ODPOWIEDZIALNOŚĆ W RAZIE NIEWYKONANIA OBOWIĄZKÓW
PRACOWNICZYCH
mgr Sabina Pochopień
POJĘCIE ODPOWIEDZIALNOŚCI PRACOWNICZEJ
Definicje odpowiedzialności pracowniczej można sprowadzić do
dwóch podstawowych ujęć: węższego i szerszego.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRACOWNICZA – UJĘCIE WĘŻSZE
Odpowiedzialność pracownicza oznacza ujemne konsekwencje, jakie z mocy przepisów prawa ponosi pracownik wobec pracodawcy z powodu niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych.
M. Seweryński
ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRACOWNICZA – UJĘCIE WĘŻSZE
Zgodnie z węższym ujęciem odpowiedzialności pracowniczej termin ten może być łączony tylko z reżimem odpowiedzialności majątkowej i osobistej, a jej przejawem może być tylko taka dolegliwość, która stanowi sankcję w zasadzie formalnie objętą reżimami odpowiedzialności ustanowionymi w prawie pracy, np.
odpowiedzialność porządkowa lub materialna.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRACOWNICZA – UJĘCIE SZERSZE
Odpowiedzialność to przewidziane w przepisach prawa pracy negatywne skutki (dolegliwości) o charakterze prawnym, które mogą być zastosowane wobec pracownika za jego naganne zachowanie się.
W. Sanetra
ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRACOWNICZA – UJĘCIE SZERSZE
Obok odpowiedzialności porządkowej i materialnej zalicza się tu również środki stosowane przez pracodawcę zwłaszcza za naganne zachowanie się pracownika, takie jak:
• rozwiązanie stosunku pracy za wypowiedzeniem lub bez wypowiedzenia z winy pracownika,
• wypowiedzenie warunków pracy lub (i) płacy z przyczyn zawinionych przez pracownika,
• potrącenie lub pozbawienie premii,
• pozbawienie pracownika wynagrodzenia w razie zawinionego przez
niego przestoju.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRACOWNICZA – UJĘCIE NAJSZERSZE
Odpowiedzialność to przewidziane głownie w przepisach prawa pracy, negatywne skutki (dolegliwości) w zasadzie o charakterze prawnym, które mogą być stosowane wobec pracownika (także przyszłego i byłego) w większości wypadków za jego naganne zachowanie się.
W. Sanetra
ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRACOWNICZA – UJĘCIE NAJSZERSZE
Wskazana definicja odrywa pojęcie odpowiedzialności od
konstrukcji stosunku pracy, łącząc ją także ze stosunkami
pośrednictwa pracy czy ubezpieczenia społecznego.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRACOWNICZA
• Odpowiedzialność porządkowa,
• Odpowiedzialność materialna
• Odpowiedzialność odszkodowawcza,
• Odpowiedzialność za wykroczenia i przestępstwa przeciwko prawom pracownika,
• Pozbawienie lub ograniczenie świadczenia, przekształcenie lub rozwiązanie stosunku pracy.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ PORZĄDKOWA
• Istota odpowiedzialności porządkowej polega na stosowaniu wobec pracownika sankcji typu represyjnego tj. kar za nieprzestrzeganie ustalonej organizacji i porządku w procesie pracy, przepisów bhp, przepisów przeciwpożarowych a także przyjętego sposobu potwierdzania przybycia i obecności w pracy oraz usprawiedliwiania nieobecności (art. 108 k.p.).
• Przesłankami tej odpowiedzialności są : bezprawne naruszenie
obowiązku porządkowego oraz wina.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ PORZĄDKOWA
Za naruszenie obowiązków porządkowych może być zastosowana
kara upomnienia, nagany (każde przewinienie) oraz kara
pieniężna (za nieprzestrzeganie przepisów bhp lub przepisów
przeciwpożarowych, opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia,
stawienie się do pracy w stanie nietrzeźwości lub spożywanie
alkoholu w pracy).
TRYB NAKŁADANIA KAR PORZĄDKOWYCH
•
Kara nie może być zastosowana po upływie 2 tygodni od powzięcia wiadomości o naruszeniu obowiązku porządkowego i po upływie 3
miesięcy od dopuszczenia się naruszenia.•
Przed nałożeniem kary porządkowej pracodawca jest zobligowany wysłuchać pracownika.
