Komunikacja interpersonalna. Wprowadzenie Przeczytaj Schemat interaktywny Sprawdź się Dla nauczyciela

(1)

Komunikacja interpersonalna

Wprowadzenie Przeczytaj

Schemat interaktywny Sprawdź się

Dla nauczyciela

(2)

Materiał jest częścią serii „Inne spojrzenie”.

Komunikacja interpersonalna fascynuje ludzi od dawna, gdyż dzięki niej porozumiewają się, tworzą coś razem, kłócą się i godzą. Jest nieodzownym elementem ludzkiego życia. Z tych powodów warto znać przynajmniej jej podstawowe zasady.

Zastanów się, zapoznając się z materiałem, w jaki sposób porozumiewasz się z innymi osobami.

Twoje cele

Wyjaśnisz pojęcie komunikacji interpersonalnej.

Scharakteryzujesz zasady komunikacji interpersonalnej.

Ocenisz, skąd biorą się trudności w przestrzeganiu zasad komunikacji interpersonalnej.

Komunikacja interpersonalna

Źródło: Andrea Piacquadio, licencja: CC 0.

Jan Waszkiewicz

Jak Polak z Polakiem: Szkice o kulturze negocjowania

Komunikacja nie jest bowiem czymś istniejącym samo przez się, ale jest

aspektem czy atrybutem zachowań ludzkich. Komunikować się to tworzyć mniej lub bardziej trwałe międzyludzkie więzi za pomocą języka i innych zachowań symbolicznych.

Źródło: Jan Waszkiewicz, Jak Polak z Polakiem: Szkice o kulturze negocjowania, Warszawa 1997, s. 26.

“

(3)

Przeczytaj

Zagadnienie komunikacji międzyludzkiej doczekało się wielu prac badawczych i koncepcji teoretycznych.

W ujęciu tradycyjnym komunikowanie się rozumiane było jako przekaz informacji z jednego miejsca w drugie.

Składniki komunikacji międzyludzkiej

W tradycyjnym modelu komunikacji, odnoszącym się do niecyfrowych metod przekazywania informacji, wyróżnić można pięć elementów.

Źródło

Osoba, która nadaje komunikat.

Emisor

Biologiczny lub sztuczny system przetwarzający informację w formę energii możliwą do przesłania.

Kanał

Środek, dzięki któremu pokonuje się czasowy i przestrzenny dystans pomiędzy nadawcą i odbiorcą.

Receptor

System, który zmienia emitowane sygnały w formie pewnej energii z powrotem na informację.

Cel

Odbiorca lub grupa odbiorców, do których przekaz jest wysyłany.

W komunikacji interpersonalnej emisorem jest aparat mowy, kanałem zaś powietrze. Trudności w komunikacji mogą zachodzić, gdy w przestrzeni komunikacyjnej pojawią się nadmierne szumy czy hałasy. Źródłem zakłóceń może być także niesprawność aparatu mowy czy aparatu słuchowego.

Powstało wiele innych teorii podejmujących próbę wyjaśnienia procesu komunikacji, m.in. teoria

systemowa w komunikowaniu, teoria konstruktywistów, teoria skryptów, teoria reguł społecznych i inne.

Teoria Johna Stewarta

Komunikacja interpersonalna, jak ją rozumie John Stewart, to:

Zdaniem autora o komunikacji interpersonalnej możemy myśleć w kategoriach następującej skali:

John Stewart

Mosty zamiast murów. O komunikowaniu się między ludźmi.

(…) taki typ, jakość lub rodzaj kontaktu, który pojawia się, kiedy osoby mówią lub słuchają w sposób maksymalizujący to, co osobiste.

Źródło: John Stewart, Mosty zamiast murów. O komunikowaniu się między ludźmi., t. 37, Warszawa 2002.

“

(4)

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Są sytuacje, gdy komunikacja bezosobowa jest tym, co oczekiwane i potrzebne w danym momencie, np.

w większości przypadków może taka być relacja sprzedawca – klient. Czasem ktoś odsłania nieco swój świat wewnętrzny, odbierając rozmówcę jako sympatycznego słuchacza, on zaś słucha w sposób ogólnie podtrzymujący rozmowę, nie zwracając uwagi na szczegóły. Taka komunikacja będzie się mieścić pośrodku powyższego kontinuum. Z kolei komunikacja, w której osoby ujawniają, co myślą i czują

w związku z określonym problemem oraz ze zrozumieniem słuchają partnera, choć nie zawsze muszą się z nim zgadzać, mieści się bliżej prawej strony tego wykresu.

