby podejrzanej. Zachowanie spójności uregulowań wymagało takie wła-śnie określenie osoby przesłuchiwanej po ogłoszeniu postanowienia o przedstawieniu zarzutów.
Ze względu na to, Ŝe przez zwolenników obu poglądów jest róŜnie odczy-tywane słowo „wydać”, konieczne jest odwołanie się do jego znaczenia ję zy-kowego. Czasownik „wydać” oznacza „dać, wydzielić komu tyle, ile się nale-Ŝy, tyle, ile trzeba wręczyć”31, „ogłosić, podać do wiadomości”32, „powiado-mić o czymś autorytatywnie”33, a „sporządzić” – „wykonać coś, zrobić z cze-goś”34, „przygotować coś, zwłaszcza róŜnego rodzaju pisma, dokumenty”35,
28
Ibidem, s. 69. 29
Wyrok SN z dnia 1 czerwca 2006 r., sygn. III KK 380/05, LEX nr 193002. 30
J. K a s i u r a, ibidem, s. 67. 31
Mały słownik języka polskiego, pod red. S. S k o r u p k i, H. A n d e r s k i e j, Z. Ł e m p i c k i e j, Warszawa 1968, s. 922.
32 Słownik poprawnej polszczyzny, Warszawa 1994, s. 899. 33
Słownik współczesnego języka polskiego, pod red. B. D u n a j a, Warszawa 1996, s. 1263. 34
Mały słownik…, s. 768. 35
„uchwalić i ogłosić coś”36, wydać „zaświadczenia lub „upowaŜnienia”37, „wy-pisać” i „wystawić”38.
PowyŜsza prezentacja znaczeń słownikowych tego słowa wskazuje, Ŝe jest ono wieloznaczne. Ze względu na tę wieloznaczność argumentuje się, Ŝe skoro w języku potocznym słowo „wydać” nie zawsze łączy się z jego „uzewnętrznieniem”, a nawet gdyby przyjąć, Ŝe sformułowanie „wydać” jest rozumiane jako „uzewnętrznienie” czegoś sporządzonego, to wykładnia ję -zykowa oparta o takie rozumienie tego pojęcia, bez uwzględnienia jego zna-czenia w języku prawnym, narusza poszczególne językowe reguły interpre-tacyjne, prowadząc tym samym do błędnych wniosków co do zawartości semantycznej tego pojęcia39. Wyciągając taki wniosek, nie bierze się pod uwagę, Ŝe w wypadku wieloznaczności interpretowanego zwrotu naleŜy ustalić jego sens na gruncie kontekstu językowego, biorąc pod uwagę nie tylko kontekst najbliŜszy obejmujący sąsiednie wyrazy, całe zdanie, są sied-nie zdania powiązane z przepisem, ale takŜe kontekst najszerszy, obejmują -cy cały akt40. Odwołując się do tej dyrektywy, trzeba sięgnąć do art. 313 § 1 k.p.k., który reguluje przedstawienie zarzutów, o którym mowa w art. 71 § 1 k.p.k. Treść tego pierwszego przepisu w sposób jednoznaczny określa czyn-ności składające się na wydanie postanowienia o przedstawienie zarzutów.
Rozumowaniu temu nie stoi na przeszkodzie fakt, Ŝe ustawodawca rze-czywiście posługuje się czasownikiem „wydać” w sposób niejednolity. Traf-nie podnosi się, Ŝe w kodeksie postępowania karnego w niektórych przepi-sach z kontekstu uŜytego słowa „wydać” jednoznacznie wynika, Ŝe chodzi o sporządzenie orzeczenia. I tak w art. 100 § 1 k.p.k. stwierdza się, Ŝe „orze-czenie lub zarządzenie wydane na rozprawie ogłasza się ustnie”, a w § 2, Ŝe „orzeczenie lub zarządzenie wydane poza rozprawą naleŜy doręczyć”. Arty-kuł 305 § 3 k.p.k. zaś stanowi, Ŝe postanowienie o odmowie wszczęcia lub umorzeniu śledztwa „wydane przez Policję zatwierdza prokurator”. Dopiero po ewentualnym zatwierdzeniu przez prokuratora tak wydanego postano-wienia następuje jego doręczenie stronom41. Podkreśla się teŜ, Ŝe nie wszystkie orzeczenia i zarządzenia wydawane w postępowaniu karnym wy-magają uzewnętrznienia, np. przez ogłoszenie lub doręczenie. W wypadku wszczęcia śledztwa z urzędu (art. 303 k.p.k.), przy braku ujawnionego po-krzywdzonego, o wydaniu takiego postanowienia nikogo się nie zawiadamia. i jest ono skuteczne42.
36
Słownik języka polskiego, pod red. M. S z y m c z a k a, Warszawa 1999, s. 736. 37
Słownik języka polskiego, pod red. L. D r a b i k, Warszawa 2010, s. 1185.
38 W. C i e n k o w s k i, Praktyczny słownik wyrazów bliskoznacznych, Warszawa 1994, s. 303. 39 J. K a s i u r a, Moment wszczęcia…, s. 64.
40
M. Z i e l ińs k i, Wykładnia prawa. Zasady, reguły, wskazówki, Warszawa 20120, s. 336–227. 41
J. K a s i u r a, ibidem, s. 69–70. 42
Wskazane wyŜej przepisy wyraźnie unaoczniają, Ŝe w wydanie orzecze-nia jest utoŜsamiane z jego sporządzeniem. JednakŜe nie świadczy to o tym, Ŝe takie samo znaczenie ma takŜe w art. 313 § 1 k.p.k. Wprawdzie za-kaz interpretacji homonimicznej, zwany teŜ dyrektywą konsekwencji termino-logicznej43, uniemoŜliwia nadawanie tym samym zwrotom róŜnych zna-czeń44, lecz nie jest to reguła absolutna. Obowiązuje ona tylko wtedy, gdy z aktu prawnego nie wynikają wskazówki pozwalające na róŜne rozumienie tych zwrotów45. Ponadto czasownik wieloznaczny w róŜnych kontekstach ma róŜne znaczenie, a jedno z potencjalnych jego znaczeń aktualizuje się w konkretnym tekście, a nawet w innej części tego tekstu. Trzeba zatem od-czytywać go w związku ze znaczeniem pozostałych słów tworzących wyra-Ŝenie. Kontekst jego uŜycia uściśla, w którym znaczeniu został uŜyty cza-sownik w analizowanej wypowiedzi46. Konieczne jest zatem odwołanie się do treści art. 313 § 1 k.p.k., mającego podstawowe znaczenie dla interpreta-cji wydania postanowienia o przedstawienia zarzutów. Jego treść nie pozo-stawia wątpliwości, Ŝe na przedstawienie zarzutów składają się sporzą dze-nie postanowienia o przedstawiedze-nie zarzutów, jego dze-niezwłoczne ogłoszedze-nie i przesłuchanie podejrzanego. W art. 71 § 1 k.p.k. zdefiniowano pojęcie po-dejrzany, ograniczając się do stwierdzenia, Ŝe chodzi o osobę, co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów, a o tym, kiedy dochodzi do wydania postanowienia o przedstawieniu zarzutów, mówi się w art. 313 § 1 k.p.k.