•
O zastosowanej karze porządkowej pracodawca zawiadamia pracownika
na piśmie, wskazując rodzaj naruszenia obowiązków pracowniczych oraz
jego datę a także informuje o prawie wniesienia sprzeciwu i terminie jego
wniesienia.
TRYB WERYFIKACJI KAR PORZĄDKOWYCH
•
Jeżeli zastosowanie kary porządkowej nastąpiło z naruszeniem przepisów prawa, pracownik może w terminie 7 dni od dnia zawiadomienia go o ukaraniu wnieść sprzeciw.
•
Sprzeciw rozpatruje pracodawca po rozpatrzeniu stanowiska reprezentującej pracownika zakładowej organizacji związkowej. Nieodrzucenie sprzeciwu w ciągu 14 dni od jego wniesienia jest równoznaczne z jego uwzględnieniem.
•
Pracownik, który wniósł sprzeciw, może w ciągu 14 dni od dnia
zawiadomienia o jego odrzuceniu może wystąpić do sądu pracy o uchylenie
zastosowanej kary.
KAZUS
W dniu 12 marca 2010 roku pracodawca- Wojciech K. nałożył na pracownika – Krzysztofa W. karę nagany za niepodpisanie listy obecności od 1 do 5 marca 2010 roku oraz podpisanie listy obecności 8 marca 2010 roku niezgodnie ze stanem faktycznym, tj.
wpisanie godziny 7.30 jako godziny rozpoczęcia pracy, mimo że w tym dniu rozpoczął on rzeczywiście pracę o godzinie 9:00. W dniu nałożenia kary pracodawca zawiadomił ustnie pracownika o zastosowaniu kary, poinformował o możliwości złożenia przez niego pisemnych wyjaśnień oraz chciał wręczyć Krzysztofowi W. pismo informujące o wymierzeniu kary nagany, jednak ten odmówił jego przyjęcia. W dniu 18 marca 2010 roku Krzysztof W. złożył sprzeciw od zastosowanej wobec niego kary porządkowej, odrzucony przez pracodawcę pismem z 19 marca 2010 roku. Krzysztof W. dnia 30 marca 2010 roku wniósł do sądu pracy powództwo o uchylenie zastosowanej kary porządkowej, podnosząc, że pracodawca nie wysłuchał go przed zastosowaniem kary oraz nie zamieścił w piśmie informującym o odrzuceniu sprzeciwu pouczenia o prawie wystąpienia do sądu pracy o uchylenie zastosowanej kary porządkowej.
1. Jaka jest procedura nakładania przez pracodawcę kary porządkowej na pracownika?
2. Czy pracodawca przed zastosowaniem kary wysłuchał Krzysztofa W. w rozumieniu przepisów k.p.?
3. Czy odmowa przyjęcia przez pracownika pisma informującego o nałożeniu kary miało wpływ na bieg terminu do złożenia sprzeciwu?
4. Czy roszczenie pracownika jest zasadne?
Opracowano na podstawie: S. Samol, Prawo pracy. Kazusy.
KAZUS
Justyna K. od dłuższego czasu nie przestrzegała obowiązujących w zakładzie pracy zasad dotyczących utrzymania porządku na stanowisku pracy oraz zasad pobierania i zdawania materiałów i narzędzi. Zachowanie to zostało dostrzeżone przez pracodawcę, który zastosował wobec kobiety karę pieniężną.
Proszę ocenić prawidłowość zastosowania kary porządkowej w
powyższym stanie faktycznym.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ MATERIALNA NA ZASADACH OGÓLNYCH
Pracownik, który wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych ze swej winy wyrządził pracodawcy szkodę, ponosi odpowiedzialność materialną według zasad określonych w przepisach niniejszego rozdziału.
art. 114 k.p.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ MATERIALNA NA ZASADACH OGÓLNYCH
Przesłankami tej odpowiedzialności są:
• bezprawność (niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązku pracowniczego),
• wina,
• szkoda,
• związek przyczynowy między zawinioną bezprawnością
a szkodą
ODPOWIEDZIALNOŚĆ MATERIALNA NA ZASADACH OGÓLNYCH
Pracownik ponosi odpowiedzialność za szkodę w granicach rzeczywistej straty poniesionej przez pracodawcę i tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego wynikła szkoda
Art.. 115 k.p.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ MATERIALNA NA ZASADACH OGÓLNYCH
Art. 117. § 1. Pracownik nie ponosi odpowiedzialności za szkodę w takim zakresie, w jakim pracodawca lub inna osoba przyczyniły się do jej powstania albo zwiększenia.