Komunikacja werbalna a komunikacja niewerbalna

W zakresie komunikacji interpersonalnej możemy wyróżnić komunikację werbalną i niewerbalną.

Podczas interakcji między ludźmi obie te formy występują łącznie i nawzajem na siebie wpływają.

Zachowania werbalne i niewerbalne są równolegle wytwarzane jako część całościowego wzoru zachowania jednostki i tak też – jako zintegrowana całość – są doświadczane przez rozmówców.

Dziewczyna na zdjęciach nic nie mówi, ale jednocześnie przekazuje wiele komunikatów – ile z nich jesteś w stanie odczytać?

Komunikacja werbalna

Komunikacja werbalna bazuje na słowach mówionych i pisanych. Aby była ona skutecznym narzędziem porozumiewania się, warto zastosować się do kilku sugestii:

Komunikacja niewerbalna

W zakresie komunikacji niewerbalnej można wyróżnić następujące akty komunikacyjne:

Różne interpretacje gestów

Literatura tematu oferuje publikacje prezentujące opisy określonych gestów wraz z ich znaczeniami. Jako ciekawostkę przypomnieć należy, że między znakami niewerbalnymi występują znaczne różnice

w różnych kulturach. Oto przykłady:

(5)

Źródło: Roger E. Axtell, Powinności i tabu na całym świecie, [w:] Mosty zamiast murów. O komunikowaniu się między ludźmi, (red.) John Stewart, Warszawa 2002.

Gesty, tak samo jak język, nabywamy podczas procesu socjalizacji. Zastanów się, jakich gestów znaczących używasz najczęściej i skąd się wzięły.

Podsumowanie

Podsumowując to, co zostało wyżej powiedziane o naturze komunikacji, dochodzimy do wniosku, że efektywna komunikacja międzyludzka jest niełatwym zadaniem. W tym miejscu można przytoczyć jej model zaproponowany przez Elliota Aronsona. Proponuje on rozpatrywanie interakcji dwojga ludzi jako łańcucha zdarzeń, które obrazuje poniższy rysunek.

Model komunikacji międzyludzkiej proponowany przez E. Aronsona Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Zgodnie z powyższym schematem osoba będąca nadawcą żywi w stosunku do odbiorcy określone uczucia. Przejawiać się one mogą w konkretnym zachowaniu, słowach, gestach, mimice. Odbiorca odbiera to zachowanie na swój sposób, opierając się na własnych uczuciach, potrzebach, przeszłych doświadczeniach z osobą nadawcy itp. To spostrzegane zachowanie powoduje w odbiorcy pewne uczucie, które szybko przekłada się na interpretację intencji nadawcy, a w rezultacie wpływa na ocenę nadawcy jako człowieka.

Każdy z nas potraﬁ przywołać w pamięci sytuacje, gdzie na różnych poziomach takiego procesu

(6)

komunikacji zaistniał błąd. Może on pojawić się w momencie, gdy nadawca komunikuje swe uczucia w sposób okrężny, niejasny, co powoduje mylny odbiór ich przez odbiorcę, w konsekwencji ich mylną interpretację i ocenę nadawcy. Może być i tak, że nadawca jest osobą szczerą i komunikuje swe emocje w bezpośredni sposób, np. sympatię zakomunikuje, mówiąc, jak bardzo kogoś lubi. Odbiorca tego komunikatu może być osobą podejrzliwą i taki komunikat może wydać mu się przesadny, a nawet może go zinterpretować jako próbę manipulacji, oceniając nadawcę jako nieszczerego i przebiegłego.

Czy, biorąc pod uwagę złożoność komunikatów werbalnych i niewerbalnych, można uznać, że prawidłowa komunikacja interpersonalna jest możliwa? Tak, pod warunkiem otwartego, szczerego i bezpośredniego wyrażania uczuć przez obie strony. Przestrzegając tej zasady, można otrzymać natychmiastowe sprzężenie zwrotne, czyli informację o tym, jak komunikat płynący od nas został spostrzeżony przez odbiorcę. Sprzężenie zwrotne ma wartość także dla odbiorcy, który może dowiedzieć się czegoś o sobie i swoich potrzebach. Na przykład są osoby, które sądzą, że wyrażanie gniewu jest niedozwolone i złe, starają się więc nie dopuszczać tego uczucia do swej świadomości. Tak naprawdę wyrażanie gniewu daje szansę na przyjrzenie się temu uczuciu i uświadomienie sobie jego konsekwencji. Bezpośrednie wyrażanie uczuć powoduje także, że nie dochodzi do eskalacji negatywnych stanów emocjonalnych i wymiana poglądów jest szczera. Jeśli nasz partner tłumi gniew i złość, a ujawnia się on w innej formie i czasie, rozmówca może być zdezorientowany niewyjaśnioną wrogością, co w konsekwencji powoduje w nim narastanie urazy i złości.