Zresztą zwolennicy ograniczenia wydania postanowienia o przedstawie-nia zarzutów do jego sporządzenia zdają sobie sprawę z kruchości swoich argumentów, skoro twierdzą, Ŝe „wydanie” oznacza sporządzenie orzecze-nia lub zarządzenia i swoistą jego promulgację, polegającą na załączeniu tej decyzji procesowej do akt konkretnej sprawy. Akta indywidualnie oznaczonej sprawy, której przedmiot określony jest postanowieniem o wszczęciu ś ledz-twa lub dochodzenia, stanowi zbiór dokumentów procesowych dotyczących konkretnego przestępstwa lub przestępstw i ich sprawcy albo sprawców47. Tym samym odchodzą od pierwotnego załoŜenia, Ŝe nie jest konieczne jego ogłoszenie.
Ponadto twierdzi się, Ŝe wykładnia ta rodzi skutki nie tylko w zakresie do-tyczącym postanowień o przedstawieniu zarzutów, ale dotyczy wszystkich
43
S. W r o n k o w s k a, M. Z i e l ińs k i, O korespondencji dyrektyw redagowania i interpreto-wania tekstu prawnego, Studia Prawnicze 1985, nr 3–4, s. 310; J. W r ó b l e w s k i, Sądowe stosowanie prawa, Warszawa 1988, s. 134.
44
L. M o r a w s k i, Wstęp do prawoznawstwa, Toruń 2001, s. 173; t e nŜe, Zasady wykładni prawa, Toruń 2009, s. 105.
45 J. W r ó b l e w s k i, Sądowe…, s. 132. 46
A. M a l i n o w s k i, Redagowanie tekstu prawnego. Wybrane wskazania logiczno-językowe, Warszawa 2008, s. 29 i 34.
47
orzeczeń, zarządzeń i poleceń (art. 93 k.p.k.), co przy takim rozumieniu tego terminu pozbawia je skutków prawnych pomiędzy ich sporządzeniem a przed ogłoszeniem lub doręczeniem oraz godzi wprost w gwarancje pro-cesowe podejrzanego, naruszając jego podstawowe prawa48. Jak wykazano wyŜej, wcale tak nie musi być, gdyŜ w wypadku przedstawienia zarzutów czasownik ten ma inne znaczenie.
Za tym poglądem zwolenników zawęŜenia postanowienia o przedstawie-niu zarzutów ma przemawiać treść art. 314 k.p.k., który nakazuje w wypad-ku, gdy w toku śledztwa okaŜe się, Ŝe podejrzanemu naleŜy zarzucić czyn nieobjęty wydanym uprzednio postanowieniem o przedstawieniu zarzutów, wydać niezwłocznie nowe postanowienie, ogłosić je podejrzanemu oraz przesłuchać go49. Argument ten rozwinął Sąd NajwyŜszy, wywodząc, Ŝe art. 314 k.p.k. „zupełnie jednoznacznie oddziela samo «wydanie» nowego postanowienia o przedstawieniu zarzutów od następujących po nim czynno-ści polegających na «ogłoszeniu» postanowienia podejrzanemu i «przesłu-chaniu» go”. Z tego powodu, jego zdaniem, nie ma dostatecznych norma-tywnych racji przemawiających za tym, aby na gruncie art. 313 § 1 k.p.k. „wydanie” postanowienia obejmowało łącznie jego: „sporządzenie”, „ogło-szenie”, a takŜe „przesłuchanie” osoby, której postawiono zarzut popełnienia czynu zabronionego, skoro juŜ w kolejnej jednostce redakcyjnej tego same-go rozdziału kodeksu postępowania karnego ustawodawca traktuje całkowi-cie samodzielnie zarówno pierwszą, jak i dwie ostatnie czynności. Ponadto, art. 313 § 1 k.p.k. zawiera wyraźną wskazówkę interpretacyjną, podkreślając sekwencję czasową czynności organu procesowego; najpierw sporządza się postanowienie o przedstawieniu zarzutów, a następnie ogłasza się je juŜ „podejrzanemu”, co oznacza, Ŝe nabycie statusu podejrzanego wcale nie musi wiązać się dopiero z ogłoszeniem tego postanowienia i przesłuchaniem osoby w tym charakterze50.
Rzeczywiście, z art. 314 k.p.k. moŜna wysnuć wniosek, Ŝe wydanie ozna-cza to samo co sporządzenie, bowiem gdyby wydanie postanowienia obej-mowało takŜe ogłoszenie postanowienia o przedstawieniu zarzutów i prze-słuchanie podejrzanego, zbędne byłoby wskazywane w tym przepisie na konieczność ogłoszenia tego postanowienia i przesłuchania podejrzanego51. Jest to moim zdaniem superfluum, ale uzasadnione koniecznością podkre-ślenia dokonania wszystkich czynności wymaganych do skutecznego wyda-nia postanowiewyda-nia o przedstawieniu zarzutów. W celu wyeliminowawyda-nia tych wątpliwości uzasadniona jest zmiana tego przepisu przez zastąpienie zwrotu
48 J. K a s i u r a, Moment wszcz
ęcia…, s. 64–66. 49 W. G r z e s z c z y k, W jakim trybie…, s. 117. 50
Postanowienie SN z dnia 13 czerwca 2012 r., sygn. II KK 302/11, Prok. i Pr. 2012, dodatek „Orzecznictwo”, nr 12, poz. 14.
51
„wydaje się niezwłocznie nowe postanowienie” słowami „sporządza się nowe postanowienie”.
Niezasadne jest odwołanie się na poparcie tego poglądu do wypowiedzi w doktrynie52, Ŝe opisane w art. 313 § 1 k.p.k. czynności w postaci sporzą -dzenia postanowienia o przedstawieniu zarzutów, ogłoszenia ich podejrza-nemu oraz przesłuchania go są „czynnościami związanymi z przedstawie-niem zarzutów”, opisując instytucję przedstawienia zarzutów53. Autorzy przywołani na poparcie tej tezy piszą wyraźne, Ŝe „instytucja przedstawienia zarzutów składa się z pewnego ciągu czynności procesowych i to dokony-wanych w określonych przez ustawodawcę kolejności”54 lub „przedstawienie zarzutów składa się z następujących, kolejnych czynności”55. Wskazuje to, Ŝe ich zdaniem przedstawienie zarzutów i wydanie postanowienia o przed-stawieniu zarzutów są toŜsame.
