Zapoczątkowany w XIX stuleciu w angielskiej kulturze common law, rozwinął się następnie również na kontynencie europejskim z jego
dominującą kulturą prawa
stanowionego, aby w XX i w XXI
wieku zachowywać główną pozycję
wśród wszystkich nurtów filozofii
prawa.
• Pozytywizm prawniczy wyrósł ze
sprzeciwu wobec myśli prawa natury, jak i szkoły historycznej prawa. Uznawał za
prawo pozytywne, w sensie prawa rzeczywistego, pewnego, ścisłego,
pożytecznego, twórczego, tylko prawa
stanowione przez uprawnionego do
tego prawodawcę.
•Do głównych wyróżników pozytywizmu prawniczego należy metoda formalno – dogmatyczna. Według niej prawem
obowiązującym i jednocześnie pozytywnym jest to, co ma formę prawa stanowionego, a nie prawa natury czy też prawa zwyczajowego. Jeśli tak, obowiązuje wszystkich obywateli
bezkrytycznie na wzór dogmatów religijnych, bez potrzeby wartościowania jego treści za pomocą kryteriów moralnych, politycznych, sprawiedliwości i słuszności.
• Źródłem takiego prawa jest niczym
nieskrepowane państwo, ale państwo prawne, działające zgodnie z
obowiązującym prawem. Państwo prawne powinno chronić nienaruszalne prawa
podmiotowe obywateli, aby mogło być uznawane za państwo praworządne.
Rozwój pozytywizmu prawniczego
przebiegał w wersji brytyjskiej i w
wersji kontynentu europejskiego.
• Wyróżniamy pozytywizm miękki soft i pozytywizm
twardy hard. Oba te rodzaje
pozytywizmu traktują prawo
jako fakt społeczny .
• W pozytywizmie twardym fakt ten kreuje wola suwerena zdolnego do
stanowienia prawa. W pozytywizmie miękkim większe znaczenie
przypisywane jest społecznej akceptacji prawa. Oba też jego rodzaje skłaniają się ku akceptacji tezy o konwencjonalnym charakterze prawa, czyli o tym, że o
obowiązywaniu prawa przesądza samo
prawo.
• Założenia pozytywizmu prawniczego:
• 1. na miano jurydycznego prawa zasługuje jedynie prawo stanowione;
• 2. prawa stanowione są rozkazami suwerena państwowego w państwie
prawa, reprezentowanego przez władzę prawodawczą;
• 3. prawo jest całkowicie odrębnym
systemem, niezależnym od moralności i
niepoddawanym ocenom moralnym;
• 4. obowiązujące prawo stanowione jest prawem właściwym, pozytywnym, toteż zasługuje na stosowanie i przestrzeganie takim jakim jest, bez potrzeby rozważania jakie być powinno;
• 5. dla właściwej jakości prawa duże znaczenie mają względy naukowe
polegające zwłaszcza na precyzyjnym określeniu jednoznacznych pojęć
prawnych;
•6. badania historyczne, socjologiczne i inne
prawa stanowionego mają ukazywać spełnianie przez nie funkcji społecznych, a więc posiadać charakter ideologiczny, legitymizujący prawość suwerena państwowego i zależnego od niego prawodawcy;
•7. system prawny jest zupełnym, zamkniętym i logicznym systemem w pełni wystarczającym do racjonalnego wysnuwania z niego norm
prawnych niezbędnych dla rozstrzygania konkretnych spraw;
• 8. racjonalna argumentacja w procesach rozstrzygania spraw ogranicza się do ocen faktów, dowodów, świadectw, ale nie ocen etycznych;
• 9. system prawny i wynikający z niego porządek prawny są systemem i
porządkiem wyłącznie prawa stanowionego;
• 10. jedynym źródłem prawa są ustawy;
• 11. ustawy są rezultatem niczym nieograniczonej woli suwerena
państwowego poddawanej racjonalizacji w procesach stosowania i przestrzegania
prawa;
• 12. prawnik podlega bezwarunkowo ustawom, aby literalnie, wiernie,
dosłownie wyrazić ich treść.