Efektywna komunikacja wymaga otwartości, jednak otwartości opartej na wyrażaniu uczuć, a nie ocen.

Uczucia należy wyrażać w taki sposób, aby wyrządzić partnerowi rozmowy jak najmniejszą przykrość.

Pojęciem opisującym taką właśnie komunikację jest asertywność, czyli bezpośrednie, uczciwe i stanowcze wyrażanie swoich uczuć, postaw, opinii w sposób respektujący uczucia, postawy, opinie, prawa i pragnienia rozmówcy.

Słownik

asertywność

umiejętność wyrażania własnych uczuć, opinii, pragnień w sposób adekwatny, otwarty i pozbawiony lęku, a zarazem respektujący uczucia i postawy innych osób

komunikacja bezosobowa

porozumiewanie się zachodzące w obrębie ról społecznych, a nie osób, np. urzędnik – petent sprzężenie zwrotne

uzależnienie działania na pewne zjawisko od zmian zachodzących w tym zjawisku; oddziaływanie sygnałów stanu końcowego (wyjściowego) procesu, systemu lub układu na jego sygnały referencyjne (wejściowe)

(7)

Schemat interaktywny

Polecenie 1

Virginia Sa r, terapeutka rodzinna, radziła, aby w rozmowie zwracać uwagę na pewne szczególne słowa.

Zapoznaj się z nimi, a następnie przeanalizuj, czy w swoich rozmowach używasz ich umiejętnie.

Rady Virginii Sa r

Ćwiczenie 1 Ćwiczenie 2

(8)

Sprawdź się

Ćwiczenie 3

Zapoznaj się z ilustracją i wykonaj ćwiczenie.

Ćwiczenie 5 Ćwiczenie 1 Ćwiczenie 2

Źródło: Pixabay, licencja: CC BY-SA 3.0.

Ćwiczenie 4

Ćwiczenie 6

Zapoznaj się z tabelą i wykonaj ćwiczenie.

輸輸

輸

醙

醙難

(9)

przezwyciężanie różnic

w postrzeganiu

Konieczne jest takie wyjaśnienie komunikatu, by został on zrozumiany przez osoby o różnych poglądach i doświadczeniu. Korzystne jest wczuwanie w punkt widzenia rozmówcy i odkładanie reakcji do czasu, gdy rozważy się istotne informacje.

Podstawowe znaczenie ma zadawanie pytań.

przezwyciężanie różnic

językowych

Potrzebne jest wyjaśnienie znaczenia niekonwencjonalnych lub technicznych terminów. Należy stosować język prosty, bezpośredni, naturalny. Istotne znaczenie ma umiejętność parafrazowania (powtarzania własnymi słowami) w celu sprawdzenia stopnia zrozumienia komunikatu.

przezwyciężenie szumu

Należy szumy eliminować. Na przykład wyłączyć hałasującą maszynę, która utrudnia rozmowę, lub przenieść się do innego miejsca. Gdy nie da się uniknąć szumu, należy zapewnić większą jasność komunikatu.

przezwyciężanie emocji

Pierwszym krokiem do przezwyciężenia negatywnych skutków emocji jest ich lepsze poznanie. Wyczulenie na własne nastroje i świadomość tego, jak mogą one wpłynąć na innych zanim przekaże się im komunikat, ułatwia sprawę. Pożyteczne jest także dążenie do zrozumienia emocjonalnych reakcji innych i przygotowanie się do radzenia sobie z nimi. Rozwijanie zaufania, pewności i otwartości prowadzi do komunikowania się bezpiecznego, bez zbędnych emocji i postaw obronnych.

przezwyciężanie niezgodności komunikatów werbalnych z niewerbalnymi

Podstawą eliminowania tych niezgodności jest zdanie sobie z nich sprawy i unikanie prób wysyłania fałszywych komunikatów. Gesty, ubiór, postawa, wyraz twarzy i inne znaczące komunikaty niewerbalne powinny być w zgodzie z komunikatami

werbalnymi.

przezwyciężanie nieufności

Przezwyciężanie nieufności polega w znacznej mierze na stwarzaniu zaufania.