Niezrozumiały jest argument, jakoby uzaleŜnianie wydania postanowienia o przedstawieniu zarzutów od ogłoszenia postanowienia o przedstawieniu zarzutów podejrzanemu i przesłuchania go ogranicza uprawnienia podejrza-nego. Istotnie, w razie zatrzymania albo otrzymania wezwania do stawien-nictwa w charakterze podejrzanego osoba podejrzana nie moŜe ustanowić obrońcy i tym samym realizować swoich praw oraz nie ma odpowiedniego czasu celem przygotowania się do obrony56. JednakŜe jako zatrzymany ma prawo kontaktowania się z adwokatem (art. 245 § 1 k.p.k.), a w wypadku otrzymania wezwania, z którego wynika, Ŝe jest wzywany w charakterze po-dejrzanego, nie ma przeszkód, by stawił się z adwokatem, ustanawiając go juŜ na początku przesłuchania swoim obrońcą i Ŝądać jego obecności przy przesłuchaniu. Mając wiedzę, w jakim charakterze jest wzywany, moŜe teŜ przygotować się do obrony. Chybiona jest argumentacja, Ŝe w wypadku cho-roby czy teŜ czasowego wyjazdu poza miejsce zamieszkania, a więc oko-liczności uniemoŜliwiających niezwłoczne ogłoszenie postanowienia o przedstawieniu zarzutów, podejrzany winien mieć moŜliwość ustanowienia obrońcy działającego w jego imieniu, który mógłby podjąć czynności przygo-towujące i realizujące jego obroną, np. zapoznawanie się z aktami postę po-wania, składanie wniosków dowodowych, zaskarŜanie wydawanych w toku postępowania57. Pomija się kwestię, Ŝe osoba ta nie moŜe ustanowić obroń -cy, gdyŜ nie wie, Ŝe przeciwko niej jest prowadzone postępowanie, skoro nie ogłoszono jej postanowienia o przedstawieniu zarzutów.
52
Wymagane czynności po sporządzeniu postanowienia o przedstawieniu zarzutów mają być wykonane niezwłocznie i podejrzany nie jest pozbawiony moŜliwości realizacji swoich praw. Nieogłoszenie postanowienia o przedsta-wieniu zarzutów i nieprzesłuchanie podejrzanego dopiero ogranicza jego prawa. Nie wiedząc, Ŝe ma status podejrzanego, nie moŜe korzystać z uprawnień przysługujących podejrzanemu i nie moŜe wykonywać ciąŜą -cych na nim obowiązków, naraŜając się tym samym na konsekwencje zwią -zane z ich nieprzestrzeganiem. Trafnie podkreśla się w doktrynie, Ŝe inter-pretacja zwrotu „wydanie postanowienia o przedstawieniu zarzutów”, obej-mująca takŜe promulgację postanowienia o przedstawieniu zarzutów, po-średnio wzmacnia gwarancyjną funkcję instytucji przedstawienia zarzutów58. Aby skutecznie podjąć obronę zarówno w sensie materialnym, jak i formal-nym, podejrzany powinien wiedzieć, jaki czyn jest mu zarzucany, jaka jest jego kwalifikacja prawna i na podstawie jakich dowodów sformułowany jest zarzut59. Ze względu na to, Ŝe ogłoszenie postanowienia o przedstawienia zarzutów i przesłuchanie podejrzanego moŜe nastąpić z opóźnieniem, oso-ba, której dotyczy postanowienie, moŜe być pozbawiona przez ten okres moŜliwości ustanowienia obrońcy lub Ŝądania jego wyznaczenia z urzędu.
Oprócz bowiem funkcji informacyjnej, w ramach której informuje się dejrzanego o zakresie przedmiotowym skierowanego przeciwko niemu po-stępowania, akt taki ma równieŜ podstawowe znaczenie dla zakresu upraw-nień procesowych, jakie od tej chwili przysługują podejrzanemu60. Właściwa informacja procesowa, w tym zakres przyznanych uprawnień procesowych w ramach prawa do obrony, z punktu widzenia realizacji zasady rzetelnego postępowania moŜe wchodzić w grę dopiero z chwilą, gdy treść postanowie-nia o przedstawieniu zarzutów zostanie ogłoszona podejrzanemu. Instytucja przedstawienia zarzutów – jak słusznie podnosi się w doktrynie – została wprowadzona do postępowania przygotowawczego przede wszystkim po to, by zapewnić osobie pociąganej do odpowiedzialności karnej informację o treści stawianych zarzutów i przyjętej przez organ ścigania kwalifikacji prawnej61.
Nie bez racji podkreśla się w piśmiennictwie, Ŝe bezsensownym byłoby zezwalanie osobie podejrzanej o popełnienie przestępstwa, ale nie
58 K. W oźn i e w s k i, Glosa…, s. 116. 59
R. K m i e c i k, Przedstawienie, zmiana i rozszerzenie zarzutów w postępowaniu przygoto-wawczym (na tle problematyki niezmienności i niepodzielności przedmiotu procesu karne-go), (w:) Problemy wymiaru sprawiedliwości karnej. Księga jubileuszowa Profesora Jana Skupińskiego, pod red. A. B ł a c h n i o P a r z y c h, J. J a k u b o w s k i e j H a r y, J. Ko s o -n o g i, H. K u c z yńs k i e j, Warszawa 2013.
60 J. T y l m a n, (w:) T. G r z e g o r c z y k, J. T y l m a n, Polskie postępowanie karne…, s. 628; S. S t a c h o w i a k, (w:) K. M a r s z a ł, S. S t a c h o w i a k, K. S y c h t a, J. Z a g r o d n i k, K. Z g r y z e k, Proces karny…, s. 41.
61
jącej wiedzy o fakcie sformułowania przeciwko nie zarzutów i o ich treści, na realizację uprawnień procesowych podejrzanego, np. składanie wniosków dowodowych, wnoszenie zaŜaleń, niepraworządnym zaś byłoby egzekwo-wanie od niej ciąŜących na podejrzanym obowiązków, np. poddania się ba-daniom lub oględzinom62.