• H.L.A. Hart uważał, iż pod
terminem „pozytywizm” kryje
się we współczesnej literaturze
brytyjskiej i amerykańskiej zbiór
następujących twierdzeń:
• 1) prawa ustanowione przez człowieka są rozkazami;
• 2) nie ma żadnego koniecznego związku między prawem a moralnością, między prawem jakim ono jest, a prawem, jakim być powinno;
• 3) należy wyraźnie odróżnić analizę lub badanie znaczenia pojęć prawnych od badań historycznych, socjologicznych oraz od krytycznych ocen prawa z
punktu widzenia moralności, celów i
funkcji społecznych;
• 4) system prawny ma
charakter zamkniętego systemu logicznego, w
którym prawidłowa decyzja może być zawsze
wywiedziona z określonych
wcześniej reguł prawnych
za pomocą tylko samych
środków logicznych;
• 5) sądy etyczne nie mogą być wydawane – w przeciwieństwie do sądów o faktach – na
podstawie racjonalnych argumentów, kryterium
oczywistości lub w oparciu o
dowody.
• Hart nie uważa, że prawo
poznaje się bezpośrednio, tak jak obiekty naturalne.
Pomiędzy suwerenem i
poddanymi pojawia się język jako społeczne medium
komunikowania się.
• Prawo to związek reguł pierwotnych i wtórnych.
• Reguła uznawania, która jest jedną z reguł wtórnych, pełni rolę kryterium wyodrębniającego prawo jako
podmiot poznania, stanowiąc wspólny, publiczny standard poprawnych
decyzji sądowych. Zawiera bowiem
autorytatywne kryteria pozwalające
na identyfikację pierwotnych reguł
zobowiązujących.
Minimum treści prawa natury – Hart wymienia pięć elementarnych prawd determinujących ich treść:
1) Ludzka słabość, która sprawia, że niezbędne są zakazy pewnych
zachowań;
2) Przybliżona równość ludzi –
powoduje konieczność istnienia
systemu wzajemnych ustępstw i
kompromisów;
• 3) ograniczony altruizm –
występująca u ludzi skłonność do agresji, a zarazem altruizm, choć ograniczony, sprawiają, że
istnienie systemu nakazów i zakazów jest z jednej strony
konieczne, z drugiej zaś możliwe;
• 4) ograniczone zasoby naturalne – czynią niezbędną instytucję
własności;
• 5) ograniczona siła woli i zdolność
rozumienia – nie wszyscy i nie zawsze są skłonni dobrowolnie podporządkować
się regułom chroniącym osoby, własność i zobowiązania, stąd niezbędne jest
istnienie sankcji prawnych, z jednej strony będących przyczyną
posłuszeństwa, z drugiej zaś gwarancją, że ci, którzy podporządkują się
dobrowolnie nie padną ofiarą tych,
którzy tego nie zrobią.
Czysta teoria prawa Hansa Kelsena
Ostatecznym jej celem miało być zbudowanie filozofii prawa
pozbawionej elementów opisowych, opartej na czysto normatywnych
badaniach.
Normatywizm to nie tylko filozofia, ale przede wszystkim teoria prawa
pozytywnego.
Kelsen czerpał inspiracje z kantyzmu i neokantyzmu, budując koncepcję
ostatecznej podstawy obowiązywania
systemu prawa.
Nauka normatywna
• Prawoznawstwo jest nauką normatywną, nie znaczy to, że ono samo tworzy normy prawne, ale skoro metoda tworzy
przedmiot, to normatywność musi być
zawarta w nauce prawa. Z drugiej strony, jeśli jest nauką, to podobnie jak nauki
przyrodnicze musi się posługiwać
zdaniami coś opisującymi: „jeśli wystąpi x (warunek), to wystąpi konsekwencja y
(następstwo)”.
alogiczność
•Tekst sam w sobie jest dla Kelsena alogiczny, nie ma żadnej specyfiki normatywnej, co też tłumaczy, dlaczego gramatyczne formy
wyrażania się prawodawcy mogą być różne, nawet opisowe. Dopiero wnoszona przez
prawoznawstwo do poznania tego tekstu idealna forma normy prawnej pozwala zbudować normy prawne, w zasadzie ich system, bo norma nigdy nie działa jako pojedyncza „jednostka normatywna”.