Wiarygodność jest wynikiem długofalowego procesu, w którym inni uznają uczciwość, sprawiedliwość i dobre zamiary człowieka.

Źródło: Bariery komunikacyjne i ich przezwyciężanie, dostępny w internecie: wneiz.umk.pl [dostęp 10.11.2020 r.].

(10)

Ćwiczenie 7

Zapoznaj się z tekstem i wykonaj ćwiczenie.

Tomasz Licak

Komunikacja intrapersonalna – droga do samorealizacji

Badacze Barker and Kibler deﬁniują komunikację intrapersonalną jako podstawowy poziom, z którego wywodzi się wszelka ludzka komunikacja. Pojawia się ona

wewnątrz człowieka i ewoluuje w reakcji na bodźce wewnętrzne. Ten proces wewnętrznej oceny i reakcji pomaga ludziom rozumieć idee, zdarzenia, obiekty i doświadczenia. Myślenie jest tylko jedną z form komunikacji intrapersonalnej.

Źródło: Tomasz Licak, Komunikacja intrapersonalna – droga do samorealizacji, „Sztuka Leczenia” 2018, nr 2, s. 63.

“

Ćwiczenie 8

Zapoznaj się z tekstem i wykonaj ćwiczenie.

Mariusz Kowalczyk

Mit Mehrabiana – jak to możliwe, że słowa to tylko 7% tego co do nas mówią

Mit Mehrabiana oraz wyniki dwóch eksperymentów

A. Mehrabian to emerytowanym profesorem psychologii na Uniwersytet Kalifornijski w Los Angeles (UCLA). Jest także znanym specjalistą od relacji

międzyludzkich i komunikacji niewerbalnej. Jako młody doktor psychologii badał on wraz z zespołem zależności jakie zachodzą pomiędzy komunikacją werbalną,

a niewerbalną. Efekty tych badań przyniosły mu ogromną popularność i światowy rozgłos tworząc tym samym znaną na cały świat regułę „7% – 38% – 55%”.

Oczywiście nie byłoby w niej nic złego gdyby nie fakt, że przez wielu

profesjonalistów i laików od samego początku byłą ona źle zinterpretowana niosąc się w tej formie w świat, co w zasadzie stanowi istotę całego problemu.

Problemy z interpretacją badań

Aby zrozumieć istotę błędu zacznijmy od omówienia prowadzonych w tamtym czasie badań oraz przyjrzyjmy się wnioskom jakie zostały opisane w dwóch artykułach, które w 1967 roku opublikowano Journal of Consul ng Psychology i Journal of Personality and Social Psychology. A. Mehrabian był ciekaw reakcji badanych osób (odbiorców komunikatu), w momencie w którym będzie do nich wysyłany niespójny komunikat. Upraszczając – w doświadczeniu chodziło oto aby

“

難

(11)

zbadać reakcję człowieka w momencie, w którym zobaczy on jeden komunikat (neutralny wyraz twarzy), usłyszy drugi (pozytywny ton wypowiedzi), a obierze trzeci jako negatywny. Dostarczając trzy tak sprzeczne ze sobą informacje

w jednym komunikacie, badaczy interesowało to, która z nich będzie tą najbardziej istotną? Warto wspomnieć, że doświadczenie zostało oparte na zdjęciu twarzy tej samej osoby w trzech odsłonach (pozytywnej, neutralnej, negatywnej) w połączeniu z głosem lektora w różnej tonacji (pozytywnej, neutralnej, negatywnej) oraz słów mających różne znaczenie – jak w poprzednich przykładach: pozytywne, neutralne, lub negatywne.

Po przeprowadzonym eksperymencie naukowcy ustalili, że 55% spostrzeżeń badanego wynikało z mimiki pokazanej na zdjęciu, 38% ze sposobu wypowiedzi lektora, a jedynie 7% z wypowiadanych przez niego słów. Można więc

przypuszczać, że nie znając metodyki badania ludzi interesujący się komunikacją zaczęli przyjmować te wyniki jako pewnik w naszej codziennej komunikacji, co oczywiście prowadziło do błędnego powtarzania samej reguły. W rzeczywistości nasza komunikacja wygląda zupełnie inaczej o czym pewnie sami zdążyliście się już przekonać. Jest w niej dużo więcej emocji i ekspresji, zależy ona także od naszego nastroju oraz tego z kim rozmawiamy. Zupełnie inaczej będzie się nam przecież rozmawiało z osobą, którą właśnie poznaliśmy, a osobą znaną nam prawie całe nasze życie.