Jak słusznie podkreśla się, „sporządzenie postanowienia o przedstawie-niu zarzutów” obejmuje zredagowanie postanowienia o przedstawieprzedstawie-niu za-rzutów, przelanie na papier, podpisanie i wpięcie do akt. Jest to normatywna nazwa czynności technicznej, stanowiącej materialny przejaw oceny upraw-nionego organu procesowego odnośnie do istnienia podstaw do przedsta-wienia określonej osobie zarzutów i jednocześnie pierwszy etap instytucji przedstawienia zarzutów, wywołującej skutki prawne dopiero z chwilą ogło-szenia postanowienia połączonego z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego63. Zasadnie uznaje się, Ŝe sporządzenie posta-nowienia o przedstawieniu zarzutów jest czynnością inaugurującą przedsta-wienie zarzutów64. Samo sporządzenie takiego postanowienia stanowi jedy-nie czynność techniczną, warunkującą jego wydanie65.
Zwolennicy poglądu, Ŝe na wydanie postanowienia o przedstawieniu za-rzutów składa się sporządzenie takiego postanowienia, jego niezwłoczne ogłoszenie i przesłuchanie podejrzanego, podnoszą, Ŝe są to podstawowe czynności, które muszą być wykonane, by doszło do skutecznego przedsta-wienia zarzutów. Niezwłoczne ogłoszenie postanoprzedsta-wienia i przesłuchanie po-dejrzanego mogą być niewykonane tylko wówczas, gdy – co zostało wyraź -nie zastrzeŜone w art. 313 § 1 in fine k.p.k. – nie jest to moŜliwe z powodu jego ukrywania się lub nieobecności w kraju. Nie ma znaczenia przyczyna nieobecności podejrzanego w kraju66. W takim wypadku dopuszczalna jest skrócona forma przedstawienia zarzutów, ograniczona do sporządzenia po-stanowienia o przedstawienia zarzutów, a ogłoszenie nastąpi później po ustaniu przyczyny uniemoŜliwiającej dokonanie tego niezwłocznie po jego sporządzeniu67. W tych wypadkach ogłoszenie postanowienia jest technicz-nie technicz-niemoŜliwe, bowiem organ procesowy nie ma kontaktu z osobą, której ma być ono ogłoszone. Wymaganie, by w takiej sytuacji uznać, Ŝe przed-stawienie zarzutów następuje dopiero po ogłoszeniu postanowienia o
62 B. M i k, Glosa…, s. 88–89. 63 Ibidem, s. 88. 64 J. B e d n a r z a k, (w:) J. B a f i a, J. B e d n a r z a k, M. F l e m m i n g, S. K a l i n o w s k i, H. K e m p i s t y, M. S i e w i e r s k i, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 1971, s. 318; F. P r u s a k, Elementy przedstawienia zarzutów…, s. 21; J. P e c z e n i u k, In-stytucja przedstawienia zarzutu…, s. 40.
65 A. L u d w i c z e k, Wszczęcie postępowania…, s. 98. 66
Postanowienie SA w Szczecinie z dnia 16 października 2012 r., sygn. II AKz 404/12, LEX nr 122063.
67
stawieniu zarzutów i przesłuchaniu podejrzanego, prowadziłoby do paraliŜu postępowania przygotowawczego, bowiem nie moŜna byłoby np. wydać listu gończego, co istotnie utrudniałoby ujęcie tej osoby. Jest to wyjątek od reguły panującej w tym względzie68.
Tylko te dwie okoliczności powodują, Ŝe samo sporządzenie postanowie-nia o przedstawieniu zarzutów wywołuje takie same skutki, jak wydanie po-stanowienia o przedstawieniu zarzutów. Tylko w takim wypadku przedsta-wienie zarzutów staje się skuteczne z chwilą sporządzenia postanowienia o przedstawieniu zarzutów. Okoliczności te stanowią katalog zamknięty
(nu-merus clausus)69, w związku z czym inne, mimo Ŝe utrudniają lub wręcz uniemoŜliwiają ogłoszenie takiego postanowienia i przesłuchania podejrza-nego – ze względu na dyrektywę wykładni exceptiones non sunt
extenden-dae – nie powodują takich skutków. Słusznie Sąd NajwyŜszy podniósł, Ŝe „Nie znajduje przy tym jakiegokolwiek uzasadnienia sformułowany w kasacji pogląd, Ŝe wymienienie w przepisie art. 313 § 1 in fine k.p.k. moŜliwych po-wodów zwłoki w ogłoszeniu postanowienia o przedstawieniu zarzutów nie ma charakteru taksatywnego. (…) Aktualnie katalog okoliczności zwalniają -cych z obowiązku natychmiastowej promulgacji postanowienia o przedsta-wieniu zarzutów jest katalogiem zamkniętym, bowiem w przepisie tym (art. 313 § 1 k.p.k.) ustawodawca nie posłuŜył się Ŝadnym tego rodzaju sformułowaniem (np. «w szczególności»), które dopuszczałoby moŜliwość wskazania innych jeszcze okoliczności pozwalających na zwłokę w dopeł-nieniu takiej czynności i traktowanie wymienionych w samym przepisie prze-słanek jako wyłącznie przykładowych. Byłaby to zresztą niedopuszczalna interpretacja rozszerzająca na niekorzyść”70. Zasadnie twierdzi się, Ŝe jeŜeli tego rodzaju przeszkody nie mają miejsca, organ ścigania jest obowiązany ogłosić postanowienie o przedstawieniu zarzutów i przesłuchać podejrzane-go w moŜliwie krótkich odstępach czasu71. Dodając do art. 313 § 1 k.p.k. te wyłączenia ustawą z dnia 10 stycznia 2003 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego, ustawy – Przepisy wprowadzające Kodeks postę -powania karnego, ustawy o świadku koronnym i ustawy o ochronie informa-cji niejawnych72, ustawodawca chciał zapobiec naduŜywaniu niewykonywa-nia wspomniewykonywa-nianych czynności. Z tego teŜ względu za sprzeczny z kodeksem postępowania karnego trzeba uznać § 155 Regulaminu prokuratorskiego73,
68
K. W oźn i e w s k i, Glosa…, s. 116. 69
Tak teŜ W. G r z e s z c z y k, Kodeks postępowania karnego…, s. 372. 70
Postanowienie SN z dnia 16 stycznia 2009 r., sygn. IV KK 256/08, Prok. i Pr. 2009, dodatek „Orzecznictwo”, nr 6, poz. 26.
71 J. T y l m a n, (w:) T. G r z e g o r c z y k, J. T y l m a n, Polskie post
ępowanie karne…, s. 625. 72 Dz. U. Nr 17, poz. 155.