§ 2. Pracownik nie ponosi ryzyka związanego z działalnością
pracodawcy, a w szczególności nie odpowiada za szkodę wynikłą w
związku z działaniem w granicach dopuszczalnego ryzyka.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ MATERIALNA NA ZASADACH OGÓLNYCH
W razie wyrządzenia szkody przez kilku pracowników każdy z nich ponosi odpowiedzialność za część szkody stosownie do przyczynienia się do niej i stopnia winy. Jeżeli nie jest możliwe ustalenie stopnia winy i przyczynienia się poszczególnych pracowników do powstania szkody, odpowiadają oni w częściach równych.
art. 118 k.p.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ MATERIALNA NA ZASADACH OGÓLNYCH
Pracodawca jest obowiązany wykazać okoliczności uzasadniające odpowiedzialność pracownika oraz wysokość powstałej szkody
art. 116 k.p.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ MATERIALNA NA ZASADACH OGÓLNYCH
Naprawienie szkody wyrządzonej z winy nieumyślnej poza mieniem powierzonym charakteryzuje:
• ograniczenie odpowiedzialności jedynie do rzeczywistej straty pracodawcy,
• ograniczenie wysokości odszkodowania do kwoty trzymiesięcznego wynagrodzenia pracownika,
• możliwość obniżenia odszkodowania.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ MATERIALNA NA ZASADACH OGÓLNYCH
Odszkodowanie ustala się w wysokości wyrządzonej szkody, jednak nie może ono przewyższać kwoty trzymiesięcznego wynagrodzenia przysługującego pracownikowi w dniu wyrządzenia szkody.
art. 119 k.p.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ MATERIALNA NA ZASADACH OGÓLNYCH
Art. 121. § 1. Jeżeli naprawienie szkody następuje na podstawie ugody pomiędzy pracodawcą i pracownikiem, wysokość odszkodowania może być obniżona, przy uwzględnieniu wszystkich okoliczności sprawy, a w szczególności stopnia winy pracownika i jego stosunku do obowiązków pracowniczych.
§ 2. Przy uwzględnieniu okoliczności wymienionych w § 1
wysokość odszkodowania może być także obniżona przez sąd
pracy; dotyczy to również przypadku, gdy naprawienie szkody
następuje na podstawie ugody sądowej.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODĘ WYRZĄDZONĄ OSOBIE TRZECIEJ
• Ten typ odpowiedzialności dotyczy sytuacji wyrządzenia szkody przez pracownika osobie trzeciej przy wykonywaniu przez niego obowiązków pracowniczych. Do naprawienia takiej szkody zobowiązany jest wyłącznie pracodawca, wobec którego pracownik ponosi odpowiedzialność na zasadach zawartych w art. 114-121(1) k.p.
• Odpowiedzialność ta nie dotyczy szkody dokonanej jedynie
,,przy sposobności” wykonywania obowiązków pracowniczych
(np. kradzieży dokonanej przez pracownika w domu klienta
przy okazji naprawy urządzenia). W takiej sytuacji
odpowiedzialność ponosi wyłącznie pracownik, a jej podstawę
stanowią przepisy kodeksu cywilnego.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODĘ WYRZĄDZONĄ OSOBIE TRZECIEJ
• Przesłankami odpowiedzialności są: bezprawność, wina nieumyślna, szkoda i związek przyczynowy między zawinioną bezprawnością a szkodą,
• Pracodawca odpowiada za szkodę w pełnej wysokości, natomiast regresowa odpowiedzialność pracownika obejmuje rzeczywistą stratę poniesioną przez poszkodowanego pod warunkiem, że nie przekracza ona kwoty trzymiesięcznego wynagrodzenia pracownika,
• Pracodawca może żądać od pracownika odszkodowania dopiero
po naprawieniu szkody osobie trzeciej.