Podsumowując warto również dodać to, że same badanie były prowadzone w specyﬁcznych, specjalnie do tego celu stworzonych warunkach, przy używaniu autorskich metod, nie biorąc pod uwagę wielu innych czynników ludzkiego

zachowania. Sprawiało to, że w ogólnej interpretacji samo badanie było obarczone błędem. Nie chodzi tu jednak o ewentualne nieścisłości i samą poprawność badania (które de fakto stało się fundamentem kolejnych tego typu eksperymentów), ale o to, że na przełomie dziesiątek lat ludzie zaczęli interpretować je zupełnie inaczej niż powinni.

Źródło: Mariusz Kowalczyk, Mit Mehrabiana – jak to możliwe, że słowa to tylko 7% tego co do nas mówią, 8.02.2016 r., dostępny w internecie: medium.com [dostęp 9.11.2020 r.].

(12)

Dla nauczyciela

Autorka: Małgorzata Krzeszowska Przedmiot: wiedza o społeczeństwie Temat: Komunikacja interpersonalna

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres rozszerzony Podstawa programowa:

Zakres rozszerzony

I. Człowiek w społeczeństwie.

Uczeń:

8) przedstawia różnorodne formy komunikowania się; wykazuje znaczenie komunikacji niewerbalnej w porozumiewaniu się;

9) wyjaśnia zasady zachowań asertywnych; podaje przykłady stosowania zwrotów asertywnych i przedstawia wynikające z tego korzyści.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje cyfrowe;

kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

deﬁniuje pojęcie komunikacji interpersonalnej;

omawia zasady komunikacji interpersonalnej;

ocenia, skąd biorą się trudności w przestrzeganiu zasad skutecznej komunikacji interpersonalnej.

Strategie nauczania:

konstruktywizm.

Metody i techniki nauczania:

mapa myśli;

metoda kuli śnieżnej;

rozmowa nauczająca;

drama.

Formy zajęć:

praca indywidualna;

praca w parach;

praca w grupach;

praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;

(13)

zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg zajęć:

Faza wstępna

1. Wprowadzenie uczniów w temat lekcji: „Komunikacja interpersonalna” i omówienie celów zajęć.

2. Uczniowie indywidualnie przygotowują mapy myśli związane z tematem. Wybrana lub chętna osoba zapisuje propozycje na tablicy. Pozostali uczniowie uzupełniają mapę swoimi pomysłami.

Faza realizacyjna

1. Uczniowie w parach deﬁniują pojęcie komunikacji interpersonalnej. Następnie łączą się w czwórki ósemki dalej pracujące nad deﬁnicją. Na koniec wspólnie wybierają najlepszą.

2. Uczniowie zapoznają się w parach z treścią multimedium. Następnie wybierają dwie omówione w schemacie interaktywnym zasady, które ich zdaniem są najważniejsze w komunikacji interpersonalnej.

Zasady te przedstawiają na forum klasy wraz z uzasadnieniem wyboru.

3. Uczniowie zapoznają się w małych grupach z treścią multimedium. Następnie każda z grup przygotowuje krótką scenkę z uwzględnieniem podanych zasad komunikacji. Motywem przewodnim scenki są relacje rówieśnicze. Scenkę grupy przedstawiają na forum i wspólnie krótko omawiają. Zwracają przy tym uwagę na to, które zasady Virginii Satir zostały zaakcentowane.

4. Uczniowie przechodzą do krótkiej dyskusji: czy omówione zasady komunikacji interpersonalnej młodzież jest w stanie stosować w życiu codziennym? Wnioski z dyskusji zapisują w ćwiczeniu 2 do multimedium.

Faza podsumowująca

1. Uczniowie wykonują ćwiczenia od 6 do 8.

2. Chętne/wybrane osoby dokonują podsumowania zajęć ze swojego punktu widzenia.

Praca domowa:

1. Uczniowie wykonują pozostałe ćwiczenia interaktywne. Przygotowują uzasadnienia poprawnych odpowiedzi.

2. Zaproponuj inne materiały źródłowe do wybranego ćwiczenia.

Materiały pomocnicze:

Morreale Sherwyn, Komunikacja między ludźmi, Warszawa 2015.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Uczniowie mogą wykorzystać multimedium z sekcji „Schemat interaktywny” jako inspirację do przygotowania własnej prezentacji multimedialnej.