73
który stanowi, Ŝe postanowienie o przedstawieniu zarzutów naleŜy sporzą -dzić, mimo niemoŜności ogłoszenia go, jeŜeli zachodzi konieczność zawie-szenia postępowania przygotowawczego z przyczyn leŜących po stronie oso-by podejrzanej. Przepis ten pozostaje w asymetrii z § 153 tego Regulaminu, w myśl którego wydanie postanowienia o przedstawieniu zarzutów obejmuje jego sporządzenie, niezwłoczne ogłoszenie i przesłuchanie podejrzanego (ust. 1), a sporządzenie postanowienia o przedstawieniu zarzutów uwaŜa się za jego wydanie, gdy ogłoszenie tego postanowienia lub przesłuchanie podej-rzanego nie jest moŜliwe z powodów określonych w art. 313 § 1 k.p.k.
W świetle art. 313 § 1 in fine k.p.k. nie znajdują normatywnego uzasad-nienia twierdzenia, Ŝe odstąpienie od ogłoszenia postanowienia o przedsta-wieniu zarzutów i przesłuchania podejrzanego jest uzasadnione „w tych wszystkich wypadkach, gdy nie jest moŜliwe przedstawienie zarzutów z przyczyn faktycznych”74, z powodu cięŜkiej choroby75 czy stanu zdrowia psychicznego76. Istotnie, mogą zaistnieć, poza wymienionymi w art. 313 § 1
in fine k.p.k., inne sytuacje uniemoŜliwiające ogłoszenie postanowienia i przesłuchanie podejrzanego, np. niemoŜność nawiązania z nim kontaktu z powodu cięŜkiej choroby. Z tego teŜ powodu nasuwa się postulat de lege
ferenda, by w przepisie tym poszerzyć te wyjątki o inne sytuacje uniemoŜ liwia-jące wykonanie tych czynności. Chodzi o okoliczności zachodzące po stronie podejrzanego, którego zachowanie uniemoŜliwia ogłoszenie postanowienia oraz przesłuchanie go.
Sporządzenie postanowienia o przedstawieniu zarzutów nie musi mieć miejsca dopiero wówczas, gdy organ procesowy będzie miał praktyczną moŜliwość niezwłocznego ogłoszenia jego treści podejrzanemu. MoŜna spo-rządzić postanowienie o przedstawieniu zarzutów niezaleŜnie od tego, czy w dniu jego sporządzenia dojdzie równocześnie do jego ogłoszenia podej-rzanemu. By wykonać je juŜ w momencie sporządzenia postanowienia o przedstawieniu zarzutów, powinny zostać podjęte czynności związane z wezwaniem podejrzanego do stawiennictwa w realnym terminie77. Gdy zajdzie taka konieczność, organ procesowy powinien podjąć pozostające w jego dyspozycji środki przymusu, by doprowadzić do ich wykonania. Słusznie wskazuje się w doktrynie, Ŝe w razie niestawienia się takiej osoby
74
Z. G o s t yńs k i, S. Z a b ł o c k i, (w:) J. B r a t o s z e w s k i, L. G a r d o c k i, Z. G o s t yńs k i, S. M. P r z y j e m s k i, R. A. S t e f ańs k i, S. Z a b ł o c k i, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, pod red. Z. G o s t yńs k i e g o, t. I, Warszawa 2003, s. 513.
75
M. G a b r i e l - Węg l o w s k i, Regulamin prokuratury: § 96–220 i § 245–260. Komentarz, Warszawa 2009, s. 73.
76 Postanowienie SN z dnia 13 czerwca 2012 r., sygn. II KK 302/11, Prok. i Pr. 2012, dodatek „Orzecznictwo”, nr 12, poz. 14.
77
bez usprawiedliwienia konieczne moŜe być zarządzenie zatrzymania i przymusowego doprowadzenia (art. 247 § 1 k.p.k.)78.
Treść art. 313 § 1 in fine k.p.k. wskazuje, Ŝe ogłoszenie postanowienia i przesłuchanie podejrzanego w wypadku, gdy ukrywa się lub jest nieobecny w kraju, zostaje przesunięte w czasie, chociaŜ sporządzone postanowienie o przedstawieniu zarzutów jest traktowane jak jego wydanie. Za taką inter-pretacją przemawia nie tylko wykładnia językowa, ale takŜe funkcja gwaran-cyjna ogłoszenia takiego postanowienia i przesłuchania podejrzanego. Słusznie Sąd NajwyŜszy uznał, Ŝe w takim wypadku ogłoszenie go podej-rzanemu nastąpi dopiero wtedy, gdy będzie to moŜliwe i wówczas nie-zwłocznie po powstaniu owej moŜliwości79. Wobec tego nie znajduje uza-sadnienia normatywnego pogląd, Ŝe sporządzenie postanowienia o przed-stawieniu zarzutów i zarządzenie nawet poszukiwań podejrzanego listem gończym umoŜliwia prokuratorowi – w sytuacji gdy dowody wykaŜą, Ŝe sprawcą jest ktoś inny – na zaniechanie ogłoszenia zarzutów i przesłuchanie podejrzanego oraz umorzenie postępowania przygotowawczego in rem, umotywowanego zmianą realiów dowodowych po sporządzeniu postano-wienia o przedstawieniu zarzutów i przed nawiązaniem kontaktu z pierwotnie podejrzanym o popełnienie danego przestępstwa80.
Podkreśla się, Ŝe w art. 313 § 1 k.p.k. mowa jest nie o wydaniu postano-wienia o przedstawieniu zarzutów, ale o jego sporządzeniu, co ma istotne znaczenie dla prowadzonych rozwaŜań. UŜycie przez ustawodawcę w art. 313 § 1 k.p.k. sformułowania „sporządzenie postanowienia” z pewnością nie jest przypadkowe. Gdyby rzeczywiście wyrazy „sporządzenie” i „wydanie” miały mieć toŜsame znaczenie, to nic nie stało na przeszkodzie, by ustawo-dawca w art. 313 k.p.k. uŜył właśnie słowa „wydanie”, skoro pojęciem tym – jak wykazano wyŜej – operuje w innych przepisach. Skoro tak nie postąpił, to oznacza, iŜ termin „sporządzenie” ma inne znaczenie81. Nie moŜe być ono utoŜsamiane z „wydaniem postanowienia”. Trafnie wskazuje się w doktrynie, Ŝe pojęcie to naleŜy pojmować jako wynik podejmowanych przez uprawnio-ne organy procesowe czynności, w następstwie których w obrocie prawnym
78
J. G r a j e w s k i, Przebieg…, s. 52–53. 79
Wyrok SN z dnia 2 czerwca 2010 r., sygn. V KK 376/09, LEX nr 590304. Tak teŜ T. G r z e -g o r c z y k, Kodeks postępowania karnego…, s. 670; P. H o f m ańs k i, E. S a d z i k, K. Z g r y z e k, Kodeks postępowania karnego…, s. 98; J. G r a j e w s k i, Przebieg…, s. 58. 80 B. M i k, Glosa…, s. 90–91.