KAZUS
Marta S. była zatrudniona w firmie P.H.U. ,,C” Barbara W. , świadczącej usługi sprzątania biur i mieszkań, w charakterze sprzątaczki, na podstawie umowy o pracę na czas określony. W dniu 8 lutego 2010 roku z polecenia pracodawcy Marta S. wykonywała obowiązki pracownicze w siedzibie ,,R’’
Spółka z o.o. Podczas sprzątania jednego z pomieszczeń dopuściła się kradzieży aparatu fotograficznego o wartości 1.200 zł. ,,R” Spółka z o.o.
zażądała od jej pracodawcy naprawienia szkody przez zapłatę powyższej kwoty pieniężnej. Pracodawca Marty S. odmówił, twierdząc, że nie ponosi w takim przypadku odpowiedzialności za zawinione działania swojego pracownika.
1. Kto ponosi odpowiedzialność materialną za szkody wyrządzone osobie trzeciej przy wykonywaniu obowiązków pracowniczych przez pracownika?
2. Czy w powyższym wypadku szkoda powstała przy wykonywaniu przez Martę S. obowiązków pracowniczych?
S. Samol, Prawo pracy. Kazusy.
KAZUS
Ksawery P. był zatrudniony w Spółce Y prowadzącej działalność w zakresie napraw elektrycznego sprzętu gospodarstwa domowego. W dniu 20 listopada 2017 roku przełożony Ksawerego P. wysłał mężczyznę do domu klienta w celu naprawy zamrażarki oraz młynka do kawy. Niestety naprawa nie powiodła się – zamrażarka przestałą pracować, a młynek do kawy po włączeniu powodował spięcie w instalacji elektrycznej.
Proszę ocenić kto i w jakiej wysokości ponosi odpowiedzialność
za wyrządzoną szkodę.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA MIENIE POWIERZONE
Art. 124. § 1. Pracownik, któremu powierzono z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się:
1) pieniądze, papiery wartościowe lub kosztowności,
2) narzędzia i instrumenty lub podobne przedmioty, a także środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze,
odpowiada w pełnej wysokości za szkodę powstałą w tym mieniu.
§ 2. Pracownik odpowiada w pełnej wysokości również za szkodę w mieniu innym niż wymienione w § 1, powierzonym mu z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się.
§ 3. Od odpowiedzialności określonej w § 1 i 2 pracownik może się uwolnić, jeżeli wykaże, że szkoda powstała z przyczyn od niego niezależnych, a w szczególności wskutek niezapewnienia przez pracodawcę warunków umożliwiających zabezpieczenie powierzonego mienia
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA MIENIE POWIERZONE
• Przesłankami tej odpowiedzialności są:
- prawidłowe powierzenie mienia,
- naruszenie obowiązku zwrotu lub wyliczenia się z powierzonego mienia (szkoda),
- zawiniona bezprawność, - związek przyczynowy.
• Pracownicy naruszający obowiązek zwrotu lub wyliczenia się z powierzonego mienia odpowiadają za szkodę w tym mieniu w pełnej wysokości.
• Ciężar dowodu: pracodawca jest obowiązany wykazać fakt prawidłowego powierzenia mienia oraz powstania szkody i jej wysokości, a pracownik , że szkoda powstała z przyczyn od niego niezależnych.
UMOWA O WSPÓŁODPOWIEDZIALNOŚCI MATERIALNEJ
Art. 125. § 1. Na zasadach określonych w art. 124 pracownicy mogą przyjąć wspólną odpowiedzialność materialną za mienie powierzone im łącznie z obowiązkiem wyliczenia się. Podstawą łącznego powierzenia mienia jest umowa o współodpowiedzialności materialnej, zawarta przez pracowników z pracodawcą na piśmie pod rygorem nieważności.
§ 2. Pracownicy ponoszący wspólną odpowiedzialność materialną
odpowiadają w częściach określonych w umowie. Jednakże w razie
ustalenia, że szkoda w całości lub w części została spowodowana
przez niektórych pracowników, za całość szkody lub za stosowną jej
część odpowiadają tylko sprawcy szkody.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ Z WINY UMYŚLNEJ
• W przypadku gdy pracownik wyrządził szkodę umyślnie, jest obowiązany do jej naprawienia w pełnej wysokości, tzn. w granicach straty i utraconych korzyści. Wykluczona jest możliwość ograniczenia odpowiedzialności takich pracowników.