81
pojawia się decyzja procesowa82. Sporządzenie postanowienia o przedsta-wieniu zarzutów jest czynnością inaugurującą przedstawienie zarzutów83.
Kontrargumentu na ograniczenie wydania postanowienia o przedstawie-niu zarzutów tylko do sporządzenia tego postanowienia dostarcza art. 326 § 3 pkt 4 k.p.k., pozwalający prokuratorowi nadzorującemu postępowania przygotowawczego uchylać m.in. postanowienia wydane przez prowadzą ce-go postępowanie. MoŜliwość taka jest ograniczona do postanowień, które nie zostały podane do wiadomości stron lub innych uczestników. Uchylenie postanowienia w trybie nadzoru jest moŜliwe w okresie między jego sporzą -dzeniem a zawiadomieniem o nich stron lub innych uczestników postę powa-nia84.
Ze względu na to, Ŝe na wydanie postanowienia o przedstawieniu zarzu-tów składają się trzy czynności, istotne znaczenie ma określenie końcowego momentu procesu jego wydania. Chodzi o wskazanie momentu, w którym postanowienie o przedstawieniu zarzutów znajdzie się w obrocie prawnym. Generalnie następuje to w momencie uzewnętrznienia postanowienia. Jest to moment, w którym treść orzeczenia zostaje przekazana do wiadomości innym osobom, a w szczególności uczestnikom postępowania. W doktrynie wskazuje się, Ŝe uzewnętrznianie postanowienia oznacza wykreowanie orzeczenia w taki sposób, Ŝe przestaje ono być wewnętrzną sprawą organu procesowego. Od tej chwili rozpoczyna się byt prawny orzeczenia, a ewen-tualne jego zmiany mogą być dokonywane wyłącznie w sposób określony prawem. Takie orzeczenie staje się dokumentem urzędowym, który ani nie moŜe być uznany za nieistniejący, ani nie mogą w nim być dokonywane Ŝadne merytoryczne zmiany, poza przypadkami dopuszczalnego uzupełnie-nia orzeczeuzupełnie-nia (art. 420, art. 626 § 2 k.p.k.)85. W doktrynie rozróŜnia się uze-wnętrznienie orzeczenia od jego oznajmienia. Uzewnętrznienie następuje jednorazowo, a oznajmienie orzeczenia moŜe następować w róŜnym czasie w stosunku do poszczególnych uczestników postępowania, a zwłaszcza stron i ich przedstawicieli, poprzez ogłoszenie orzeczenia lub jego dorę cze-nie. Chwila uzewnętrznienia orzeczenia kreuje jego byt; orzeczenie takie staje się faktem procesowym, z którym prawo karne procesowe łączy okre-ślone skutki prawne86. Mając powyŜsze na uwadze, twierdzi się, Ŝe uze-wnętrznienie postanowienia o przedstawieniu zarzutów moŜe nastąpić wcześniej niŜ jego oznajmienie podejrzanemu. Taka sytuacja wystąpi
82
A. L u d w i c z e k, Wszczęcie postępowania…, s. 95. 83
J. B e d n a r z a k, (w:) J. B a f i a., J. B e d n a r z a k, M. F l e m i n g, S. K a l i n o w s k i, H. K e m p i s t y, M. S i e w i e r s k i, Kodeks postępowania karnego…, s. 318; F. P r u s a k, Elementy przedstawienia zarzutów…, s. 21.
84
B. M i k, Glosa…, s. 89. 85
A. L u d w i c z e k, Wszczęcie postępowania…, s. 96. 86
czas, gdy podejrzany nie będzie pierwszą osobą, która zaznajomi się z tre-ścią przedmiotowego postanowienia, a o jego sporządzeniu wcześniej do-wiedzą się inne osoby niŜ podejrzany. Do uzewnętrznienia sporządzonego postanowienia o przedstawieniu zarzutów dochodzi z chwilą przekazania go przez organ procesowy do wykonania do sekretariatu czy teŜ załączenia go do akt87.
W wypadku postanowienia o przedstawienia zarzutów sposób uze-wnętrznienia został określony w art. 313 § 1 k.p.k.; jest nim ogłoszenie po-stanowienia i przesłuchania podejrzanego. Oznacza to, Ŝe do czasu ogło-szenia podejrzanemu treści postanowienia o przedstawieniu zarzutów nie dochodzi do wydania postanowienia o przedstawieniu zarzutów z wyjątkiem sytuacji, gdy oskarŜony ukrywa się lub jest nieobecny w kraju. W tych wyją t-kowych wypadkach, mimo nieuzewnętrznienia postanowienia o przedsta-wieniu zarzutów, z woli ustawodawcy, ma miejsce wydanie postanowienia o przedstawieniu zarzutów; wyjątkowo nie jest konieczna jego promulgacja.
W wypadku pełnego przedstawienia zarzutów staje się ono skuteczne z chwilą rozpoczęcia przesłuchania podejrzanego. W tym momencie osoba podejrzana uzyskuje status podejrzanego. Przyjęcie, Ŝe cezurą tą jest za-kończenie przesłuchanie, uniemoŜliwiałoby podejrzanemu skorzystanie z moŜliwości Ŝądania dokonania tego przesłuchania z udziałem ustanowio-nego obrońcy (art. 301 k.p.k.). Trzeba mieć na uwadze, Ŝe to pierwsze prze-słuchanie ma istotne znaczenia dla dalszej obrony podejrzanego. Ponadto, w ten sposób określony moment pozostaje w korelacji z chwilą uzyskania statusu podejrzanego w wypadku uproszczonego przedstawienia zrzutów, którym – zgodnie z wyraźnym postanowieniem w art. 325g § 2 in fine k.p.k. – jest rozpoczęcie przesłuchania.
2. Zrealizowanie uproszczonego przedstawienia zarzutów
Nie nastręcza trudności określenie momentu zrealizowania przedstawie-nia zarzutów w wypadku uproszczonego przedstawieprzedstawie-nia zarzutów, które po-lega na zaniechaniu sporządzenia postanowienia o przedstawieniu zarzu-tów, a przesłuchaniu osoby podejrzanej o popełnienie przestępstwa w cha-rakterze podejrzanego po powiadomieniu jej o treści zarzutu wpisanego do protokołu przesłuchania (art. 308 § 2 i art. 325g § 2 k.p.k.). Zgodnie z art. 325g § 2 in fine k.p.k., osobę tę od chwili rozpoczęcia przesłuchania uwaŜa się za podejrzanego. Oznacza to, Ŝe przedstawienie zarzutów nastę -puje z chwilą rozpoczęcia przesłuchania, a nie jego zakończenia. Treść art. 325g § 2 k.p.k. dowodzi, Ŝe uproszczone przedstawienie zarzutów róŜni się od zwykłego tym, iŜ nie sporządza się postanowienia o przedstawieniu zarzutów. Zarzut wpisuje się do protokołu na początku protokołu
chania podejrzanego przed odpowiedzią na pytanie, czy podejrzany przy-znaje się do zarzucanego mu czynu. Zarzut powinien dokładnie określać zarzucany czyn oraz jego kwalifikację prawną. Powinien być sformułowany w taki sam sposób, jak to przewiduje art. 313 § 1 k.p.k.88. Nie znajduje uza-sadnienia – przede wszystkim ze względów gwarancyjnych – rozluźnianie rygorów w tym zakresie i poprzestanie na ogólnej informacji o zdarzeniu fak-tycznym będącym przedmiotem zarzutu89. Podanie kwalifikacji prawnej ma istotne znaczenie nie tylko dla obrony podejrzanego, ale takŜe wskazuje na to, czy dochodzenie jest dopuszczalne90. Przed przesłuchaniem osobę po-dejrzaną informuje się o treści zarzutu, skoro przepis warunkuje jej przesłu-chanie powiadomieniem o treści zarzutu. Powiadomienie bowiem oznacza „przekazanie komuś wiadomości o czymś, poinformowanie kogoś o jakimś zdarzeniu”91. Nie jest to jednak – jak przyjmuje się w literaturze92 – ustne przedstawienie zarzutów. Zarzut jest podany w protokole i wpis ten zastę pu-je postanowienie o przedstawienie zarzutów, a powiadomienie pu-jest de facto ogłoszeniem zarzutów.
Wyraźne upowaŜnienie organu dochodzeniowego do rezygnacji tylko ze sporządzenia postanowienia o przedstawienia zarzutów wskazuje, Ŝe muszą być wykonane czynności określone w art. 313 § 3 k.p.k. W związku z tym naleŜy przyjąć, Ŝe podejrzany ma prawo Ŝądać, aby podano mu ustnie pod-stawy zarzutów, a takŜe sporządzenia uzasadnienia na piśmie93. Przemawia za tym poglądem treść art. 325a § 2 k.p.k., zgodnie z którym w dochodzeniu
88
J. T y l m a n, (w:) T. G r z e g o r c z y k, J. T y l m a n, Polskie postępowanie karne…, s. 454. 89 W. G r z e s z c z y k, Tryb uproszczony w post
ępowaniu przygotowawczym, Warszawa 1974, s. 41.
90
T. Św i t, Postępowanie uproszczone w procesie karnym, Warszawa 1972, s. 85–86; S. W a l t oś, Postępowania szczególne w procesie karnym, Warszawa 1973, s. 123–124; W. G r z e s z c z y k, Tryb..., s. 42.
91
Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny, pod red. H. Z g ó ł k o w e j, t. 31, Poznań
2001, s. 335. 92
W. P o s n o w, (w:) Z. Św i d a, J. S k o r u p k a, R. P o n i k o w s k i, W. P o s n o w, Postę po-wanie karne…, s. 61, J. T y l m a n, (w:) T. G r z e g o r c z y k, J. T y l m a n, Polskie postę po-wanie karne…, s. 624. K. T. B o r a t yńs k a, (w:) K. T. B o r a t yńs k a, A. G ó r s k i, A. S a -k o w i c z, A. W aŜn y, Kodeks postępowania karnego…, s. 695.
93
stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące śledztwa, jeŜeli przepisy roz-działu 36a nie stanowią inaczej. Przepisy te co do Ŝądania podania ustanie podstaw zarzutów oraz sporządzenia uzasadnienia na piśmie nie stanowią inaczej. Artykuł 313 § 3 k.p.k. przewidujący te uprawnienia nie został wyłą -czony w dochodzeniu. Uproszczone przedstawienie zarzutów zmierza do uproszczenia trybu pociągania do odpowiedzialności karnej, a nie ogranicza merytorycznie uprawnień podejrzanego94. Zasadnie zwraca się uwagę w doktrynie, Ŝe za tym, iŜ podejrzany moŜe Ŝądać uzasadnienia zarzutów, przemawia treść art. 313 § 3 k.p.k., który nakazuje uzasadnić zarzuty, a nie postanowienie o przedstawienie zarzutów95.
Nie moŜna jednak podzielić poglądu, Ŝe w razie zgłoszenia takiego Ŝą da-nia konieczne jest sporządzenie postanowienia o przedstawieniu zarzutów96. Uprawnienie do Ŝądania uzasadnienia zarzutów jest ściśle związane z przedstawieniem zarzutów, a nie ze sporządzeniem postanowienia o przedstawieniu zarzutów, i tego pierwszego konsekwencją jest obowiązek sporządzania uzasadnienia zarzutów97.
Dokonanie wszystkich czynności związanych z przedstawieniem zarzu-tów, określonych w art. 313 k.p.k., jest wymagane w stosunku do podejrza-nego, wobec którego jest stosowany środek zapobiegawczy. W postę powa-niu przygotowawczym moŜna bowiem stosowaćśrodki zapobiegawcze tylko względem osoby, wobec której wydano postanowienie o przedstawieniu za-rzutów (art. 249 § 2 k.p.k.) Środkiem takim moŜe być takŜe tymczasowe aresztowanie, ale dotyczy to – ze względu na wyłączenia podmiotowe docho-dzenia (art. 325c pkt 1 k.p.k.) – podejrzanego, który został ujęty na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem. Nie jest moŜliwa rezygnacja ze sporzą dze-nia postanowiedze-nia o przedstawieniu zarzutów w sytuacji, gdy osoba podejrza-na jest tymczasowo aresztowapodejrza-na (art. 325g § 1 in fine k.p.k.). Podkreślenie tego w art. 325g § 1 in fine k.p.k. stanowi superfluum, gdyŜ prowadzenie do-chodzenia jest wyłączone w stosunku do podejrzanego pozbawionego wolno-ści w tej lub innej sprawie (art. 2325c § 1 k.p.k.), a dopuszczenie moŜliwości prowadzenia dochodzenia w stosunku do podejrzanego tymczasowo aresz-towanego, który został ujęty na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem, pozostaje bez wpływu na wymóg sporządzenia postanowienia o przedstawie-niu zarzutów przed tymczasowym aresztowaniem (art. 249 § 2 k.p.k.).