• W orzecznictwie jako przykłady umyślnego wyrządzenia szkody
wskazuje się: zagarnięcie mienia pracodawcy, wyrządzenie
szkody wskutek prowadzenia przez pracownika w stanie
nietrzeźwości samochodu z nadmierną prędkością,
dysponowanie odzieżą roboczą jak własną i in.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ODSZKODOWAWCZA
•
Regulowana przepisami kodeksu pracy:
- w przypadku wadliwego rozwiązania przez pracownika stosunku pracy bez wypowiedzenia, z powodu zarzutu dopuszczenia się przez pracodawcę ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków wobec pracownika,
-naruszania przez pracownika zakazu konkurencji przewidzianego w umowie.
• Regulowana przepisami kodeksu cywilnego:
- kontraktowa (np. naruszenie przez pracownika zakazu konkurencji po ustaniu stosunku pracy),
- deliktowa (np. samowolne użycie przez pracownika mienia pracodawcy do własnych celów)
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA PRZESTĘPSTWA I
WYKROCZENIA PRZECIWKO PRAWOM PRACOWNIKA
Odpowiedzialność za wykroczenia
• Zakres podmiotowy: osoby upoważnione do działania w określonym zakresie w imieniu pracodawcy, które podejmując decyzje w zakresie stosowania prawa pracy lub takiej decyzji nie podejmując, dopuszczają się jego naruszenia.
• Zakres przedmiotowy: zawieranie umowy cywilnoprawnej w warunkach, w których powinna być zawarta umowa o pracę, niepotwierdzanie na piśmie zawartej z pracownikiem umowy o pracę , wypowiadanie lub rozwiązywanie pracownikowi stosunku pracy z rażącym naruszeniem prawa, naruszanie przepisów o czasie pracy, niewypłacanie w terminie wynagrodzenia za pracę lub innego świadczenia i in.
O D P O W I E D Z I A L N O Ś Ć Z A P R Z E S T Ę P S T W O P R Z E C I W KO P R AW O M O S Ó B W Y KO N U J Ą C Y M P R A C Ę Z A R O B KO W Ą
( A RT. 2 1 8 - 2 2 1 K . K )
• Złośliwe lub uporczywe naruszanie praw pracowniczych lub praw z ubezpieczenia społecznego zatrudnionych,
• Odmowa ponownego przyjęcia osoby przywróconej do pracy przez właściwy organ,
• Naruszanie przepisów o ubezpieczeniach społecznych przez niezgłoszenie lub zgłoszenie nieprawdziwych danych mających wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość,
• Narażenie pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia wskutek niedopełnienia obowiązku przez osobę odpowiedzialną za bhp,
• Niezawiadomienie właściwego organu o wypadku przy pracy lub chorobie zawodowej przez zobowiązaną do tego osobę.
POZBAWIENIE LUB OGRANICZENIE ŚWIADCZENIA, PRZEKSZTAŁCENIE LUB ROZWIĄZANIE STOSUNKU
PRACY
Za kwalifikowaniem powyższych sankcji jako odpowiedzialności pracowniczej przemawiają następujące argumenty:
• odpowiada to sposobowi rozumienia odpowiedzialności na gruncie prawa cywilnego, obejmującego desygnatami tego pojęcia m.in.: powstrzymywanie się od spełnienia świadczenia wzajemnego oraz przekształcenie lub rozwiązanie stosunku prawnego
• Stanowią podstawowy instrument egzekwowania odpowiedzialności w związku z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem obowiązków ze sfery jakości świadczenia (odwrotność nagrody w rozumieniu art. 105 k.p.)
• sankcja w postaci pobawienia lub ograniczenia świadczenia lub przekształcenia albo rozwiązania stosunku pracy jest sankcją formalnie objętą reżimem odpowiedzialności dyscyplinarnej z tytułu zawinionego naruszenia obowiązków na gruncie pracowniczych stosunków powstałych na podstawie mianowania, lub niektórych stosunków umownych typu służbowego.