Wątpliwości budzi przedstawienie zarzutów w dochodzeniu prowadzonym w postępowaniu przyśpieszonym. W art. 517c § 1 k.p.k. stwierdza się, Ŝe
94
J. T y l m a n, (w:) T. G r z e g o r c z y k, J. T y l m a n, Polskie postępowanie karne…, s. 655. 95 T. G r z e g o r c z y k, Kodeks post
ępowania karnego…, s. 670–671.
96 F. P r u s a k, Przedstawienie zarzutów w dochodzeniu..., s. 36; T. Św i t, Postępowanie uproszczone..., s. 87–88.
97
dochodzenie moŜna ograniczyć m.in. do przesłuchania podejrzanego, a nie jest – tak jak w art. 325g § 2 k.p.k. – określony sposób wykonania tej czyn-ności. MoŜe to sugerować, Ŝe nie ma obowiązku powiadomienia podejrza-nego o treści zarzutu i wpisania go do protokołu. Interpretację taką wspiera treść art. 325h k.p.k., dotyczącego tzw. dochodzenia zapiskowego, w którym równieŜ są ograniczone czynności procesowe, lecz expressis verbis naka-zano wykonanie czynności przewidzianych w art. 325g § 2 k.p.k., tj. przesłu-chania osoby podejrzanej po powiadomieniu jej o treści zarzutu. Nasuwa się zatem logiczny wniosek, Ŝe skoro nie ma takiego odesłania w art. 517c § 1 k.p.k., nie wykonuje się tych czynności w tym dochodzeniu. W doktrynie za-sadnie przyjmuje się, Ŝe w postępowaniu tym ma zastosowanie art. 325g § 1 i 2 k.p.k., bowiem w postępowaniu przyspieszonym prowadzi się dochodze-nie, a tym samym mają zastosowanie przepisy dotyczące dochodzenia98. Wprawdzie brak jest bezpośredniego odesłania do art. 325g § 2 k.p.k., lecz fakt, Ŝe chodzi o dochodzenie, a takŜe względy gwarancyjne przedstawienia zarzutów i pragmatyczne, nakazują do tego przesłuchania stosować reguły uproszczonego przedstawienia zarzutów (art. 325 § 1 i 2 k.p.k.), tj. przed przesłuchaniem powiadomić osobę podejrzaną o treści stawianego jej zarzu-tu, po uprzednim wpisaniu do protokołu. Nie sposób przesłuchać podejrza-nego, nie informując go o treści stawianego mu zarzutu, skoro ma ustosun-kować się do zarzucanego mu czynu, co jest głównym celem przesłuchania.
IV. Moment wydania postanowienia o przedstawieniu zarzutów
Przedstawienie zarzutów – jak juŜ wskazywano – ma charakter gwaran-cyjny. Tylko wobec osoby, której przedstawiono zarzuty, moŜna stosować instytucje przewidziane prawem procesowym, w tym takŜe środki przymusu umoŜliwiające realizację celów postępowania karnego, a takŜe tylko podej-rzany moŜe korzystać z praw przysługujących stronie. WaŜne więc znacze-nie ma określenie momentu, w którym naleŜy wydać postanowienie o przed-stawieniu zarzutów. Słusznie w doktrynie wskazuje się, Ŝe charakter gwa-rancyjny ma teŜ czas, w którym powinno nastąpić przedstawienie zarzu-tów99. Z tego powodu decyzja o przedstawieniu zarzutów powinna być po-dejmowana rozwaŜnie, z pełną odpowiedzialnością, by zapobiec bezzasad-nemu i pochopbezzasad-nemu pociąganiu do odpowiedzialności karnej osób niewin-nych100.
98
P. H o f m ańs k i, E. S a d z i k, K. Z g r y z e k, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. III, Warszawa 2012, Legalis; J. G r a j e w s k i, S. S t e i n b o r n, (w:) J. G r a j e w s k i, L. K. P a p r z y c k i, S. S t e i n b o r n, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. III, Warszawa 2010, s. 24; G r z e s z c z y k, Kodeks postępowania karnego…, s. 621.
99
P. H o f m ańs k i, E. S a d z i k, K. Z g r y z e k, Kodeks…, t. II, s. 96. 100
Trafnie zwraca się uwagę w literaturze, Ŝe z jednej strony niedopuszczal-ne jest nieuzasadnioniedopuszczal-ne pociąganie obywatela do odpowiedzialności karnej i uwikłanie go w tok postępowania karnego, a z drugiej nie moŜe być tak, by postępowanie przygotowawcze toczyło się w fazie in rem, pomimo tego, Ŝe sprawca przestępstwa jest znany, bowiem oznaczałoby to pozbawienie go moŜliwości działania w procesie w charakterze strony postępowania przygo-towawczego101. Przedwczesne wydanie postanowienia o przedstawieniu zarzutów prowadzi do niezasadnego pociągnięcia określonej osoby do od-powiedzialności karnej, z kolei zbyt późne uniemoŜliwia przyjęcie przez oso-bę podejrzaną właściwej roli procesowej, a tym samym rozpoczęcie obrony przed stawianym jej zarzutem102. Czas, w którym powinno nastąpić przed-stawienie zarzutu, ma takŜe charakter gwarancyjny. Nie bez powodu w orzecznictwie Sądu NajwyŜszego i w zasadzie w doktrynie ugruntował się pogląd o zakazie przesłuchania osoby w charakterze świadka, o ile zebrane dowody uzasadniają dostatecznie podejrzenie, Ŝe popełniła przestępstwa i z tego powodu powinien być jej przedstawiony zarzut103. Niezrozumiała jest
101 S. S t a c h o w i a k, Przedstawienie zarzutów…, s. 28. 102
W. G r z e s z c z y k, Przebieg…, s. 93; t e nŜe, Kodeks postępowania karnego…, s. 373; S. S t a c h o w i a k, (w:) K. M a r s z a ł, S. S t a c h o w i a k, K. S y c h t a, J. Z a g r o d n i k, K. Z g r y z e k, Proces karny…, s. 40; F. P r u s a k, Pociągnięcie podejrzanego…, s. 68; T. G r z e g o r c z y k, Kodeks postępowania karnego…, s. 766 i 822; S. S t a c h o w i a k, (w:) T. N o w a k, S. S t a c h o w i a k, Prawo karne procesowe…, s. 36; P. H o f m ańs k i, E. S a d z i k, K. Z g r y z e k, Kodeks postępowania karnego…, t. II, s. 96.
103
